Іскер әйелдер мен жастарға иек артады
1 Қызмет пен құрметтің иесіне сәйкес келуі
2 «Неге арналсаң, соны істе»
3 Кәсіпке бейімделу
4 Атаққұмарлық . ақыл арсыздығы ма?
2 «Неге арналсаң, соны істе»
3 Кәсіпке бейімделу
4 Атаққұмарлық . ақыл арсыздығы ма?
Үкімет жетекшісі Кәрім Мәсімовтің сөзімен айтсақ, ДИЕФ отырысы 6 жылдың ішінде-ақ жаһандық маңызы бар шараға айналды. «Бұл жаһандық экономикада ислам әлемінің артып жатқан ықпалын көрсетеді», - деді Үкімет жетекшісі. Әңгімесін ағылшынша ағытқан Кәрім Қажымқанұлы форум қатысушыларына қаржылық дағдарыстан кейінгі Қазақстан экономикасының 7 пайыздық өсіммен дамып келе жатқанын жеткізді. Жұмыссыздық деңгейінің азуын айға білеген АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия сияқты елдерден едәуір төмен екенін айтты. Бұл күні форум қонақтары Қазақстанның инвестициялық тартымдылығына тәнті болған да шығар. Себебі алғаш болып сөз алған Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешев форумға қатысушыларды еліміздің индустриялық-инновациялық даму бағдарламасымен таныстырды. ДИЭФ қорының төрағасы Тун Муса Хитам да Қазақстан халқы мен Орталық Азия тұрғындарын ДИЭФ жобаларына қатысуға шақырды. Сөйтіп, форумда іскер әйелдер мен жастарға баса мән беріліп отырған себебін түсіндіре кетті. «Бүгінгі форум жұмысы барысында біздің әйелдер қауымы да үлкен тәжірибе жинақтап, бизнесті дамыту саласында тығыз әріптестік байланыстар орнатады деп сенемін. Бұл - біздің негізгі мақсатымыз. Жастар біздің ізбасарымыз, біздің ісімізді жалғастырушы, ал әйелдер қоғамдағы тұрақтылық пен үндестікке негіз болатын халқымыздың мәдениеті мен салтының бет-бейнесі.
Сондықтан олардың көш басында болып, кейінгі ұрпаққа тағылымды тәрбие беруі аса маңызды. Ал біз болсақ, Дүниежүзілік Ислам экономикалық форумының атынан жастар мен әйелдерге жаһандық үдерістерге етене араласып, өз пікірлерін ашық айтуға мүмкіндік беріп отырмыз», - деді. Қазақстан да бұл мәселеде құр алақан емес екен. Оны Үкімет жетекшісі К.Мәсімов айтты. Оның сөзіне қарағанда, елімізде әйелдердің саясатта, бизнесте, азаматтық қоғамда жетекші орындарды иеленуіне мүмкіндік беретін бағдарламалар әзірленуде. Статистиканы сөйлетсек, Қазақстан әйелдері елдің ішкі жалпы өнімнің 30 пайызына үлес қосып отыр. Қазақстан бүгінде алалаушылық пен кемсітушілікке тосқауыл қоюда Еуроодақ құрамындағы Италия, Франция секілді 12 мемлекетпен тең тұр.
Атпал азаматтар ашып берген форумды іскер әйелдер жалғастырып әкетті. «Әйел және бизнес: табандылық пен сенімділік» тақырыбындағы отырысқа ДИЭФ Іскер әйелдер қанатының төрайымы Норраесах Мохамед жетекшілік етті. Оның айтуынша, бүгінгі заманның әйелдері бизнесті дөңгелетуді жақсы меңгерген. Бірақ әлемдік статистикада парламенттегі әйелдердің үлесі 30 пайыз, ал әйелдердің директорлар кеңесінің төрайымы сынды орындардағы үлесі 1 пайызды ғана құрайды
Сондықтан олардың көш басында болып, кейінгі ұрпаққа тағылымды тәрбие беруі аса маңызды. Ал біз болсақ, Дүниежүзілік Ислам экономикалық форумының атынан жастар мен әйелдерге жаһандық үдерістерге етене араласып, өз пікірлерін ашық айтуға мүмкіндік беріп отырмыз», - деді. Қазақстан да бұл мәселеде құр алақан емес екен. Оны Үкімет жетекшісі К.Мәсімов айтты. Оның сөзіне қарағанда, елімізде әйелдердің саясатта, бизнесте, азаматтық қоғамда жетекші орындарды иеленуіне мүмкіндік беретін бағдарламалар әзірленуде. Статистиканы сөйлетсек, Қазақстан әйелдері елдің ішкі жалпы өнімнің 30 пайызына үлес қосып отыр. Қазақстан бүгінде алалаушылық пен кемсітушілікке тосқауыл қоюда Еуроодақ құрамындағы Италия, Франция секілді 12 мемлекетпен тең тұр.
Атпал азаматтар ашып берген форумды іскер әйелдер жалғастырып әкетті. «Әйел және бизнес: табандылық пен сенімділік» тақырыбындағы отырысқа ДИЭФ Іскер әйелдер қанатының төрайымы Норраесах Мохамед жетекшілік етті. Оның айтуынша, бүгінгі заманның әйелдері бизнесті дөңгелетуді жақсы меңгерген. Бірақ әлемдік статистикада парламенттегі әйелдердің үлесі 30 пайыз, ал әйелдердің директорлар кеңесінің төрайымы сынды орындардағы үлесі 1 пайызды ғана құрайды
Іскер әйелдер мен жастарға иек артады
08.06.11.
Кеше Астанадағы Тәуелсіздік сарайында VІІ Дүниежүзілік Ислам экономикалық
форумы (ДИЭФ) басталды. ТМД мен Орталық Азия аумағында алғаш рет
Қазақстанда ұйымдастырылған форумның бірінші күнгі басқосулары ислам
әлеміндегі іскер әйелдер мен жас көшбасшыларға арналды. Форумның ашылу
салтанатына Премьер-министр Кәрім Мәсімов пен ДИЭФ қорының төрағасы Тун
Муса Хитам қатысты. Форум басталмас бұрын ислам дәстүріне сай Құран
оқылды.
Үкімет жетекшісі Кәрім Мәсімовтің сөзімен айтсақ, ДИЕФ отырысы 6 жылдың
ішінде-ақ жаһандық маңызы бар шараға айналды. Бұл жаһандық экономикада
ислам әлемінің артып жатқан ықпалын көрсетеді, - деді Үкімет жетекшісі.
Әңгімесін ағылшынша ағытқан Кәрім Қажымқанұлы форум қатысушыларына
қаржылық дағдарыстан кейінгі Қазақстан экономикасының 7 пайыздық өсіммен
дамып келе жатқанын жеткізді. Жұмыссыздық деңгейінің азуын айға білеген
АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия сияқты елдерден едәуір төмен екенін
айтты. Бұл күні форум қонақтары Қазақстанның инвестициялық тартымдылығына
тәнті болған да шығар. Себебі алғаш болып сөз алған Индустрия және жаңа
технологиялар министрі Әсет Исекешев форумға қатысушыларды еліміздің
индустриялық-инновациялық даму бағдарламасымен таныстырды. ДИЭФ қорының
төрағасы Тун Муса Хитам да Қазақстан халқы мен Орталық Азия тұрғындарын
ДИЭФ жобаларына қатысуға шақырды. Сөйтіп, форумда іскер әйелдер мен
жастарға баса мән беріліп отырған себебін түсіндіре кетті. Бүгінгі форум
жұмысы барысында біздің әйелдер қауымы да үлкен тәжірибе жинақтап,
бизнесті дамыту саласында тығыз әріптестік байланыстар орнатады деп
сенемін. Бұл - біздің негізгі мақсатымыз. Жастар біздің ізбасарымыз,
біздің ісімізді жалғастырушы, ал әйелдер қоғамдағы тұрақтылық пен
үндестікке негіз болатын халқымыздың мәдениеті мен салтының бет-бейнесі.
Сондықтан олардың көш басында болып, кейінгі ұрпаққа тағылымды тәрбие
беруі аса маңызды. Ал біз болсақ, Дүниежүзілік Ислам экономикалық
форумының атынан жастар мен әйелдерге жаһандық үдерістерге етене
араласып, өз пікірлерін ашық айтуға мүмкіндік беріп отырмыз, - деді.
Қазақстан да бұл мәселеде құр алақан емес екен. Оны Үкімет жетекшісі
К.Мәсімов айтты. Оның сөзіне қарағанда, елімізде әйелдердің саясатта,
бизнесте, азаматтық қоғамда жетекші орындарды иеленуіне мүмкіндік беретін
бағдарламалар әзірленуде. Статистиканы сөйлетсек, Қазақстан әйелдері
елдің ішкі жалпы өнімнің 30 пайызына үлес қосып отыр. Қазақстан бүгінде
алалаушылық пен кемсітушілікке тосқауыл қоюда Еуроодақ құрамындағы
Италия, Франция секілді 12 мемлекетпен тең тұр.
Атпал азаматтар ашып берген форумды іскер әйелдер жалғастырып әкетті.
Әйел және бизнес: табандылық пен сенімділік тақырыбындағы отырысқа ДИЭФ
Іскер әйелдер қанатының төрайымы Норраесах Мохамед жетекшілік етті. Оның
айтуынша, бүгінгі заманның әйелдері бизнесті дөңгелетуді жақсы меңгерген.
Бірақ әлемдік статистикада парламенттегі әйелдердің үлесі 30 пайыз, ал
әйелдердің директорлар кеңесінің төрайымы сынды орындардағы үлесі 1
пайызды ғана құрайды. Демек, әйелдің рөлін әлі де арттыра түсу қажет. Бұл
ретте, ДИЭФ іскер әйелдер желісінің аймақтық семинарларының маңызы зор
екенін айтады. Ол өз сөзінде сондай семинардың бірін Астанада өткізуді
ұсынды. Оның айтуынша, ДИЭФ осыған дейін іскер әйелдерге арналған екі
семинар өткізген екен. Сол басқосулардан кейін ДИЭФ-ке алғыс арқалаған
хаттар қарша бораған көрінеді. Біз Қазақстан іскер әйелдер
қауымдастығының төрайымы Раушан Сәрсенбаеваның сөзінен ДИЭФ семинары
тақылеттес шаралардың біздің елде де қолға алынғанынан хабардар болдық.
Оның сөзіне қарағанда, өңірлерде саясаткер әйелдердің клубтары құрылған,
әйелдер арасынан кадрлар резерві қалыптасырылуда. Әйелдер кәсіпкерлігін
дамыту мақсатында 2009- 2015 жылдарға арналған бағдарлама да қабылданып,
ауылдағы іскер әйелдерге шағын несие беру бағдарламасы жасалыпты.
Дегенмен бизнесті жүргізудегі ислам әлеміндегі іскер әйелдердің
тәжірибесімен де танысқан жөн. Ынтымақтастық ауанда байланыс жасасақ та
артық етпейді. Себебі оларда ақша көп те, жоба аз. Ал біздің елде
керісінше. Ислам елдеріне кіретін араб мемлекеттерінде ақша мол, бірақ
осы қыруар қаражатқа іске асыратын жобалар аз. Бұл туралы араб
бизнесмендері жиі айтады. Бізде болса, керісінше, жоба көп, ал оны іске
қосатын қаржы тапшы. Сондықтан біз ДИЭФ сияқты ірі іс-шараларда тығыз
қарым-қатынас орнатып, екі жақта қалыптасқан мәселені тиімді шеше аламыз
дейді Р.Сәрсенбаева. Бұл күні ислам әлеміндегі іскер әйелдер әлеуметтік
кәсіпкерлік, бизнестің негізі - маркетинг, венчурлы капитал, денсаулық
сақтау, туризм, білім, азық-түлік индустриясы төңірегіндегі тақырыптарды
талқыға салды. Қыз-келіншектер бір-бірінен бизнес жүргізудің қыр-сырын
ұғысты.
ДИЭФ шеңберінде өткен жас көшбасшылар форумында да жақсы ойлар айтылды.
Мәселен, ДИЭФ-тің жас көшбасшылар қанатының төрағасы Шри Назир Тун Абдул
Разак Бүгінгі көшбасшылар өзінен кейінгі ізбасарларына жол бере білуі
тиіс деген пікірімен көзге түсті. Оның пікіріне сүйенсек, нағыз
көшбасшының негізгі көрсеткіші мынадай болуы керек. Егер көшбасшы белгілі
бір ұйымнан кетсе, сол ұйымдағы оның ұжымы жан-жаққа шашырамай, қарқынын
жоғалтпай жұмыс істеуі тиіс. Міне, сонда ғана осы адамды Нағыз табысты
көшбасшы деп атауға болады. Біз жас көшбасшыларды осы жолда
тәрбиелеуіміз керек. Яғни бүгінгі заманда нағыз көшбасшылар өзінен
кейінгі ізбасарларына жол бере білуі тиіс деді ол. Айтқандай, ДИЭФ-тің
жастар қанаты да қазақстандық жастарды өзара ынтымақтастыққа тартпақ
ниетте. Біз жас қазақстандықтарды біздің жас көшбасшылар желісіне
қатысуға шақырамыз. Комитеттің Қазақстаннан мүшесінің болғандығын
қалаймыз дейді Шри Назир Тун Абдул Разак.
Қазақ топырағында түрлі форумдар мен жиындар өтіп жатыр. Ал ДИЭФ
отырысының жөні бөлек. Бұл жиын Қазақстанның іскерлер қауымын ислам
әлеміне бір табан жақындата түскендей. Оның үстіне, ДИЭФ іскер әйелдер
мен жастарға зор сенім артып отыр. Себебі әйел жүрген жерде әділет бар,
жас жүрген жерде жұмыстың бәрі жемісті. Бұл ислам әлемінің өміршеңдігі
үшін маңызды фактор.
де өз орныңды таптың ба, сен?! Қызмет пен құрметтің иесіне сәйкес келуі
Автор: Мақсұтбек СҮЛЕЙМЕН
Мына жарық дүниеге келген әрбір саналы адамның парызы – Елі мен Жерінің
игілігіне еңбек ету, өмірден өз орнын табу, адам деген ардақты атына сай
өмір сүру. Тағдырдың әркімге әрқилы сыйы сол, біреулер өзінің қабілетіне,
қалауына, мінез-қылығына, дүниетатымына, біліміне сәйкес мамандықты
меңгермей, мақсат-мүддесіне жете алмайды, екінші біреулер таланты мен
талғамына, талабы мен таным-түсінігіне сәйкес мамандықты меңгерсе де,
тірлікте жолы болмайды. Кейбіреулер, керісінше, жағымпаздықпен, тамыр-
таныстықпен өз дәрежесінен артық мансап, мәртебеге ие болып, халқына түк
пайдасы тимесе де қайраткер, құрметті азамат, лауреат, халық
қалаулысы атанады.
Неге арналсаң, соны істе
Жас ұрпақ, яғни адам тәрбиесі туралы ой толғаған бір ұлағатты ұстаз:
Адамда бір ғана мамандық болуға тиіс, ол шын мәнінде адам деген атқа ие
болу, - дейді. Оның мұндағы бейнелеп айтып отырған ой-пікірі: кез-келген
адам адал, адамгершілігі жоғары, еңбекке қабі-летті де зейінді, өз
міндетіне жауапты, бейнетке төзімді, мейірімді де білімді жан болса, ол
таңдаған мамандық маңызды, жұмысы же-місті болып, өмірде жар-қын із қалдыра
алады. Алайда, мұндай адамдар ең бірінші, өзінің қандай іске арналып
жаратылғанын білсе, халқына да берер жемісі қанша ма мол болар еді...
Өмірде көріп, біліп жүрген ақиқат: көп адамның өзіне лайықты орнын таппауы,
кейбіре-улердің өз ақыл-ойы, дүниетанымы, іскерлігі, білімі, біліктілігі
сәйкес келмейтін жоғары орында болуы, дәрежесінен артық сый-құрметке бө-
ленуі. Бұл барлық кезде қоғамымызда орын алып келе жатқан жиіркенішті жаман
дерт. Сол себепті де Жүсіпбек Аймауытовтың айтып кеткен мына бір сөзі әлі
күнге дейін мән-маңызын жоғалтқан жоқ: Әлеумет тұрмысындағы зор
кемшіліктің бірі - әлеуметтің мүшесі, әр адам өз орнында қызмет етпеу.
Естеріңізде болсын: адам қалай болса солай сүйреуге көне беретін тулақ
емес, қалай қақса солай домалайтын алланың добы да емес. Адам өзінің
ыңғайымен, еркімен қызмет ететін зат. Кісі іштен туғаннан-ақ белгілі бір
өнерге, қызметке икемді болып туады; басқаша айтқанда, әр адамда бір
нәрсеге талап, ыңғай, қабілет, яки, зеректік болады. Біреу бала оқытуға,
біреу етік тігуге, біреу әкім болуға, біреу мал бағуға, біреу әскерлікке,
біреу жазушылыққа, біреу дәрігерлікке, біреу саудаға, біреу сөзге, біреу
дауға ыңғайланып жаралады. Өмірде түк жұмысқа икемі жоқ жан сирек болады;
ең болмаса өтірік айтуға зерек болып жаралады. Кімде-кім өзіне біткен
ыңғайына қарай өз жолымен жүріп, қызмет етсе, өз басына да, әлеуметке де,
үлкен пайда келтірмек. Өз орнында істеген адамның жұмысы да өнімді,
берекелі болмақ. Қайғы сол: өз жолын шу дегеннен тауып алатын адамдар сирек
болады. Адамның көбі ана жолға бір, мына жолға бір түсіп, өмір бойы өз
соқпағын таба алмай, сенделумен күні өтеді. Өз жолында қызмет істемеген
адамның жұмысы бере-кесіз болғаны өз алдына, ондай адам ісіне көңілі
жарымағандықтан өмірге, тағдырға налып, зарланып, бақсыз жан болып
күнелтеді.
Иә, өте орынды айтыл-ған, ұлтымызға ұлағат боларлық асыл сөз. Өйт-кені,
адамдардың қай-қайсы да өзі өмір сүріп отырған елдегі қоғамның мүшесі, яғни
сол әлеу-метке бір бөлшегі ретінде өз пайдасын тигізуге, сол үшін еңбек
етуге, қоғамдық жұмысқа ат салысуға тиіс. Алайда, ада-мдардың сана-сезімі
әрқи-лы. Біреулер елі мен жері үшін көп еңбек сіңіреді, сол жолда үйін де,
күйін де ұмытып кететіндері де жоқ емес. Екінші біреулер өзінің жеке
басының мақсат – мүддесін көбірек ойлап, көп еңбектенуден бойын тежейді.
Сонда, әр адам өзі мен қоғамның мақсат-мүддесін қандай жағдайда бірге
тоғыстырып, екі жаққа да пайдалы еңбек ете алады? Біздің ше, ол әрбір адам
бойына біткен қабілетіне, ыңғайына, мүмкіндігіне, зеректігіне,
еңбексүйгіштігіне, іскерлі-гіне, жауапкершілігіне, адалдығына, білімі мен
біліктілігіне сәйкес өз орнында қызмет істесе ғана жүзеге асады.
Әр адам өзі өмір сүріп отырған қоғамға пайдасын тигізіу үшін Өз орнында
еңбек етіп жүр ме?. Оны сол адамның елі мен жері үшін атқарған қызметі,
сіңірген еңбегі айқындап береді. Бұл қазіргі ел ағалары атанып жүргендерге
де, билік басындағыларға да тән. Олардың қайсы жақсы, жаман атымен тарихта
қалады, ол уақыт еншісінде.
Сөз орайы келгенде айта кететін жағдай, қазір оқыған, ақыл-есі бүтін
бірқатар азаматтар өздерін қызметте тұрлаусыз, не болса соған тез
еліктегіш, одан тез суынғыш, шала білімділік, мансапқорлық,
пайдакүнемділік, кеңсе-шілдік, даурықпа – даңға-залық, өз бетінше шешім
қабылдай алмаушылық, жауапсыздық, жағымпа-здық, сөз тасығыштық тәрізді
жағымсыз жақтары-мен, мінез-құлқымен жиі көрсетеді. Білгіштер оған
заманды, тұрмыс жағдайының қиындығын, ардың да, намыстың да ақшаға
сатылатындығын кінәлайды. Біздің ше, бұл – мұндай адамдардың мемлекеттік,
қоғамдыққызметке, сол мамандық-қа пісіп, жетілмегенін, тәжірибе жинақтамаға-
нын, лайықты еместігін көрсетеді.
Жасыратыны жоқ, қазі-ргі көп адамның ойлайтыны қызметте өсу, шен-шекпен,
байлық. Олар сол жолда қолдарынан келгеннің бәрін жасайды. Бас пайдасы үшін
жазықсыз жанды қаралау, оған ор қазу, өзінен төмендетіп ұстауға тырысу,
пара беру, өзін іскер, талантты етіп көрсету үшін жалған жарнама жасау,
аңқау, ақкөңіл болып алдау оларға үйреншікті іс. Және көбісі обал-сауапты
ойламайды. Рас, мемлекеттік қыз-меттегі, көптеген жауапты жұмыстағы адамдар-
дың арасында лауазымды қызметке қабілеті, таланты барлары, лайық-тылары да
аз емес. Алай-да, қаракөз бауырлары-мыздың басым бөлігі қазатың: Бәрің
бірдей қойшы болсаң, құл боларсың; Бәрің бірдей тойшы болсаң, жын
боларсың, - деген нақыл сөзін ұмытқан, бәрінің де, қалауы бастық болу,
атақ-даңққа кенелу, байыған үстіне баю.
Алайда, қазаққа бірың-ғай басшылар ғана қажет пе? Еліміздің экономикасын,
мәдениетін, әлеуметтік жағдайын одан әрі жақсартып, дамыту үшін бізге
дәрігер де, мұғалім де, инженер де, әнші-күйші де, журналист – жазушы да,
жүргізуші, ұшқыш та, тас қалаушы, ағаш шебері де, аула сыпырушы, етік
жөндеуші де, сатушы, жүк көтеруші де керек емес пе? Сол жұмыс, мамандықтар
ар-қылы да Отаныңның гүлдеп, көркеюіне үлес қосуға болады ғой. Жоқ,біздің
мектеп бітіруші жастарымыздың көпшілігі-нің арманы заң, халық-аралық
қатынастар, экономика университеттеріне оқуға түсіп, прокурор, сот, елші,
бизнесмен болу. Япырмау, сонда басқа, қарапайым мамандықтарды кімдер
меңгеріп, жұмыс істейді? Олардың бәрін өмірде жолы болмағандар, тұр-мыс
жағдайынан оқи алмағандар, сотталып келгендер мен ауруға шалдыққандар
атқаруға тиісті ме. Бұл өмірде қарапайым болса да халыққа керек
мамандықтардың қадір-қасиетінің қашқаны ма, оларды ешкімнің де көңілі қалап
атқармайтын болғаны ма? Біз соны ойлағанымызда, тақыр жердің төсіне қала
салуды, егін егуді, онда мал бағып, елін ырыс-құтқа бөлеуді армандап,
құрылысшы, тракторшы, қойшы, бақташы болған өз замандастарымызды, аға-
апаларымызды еске алып, оларға құрметпен бас иеміз...
Осы орайда біз тағы да Жүсіпбек Аймауытовтың: Жұрттың бәрі әкім, кемесер
(комиссар, М.С.) болғанда, осынша (басқа, М.С.) қызметтерді істеуші кім
болмақ? Әрине, ешкім де болмайды. Ендеше әлеумет жұмысы орнынан
қозғалмайды. Әлеумет ілгері баса алмаса, әкім де керексіз болады. Бұл дұрыс
емес. Әлеуметтің тұрмысы оңалу үшін, онымен бірге әр адамның тұрмысы
түзелуі үшін әр адам қолынан келерлік, ыңғайына қарай өз орнында қызмет
етпесе, әлеуметтік пайда орнына зиян келтіреді. Екінші, әр адам өз жолымен
жүре алмай, бөтен жолға түссе, оның бар таланты (озаттығы) жарыққа шыға
алмай жерге көміледі. Ондай адам өміріне разы да болмайды. Сондықтан әр
адам сүйегіне біткен икемдігіне қарай талант, қандай зеректік, қандай
қабілет, бір сөзбен қандай қасиет барлығын білуі әжет. Дәлелдеп айтқанда,
әр адам өзін-өзі тануы керек. Өзін-өзі танымаған өзгені де тануға шорқақ,
- деген сөзінің өмір шындығы, оның қазақ халқының дәстүрлі қоға-мында
өзгермей, мән-маңызын жоғалтпай келе жатқанына қайран қаламыз.
Кәсіпке бейімделу
Адам баласын оқытып, үйретіп көп кәсіпке бейімдеуге болатын шы-ғар. Алайда,
кейбір зат-тардың түсін айыра алмайтын адамдарға автокөлікті жүргізуге
тыйым салынатыны тәрізді, ата-аналарға да ұл-қыздарын еріксіз басқа
мамандықтарды, кәсіпті меңгеруге күштеп көндіруге болмайды. Кезінде
Кеңестер Одағын-да кәсіпке бейімделудің ғылыми жүйесі жасалынып, ол
инженерлік психология мен эргономиканы (жұмыс заңы) зерттеу жұмысымен
байланыстырыла жүргізілген-ді. Сонда кәсіпке бейімделу, оның соңғы сатысы,
яғни, кәсіпті таңдау –азаматтық міндетке айналып, Мәскеуде, Санкт-
Петербургте, Балтық бойы республикаларында тамаша тәжірибелер жүзеге де
асырылған еді. Нарық келгеннен кейін адамдардың кәсіпке бейімделуі, бір
мамандықтан кейін екінші мамандықты меңгеруі, бұл салада табысқа жетуінің
жолдарын зерттеу, сол бойынша жұмыстар жүр-гізу ұмыт қалды. Кезінде
Өзбекстанда балалар мен жасөспірімдерді, жігіт-қыздарды кәсіпке бейімдеу
мақсатымен әр жаққа тартқылауды және әбігерлікке салуды болдырмауда,
олардың жүрер жолын әуел бастан-ақ білуіне көмектесу мәселесінің
мемлекеттік деңгейде қолға алынғаны да есімізде. Бұрын да, қазір де
адамдарды кәсіпке бейімдеуде Қазақстанда қандай жұмыстар атқары-лғанынан,
қазір де бұл бағытта қандай шаралар қолға алынып отырғанынан көп халық
хабарсыз...
Атаққұмарлық – ақыл арсыздығы ма?
Атаққұмар деген сөзайтылғанында көз алды-ңда арзан даңққа жету үшін
ешнәрседен де тайынбайтын, жиренбейтін безбүйрек таныстарыңның жағымсыз
бейнесі елес береді. Өз дәуірінде Спиноза атаққұмарлық жөнінде былай деп
айтып кетіпті: Атаққұмарлық дегеніміз - шамадан тыс даңқын асырғысы келу.
Ал кейбір данагөйлердің пікірінше, атаққұмарлық – ақыл арсыздығы.
Тек, атаққұмарлық сезімі таза болса, әрбір адам жақсы болуға талпынады
(Виктор Пекелис), - дейтіндер де бар. Олар Лев Толстойдың күнделік
дәптерінде өзін жас кезінде намысқорлық пен атаққұмарлықтың әрекет етуге
итермелегенін жазып кеткенін мысал етеді. Және де шығармашылық қызметтерді
зерттеуші-лердің пікірінше, атаққұ-марлық осы қызметтерге ең басты дем
беруші күштердің бірі. Себебі, атаққұмарлық адамда жігер шақыратын көрі-
неді...
Өмір тәжірибесі көрсет-кеніндей, атаққұмарлық пен мансапқұмарлық
текбасшыларға, шығармашы-лық адамдарына ғана емес, басқа да мамандық
иелеріне тән. Мысалы жөндеушінің кәсіпорын басшысы бола алмауы мүмкін.
Алайда, оған өз ісінің шебері атануға, өзге жөндеушілерден артық маман
болуына жол ашық тұрған жоқ па? Әріптестерінен асып түсуді армандау – бұл
да атаққұмарлықтың бір көрінісі. Оны жақсыға, жаманға бағалау әркімнің өз
шаруасы. Жазушы - психолог Виктор Пекелис бұл орайда тағы да былай дейді:
Генерал болуды арман етпейтін жауынгер жаман, - дейтін мақал бар. Бұл,
білгіңіз келсе, қалыпты атаққұмарлық формуласы. Мансаптық реттегі генерал
- бұл қарабастың қамы, аясы тар мақсат, бұл бір-ақ нәрсеге – қайткен күнде
де жоғары көтерілуге тырысу!.
Сондай-ақ, кейбір психолог, данагөйлердің пікірінше, пайдалы да таза
атаққұмарлық та болады. Паскаль бұл хақында былай деп жазып қалдырған: Жер
бетінде адам неге ие болса да (тамаша денсаулық, өмірдің барлық игілігі),
егер адамдардың сый-құрметіне бөленбесе, ол бәрі – бір өзіне-өзі риза
болмайды. Адамның ақыл-парасатына жаны құмарлығы соншалық, адамдардың
көңілінен шықпағанша, көңілі көн-шімейді.
Кім бастық болуға лайықты?
Психологтардың, зерттеушілердің пайымдауынша, Басшының басқару стилі
адамдарға әсер етудің алуан түрлері мен тәсілдерінен тұрады. Олар: жуастық
пен қатаңдық, жеке дара бақылап, байқау мен ұжымдық талдау, талап ету және
қол астындағы адамдардың өзіне талабын бұлжытпай орындай білу, сену мен
ресми қарым-қатынаста болу, бұйыру мен сұрау, адамдарды жолдастық сезімде
жақын тарту, ренжу мен жымиып күлу тәрізді қылықтар мен қарым-қатынастар.
Кім бастық болуға лайықты? Бұл сұраққа жауап беру үшін кімнің белгілі бір
ұжымды басқаруға мүмкіндігі, құқы жоқ, сол туралы ойлансақ, артық емес
тәрізді. Өйткені, ойшыл У.Пенн айтқан ғой: Өз басын басқара алмайтын адам
басқаларды басқаруға да жарамайды, - деп. Біздіңше, бұл сөзде үлкен мән,
маңыз бар. Иә, өзін де, өзгені де басқара білу үлкен өнер. Оны игеру үшін
талап, талант, білім, тәжірибе, қайрат – күш қажет. Оның кәсіби, рухани
жағынан үнемі өсіп, дамуына ынта-ықыласының болуы да басты шарт. Ең
бастысы, басшы қарамағындағы қызметкерлерден ой-пікірі, дүниетанымы,
білімі, іскерлік қабілеті, интеллектуалдық, адам-гершілік, этикалық жағы-
нан жоғары деңгейде болуға тиіс. Соған қарамастан, ол өзін-өзі қарапайым,
мәдениетті, мейірімді етіп ұстаса, тіпті, жақсы. Әйтпесе, басшының өз ұжымы
алдында беделі болмайды. Беделсіз басшының ұжымында береке жоқ.
Басшы болсын, қара-пайым жұмысшы болсын, әркімнің өмірде өз орнын
тапқанынан артық бақыт та, байлық та жоқ. Ал адамдардың өз орнында емес,
өзгенің орнында отыруы, шын мәнінде сый-құрметке лайықтылардың атақ-
абыройын лайықсыз иемденуі - әлеуметтік әділетсіздік қана емес, қоғамдық
кесел, күнә.
Өмірде өз орныңды таптың ба, сен, замандас?!
Ұлтымызға ұлағат
Егер естілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса
жұмасында бір, ең болмаса айында бір өзіңнен-өзің есеп ал! Сол алдағы есеп
алғаннан бергі өмірді қалай өткіздің екен... өзің өкінбестей қылықпен
өткізіпсің бе? Жоқ болмаса, не ғып өткізгеніңде өзің де білмей қалыпсың?
Абай Құнанбаев.
1) Нені тез орындау көзделсе, қандай
жағдайлар кездеспесін, орындайтын бол. 2) Орындайтын ісіңді жақсылап
орында. 3) Ұмытып қалғандарыңды еш уақытта да кітаптан іздеме, оны есіңе
түсіруге тырыс.
4) Ақыл-ойыңды барлық күш-жігеріңмен тез іске жұмсай біл...
Л.Н.Толстой.
...адамның өзін-өзі
тексеруі оның жан
тұрмысының өркендеуіне, түзу жолға түсуіне бірінші шарт.
Мағжан Жұмабаев.
Жақсы мұғалім
Жақсы мұғалім — бұл қай кезде де ең алдымен кәсіби деңгейі жоғары,
интеллектуалдық, шығармашылық әлеуеті мол тұлға. Ол оқытудың жаңа
технологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу-тәрбие ісіне шынайы жанашырлық
танытатын қоғамнын ең озық бөлігінін бірі деп ссептеледі. Және солай болуға
тиіс, Жоғары оқу орнында білікті мұғалімді даярлау үшін оқытушының да,
студенттің де қажымас еңбегі қажет. Педагогикалык практика мұғалімді кәсіби
даярлау жүйесінде басты элемент болып табылады. Қазақстан Республикасында
білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік
бағдарламасынын педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың
біліктілігін арттыру саласында "педагог кадрларды даярлау бағдарламаларына
оқытудың бүкіл жылдар бойы үздіксіз педагогикалық және психалогиялық-
педагогикалық практиканы енгізу" қажеттігі көрсетілген.
Кейінгі уақытта бұрын қалыптасқан ережеден ауытқып, педагогикалық практика
тек бітіруіні курстарда ғана өткізіліп келді. Қазіргі студенттер Қазақстан
Республикасының Білім жэне ғылым министрлігінің 2001 жылы дайындалған
мемлекеттік жалпы білім беру стандарты бойынша білім алып жатса, бұл
стандартта педагогикалық практика 1-курстан басталады, Бір ерекшелігі, 2004
жылы дайындалған мемлекеттік стандартта да барлық практиканың түрлері
сақталып, ол 1-курста басталып соңғы курста аяқталады.
Бұдан сал бұрын бітірген студентгерде бұл мүмкіндік болған жоқ. Мектепке
тек 3-курста ғана келген студент-практиканттар бірден балалармен араласып
кете алмайды, бейімделу уақыты үздікке созылды. Педагогикалық практика
алдында 3-курс студенттерінен алынғак бақылау сұрақтарына алынған
жауаптардан, жүргізілген әңгімелерден, мектепке баруға деген қорқынышты,
сенімсіздікті, өздерінің үлкен сынға үшырауы мүмкін деген ойдың мазалауын
байқадық. Студенттердің барлығы дерлік балалар өздерін қалай қабылдайды,
мектеп ұжымы — практикант балалар арасында тығыз байланыс бола ма?! Міне,
студентгердің практика алдындағы ойлары осыны қамтиды. Біздің ойымызша, бұл
олардың мектеппен, оқушылармен байланысының болмағандығының нәтижесі. Егер
студенттер 1-курстан бастап практикада болса, жоғары курста мұндай келеңсіз
құбылыстар кездеспеген болар еді, Бұған дәлел ретіндс 1-курс студенттерінің
педагогикалық практикадан кейінгі нәтижелерді талдауын келтіруге болады.
Олардың күнделікке түсірген ойларынан, сонымен қатар "Мектеп - бірінші курс
студентінің көзқарасымен" шығармасынан көп жағдайдың мәнін білуге болады.
Студенттер күндсліктеріндегі жазбаларында көргенін сипаттап, оған талдау
жасамаған, ал шығармада олар өздерінің алғашқы әсерлерін ерекше көрсетіп,
практиканың маныздылығын жан-жақты, өр кырынан сипаттаған.
Студенттердің барлығы да бұл практиканың дер кезінде ендірілгенін, оның
қажет екенін жазады. Олардан үзінді келтірер болсақ: "... Мен мектепке оны
кеше бітірген оқушы ретінде емес, мұғалім ретінде қарап және ол жерді
өзімнің болашақ жұмыс орным ретінде қабылдай бастадым" десе, келссі бір
студент: "Мектеп — бұл керемет мекеме, онсыз өмір қызық болмас еді. Мен
мұны практикаға барған кезден жақсы түсіндім" деп жазады.
Көптеген студенттер практика кезінде өздерін мұғалім ретінде сезінуге
мүмкіндік алды, өз таңдауларының дұрыстығына көздері жетті, сабақ құрылымы
туралы алғашқы түсініктері қалыптасты. Сондай-ақ, бастауыш сынып
оқушыларымен қарым-қатынас жасау ерекшеліктеріне үйренді. Осы қарым-
қатынастар балалардың көңіл-күйіне қалай әсер ететінін, өз еңбектерінің
нәтижелігін зерделеуге талпындырды. Бұл айтылғандардың барлығын студенттік
аудиторияда сезіну мүмкін емсс екені айтпаса да белгілі.
Жоғарыдағы студенттер 2-курста ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі
бойынша практикадан өтті. Бұл практиканың мақсаты — болашақ мұғалімдерді
кәсіби-педагогикалык бағыттауды одан әрі жетілдіру, сонымен қатар оқу-
тәрбие міндеттерін шешуді талдау ыңғай тұрғысынан дамыту, гылыми-зерттеу
жұмыстарын ұйымдастыру және әдістерімен таныстыру. Демек, үздіксіз
практиканы ендіру нәтижесінде студенттерді бірінші курстан бастап
педагогикалық қызметке жүйелі түрде және оларды үшінші курста өтетін
практикаға біртіндеп дайындаута мүмкіндік береді.
Үздіксіз педагогикалық практика жүйесі келесі кезеңдерден тұрады:
1) психологиялық-педагогикалык диагностика және тәрбие жұмысының әдістемесі
бойынша практика (1-курс);
2) ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі бойынша практика (2-курс);
3) бастауыш мектептегі алғаш сабақ беру практикасы (3-курс);
4) оқу-тәрбие практикасы (4-курс).
Әр курстың студенттері үшін орындауға міндетті тапсырмалардың жүйесі
анықталған. Біздің ойымызша, бұл тапсырмалар жүйесі жыл сайын психологиялық-
педагогикалық циклдар пәндерінің мазмұнына қарай ықтиятталуы тиіс, яғни
міндеттер жәнс студентгер іс-әрекеттерінің мазмұны біртіндеп күрделенуі
қажет. Олар ең алдымен болашақ мұғалімдердің мүмкіндігінше кәсіби бағытының
деңгейін кетеруді қалыптастырады (педагогикалық мамандыққа кызығушылығын,
балаларға деген сүйіспеншілігін, жұмысқа жауапкершілік және шығармашылық
қарым-қатынасты).
Мұғалім кадрларын кәсіби окыту жүйесінде педагогикалык, практика өте
маңызды орын алады. Ол жоғары оқу орнындағы оқу-тәрбие үрдісінің басты бір
бөлігі болып табылады да, болашақ мұғалімдердің теориялық дайындығы мен
практикалық іс-әрекетін біріктіруін қамтамасыз етеді.
Педагогикалық практика үрдісінде келесі міндеттер шешімін табады:
- студенттсрді мұғалім мамандығына деген қызығушылық пен сүйіспеншіліктің
тұрақтылығына тәрбиелеу;
- нақты педагогикалық міндеттерді шешу барысында психологиялық-
педагогикалық және арнайы білімдерді пайдалану үрдісін терендету, бекіту;
- болашақ мұғалімдердің кәсіби іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру және
дамыту: педагогикалық қызметке шығармашылық, зерттеушілік ыңғайға бейімдеу.
Педагогикалық практиканың тиімділігінің негізгі шарттары - оның кәсіби
бағыты, теориялық негізділігі, оқыту және тәрбиелеу сипаты, педагогикалық
практиканың мазмұнына және ұйымдастырылуына комплексті тұрғыдан қарау,
жүйелілік, оны өткізудегі қажеттілік.
Педагогикалық практика кезінде студент келесі кәсіби-педагогикалық іскерлік
негіздерін меңгеруі тиіс:
- оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін және ұжымның әлеуметтік-
психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, нақты оқу-тәрбие міндеттерін
анықтау;
- оқушылардың дамуы мен тәрбиесін диагностикалау және жобалау мақсатында
оқушы тұлғасы мен ұжымды зерттеу;
- педагогикалық қызметтің ағымдағы және болашақтағы жұмыстарды жоспарлауын
жүзеге асыру (пән бойынша оқу және сыныптан тыс жұмыстар, әртүрлі іс-
әрекеттерде т.б.);
- оқушылардын оқу-танымдық қызметінде басқарудың әртүрлі формалары мен
әдістерін пайдалана алу және білім-тәрбие міндеттерін шешу;
- балалар ұжымын алға қойған міндеттерді орындауын ұйымдастыру (өз іс-
әрекеті мен оқушылар іс-әрекетінің жүйелілігін анықтау, белсенділерді
анықтау, ұжым мен белсенділердің қарым-қатынасын үйлестіру, бакылауды
жүзеге асыру, жұмыстың қорытындыларын шығарып, оны талдау);
- мұғалімдермен, сынып жетекшілерімен, тәрбиешілермен, ата-аналармен және
тәрбис ісіне қатысы бар барлық адамдармен дұрыс қарым-қатынаста болу;
- оқу-тәрбие жұмысын бақылау және талдау;
- ата-аналар арасында педагогикалық насихат жұмыстарын жүргізу.
Қорыта айтқанда, болашақ мұғалімнің кәсіби қалыптасуында үздіксіз
практиканың алатын орны ерекше. Ол педагогикалық оқу орны мен мектеп
арасындағы тығыз байланыстың нәтижесінде жүзеге асырылады. Нақты жүзеге
асырудың тікелей жолы - студенттер үшін "Мектеп күнін" өткізуді қайтадан
қалпына келтіру (бұрын болған). Бұл педагогикалық оқу орындарының
студенттері аптаның бір күнінде толығымен мектепте болып, алдына қойған
міндеттерге жетудің тікелей жолы. Өйткені, қазіргі 1,2-курс студенттері
практикаға сабақтан шыккан уақытта барады, бұл кезде студентгердің қандай
да бір нәрсеге үйренуге деген қызығушылығы төмен болады деп ойлаймын.
Сонымен қатар, қазір белгілі болғанындай, республика мектептері 2008 жылдан
12 жылдық білім беру жүйесіне көшкелі отыр. Осы мәселені ескере отырып
студентгерді 12 жылдық білім беру бойынша бағдарламалармен жұмыс жүргізіп
жатқан мектептердегі экспериментальды сыныптарға практикадан өтуге жіберуді
де қазірден бастап ойлағанымыз дұрыс.
Жаңа ғасыр біздің қоғамымыздың білім беру жүйесін "ашық ақпараттық
қоғамның" қадам басуымен байланыстырады. Бүгінгі күні қоғамда ақпарат
негіздеуші рөл атқарып, ақпараттық процестерді алумен, сақтаумен, өндеумен,
оларды кеңінен пайдаланумен байланысты.
Бастауыш мектепте ақпараттық басқару мәселелері тек техникалық және
бағдарламалық аспектілерге, оның ішінде компьютердегі ақпаратты өндеу және
сақтаумен ғана мәселе шешіліп қоймай, өзіне қатысты белгілі бір талаптары
бар:
а) педагогикалық колледжде ақпаратты және ақпараттық ағымды қалыптастыру;
ә) болашақ мұғалімдерінің зерттеу іс-әрекетін қалыптастыратын әдістемені
өңдеу;
б) бастауыш мектеп мұгалімдерінің зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру үшін оқу
орындарындағы барлық факультеттер мен кафедраларда жаңа ақпараттық
коммуникациялық технологияны игеруі.
Осыдан жаңа ақпараттық-коммуникациялық технология оқыту үрдісінде, алдыңғы
қадамда ақпаратты басқарудың сауаттылығын қалыптастыруы, берілетін білімді
сауатты түрде беру, сақтау және еңдеу қажет болады.
Қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың зерттеу жұмысын
жүргізуге үлкен мүмкіндіктері бар. Біріншіден, бүгінгі күні зерттеу
материалдарын жинақтайтын және дифференциялайтын бірқатар объектілі
бағдарланған бағдарламалар бар. Екіншіден, зерттеушіге ешқандай артық
шығындарды басынан өткізбейтін тестілеуді, анкеттеуді, респонденттермен
әңгіме жүргізуді, статистикалық өндеуді қамтамасыз ететін компьютерлік
бағдарламалар бар. Қазіргі заманда зерттеу жұмыстарын компьютерлік
бағдарламалар арқылы жүргізу кең көлемде өткізілуі мүмкін. Осыдан, біз
бастауыш мектеп мұғалімдеріне арналған электронды зерттеу жүйесін жасау
қажеттілігін айқындайық.
Электронды зерттеу жүйесі инвариантты және вариативті компоненттерінен
құралады.
Электронды зерттеу жүйесінің инвариантты компонентін ғылымның психология-
педагогикалық жетістіктерге негізделген педагогикалық зерттеулер мәлімет
базасы және электронды-білім бағдарламасы құрайды.
Электронды зерттеу жүйесінің вариативті компонентін бастауыш мектептегі
болашақ мұғалімдердің педагогикалық технология негізінде орындалатын
интерактивті ғылыми-зерттеу іс-әрекеті құрайды.
Электронды-білім бағдарламасы электронды зерттеу жүйесінің теориялық бөлімі
болып анықталған. Ол бағдарлама зерттеу іс-әрекетіне қажетгі теориялық
мәліметгерден құралған модульден тұрады.
Электронды зерттеу жүйесі болашақ мұғалімдердің зерттеу-таным логикасын
қалыптастыру мақсатын көздейді.
Педагогикалық зерттеудің бірінші кезеңінде жоспарлаған зерттеу жұмысының
негізгі мақсатын анықтау қажет. Ол үшін жас зерттеуші электронды зерттеу
жүйесіндегі бірқатар арнайы үлгілері бар тапсырмаларды орындайды.
Тапсырмалардың негізіне жоғарыда аталган мәлімет базасындағы педагогикалық
зерттеулер алынған, олар қүндылық бағдарды қалыптастыру механизміне сәйкес
іздену, тандау, жобалау сатыларынан өтеді.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар жағдайында зерттеу жұмысының
екінші кезеңінде болашақ мұғалімдер зерттеудің объектілі диапазонын
айқындайды. Әрине, аталған кезең дәстүрлі жағдайда да орын алады. Бірақ,
бұл кезеңнің ерекшелігі мен қиыншылығы компьютер жолдарымен болашақ маманды
өзінің зерттеу жұмысының теориялық және практикалық диапазонын анықтап,
тренингті жағдайға қамтылуы болса керек.
Білім беру жүйесінде зерттеу объектісі ретінде, мысалы, мектепке дейінгі
тәрбие, оқу-тәрбие үрдісі, азаматтық тәрбие, рухани тәрбие, білімді
ақпараттандыру, үздіксіз білім беру және т.б. Зерттеу объектісін анықтау
біршама объективті және субъективті факторлармен айқындалады. Объективті
факторлар: маңыздылық, мәселелердің шешілмегендігі, жаңалығы, болашақта
дамуы. Субъективті факторлар: білім беру, өмірлік тәжірибе, зерттеушінің
қызығушылығы, практикалық іс-әрекетпен байланысы, ғылыми жетекшісі және
т.б.
Болашақ мұғалім зерттеудің ғылыми аппаратын құрастыру кезінде зерттеудің
мақсаттарын айқыңцау барысында және жалпы ғылыми процедурасын жасауда
бірқатар қиыншылықтарға кездеседі. Ал электронды зерттеу жүйесі барысында
зерттеудің анықтау іс-әрекетін қалыптастыру төмендегідей болады.
Ол үшін зерттеу мәлімет базасынан студент болашақ зертгейтін тақырыбына
жақын зерттеуді тандап алуы қажет. Содан кейін сол тандаған тақырьш бойынша
түрлі тапсырмалар орындалуы тиіс. Оның ішінде зерттеу мақсатын анықтауда
негізгі зерттеу терминдерді қолдану немесе берілген гипотезаны өзінің
зерттеу гипотезасына жақындату, ғылыми жаңалықты құрастыру жолдарын үйрену
және т.б. Барлық жоғарыда аталған әрекеттердің дұрыс немесе бұрыс екенін
зерттеуші болған кезде біле алады. Өйткені барлық жауаптар алгоритмдік
тәсілмен құрастырылған.
Электроңды зерттеу жүйесі болашақ мұғалімге іздену жолдарын көрсетіп
отырады, мұндай процедура біржақтылықты байқатпайды, ал керісінше,
шығармашылықты байқатады.
Бізге белгілі жай, жас зерттеуші зерттеу жолына түсу кезінде ғылыми
жетекшісімен немесе арнайы әдебиеттермен жұмыс жасауы қажет. Басқа
барлығымызға белгілі жолдар бүгінгі күні жоқ. Ал электронды зерттеу
жүйесімен жұмыс жасау барысында жас зертеуші психологаялық немесе тағы
басқа қиындықтардан өтеді. Өйткені, ол жеке өзімен-өзі жаттығып, қажетті
деңгейге дейін көтеріліп, содан кейін ғана ғылыми жетекшіге немесе ғылыми
кеңесшіге келіп сауалдарына жауап алады. Яғни студент электронды зерттеу
жүйесімен жұмыс барысында қызметтің субъективті-объективті қарым-қатынасына
қамтылған.
Педагогикалық зерттеудің екінші кезеңінде болашақ мүғалімнің зерттеудің
теориясын оперрационализациялауы. Оның мәні абстракті теориялық психология-
педагогикалық ұғымдарды зерттеу барысында түсінікті етіп өңдеу, яғни
концептуалды деңгейден операционалды деңгейге көшу.
Біздің ойымызша, оперрационализациялау кезеңі зерттеу процесінің негізгі
компоненттерін қамтыды. Оның мазмұнына іс-әрекеттің жоспары кіреді, өйткені
мұндай бақылаудың графикалық жүргізілуі тиімді нәтиже алуға мүмкіндік
береді.
Келесі кезеңнің аталуы — педагогикалық экспериментгің жүргізу технологиясы.
Бұл — адекватты зерттеу әдістерін таңдау болып табылады. Біріншіден,
болашақ мұғалім электронды-білім бағдарламасының зерттеу әдістерінің
классификациясымен танысады, олардың әрқайсысының мәнін қарастырады.
Электронды-білім бағдарлама гипермәтінінде аналитикалық, процедуралық,
ғылыми-зерттеу мәліметтер және бейнефрагменттер көрсетілген. Бұл кезеңде
болашақ мұғалім өзінің зерттеуінің даму стратегиясын, жоспары мен
механизмін айқындауға дайындалады.
Бастауыш мектеп мұғалімі теориялық білімдерді бекіту үшін үш деңгейдегі
(репродуктивті, зерттеу, шығармашылық) тапсырмаларды орындайды. Біздің
технологияның ерекшелігі мынада: болашақ мамандар меңгерген білімдерін
электронды зерттеу жүйесінің кейінгі кезендерінде белсенді қолдануына
жағдай жасайды. Автоматтандырылған оқу үрдісіне іс-әрекеттің нәтижесі
программаланған (автоматтандырылған).
Электронды зерттеу жүйесінің мазмұнына зерттеу әдістерін қолдану
процедурасы нақты көрсетілген. Мысалы, бақылау әдісіне тоқталатын болсақ,
бұл жерде болашақ мұғалім арнайы параметрлерді қосып қалай өзінің
зерттеуінде қолдануға болатынын көреді. Ол үшін жас зерттеуші бейне-
материалды қосып, арнайы берілген параметрлердің ішінен тиісті параметрді
тандап жаттығады.
Технологияның келесі кезеңінде анықтау және қалыптастыру эксперименттерінің
мәліметтерін өңдеуді қарастырады.
Электронды зерттеу жүйесі болашақ мұғалімнен түрлі компьютерлік
бағдарламаларда жұмыс жасауды талап етеді. Соның ішінде, "Місrоsоft Ехсеll"
бағдарламасы электронды кестелерді жасап, ондағы мәліметтерді жылдам және
дұрыс талдауға мүмкіндіх береді.
Бұдан басқа электронды зерттеу жүйесінде айқын объективті жағдайлар бар —
соңғы уақыттағы зерттеулерді әсемдейтін диаграммалар мен гистограммаларды
жасау. Жас зерттеушінің назарына арнайы компьютерлік панель пайда болады,
онда ол диаграмманың типін тандайды. Одан кейін әр қадамда диаграмма мен
гистограмманы жасаудағы операцияларды орындайды.
Зерттеудің соңғы кезеңі — ол зерттеу нәтижелерін интерпретациялау. Зерттеу
нәтижелерін интерпретациялау дегеніміз барлық қарастырылған операцияларды
жүйелеп теориялық деңгейге шығару.
Сонымен, біз электронды зерттеу жүйесін зерттеу іс-әрекетін ақпараттандыру
технологиясының маңызды құрылымы ретінде қарастырдық. Қазіргі білім
саласындағы болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, жаңа ақпараттық
коммуникациялық технологиялардың зерттеу іс-әрекетін меңгеруде де қажет
екеніне көзіміз жетті. Өйткені, арнайы бастауыш мектеп мұғалімдеріне
арналған электронды зерттеу жүйесі негізгі екі жағдайды көрсетеді:
біріншіден, соңғы нәтиженің айқындығын, екіншіден, зерттеу іс-әрекетін
қалыптастыруды жоспарлау.
Дидактикалық дайындық жалпы кәсіби — педагогикалық даярлықтың негізгі және
маңызды саласы екені белгілі.
Дидактикалық даярлық деген ұғымды қалай түсіну керек? Бұл өте күрделі ұғым.
Мұғалімдердің дидактикалық даярлығына жататындар: олардың оқьпу процесінің
теориясы мен практикасы (мотивтері) мен мүмкіндіктері. Нақты айтқанда,
оқытудың мақсаттары мен мазмұнын, оны ұйымдастырудағы қолданатын тиімді
әдіс-тәсілдерді жете біліп, іске асырудың жолдарын меңгеруді — дидактикалық
даярлықты анықтайтын белгілер деуге болады. Осыған орай, педагогикалық
қызметті атқаруға қажет мұғалімнің бойында мынадай дидактикалық қабілеттер
болуы керек: оқыту процесін жоспарлай білуі, оны мақсатты түрде ұйымдастыра
алуы, жүйелі түрде бақылау мен бағалау ісін орындап отыруы.
Мектептегі оқыту — дидактикалық процесс болғандықтан, мұғалім оған тән
психологиялық, педагогикалық ерекшеліктерін білуі өте қажет.
Оқьпу процесінің басты компоненті — оқытудың мақсаты мен мазмұны.
Оқушылардың рухани дамуына, ең алдымен, оқытудың ғылыми мазмұны мен
гуманитарлық бағыты орасан зор ықпал етеді. Жалпы білім беру, негізінен, үш
түрлі мақсатты көздейді:
Біріншісі — табиғат, қоғам, техника, өнер туралы ғылыми білім негіздерін
меңгеру. Бұған ғылымдағы негізгі заңдылықтардан, фактілерден, жетекші
ұғымдағы негізгі зандылықтардан, фактілерден, жетекші ұғымдар мен
идеялардан басқа, дүниетанымдық идеялар мен сенімдер, практикалық біліктер
мен дағдылар және ғылыми ойлау тәсілдері жатады.
Екіншісі — оқушыларды практикалық іс-әрекетке даярлау, өз бетімен қоғамдық
пайдалы еңбек етуге дайындау.
Оқытудың үшінші мақсаты — оқушылардың ғылыми көзқарасы мен сенімдерін
қалыптастыру оқу пәңдерін оқытуда олардың танымдық және тәрбиелік
мүмкіндіктерін мейлінше толығымен пайдалануды керек етеді.
Білім берудің мақсатын айқындау үшін Жүсіпбек Аймауытовтың мына сөздерін
еске алған жөн: "Мектеп бітіріл шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және
өзінің өміріне білім жүзімен ашынған саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне,
білімдендірудің кездейтін түпкі мақсаты — осы. Мектеп осы бағытта баланың
келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек".
Оқыту — екі жақты процесс. Оқыту процесі — оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын қызметінен тұратын күрделі әрекет. Оқыту
-мұғалімнің білім берудегі жетекші әрекеті болса, оқу — баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті.
Л.В.Зенковтың пікірінше, оқыту — оқушының жалпы рухани дамуын қамтамасыз
етуі қажет. Жоғарыда айтылғандар ойдағыдай ұштасса, балада оқуға деген
белгілі жағымды бейім-оқу әрекетінің стилі қалыптасады. Мысалы, үздік
оқитын бала мен үлгермейтін баланың оқу әрекетінде елеулі психологиялық
айырмашылықтар бар. Үздік оқитын балалар оқу міндеттерін шешуге белсене
кірісіп, қалайда мақсатқа жетудің тиімді тәсілдерін ізденуге тырысса,
үлгермейтін балалар мұндай жағдайда өздерін енжар ұстап, қиындықтардан
жалтаруға даяр тұрады, оларды шешуге күш жұмсадай, жеңіл құтылғысы келеді.
Оқуға үлгермейтіңдердің бәріне тән ортақ қасиеттер бар, олар: өздігінен оқу
әрекетін және жалпы психикалық процестерін (зейін, есте қалдыру, ойлау және
т.б.) дұрыс ұйымдастыра және басқара алмайды.
Баланың өзіндік дамуына әсер ететін күшті фактор — ол оқытушымен қарым-
қатынас жасау әрекеті. Сондықтан оқыту үрдісі — мұғалімнің баламен үнемі
рухани қарым-қатынаста, ынтымақтастық жағдайда болуын керек етеді. Оқыту
процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы ғана емес, оның әрекеті
мен өзінің психикалық процестерін басқару, ұйымдастыра білуі (іс-әрекетін
білуі, бағалауы, өзін-өзі тәрбиелеуі) оқытудағы субъект екенін айқындайды.
Оқыту процесінде бала логикалық ойлау әрекетінің жалпы тәсілдерін қолдануға
және дербес шығармашылық әрекет жасауға үйренеді. Бұдан шығатын қорытынды:
оқыту — баланың рухани дамуын қамтамасыз етеді; оқыту — бала дамуының
негізі болып табылады. Сондықтан, оқыту мен дамудың арасында тығыз байланыс
болады.
Оқыту — белгілі дидактикалық буындардан немесе кезеңдерден тұрады:
— оқушыларға беретін білімдердің мақсаты мен қажетін түсіндіру және
оларды әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу
міндеттерін (тапсырмаларды) анықтау;
— оқушылардың жаңа оқу материалын қабылдауға басшылық ету;
— оқушының санасында білімнің қорытылып, ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың
қалыптасу процесіне басшылық ету;
— берілген білімді бекітуге басшылық ету;
— білімді практикада қолдануға басшылық ету;
— оқушылардың білімі мен дағдысын есепке алу, тексеру және бағалау.
Оқу материалын ұғыну процесі оқуға ынта қою, оқу материалын қабылдау, ойша
қорыту, есте қалдыру, қайталау сияқты бірнеше психикалық процестердің
жиынтығынан тұрады.
Оқытудың дидактикалық буындары бір-бірімен өте тығыз байланыста болады. Әр
буын оқытудың жалпы мақсаттарына сәйкес қолданылады. Мысалы, жаңа білімді
баяндау кезеңінде оқушылар оның мазмұнын қабылдаумен қатар, ойша қорытып,
ғылыми тұжырымдар жасайды және оны практикада қолдануы мүмкін.
Сондай-ақ, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау, жаттығу, прак-
тикада қолдану сияқты оқыту процесінің элементтері бірлесіп қолданылады.
Ұйымдастыру жағынан алғанда, дидактикалық әр кезеңнің өзіне тән ерекшелігі
бар.
Оқыту, ең алдымен, ақыл-ой тәрбиесімен тығыз байланысты болады. Ақыл-ой
тәрбиесі балаларға білім берумен қатар, олардың танымдық қабілеттерін
(байқағыштық, зейінділік, зеректілік, есте сақтау, творчество-лық қиял,
сөйлеу, ойлау) қалыптастыруға көмектеседі.
Акыл-ой тәрбиесін берудің негізгі құралы — мектептегі оқыту. Өйткені ақыл-
ой тәрбиесі көздеген мақсат-міндеттер оқыту процесінде іске алады. Ол
мақсат-міндеттер мыналар:
— оқушыларды қазіргі заман талаптарына сай ғылым негіздерімен терең және
берік қаруландыру;
— білім беру негізінде оқушыларда ғылыми көзқарасты қалыптастыру;
— баланың таным қабілеттерін дамыту;
— оқушыларды ғылымның кейбір қарапайым әдістерімен таныстырып, өздігінен
оқудың тиімді әдіс-амалдарын орынды меңгеруге үйрету;
— балалардың білімге қызығуын арттырып, олардың бойында өздігінен білім
алуды қажетсінуді қалыптастыру;
— ақыл-ой еңбегінің жалпы мәдениетін арттыру. Бұл міндеттерді отбасы
мен мектеп тығыз байланыста болғанда ғана ойдағыдай орындап шығуға болады,
сонда ғана балаларға берілетін ақыл-ой тәрбиесі нәтиже береді.
В.А.Сухомлинский ақыл-ой тәрбиесін дұрыс ұйымдастырудың негізгі мынадай
жолдарын атап көрсетеді. Мұғалімдердің дидактикалық білімдері мен
дағдыларын арттыру мақсатында педагогикалық қызметтің кәсіби құрылымы мен
оның моделі туралы, сондай-ақ, мектептегі оқушылардың танымдық әрекетін
қалыптастырудың психологиялық және әдістемелік құраддары мен тиімді жоддары
туралы жан-жақты оқыту тәжірибесше қарағанда, мұғалімдердің қызметінде
дидактикалық қиындықтардың кездесетіні анықталып отыр.
Мұғалімдердің қызметіндегі дидактикалық қиындықтар, негізінен, олардың
мынадай іс-әрекетінен байқалады:
— оқушылардың танымдық, әрекетін қалыптастырудағы іс-әрекетінде;
— дарында балалармен, үлгермейтін оқушылармен дара жұмыс істеудегі
әрекетінде.
Мұғалімдердің ұстаздық қызметке тән іс-әрекеттің негізгі түрлерін (құрамды
бөліктерін) жеке меңгере алмағандығын өмір көрсетіп отыр. Оған мыналар
жатады:
— ұстаз қызметіндегі мақсат қоя білу ісі;
— білімнің мазмұнын игеру ісі;
— оқушылардың білім алуға деген мүмкіндіктері мен психологиялық
ерекшеліктерін алдын ала (диагностикалау) ісі;
— сабақ өткізудің әдістемелік жағын ұйымдастыра білу ісі;
— оқушылармен жақсы қарым-қатынас жасай білу ісі (коммунативтік әрекет);
— оқушыларды білімге ынталанды-ру, қызықтыру іс-әрекеті;
— оқушылардың білім дағдыларын бақылау және бағалау іс-әрекеті.
Мұғалімдердің қызметінде кездесетін дидактикалық қиындықтардың көбірек орын
алатындары мынылар:
— оқыту процесінде оқушылардың танымдық әрекетін, логикалық ойлау
қабілетін қалыптастырудағы қиыңдықтар;
— оқушылардың оқу әрекетін, дағдыларын қалыптастырудағы қиындықтар;
— дарынды балалармен және үлгермейтін оқушылармен жекелеп жұмыс істеудегі
қиындықтар.
Жаңа талпыныс, жаңа ашылған жолдардың бірі — білім берудің жана жүйесінің
жасалуы. Бұл педагогикадағы, тұтас педагогикалық үрдістегі өзгертулермен
тығыз байланысты. Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас (білім мазмұнын жетілдіру, жаңа базистік оқу жоспарына
көшу, жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерге көшу, т.б.)
жаңаша ойлау қалыптасуда.
Жастарға білім мен тәрбие берудің негізі болып саналатын жалпы білім
беретін мектептердің педагогикалық үрдісін жақсарту бірінші кезектегі
мәселе болса, бастауыш мектеп – мұның түп қазығы, бастауыш білімнің
мемлекеттік стандарты және оны мектеп тәжірибесіне енгізуде шешуші орынды
мұғалім қызметі алатыны анық.
Бүгінгі студент —ертеңгі маман. Оқыту үрдісін басқарудың педагогикалық-
психологиялық мәселелерін анықтауда педагог пен оқушылардың арасындағы
қарым-қатынастарды ұйымдастыру мұғалімнің теориялық білімінің болуын қажет
етеді. Осыған орай, бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі бөлімдерінде
жаңа мазмұн, оны оқыту әдістемесін студенттерге игертудің түрлі жолдары
іздестірілуде.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу мұғалімнің инновациялық іс-
әрекетіне байланысты мәселелер жан-жақты қарастырылғанын көруге мүмкіндік
тудырып отыр. Жүйелі бағыттылық зерттеулерде инновациялық іс-әрекет
креативті парадигманың жеке бас, регулятивтік-коммуникативтік және
қорытынды жүйе болшегін талдауда анық айқын қарастырылады.
В.А.Сластенин мен Л.С.Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық пен
кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады. Авторлардың айтуы
бойынша, инновациялық іс-әрекет мәнін акмеологиялық тұрғыдан талдау
мұғалімнің жеке бас дамуының заңдылықтарын түсінуге мүмкіншілік туғызады.
Бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті құрылымын қарас-тырған
кезде, "инновация" және "педагогикалық іс-әрекет" деген негізгі
түсініктердің мәнінің мағынасын талдауды қолдану керек деген ғалымдардың
(В.А.Сластенин, Л.С.Подымова) ой-пікіріне қосыламыз. Белгілі
зерттеушілердің (А.А.Бодалев, Ф.Н.Гоноболин, В.А.Кан-Калик,
С.В.Кондратьева, Н.В.Кузин және т.б.) еңбектерінде педагогикалық іс-
әрекеттің құрылымы туралы түсінік жан-жақты қарастырылған. Олар мұндай
қасиеттерге жатқызатындары: жалпы және кәсіби мәдениет, педагогикалық
бағдарлылық, моральдық қасиеттер, ди-дактикалық қасиеттер, ерік қасиеттсрі.
Сөйлеу қабілеттері, ұйымдастырушы-лық, коммуникативтік, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
08.06.11.
Кеше Астанадағы Тәуелсіздік сарайында VІІ Дүниежүзілік Ислам экономикалық
форумы (ДИЭФ) басталды. ТМД мен Орталық Азия аумағында алғаш рет
Қазақстанда ұйымдастырылған форумның бірінші күнгі басқосулары ислам
әлеміндегі іскер әйелдер мен жас көшбасшыларға арналды. Форумның ашылу
салтанатына Премьер-министр Кәрім Мәсімов пен ДИЭФ қорының төрағасы Тун
Муса Хитам қатысты. Форум басталмас бұрын ислам дәстүріне сай Құран
оқылды.
Үкімет жетекшісі Кәрім Мәсімовтің сөзімен айтсақ, ДИЕФ отырысы 6 жылдың
ішінде-ақ жаһандық маңызы бар шараға айналды. Бұл жаһандық экономикада
ислам әлемінің артып жатқан ықпалын көрсетеді, - деді Үкімет жетекшісі.
Әңгімесін ағылшынша ағытқан Кәрім Қажымқанұлы форум қатысушыларына
қаржылық дағдарыстан кейінгі Қазақстан экономикасының 7 пайыздық өсіммен
дамып келе жатқанын жеткізді. Жұмыссыздық деңгейінің азуын айға білеген
АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия сияқты елдерден едәуір төмен екенін
айтты. Бұл күні форум қонақтары Қазақстанның инвестициялық тартымдылығына
тәнті болған да шығар. Себебі алғаш болып сөз алған Индустрия және жаңа
технологиялар министрі Әсет Исекешев форумға қатысушыларды еліміздің
индустриялық-инновациялық даму бағдарламасымен таныстырды. ДИЭФ қорының
төрағасы Тун Муса Хитам да Қазақстан халқы мен Орталық Азия тұрғындарын
ДИЭФ жобаларына қатысуға шақырды. Сөйтіп, форумда іскер әйелдер мен
жастарға баса мән беріліп отырған себебін түсіндіре кетті. Бүгінгі форум
жұмысы барысында біздің әйелдер қауымы да үлкен тәжірибе жинақтап,
бизнесті дамыту саласында тығыз әріптестік байланыстар орнатады деп
сенемін. Бұл - біздің негізгі мақсатымыз. Жастар біздің ізбасарымыз,
біздің ісімізді жалғастырушы, ал әйелдер қоғамдағы тұрақтылық пен
үндестікке негіз болатын халқымыздың мәдениеті мен салтының бет-бейнесі.
Сондықтан олардың көш басында болып, кейінгі ұрпаққа тағылымды тәрбие
беруі аса маңызды. Ал біз болсақ, Дүниежүзілік Ислам экономикалық
форумының атынан жастар мен әйелдерге жаһандық үдерістерге етене
араласып, өз пікірлерін ашық айтуға мүмкіндік беріп отырмыз, - деді.
Қазақстан да бұл мәселеде құр алақан емес екен. Оны Үкімет жетекшісі
К.Мәсімов айтты. Оның сөзіне қарағанда, елімізде әйелдердің саясатта,
бизнесте, азаматтық қоғамда жетекші орындарды иеленуіне мүмкіндік беретін
бағдарламалар әзірленуде. Статистиканы сөйлетсек, Қазақстан әйелдері
елдің ішкі жалпы өнімнің 30 пайызына үлес қосып отыр. Қазақстан бүгінде
алалаушылық пен кемсітушілікке тосқауыл қоюда Еуроодақ құрамындағы
Италия, Франция секілді 12 мемлекетпен тең тұр.
Атпал азаматтар ашып берген форумды іскер әйелдер жалғастырып әкетті.
Әйел және бизнес: табандылық пен сенімділік тақырыбындағы отырысқа ДИЭФ
Іскер әйелдер қанатының төрайымы Норраесах Мохамед жетекшілік етті. Оның
айтуынша, бүгінгі заманның әйелдері бизнесті дөңгелетуді жақсы меңгерген.
Бірақ әлемдік статистикада парламенттегі әйелдердің үлесі 30 пайыз, ал
әйелдердің директорлар кеңесінің төрайымы сынды орындардағы үлесі 1
пайызды ғана құрайды. Демек, әйелдің рөлін әлі де арттыра түсу қажет. Бұл
ретте, ДИЭФ іскер әйелдер желісінің аймақтық семинарларының маңызы зор
екенін айтады. Ол өз сөзінде сондай семинардың бірін Астанада өткізуді
ұсынды. Оның айтуынша, ДИЭФ осыған дейін іскер әйелдерге арналған екі
семинар өткізген екен. Сол басқосулардан кейін ДИЭФ-ке алғыс арқалаған
хаттар қарша бораған көрінеді. Біз Қазақстан іскер әйелдер
қауымдастығының төрайымы Раушан Сәрсенбаеваның сөзінен ДИЭФ семинары
тақылеттес шаралардың біздің елде де қолға алынғанынан хабардар болдық.
Оның сөзіне қарағанда, өңірлерде саясаткер әйелдердің клубтары құрылған,
әйелдер арасынан кадрлар резерві қалыптасырылуда. Әйелдер кәсіпкерлігін
дамыту мақсатында 2009- 2015 жылдарға арналған бағдарлама да қабылданып,
ауылдағы іскер әйелдерге шағын несие беру бағдарламасы жасалыпты.
Дегенмен бизнесті жүргізудегі ислам әлеміндегі іскер әйелдердің
тәжірибесімен де танысқан жөн. Ынтымақтастық ауанда байланыс жасасақ та
артық етпейді. Себебі оларда ақша көп те, жоба аз. Ал біздің елде
керісінше. Ислам елдеріне кіретін араб мемлекеттерінде ақша мол, бірақ
осы қыруар қаражатқа іске асыратын жобалар аз. Бұл туралы араб
бизнесмендері жиі айтады. Бізде болса, керісінше, жоба көп, ал оны іске
қосатын қаржы тапшы. Сондықтан біз ДИЭФ сияқты ірі іс-шараларда тығыз
қарым-қатынас орнатып, екі жақта қалыптасқан мәселені тиімді шеше аламыз
дейді Р.Сәрсенбаева. Бұл күні ислам әлеміндегі іскер әйелдер әлеуметтік
кәсіпкерлік, бизнестің негізі - маркетинг, венчурлы капитал, денсаулық
сақтау, туризм, білім, азық-түлік индустриясы төңірегіндегі тақырыптарды
талқыға салды. Қыз-келіншектер бір-бірінен бизнес жүргізудің қыр-сырын
ұғысты.
ДИЭФ шеңберінде өткен жас көшбасшылар форумында да жақсы ойлар айтылды.
Мәселен, ДИЭФ-тің жас көшбасшылар қанатының төрағасы Шри Назир Тун Абдул
Разак Бүгінгі көшбасшылар өзінен кейінгі ізбасарларына жол бере білуі
тиіс деген пікірімен көзге түсті. Оның пікіріне сүйенсек, нағыз
көшбасшының негізгі көрсеткіші мынадай болуы керек. Егер көшбасшы белгілі
бір ұйымнан кетсе, сол ұйымдағы оның ұжымы жан-жаққа шашырамай, қарқынын
жоғалтпай жұмыс істеуі тиіс. Міне, сонда ғана осы адамды Нағыз табысты
көшбасшы деп атауға болады. Біз жас көшбасшыларды осы жолда
тәрбиелеуіміз керек. Яғни бүгінгі заманда нағыз көшбасшылар өзінен
кейінгі ізбасарларына жол бере білуі тиіс деді ол. Айтқандай, ДИЭФ-тің
жастар қанаты да қазақстандық жастарды өзара ынтымақтастыққа тартпақ
ниетте. Біз жас қазақстандықтарды біздің жас көшбасшылар желісіне
қатысуға шақырамыз. Комитеттің Қазақстаннан мүшесінің болғандығын
қалаймыз дейді Шри Назир Тун Абдул Разак.
Қазақ топырағында түрлі форумдар мен жиындар өтіп жатыр. Ал ДИЭФ
отырысының жөні бөлек. Бұл жиын Қазақстанның іскерлер қауымын ислам
әлеміне бір табан жақындата түскендей. Оның үстіне, ДИЭФ іскер әйелдер
мен жастарға зор сенім артып отыр. Себебі әйел жүрген жерде әділет бар,
жас жүрген жерде жұмыстың бәрі жемісті. Бұл ислам әлемінің өміршеңдігі
үшін маңызды фактор.
де өз орныңды таптың ба, сен?! Қызмет пен құрметтің иесіне сәйкес келуі
Автор: Мақсұтбек СҮЛЕЙМЕН
Мына жарық дүниеге келген әрбір саналы адамның парызы – Елі мен Жерінің
игілігіне еңбек ету, өмірден өз орнын табу, адам деген ардақты атына сай
өмір сүру. Тағдырдың әркімге әрқилы сыйы сол, біреулер өзінің қабілетіне,
қалауына, мінез-қылығына, дүниетатымына, біліміне сәйкес мамандықты
меңгермей, мақсат-мүддесіне жете алмайды, екінші біреулер таланты мен
талғамына, талабы мен таным-түсінігіне сәйкес мамандықты меңгерсе де,
тірлікте жолы болмайды. Кейбіреулер, керісінше, жағымпаздықпен, тамыр-
таныстықпен өз дәрежесінен артық мансап, мәртебеге ие болып, халқына түк
пайдасы тимесе де қайраткер, құрметті азамат, лауреат, халық
қалаулысы атанады.
Неге арналсаң, соны істе
Жас ұрпақ, яғни адам тәрбиесі туралы ой толғаған бір ұлағатты ұстаз:
Адамда бір ғана мамандық болуға тиіс, ол шын мәнінде адам деген атқа ие
болу, - дейді. Оның мұндағы бейнелеп айтып отырған ой-пікірі: кез-келген
адам адал, адамгершілігі жоғары, еңбекке қабі-летті де зейінді, өз
міндетіне жауапты, бейнетке төзімді, мейірімді де білімді жан болса, ол
таңдаған мамандық маңызды, жұмысы же-місті болып, өмірде жар-қын із қалдыра
алады. Алайда, мұндай адамдар ең бірінші, өзінің қандай іске арналып
жаратылғанын білсе, халқына да берер жемісі қанша ма мол болар еді...
Өмірде көріп, біліп жүрген ақиқат: көп адамның өзіне лайықты орнын таппауы,
кейбіре-улердің өз ақыл-ойы, дүниетанымы, іскерлігі, білімі, біліктілігі
сәйкес келмейтін жоғары орында болуы, дәрежесінен артық сый-құрметке бө-
ленуі. Бұл барлық кезде қоғамымызда орын алып келе жатқан жиіркенішті жаман
дерт. Сол себепті де Жүсіпбек Аймауытовтың айтып кеткен мына бір сөзі әлі
күнге дейін мән-маңызын жоғалтқан жоқ: Әлеумет тұрмысындағы зор
кемшіліктің бірі - әлеуметтің мүшесі, әр адам өз орнында қызмет етпеу.
Естеріңізде болсын: адам қалай болса солай сүйреуге көне беретін тулақ
емес, қалай қақса солай домалайтын алланың добы да емес. Адам өзінің
ыңғайымен, еркімен қызмет ететін зат. Кісі іштен туғаннан-ақ белгілі бір
өнерге, қызметке икемді болып туады; басқаша айтқанда, әр адамда бір
нәрсеге талап, ыңғай, қабілет, яки, зеректік болады. Біреу бала оқытуға,
біреу етік тігуге, біреу әкім болуға, біреу мал бағуға, біреу әскерлікке,
біреу жазушылыққа, біреу дәрігерлікке, біреу саудаға, біреу сөзге, біреу
дауға ыңғайланып жаралады. Өмірде түк жұмысқа икемі жоқ жан сирек болады;
ең болмаса өтірік айтуға зерек болып жаралады. Кімде-кім өзіне біткен
ыңғайына қарай өз жолымен жүріп, қызмет етсе, өз басына да, әлеуметке де,
үлкен пайда келтірмек. Өз орнында істеген адамның жұмысы да өнімді,
берекелі болмақ. Қайғы сол: өз жолын шу дегеннен тауып алатын адамдар сирек
болады. Адамның көбі ана жолға бір, мына жолға бір түсіп, өмір бойы өз
соқпағын таба алмай, сенделумен күні өтеді. Өз жолында қызмет істемеген
адамның жұмысы бере-кесіз болғаны өз алдына, ондай адам ісіне көңілі
жарымағандықтан өмірге, тағдырға налып, зарланып, бақсыз жан болып
күнелтеді.
Иә, өте орынды айтыл-ған, ұлтымызға ұлағат боларлық асыл сөз. Өйт-кені,
адамдардың қай-қайсы да өзі өмір сүріп отырған елдегі қоғамның мүшесі, яғни
сол әлеу-метке бір бөлшегі ретінде өз пайдасын тигізуге, сол үшін еңбек
етуге, қоғамдық жұмысқа ат салысуға тиіс. Алайда, ада-мдардың сана-сезімі
әрқи-лы. Біреулер елі мен жері үшін көп еңбек сіңіреді, сол жолда үйін де,
күйін де ұмытып кететіндері де жоқ емес. Екінші біреулер өзінің жеке
басының мақсат – мүддесін көбірек ойлап, көп еңбектенуден бойын тежейді.
Сонда, әр адам өзі мен қоғамның мақсат-мүддесін қандай жағдайда бірге
тоғыстырып, екі жаққа да пайдалы еңбек ете алады? Біздің ше, ол әрбір адам
бойына біткен қабілетіне, ыңғайына, мүмкіндігіне, зеректігіне,
еңбексүйгіштігіне, іскерлі-гіне, жауапкершілігіне, адалдығына, білімі мен
біліктілігіне сәйкес өз орнында қызмет істесе ғана жүзеге асады.
Әр адам өзі өмір сүріп отырған қоғамға пайдасын тигізіу үшін Өз орнында
еңбек етіп жүр ме?. Оны сол адамның елі мен жері үшін атқарған қызметі,
сіңірген еңбегі айқындап береді. Бұл қазіргі ел ағалары атанып жүргендерге
де, билік басындағыларға да тән. Олардың қайсы жақсы, жаман атымен тарихта
қалады, ол уақыт еншісінде.
Сөз орайы келгенде айта кететін жағдай, қазір оқыған, ақыл-есі бүтін
бірқатар азаматтар өздерін қызметте тұрлаусыз, не болса соған тез
еліктегіш, одан тез суынғыш, шала білімділік, мансапқорлық,
пайдакүнемділік, кеңсе-шілдік, даурықпа – даңға-залық, өз бетінше шешім
қабылдай алмаушылық, жауапсыздық, жағымпа-здық, сөз тасығыштық тәрізді
жағымсыз жақтары-мен, мінез-құлқымен жиі көрсетеді. Білгіштер оған
заманды, тұрмыс жағдайының қиындығын, ардың да, намыстың да ақшаға
сатылатындығын кінәлайды. Біздің ше, бұл – мұндай адамдардың мемлекеттік,
қоғамдыққызметке, сол мамандық-қа пісіп, жетілмегенін, тәжірибе жинақтамаға-
нын, лайықты еместігін көрсетеді.
Жасыратыны жоқ, қазі-ргі көп адамның ойлайтыны қызметте өсу, шен-шекпен,
байлық. Олар сол жолда қолдарынан келгеннің бәрін жасайды. Бас пайдасы үшін
жазықсыз жанды қаралау, оған ор қазу, өзінен төмендетіп ұстауға тырысу,
пара беру, өзін іскер, талантты етіп көрсету үшін жалған жарнама жасау,
аңқау, ақкөңіл болып алдау оларға үйреншікті іс. Және көбісі обал-сауапты
ойламайды. Рас, мемлекеттік қыз-меттегі, көптеген жауапты жұмыстағы адамдар-
дың арасында лауазымды қызметке қабілеті, таланты барлары, лайық-тылары да
аз емес. Алай-да, қаракөз бауырлары-мыздың басым бөлігі қазатың: Бәрің
бірдей қойшы болсаң, құл боларсың; Бәрің бірдей тойшы болсаң, жын
боларсың, - деген нақыл сөзін ұмытқан, бәрінің де, қалауы бастық болу,
атақ-даңққа кенелу, байыған үстіне баю.
Алайда, қазаққа бірың-ғай басшылар ғана қажет пе? Еліміздің экономикасын,
мәдениетін, әлеуметтік жағдайын одан әрі жақсартып, дамыту үшін бізге
дәрігер де, мұғалім де, инженер де, әнші-күйші де, журналист – жазушы да,
жүргізуші, ұшқыш та, тас қалаушы, ағаш шебері де, аула сыпырушы, етік
жөндеуші де, сатушы, жүк көтеруші де керек емес пе? Сол жұмыс, мамандықтар
ар-қылы да Отаныңның гүлдеп, көркеюіне үлес қосуға болады ғой. Жоқ,біздің
мектеп бітіруші жастарымыздың көпшілігі-нің арманы заң, халық-аралық
қатынастар, экономика университеттеріне оқуға түсіп, прокурор, сот, елші,
бизнесмен болу. Япырмау, сонда басқа, қарапайым мамандықтарды кімдер
меңгеріп, жұмыс істейді? Олардың бәрін өмірде жолы болмағандар, тұр-мыс
жағдайынан оқи алмағандар, сотталып келгендер мен ауруға шалдыққандар
атқаруға тиісті ме. Бұл өмірде қарапайым болса да халыққа керек
мамандықтардың қадір-қасиетінің қашқаны ма, оларды ешкімнің де көңілі қалап
атқармайтын болғаны ма? Біз соны ойлағанымызда, тақыр жердің төсіне қала
салуды, егін егуді, онда мал бағып, елін ырыс-құтқа бөлеуді армандап,
құрылысшы, тракторшы, қойшы, бақташы болған өз замандастарымызды, аға-
апаларымызды еске алып, оларға құрметпен бас иеміз...
Осы орайда біз тағы да Жүсіпбек Аймауытовтың: Жұрттың бәрі әкім, кемесер
(комиссар, М.С.) болғанда, осынша (басқа, М.С.) қызметтерді істеуші кім
болмақ? Әрине, ешкім де болмайды. Ендеше әлеумет жұмысы орнынан
қозғалмайды. Әлеумет ілгері баса алмаса, әкім де керексіз болады. Бұл дұрыс
емес. Әлеуметтің тұрмысы оңалу үшін, онымен бірге әр адамның тұрмысы
түзелуі үшін әр адам қолынан келерлік, ыңғайына қарай өз орнында қызмет
етпесе, әлеуметтік пайда орнына зиян келтіреді. Екінші, әр адам өз жолымен
жүре алмай, бөтен жолға түссе, оның бар таланты (озаттығы) жарыққа шыға
алмай жерге көміледі. Ондай адам өміріне разы да болмайды. Сондықтан әр
адам сүйегіне біткен икемдігіне қарай талант, қандай зеректік, қандай
қабілет, бір сөзбен қандай қасиет барлығын білуі әжет. Дәлелдеп айтқанда,
әр адам өзін-өзі тануы керек. Өзін-өзі танымаған өзгені де тануға шорқақ,
- деген сөзінің өмір шындығы, оның қазақ халқының дәстүрлі қоға-мында
өзгермей, мән-маңызын жоғалтпай келе жатқанына қайран қаламыз.
Кәсіпке бейімделу
Адам баласын оқытып, үйретіп көп кәсіпке бейімдеуге болатын шы-ғар. Алайда,
кейбір зат-тардың түсін айыра алмайтын адамдарға автокөлікті жүргізуге
тыйым салынатыны тәрізді, ата-аналарға да ұл-қыздарын еріксіз басқа
мамандықтарды, кәсіпті меңгеруге күштеп көндіруге болмайды. Кезінде
Кеңестер Одағын-да кәсіпке бейімделудің ғылыми жүйесі жасалынып, ол
инженерлік психология мен эргономиканы (жұмыс заңы) зерттеу жұмысымен
байланыстырыла жүргізілген-ді. Сонда кәсіпке бейімделу, оның соңғы сатысы,
яғни, кәсіпті таңдау –азаматтық міндетке айналып, Мәскеуде, Санкт-
Петербургте, Балтық бойы республикаларында тамаша тәжірибелер жүзеге де
асырылған еді. Нарық келгеннен кейін адамдардың кәсіпке бейімделуі, бір
мамандықтан кейін екінші мамандықты меңгеруі, бұл салада табысқа жетуінің
жолдарын зерттеу, сол бойынша жұмыстар жүр-гізу ұмыт қалды. Кезінде
Өзбекстанда балалар мен жасөспірімдерді, жігіт-қыздарды кәсіпке бейімдеу
мақсатымен әр жаққа тартқылауды және әбігерлікке салуды болдырмауда,
олардың жүрер жолын әуел бастан-ақ білуіне көмектесу мәселесінің
мемлекеттік деңгейде қолға алынғаны да есімізде. Бұрын да, қазір де
адамдарды кәсіпке бейімдеуде Қазақстанда қандай жұмыстар атқары-лғанынан,
қазір де бұл бағытта қандай шаралар қолға алынып отырғанынан көп халық
хабарсыз...
Атаққұмарлық – ақыл арсыздығы ма?
Атаққұмар деген сөзайтылғанында көз алды-ңда арзан даңққа жету үшін
ешнәрседен де тайынбайтын, жиренбейтін безбүйрек таныстарыңның жағымсыз
бейнесі елес береді. Өз дәуірінде Спиноза атаққұмарлық жөнінде былай деп
айтып кетіпті: Атаққұмарлық дегеніміз - шамадан тыс даңқын асырғысы келу.
Ал кейбір данагөйлердің пікірінше, атаққұмарлық – ақыл арсыздығы.
Тек, атаққұмарлық сезімі таза болса, әрбір адам жақсы болуға талпынады
(Виктор Пекелис), - дейтіндер де бар. Олар Лев Толстойдың күнделік
дәптерінде өзін жас кезінде намысқорлық пен атаққұмарлықтың әрекет етуге
итермелегенін жазып кеткенін мысал етеді. Және де шығармашылық қызметтерді
зерттеуші-лердің пікірінше, атаққұ-марлық осы қызметтерге ең басты дем
беруші күштердің бірі. Себебі, атаққұмарлық адамда жігер шақыратын көрі-
неді...
Өмір тәжірибесі көрсет-кеніндей, атаққұмарлық пен мансапқұмарлық
текбасшыларға, шығармашы-лық адамдарына ғана емес, басқа да мамандық
иелеріне тән. Мысалы жөндеушінің кәсіпорын басшысы бола алмауы мүмкін.
Алайда, оған өз ісінің шебері атануға, өзге жөндеушілерден артық маман
болуына жол ашық тұрған жоқ па? Әріптестерінен асып түсуді армандау – бұл
да атаққұмарлықтың бір көрінісі. Оны жақсыға, жаманға бағалау әркімнің өз
шаруасы. Жазушы - психолог Виктор Пекелис бұл орайда тағы да былай дейді:
Генерал болуды арман етпейтін жауынгер жаман, - дейтін мақал бар. Бұл,
білгіңіз келсе, қалыпты атаққұмарлық формуласы. Мансаптық реттегі генерал
- бұл қарабастың қамы, аясы тар мақсат, бұл бір-ақ нәрсеге – қайткен күнде
де жоғары көтерілуге тырысу!.
Сондай-ақ, кейбір психолог, данагөйлердің пікірінше, пайдалы да таза
атаққұмарлық та болады. Паскаль бұл хақында былай деп жазып қалдырған: Жер
бетінде адам неге ие болса да (тамаша денсаулық, өмірдің барлық игілігі),
егер адамдардың сый-құрметіне бөленбесе, ол бәрі – бір өзіне-өзі риза
болмайды. Адамның ақыл-парасатына жаны құмарлығы соншалық, адамдардың
көңілінен шықпағанша, көңілі көн-шімейді.
Кім бастық болуға лайықты?
Психологтардың, зерттеушілердің пайымдауынша, Басшының басқару стилі
адамдарға әсер етудің алуан түрлері мен тәсілдерінен тұрады. Олар: жуастық
пен қатаңдық, жеке дара бақылап, байқау мен ұжымдық талдау, талап ету және
қол астындағы адамдардың өзіне талабын бұлжытпай орындай білу, сену мен
ресми қарым-қатынаста болу, бұйыру мен сұрау, адамдарды жолдастық сезімде
жақын тарту, ренжу мен жымиып күлу тәрізді қылықтар мен қарым-қатынастар.
Кім бастық болуға лайықты? Бұл сұраққа жауап беру үшін кімнің белгілі бір
ұжымды басқаруға мүмкіндігі, құқы жоқ, сол туралы ойлансақ, артық емес
тәрізді. Өйткені, ойшыл У.Пенн айтқан ғой: Өз басын басқара алмайтын адам
басқаларды басқаруға да жарамайды, - деп. Біздіңше, бұл сөзде үлкен мән,
маңыз бар. Иә, өзін де, өзгені де басқара білу үлкен өнер. Оны игеру үшін
талап, талант, білім, тәжірибе, қайрат – күш қажет. Оның кәсіби, рухани
жағынан үнемі өсіп, дамуына ынта-ықыласының болуы да басты шарт. Ең
бастысы, басшы қарамағындағы қызметкерлерден ой-пікірі, дүниетанымы,
білімі, іскерлік қабілеті, интеллектуалдық, адам-гершілік, этикалық жағы-
нан жоғары деңгейде болуға тиіс. Соған қарамастан, ол өзін-өзі қарапайым,
мәдениетті, мейірімді етіп ұстаса, тіпті, жақсы. Әйтпесе, басшының өз ұжымы
алдында беделі болмайды. Беделсіз басшының ұжымында береке жоқ.
Басшы болсын, қара-пайым жұмысшы болсын, әркімнің өмірде өз орнын
тапқанынан артық бақыт та, байлық та жоқ. Ал адамдардың өз орнында емес,
өзгенің орнында отыруы, шын мәнінде сый-құрметке лайықтылардың атақ-
абыройын лайықсыз иемденуі - әлеуметтік әділетсіздік қана емес, қоғамдық
кесел, күнә.
Өмірде өз орныңды таптың ба, сен, замандас?!
Ұлтымызға ұлағат
Егер естілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса
жұмасында бір, ең болмаса айында бір өзіңнен-өзің есеп ал! Сол алдағы есеп
алғаннан бергі өмірді қалай өткіздің екен... өзің өкінбестей қылықпен
өткізіпсің бе? Жоқ болмаса, не ғып өткізгеніңде өзің де білмей қалыпсың?
Абай Құнанбаев.
1) Нені тез орындау көзделсе, қандай
жағдайлар кездеспесін, орындайтын бол. 2) Орындайтын ісіңді жақсылап
орында. 3) Ұмытып қалғандарыңды еш уақытта да кітаптан іздеме, оны есіңе
түсіруге тырыс.
4) Ақыл-ойыңды барлық күш-жігеріңмен тез іске жұмсай біл...
Л.Н.Толстой.
...адамның өзін-өзі
тексеруі оның жан
тұрмысының өркендеуіне, түзу жолға түсуіне бірінші шарт.
Мағжан Жұмабаев.
Жақсы мұғалім
Жақсы мұғалім — бұл қай кезде де ең алдымен кәсіби деңгейі жоғары,
интеллектуалдық, шығармашылық әлеуеті мол тұлға. Ол оқытудың жаңа
технологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу-тәрбие ісіне шынайы жанашырлық
танытатын қоғамнын ең озық бөлігінін бірі деп ссептеледі. Және солай болуға
тиіс, Жоғары оқу орнында білікті мұғалімді даярлау үшін оқытушының да,
студенттің де қажымас еңбегі қажет. Педагогикалык практика мұғалімді кәсіби
даярлау жүйесінде басты элемент болып табылады. Қазақстан Республикасында
білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік
бағдарламасынын педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың
біліктілігін арттыру саласында "педагог кадрларды даярлау бағдарламаларына
оқытудың бүкіл жылдар бойы үздіксіз педагогикалық және психалогиялық-
педагогикалық практиканы енгізу" қажеттігі көрсетілген.
Кейінгі уақытта бұрын қалыптасқан ережеден ауытқып, педагогикалық практика
тек бітіруіні курстарда ғана өткізіліп келді. Қазіргі студенттер Қазақстан
Республикасының Білім жэне ғылым министрлігінің 2001 жылы дайындалған
мемлекеттік жалпы білім беру стандарты бойынша білім алып жатса, бұл
стандартта педагогикалық практика 1-курстан басталады, Бір ерекшелігі, 2004
жылы дайындалған мемлекеттік стандартта да барлық практиканың түрлері
сақталып, ол 1-курста басталып соңғы курста аяқталады.
Бұдан сал бұрын бітірген студентгерде бұл мүмкіндік болған жоқ. Мектепке
тек 3-курста ғана келген студент-практиканттар бірден балалармен араласып
кете алмайды, бейімделу уақыты үздікке созылды. Педагогикалық практика
алдында 3-курс студенттерінен алынғак бақылау сұрақтарына алынған
жауаптардан, жүргізілген әңгімелерден, мектепке баруға деген қорқынышты,
сенімсіздікті, өздерінің үлкен сынға үшырауы мүмкін деген ойдың мазалауын
байқадық. Студенттердің барлығы дерлік балалар өздерін қалай қабылдайды,
мектеп ұжымы — практикант балалар арасында тығыз байланыс бола ма?! Міне,
студентгердің практика алдындағы ойлары осыны қамтиды. Біздің ойымызша, бұл
олардың мектеппен, оқушылармен байланысының болмағандығының нәтижесі. Егер
студенттер 1-курстан бастап практикада болса, жоғары курста мұндай келеңсіз
құбылыстар кездеспеген болар еді, Бұған дәлел ретіндс 1-курс студенттерінің
педагогикалық практикадан кейінгі нәтижелерді талдауын келтіруге болады.
Олардың күнделікке түсірген ойларынан, сонымен қатар "Мектеп - бірінші курс
студентінің көзқарасымен" шығармасынан көп жағдайдың мәнін білуге болады.
Студенттер күндсліктеріндегі жазбаларында көргенін сипаттап, оған талдау
жасамаған, ал шығармада олар өздерінің алғашқы әсерлерін ерекше көрсетіп,
практиканың маныздылығын жан-жақты, өр кырынан сипаттаған.
Студенттердің барлығы да бұл практиканың дер кезінде ендірілгенін, оның
қажет екенін жазады. Олардан үзінді келтірер болсақ: "... Мен мектепке оны
кеше бітірген оқушы ретінде емес, мұғалім ретінде қарап және ол жерді
өзімнің болашақ жұмыс орным ретінде қабылдай бастадым" десе, келссі бір
студент: "Мектеп — бұл керемет мекеме, онсыз өмір қызық болмас еді. Мен
мұны практикаға барған кезден жақсы түсіндім" деп жазады.
Көптеген студенттер практика кезінде өздерін мұғалім ретінде сезінуге
мүмкіндік алды, өз таңдауларының дұрыстығына көздері жетті, сабақ құрылымы
туралы алғашқы түсініктері қалыптасты. Сондай-ақ, бастауыш сынып
оқушыларымен қарым-қатынас жасау ерекшеліктеріне үйренді. Осы қарым-
қатынастар балалардың көңіл-күйіне қалай әсер ететінін, өз еңбектерінің
нәтижелігін зерделеуге талпындырды. Бұл айтылғандардың барлығын студенттік
аудиторияда сезіну мүмкін емсс екені айтпаса да белгілі.
Жоғарыдағы студенттер 2-курста ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі
бойынша практикадан өтті. Бұл практиканың мақсаты — болашақ мұғалімдерді
кәсіби-педагогикалык бағыттауды одан әрі жетілдіру, сонымен қатар оқу-
тәрбие міндеттерін шешуді талдау ыңғай тұрғысынан дамыту, гылыми-зерттеу
жұмыстарын ұйымдастыру және әдістерімен таныстыру. Демек, үздіксіз
практиканы ендіру нәтижесінде студенттерді бірінші курстан бастап
педагогикалық қызметке жүйелі түрде және оларды үшінші курста өтетін
практикаға біртіндеп дайындаута мүмкіндік береді.
Үздіксіз педагогикалық практика жүйесі келесі кезеңдерден тұрады:
1) психологиялық-педагогикалык диагностика және тәрбие жұмысының әдістемесі
бойынша практика (1-курс);
2) ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі бойынша практика (2-курс);
3) бастауыш мектептегі алғаш сабақ беру практикасы (3-курс);
4) оқу-тәрбие практикасы (4-курс).
Әр курстың студенттері үшін орындауға міндетті тапсырмалардың жүйесі
анықталған. Біздің ойымызша, бұл тапсырмалар жүйесі жыл сайын психологиялық-
педагогикалық циклдар пәндерінің мазмұнына қарай ықтиятталуы тиіс, яғни
міндеттер жәнс студентгер іс-әрекеттерінің мазмұны біртіндеп күрделенуі
қажет. Олар ең алдымен болашақ мұғалімдердің мүмкіндігінше кәсіби бағытының
деңгейін кетеруді қалыптастырады (педагогикалық мамандыққа кызығушылығын,
балаларға деген сүйіспеншілігін, жұмысқа жауапкершілік және шығармашылық
қарым-қатынасты).
Мұғалім кадрларын кәсіби окыту жүйесінде педагогикалык, практика өте
маңызды орын алады. Ол жоғары оқу орнындағы оқу-тәрбие үрдісінің басты бір
бөлігі болып табылады да, болашақ мұғалімдердің теориялық дайындығы мен
практикалық іс-әрекетін біріктіруін қамтамасыз етеді.
Педагогикалық практика үрдісінде келесі міндеттер шешімін табады:
- студенттсрді мұғалім мамандығына деген қызығушылық пен сүйіспеншіліктің
тұрақтылығына тәрбиелеу;
- нақты педагогикалық міндеттерді шешу барысында психологиялық-
педагогикалық және арнайы білімдерді пайдалану үрдісін терендету, бекіту;
- болашақ мұғалімдердің кәсіби іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру және
дамыту: педагогикалық қызметке шығармашылық, зерттеушілік ыңғайға бейімдеу.
Педагогикалық практиканың тиімділігінің негізгі шарттары - оның кәсіби
бағыты, теориялық негізділігі, оқыту және тәрбиелеу сипаты, педагогикалық
практиканың мазмұнына және ұйымдастырылуына комплексті тұрғыдан қарау,
жүйелілік, оны өткізудегі қажеттілік.
Педагогикалық практика кезінде студент келесі кәсіби-педагогикалық іскерлік
негіздерін меңгеруі тиіс:
- оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін және ұжымның әлеуметтік-
психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, нақты оқу-тәрбие міндеттерін
анықтау;
- оқушылардың дамуы мен тәрбиесін диагностикалау және жобалау мақсатында
оқушы тұлғасы мен ұжымды зерттеу;
- педагогикалық қызметтің ағымдағы және болашақтағы жұмыстарды жоспарлауын
жүзеге асыру (пән бойынша оқу және сыныптан тыс жұмыстар, әртүрлі іс-
әрекеттерде т.б.);
- оқушылардын оқу-танымдық қызметінде басқарудың әртүрлі формалары мен
әдістерін пайдалана алу және білім-тәрбие міндеттерін шешу;
- балалар ұжымын алға қойған міндеттерді орындауын ұйымдастыру (өз іс-
әрекеті мен оқушылар іс-әрекетінің жүйелілігін анықтау, белсенділерді
анықтау, ұжым мен белсенділердің қарым-қатынасын үйлестіру, бакылауды
жүзеге асыру, жұмыстың қорытындыларын шығарып, оны талдау);
- мұғалімдермен, сынып жетекшілерімен, тәрбиешілермен, ата-аналармен және
тәрбис ісіне қатысы бар барлық адамдармен дұрыс қарым-қатынаста болу;
- оқу-тәрбие жұмысын бақылау және талдау;
- ата-аналар арасында педагогикалық насихат жұмыстарын жүргізу.
Қорыта айтқанда, болашақ мұғалімнің кәсіби қалыптасуында үздіксіз
практиканың алатын орны ерекше. Ол педагогикалық оқу орны мен мектеп
арасындағы тығыз байланыстың нәтижесінде жүзеге асырылады. Нақты жүзеге
асырудың тікелей жолы - студенттер үшін "Мектеп күнін" өткізуді қайтадан
қалпына келтіру (бұрын болған). Бұл педагогикалық оқу орындарының
студенттері аптаның бір күнінде толығымен мектепте болып, алдына қойған
міндеттерге жетудің тікелей жолы. Өйткені, қазіргі 1,2-курс студенттері
практикаға сабақтан шыккан уақытта барады, бұл кезде студентгердің қандай
да бір нәрсеге үйренуге деген қызығушылығы төмен болады деп ойлаймын.
Сонымен қатар, қазір белгілі болғанындай, республика мектептері 2008 жылдан
12 жылдық білім беру жүйесіне көшкелі отыр. Осы мәселені ескере отырып
студентгерді 12 жылдық білім беру бойынша бағдарламалармен жұмыс жүргізіп
жатқан мектептердегі экспериментальды сыныптарға практикадан өтуге жіберуді
де қазірден бастап ойлағанымыз дұрыс.
Жаңа ғасыр біздің қоғамымыздың білім беру жүйесін "ашық ақпараттық
қоғамның" қадам басуымен байланыстырады. Бүгінгі күні қоғамда ақпарат
негіздеуші рөл атқарып, ақпараттық процестерді алумен, сақтаумен, өндеумен,
оларды кеңінен пайдаланумен байланысты.
Бастауыш мектепте ақпараттық басқару мәселелері тек техникалық және
бағдарламалық аспектілерге, оның ішінде компьютердегі ақпаратты өндеу және
сақтаумен ғана мәселе шешіліп қоймай, өзіне қатысты белгілі бір талаптары
бар:
а) педагогикалық колледжде ақпаратты және ақпараттық ағымды қалыптастыру;
ә) болашақ мұғалімдерінің зерттеу іс-әрекетін қалыптастыратын әдістемені
өңдеу;
б) бастауыш мектеп мұгалімдерінің зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру үшін оқу
орындарындағы барлық факультеттер мен кафедраларда жаңа ақпараттық
коммуникациялық технологияны игеруі.
Осыдан жаңа ақпараттық-коммуникациялық технология оқыту үрдісінде, алдыңғы
қадамда ақпаратты басқарудың сауаттылығын қалыптастыруы, берілетін білімді
сауатты түрде беру, сақтау және еңдеу қажет болады.
Қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың зерттеу жұмысын
жүргізуге үлкен мүмкіндіктері бар. Біріншіден, бүгінгі күні зерттеу
материалдарын жинақтайтын және дифференциялайтын бірқатар объектілі
бағдарланған бағдарламалар бар. Екіншіден, зерттеушіге ешқандай артық
шығындарды басынан өткізбейтін тестілеуді, анкеттеуді, респонденттермен
әңгіме жүргізуді, статистикалық өндеуді қамтамасыз ететін компьютерлік
бағдарламалар бар. Қазіргі заманда зерттеу жұмыстарын компьютерлік
бағдарламалар арқылы жүргізу кең көлемде өткізілуі мүмкін. Осыдан, біз
бастауыш мектеп мұғалімдеріне арналған электронды зерттеу жүйесін жасау
қажеттілігін айқындайық.
Электронды зерттеу жүйесі инвариантты және вариативті компоненттерінен
құралады.
Электронды зерттеу жүйесінің инвариантты компонентін ғылымның психология-
педагогикалық жетістіктерге негізделген педагогикалық зерттеулер мәлімет
базасы және электронды-білім бағдарламасы құрайды.
Электронды зерттеу жүйесінің вариативті компонентін бастауыш мектептегі
болашақ мұғалімдердің педагогикалық технология негізінде орындалатын
интерактивті ғылыми-зерттеу іс-әрекеті құрайды.
Электронды-білім бағдарламасы электронды зерттеу жүйесінің теориялық бөлімі
болып анықталған. Ол бағдарлама зерттеу іс-әрекетіне қажетгі теориялық
мәліметгерден құралған модульден тұрады.
Электронды зерттеу жүйесі болашақ мұғалімдердің зерттеу-таным логикасын
қалыптастыру мақсатын көздейді.
Педагогикалық зерттеудің бірінші кезеңінде жоспарлаған зерттеу жұмысының
негізгі мақсатын анықтау қажет. Ол үшін жас зерттеуші электронды зерттеу
жүйесіндегі бірқатар арнайы үлгілері бар тапсырмаларды орындайды.
Тапсырмалардың негізіне жоғарыда аталган мәлімет базасындағы педагогикалық
зерттеулер алынған, олар қүндылық бағдарды қалыптастыру механизміне сәйкес
іздену, тандау, жобалау сатыларынан өтеді.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар жағдайында зерттеу жұмысының
екінші кезеңінде болашақ мұғалімдер зерттеудің объектілі диапазонын
айқындайды. Әрине, аталған кезең дәстүрлі жағдайда да орын алады. Бірақ,
бұл кезеңнің ерекшелігі мен қиыншылығы компьютер жолдарымен болашақ маманды
өзінің зерттеу жұмысының теориялық және практикалық диапазонын анықтап,
тренингті жағдайға қамтылуы болса керек.
Білім беру жүйесінде зерттеу объектісі ретінде, мысалы, мектепке дейінгі
тәрбие, оқу-тәрбие үрдісі, азаматтық тәрбие, рухани тәрбие, білімді
ақпараттандыру, үздіксіз білім беру және т.б. Зерттеу объектісін анықтау
біршама объективті және субъективті факторлармен айқындалады. Объективті
факторлар: маңыздылық, мәселелердің шешілмегендігі, жаңалығы, болашақта
дамуы. Субъективті факторлар: білім беру, өмірлік тәжірибе, зерттеушінің
қызығушылығы, практикалық іс-әрекетпен байланысы, ғылыми жетекшісі және
т.б.
Болашақ мұғалім зерттеудің ғылыми аппаратын құрастыру кезінде зерттеудің
мақсаттарын айқыңцау барысында және жалпы ғылыми процедурасын жасауда
бірқатар қиыншылықтарға кездеседі. Ал электронды зерттеу жүйесі барысында
зерттеудің анықтау іс-әрекетін қалыптастыру төмендегідей болады.
Ол үшін зерттеу мәлімет базасынан студент болашақ зертгейтін тақырыбына
жақын зерттеуді тандап алуы қажет. Содан кейін сол тандаған тақырьш бойынша
түрлі тапсырмалар орындалуы тиіс. Оның ішінде зерттеу мақсатын анықтауда
негізгі зерттеу терминдерді қолдану немесе берілген гипотезаны өзінің
зерттеу гипотезасына жақындату, ғылыми жаңалықты құрастыру жолдарын үйрену
және т.б. Барлық жоғарыда аталған әрекеттердің дұрыс немесе бұрыс екенін
зерттеуші болған кезде біле алады. Өйткені барлық жауаптар алгоритмдік
тәсілмен құрастырылған.
Электроңды зерттеу жүйесі болашақ мұғалімге іздену жолдарын көрсетіп
отырады, мұндай процедура біржақтылықты байқатпайды, ал керісінше,
шығармашылықты байқатады.
Бізге белгілі жай, жас зерттеуші зерттеу жолына түсу кезінде ғылыми
жетекшісімен немесе арнайы әдебиеттермен жұмыс жасауы қажет. Басқа
барлығымызға белгілі жолдар бүгінгі күні жоқ. Ал электронды зерттеу
жүйесімен жұмыс жасау барысында жас зертеуші психологаялық немесе тағы
басқа қиындықтардан өтеді. Өйткені, ол жеке өзімен-өзі жаттығып, қажетті
деңгейге дейін көтеріліп, содан кейін ғана ғылыми жетекшіге немесе ғылыми
кеңесшіге келіп сауалдарына жауап алады. Яғни студент электронды зерттеу
жүйесімен жұмыс барысында қызметтің субъективті-объективті қарым-қатынасына
қамтылған.
Педагогикалық зерттеудің екінші кезеңінде болашақ мүғалімнің зерттеудің
теориясын оперрационализациялауы. Оның мәні абстракті теориялық психология-
педагогикалық ұғымдарды зерттеу барысында түсінікті етіп өңдеу, яғни
концептуалды деңгейден операционалды деңгейге көшу.
Біздің ойымызша, оперрационализациялау кезеңі зерттеу процесінің негізгі
компоненттерін қамтыды. Оның мазмұнына іс-әрекеттің жоспары кіреді, өйткені
мұндай бақылаудың графикалық жүргізілуі тиімді нәтиже алуға мүмкіндік
береді.
Келесі кезеңнің аталуы — педагогикалық экспериментгің жүргізу технологиясы.
Бұл — адекватты зерттеу әдістерін таңдау болып табылады. Біріншіден,
болашақ мұғалім электронды-білім бағдарламасының зерттеу әдістерінің
классификациясымен танысады, олардың әрқайсысының мәнін қарастырады.
Электронды-білім бағдарлама гипермәтінінде аналитикалық, процедуралық,
ғылыми-зерттеу мәліметтер және бейнефрагменттер көрсетілген. Бұл кезеңде
болашақ мұғалім өзінің зерттеуінің даму стратегиясын, жоспары мен
механизмін айқындауға дайындалады.
Бастауыш мектеп мұғалімі теориялық білімдерді бекіту үшін үш деңгейдегі
(репродуктивті, зерттеу, шығармашылық) тапсырмаларды орындайды. Біздің
технологияның ерекшелігі мынада: болашақ мамандар меңгерген білімдерін
электронды зерттеу жүйесінің кейінгі кезендерінде белсенді қолдануына
жағдай жасайды. Автоматтандырылған оқу үрдісіне іс-әрекеттің нәтижесі
программаланған (автоматтандырылған).
Электронды зерттеу жүйесінің мазмұнына зерттеу әдістерін қолдану
процедурасы нақты көрсетілген. Мысалы, бақылау әдісіне тоқталатын болсақ,
бұл жерде болашақ мұғалім арнайы параметрлерді қосып қалай өзінің
зерттеуінде қолдануға болатынын көреді. Ол үшін жас зерттеуші бейне-
материалды қосып, арнайы берілген параметрлердің ішінен тиісті параметрді
тандап жаттығады.
Технологияның келесі кезеңінде анықтау және қалыптастыру эксперименттерінің
мәліметтерін өңдеуді қарастырады.
Электронды зерттеу жүйесі болашақ мұғалімнен түрлі компьютерлік
бағдарламаларда жұмыс жасауды талап етеді. Соның ішінде, "Місrоsоft Ехсеll"
бағдарламасы электронды кестелерді жасап, ондағы мәліметтерді жылдам және
дұрыс талдауға мүмкіндіх береді.
Бұдан басқа электронды зерттеу жүйесінде айқын объективті жағдайлар бар —
соңғы уақыттағы зерттеулерді әсемдейтін диаграммалар мен гистограммаларды
жасау. Жас зерттеушінің назарына арнайы компьютерлік панель пайда болады,
онда ол диаграмманың типін тандайды. Одан кейін әр қадамда диаграмма мен
гистограмманы жасаудағы операцияларды орындайды.
Зерттеудің соңғы кезеңі — ол зерттеу нәтижелерін интерпретациялау. Зерттеу
нәтижелерін интерпретациялау дегеніміз барлық қарастырылған операцияларды
жүйелеп теориялық деңгейге шығару.
Сонымен, біз электронды зерттеу жүйесін зерттеу іс-әрекетін ақпараттандыру
технологиясының маңызды құрылымы ретінде қарастырдық. Қазіргі білім
саласындағы болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, жаңа ақпараттық
коммуникациялық технологиялардың зерттеу іс-әрекетін меңгеруде де қажет
екеніне көзіміз жетті. Өйткені, арнайы бастауыш мектеп мұғалімдеріне
арналған электронды зерттеу жүйесі негізгі екі жағдайды көрсетеді:
біріншіден, соңғы нәтиженің айқындығын, екіншіден, зерттеу іс-әрекетін
қалыптастыруды жоспарлау.
Дидактикалық дайындық жалпы кәсіби — педагогикалық даярлықтың негізгі және
маңызды саласы екені белгілі.
Дидактикалық даярлық деген ұғымды қалай түсіну керек? Бұл өте күрделі ұғым.
Мұғалімдердің дидактикалық даярлығына жататындар: олардың оқьпу процесінің
теориясы мен практикасы (мотивтері) мен мүмкіндіктері. Нақты айтқанда,
оқытудың мақсаттары мен мазмұнын, оны ұйымдастырудағы қолданатын тиімді
әдіс-тәсілдерді жете біліп, іске асырудың жолдарын меңгеруді — дидактикалық
даярлықты анықтайтын белгілер деуге болады. Осыған орай, педагогикалық
қызметті атқаруға қажет мұғалімнің бойында мынадай дидактикалық қабілеттер
болуы керек: оқыту процесін жоспарлай білуі, оны мақсатты түрде ұйымдастыра
алуы, жүйелі түрде бақылау мен бағалау ісін орындап отыруы.
Мектептегі оқыту — дидактикалық процесс болғандықтан, мұғалім оған тән
психологиялық, педагогикалық ерекшеліктерін білуі өте қажет.
Оқьпу процесінің басты компоненті — оқытудың мақсаты мен мазмұны.
Оқушылардың рухани дамуына, ең алдымен, оқытудың ғылыми мазмұны мен
гуманитарлық бағыты орасан зор ықпал етеді. Жалпы білім беру, негізінен, үш
түрлі мақсатты көздейді:
Біріншісі — табиғат, қоғам, техника, өнер туралы ғылыми білім негіздерін
меңгеру. Бұған ғылымдағы негізгі заңдылықтардан, фактілерден, жетекші
ұғымдағы негізгі зандылықтардан, фактілерден, жетекші ұғымдар мен
идеялардан басқа, дүниетанымдық идеялар мен сенімдер, практикалық біліктер
мен дағдылар және ғылыми ойлау тәсілдері жатады.
Екіншісі — оқушыларды практикалық іс-әрекетке даярлау, өз бетімен қоғамдық
пайдалы еңбек етуге дайындау.
Оқытудың үшінші мақсаты — оқушылардың ғылыми көзқарасы мен сенімдерін
қалыптастыру оқу пәңдерін оқытуда олардың танымдық және тәрбиелік
мүмкіндіктерін мейлінше толығымен пайдалануды керек етеді.
Білім берудің мақсатын айқындау үшін Жүсіпбек Аймауытовтың мына сөздерін
еске алған жөн: "Мектеп бітіріл шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және
өзінің өміріне білім жүзімен ашынған саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне,
білімдендірудің кездейтін түпкі мақсаты — осы. Мектеп осы бағытта баланың
келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек".
Оқыту — екі жақты процесс. Оқыту процесі — оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын қызметінен тұратын күрделі әрекет. Оқыту
-мұғалімнің білім берудегі жетекші әрекеті болса, оқу — баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті.
Л.В.Зенковтың пікірінше, оқыту — оқушының жалпы рухани дамуын қамтамасыз
етуі қажет. Жоғарыда айтылғандар ойдағыдай ұштасса, балада оқуға деген
белгілі жағымды бейім-оқу әрекетінің стилі қалыптасады. Мысалы, үздік
оқитын бала мен үлгермейтін баланың оқу әрекетінде елеулі психологиялық
айырмашылықтар бар. Үздік оқитын балалар оқу міндеттерін шешуге белсене
кірісіп, қалайда мақсатқа жетудің тиімді тәсілдерін ізденуге тырысса,
үлгермейтін балалар мұндай жағдайда өздерін енжар ұстап, қиындықтардан
жалтаруға даяр тұрады, оларды шешуге күш жұмсадай, жеңіл құтылғысы келеді.
Оқуға үлгермейтіңдердің бәріне тән ортақ қасиеттер бар, олар: өздігінен оқу
әрекетін және жалпы психикалық процестерін (зейін, есте қалдыру, ойлау және
т.б.) дұрыс ұйымдастыра және басқара алмайды.
Баланың өзіндік дамуына әсер ететін күшті фактор — ол оқытушымен қарым-
қатынас жасау әрекеті. Сондықтан оқыту үрдісі — мұғалімнің баламен үнемі
рухани қарым-қатынаста, ынтымақтастық жағдайда болуын керек етеді. Оқыту
процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы ғана емес, оның әрекеті
мен өзінің психикалық процестерін басқару, ұйымдастыра білуі (іс-әрекетін
білуі, бағалауы, өзін-өзі тәрбиелеуі) оқытудағы субъект екенін айқындайды.
Оқыту процесінде бала логикалық ойлау әрекетінің жалпы тәсілдерін қолдануға
және дербес шығармашылық әрекет жасауға үйренеді. Бұдан шығатын қорытынды:
оқыту — баланың рухани дамуын қамтамасыз етеді; оқыту — бала дамуының
негізі болып табылады. Сондықтан, оқыту мен дамудың арасында тығыз байланыс
болады.
Оқыту — белгілі дидактикалық буындардан немесе кезеңдерден тұрады:
— оқушыларға беретін білімдердің мақсаты мен қажетін түсіндіру және
оларды әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу
міндеттерін (тапсырмаларды) анықтау;
— оқушылардың жаңа оқу материалын қабылдауға басшылық ету;
— оқушының санасында білімнің қорытылып, ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың
қалыптасу процесіне басшылық ету;
— берілген білімді бекітуге басшылық ету;
— білімді практикада қолдануға басшылық ету;
— оқушылардың білімі мен дағдысын есепке алу, тексеру және бағалау.
Оқу материалын ұғыну процесі оқуға ынта қою, оқу материалын қабылдау, ойша
қорыту, есте қалдыру, қайталау сияқты бірнеше психикалық процестердің
жиынтығынан тұрады.
Оқытудың дидактикалық буындары бір-бірімен өте тығыз байланыста болады. Әр
буын оқытудың жалпы мақсаттарына сәйкес қолданылады. Мысалы, жаңа білімді
баяндау кезеңінде оқушылар оның мазмұнын қабылдаумен қатар, ойша қорытып,
ғылыми тұжырымдар жасайды және оны практикада қолдануы мүмкін.
Сондай-ақ, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау, жаттығу, прак-
тикада қолдану сияқты оқыту процесінің элементтері бірлесіп қолданылады.
Ұйымдастыру жағынан алғанда, дидактикалық әр кезеңнің өзіне тән ерекшелігі
бар.
Оқыту, ең алдымен, ақыл-ой тәрбиесімен тығыз байланысты болады. Ақыл-ой
тәрбиесі балаларға білім берумен қатар, олардың танымдық қабілеттерін
(байқағыштық, зейінділік, зеректілік, есте сақтау, творчество-лық қиял,
сөйлеу, ойлау) қалыптастыруға көмектеседі.
Акыл-ой тәрбиесін берудің негізгі құралы — мектептегі оқыту. Өйткені ақыл-
ой тәрбиесі көздеген мақсат-міндеттер оқыту процесінде іске алады. Ол
мақсат-міндеттер мыналар:
— оқушыларды қазіргі заман талаптарына сай ғылым негіздерімен терең және
берік қаруландыру;
— білім беру негізінде оқушыларда ғылыми көзқарасты қалыптастыру;
— баланың таным қабілеттерін дамыту;
— оқушыларды ғылымның кейбір қарапайым әдістерімен таныстырып, өздігінен
оқудың тиімді әдіс-амалдарын орынды меңгеруге үйрету;
— балалардың білімге қызығуын арттырып, олардың бойында өздігінен білім
алуды қажетсінуді қалыптастыру;
— ақыл-ой еңбегінің жалпы мәдениетін арттыру. Бұл міндеттерді отбасы
мен мектеп тығыз байланыста болғанда ғана ойдағыдай орындап шығуға болады,
сонда ғана балаларға берілетін ақыл-ой тәрбиесі нәтиже береді.
В.А.Сухомлинский ақыл-ой тәрбиесін дұрыс ұйымдастырудың негізгі мынадай
жолдарын атап көрсетеді. Мұғалімдердің дидактикалық білімдері мен
дағдыларын арттыру мақсатында педагогикалық қызметтің кәсіби құрылымы мен
оның моделі туралы, сондай-ақ, мектептегі оқушылардың танымдық әрекетін
қалыптастырудың психологиялық және әдістемелік құраддары мен тиімді жоддары
туралы жан-жақты оқыту тәжірибесше қарағанда, мұғалімдердің қызметінде
дидактикалық қиындықтардың кездесетіні анықталып отыр.
Мұғалімдердің қызметіндегі дидактикалық қиындықтар, негізінен, олардың
мынадай іс-әрекетінен байқалады:
— оқушылардың танымдық, әрекетін қалыптастырудағы іс-әрекетінде;
— дарында балалармен, үлгермейтін оқушылармен дара жұмыс істеудегі
әрекетінде.
Мұғалімдердің ұстаздық қызметке тән іс-әрекеттің негізгі түрлерін (құрамды
бөліктерін) жеке меңгере алмағандығын өмір көрсетіп отыр. Оған мыналар
жатады:
— ұстаз қызметіндегі мақсат қоя білу ісі;
— білімнің мазмұнын игеру ісі;
— оқушылардың білім алуға деген мүмкіндіктері мен психологиялық
ерекшеліктерін алдын ала (диагностикалау) ісі;
— сабақ өткізудің әдістемелік жағын ұйымдастыра білу ісі;
— оқушылармен жақсы қарым-қатынас жасай білу ісі (коммунативтік әрекет);
— оқушыларды білімге ынталанды-ру, қызықтыру іс-әрекеті;
— оқушылардың білім дағдыларын бақылау және бағалау іс-әрекеті.
Мұғалімдердің қызметінде кездесетін дидактикалық қиындықтардың көбірек орын
алатындары мынылар:
— оқыту процесінде оқушылардың танымдық әрекетін, логикалық ойлау
қабілетін қалыптастырудағы қиыңдықтар;
— оқушылардың оқу әрекетін, дағдыларын қалыптастырудағы қиындықтар;
— дарынды балалармен және үлгермейтін оқушылармен жекелеп жұмыс істеудегі
қиындықтар.
Жаңа талпыныс, жаңа ашылған жолдардың бірі — білім берудің жана жүйесінің
жасалуы. Бұл педагогикадағы, тұтас педагогикалық үрдістегі өзгертулермен
тығыз байланысты. Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас (білім мазмұнын жетілдіру, жаңа базистік оқу жоспарына
көшу, жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерге көшу, т.б.)
жаңаша ойлау қалыптасуда.
Жастарға білім мен тәрбие берудің негізі болып саналатын жалпы білім
беретін мектептердің педагогикалық үрдісін жақсарту бірінші кезектегі
мәселе болса, бастауыш мектеп – мұның түп қазығы, бастауыш білімнің
мемлекеттік стандарты және оны мектеп тәжірибесіне енгізуде шешуші орынды
мұғалім қызметі алатыны анық.
Бүгінгі студент —ертеңгі маман. Оқыту үрдісін басқарудың педагогикалық-
психологиялық мәселелерін анықтауда педагог пен оқушылардың арасындағы
қарым-қатынастарды ұйымдастыру мұғалімнің теориялық білімінің болуын қажет
етеді. Осыған орай, бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі бөлімдерінде
жаңа мазмұн, оны оқыту әдістемесін студенттерге игертудің түрлі жолдары
іздестірілуде.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу мұғалімнің инновациялық іс-
әрекетіне байланысты мәселелер жан-жақты қарастырылғанын көруге мүмкіндік
тудырып отыр. Жүйелі бағыттылық зерттеулерде инновациялық іс-әрекет
креативті парадигманың жеке бас, регулятивтік-коммуникативтік және
қорытынды жүйе болшегін талдауда анық айқын қарастырылады.
В.А.Сластенин мен Л.С.Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық пен
кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады. Авторлардың айтуы
бойынша, инновациялық іс-әрекет мәнін акмеологиялық тұрғыдан талдау
мұғалімнің жеке бас дамуының заңдылықтарын түсінуге мүмкіншілік туғызады.
Бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті құрылымын қарас-тырған
кезде, "инновация" және "педагогикалық іс-әрекет" деген негізгі
түсініктердің мәнінің мағынасын талдауды қолдану керек деген ғалымдардың
(В.А.Сластенин, Л.С.Подымова) ой-пікіріне қосыламыз. Белгілі
зерттеушілердің (А.А.Бодалев, Ф.Н.Гоноболин, В.А.Кан-Калик,
С.В.Кондратьева, Н.В.Кузин және т.б.) еңбектерінде педагогикалық іс-
әрекеттің құрылымы туралы түсінік жан-жақты қарастырылған. Олар мұндай
қасиеттерге жатқызатындары: жалпы және кәсіби мәдениет, педагогикалық
бағдарлылық, моральдық қасиеттер, ди-дактикалық қасиеттер, ерік қасиеттсрі.
Сөйлеу қабілеттері, ұйымдастырушы-лық, коммуникативтік, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz