Айша бибі және Бабажы қатынға орнатылған ескерткіштер



1 Айша бибі ескерткіші туралы деректер
2 Айша бибі өмір сүрген дәуір
Тараз қаласының оңтүстік жағында – 20 шақты шақырым жерде Аса өзенінің жағасындағы Айша бибі ауылында өткен – кеткен талай жолаушы , әсіресе , зерттеушілер , жаңа үйленген жастар ат бастарын арнайы бұратын екі ғимарат тұр. Олар - Айша бибі және Бабажы қатынға орнатылған ескерткіштер . Үлкен археолог Н. Бернштамның өткен ғасырдың 30 -40 – шы жылдардағы зертттеулері негізінде бұл көне ғимараттар XI – XII ғасырларда салынған деп жазылған . Археологтар мұнда ескерткіштің салынған жылын дәл атап көрсетпесе де құрылыс ерекшеліктеріне байланысты жалпы мерзімін негізінен дұрыс топшылайды . Әйтсе де ежелгі тарихымызды зерделегісі келген әрбір адам бұл ғимараттар кімдерге арналғанын , қашан салынғанын , оларды кімдер салғанын білгісі келетіндігі табиғи нәрсе .
Айша бибінің әкесі Зеңгі баба шейх тілін алмай , Таразға – ғашығы Қараханға аттанғаны үшін Айшаға теріс батасын беріпті – мыс . Содан су жағасында қызды жылын шғып өлтіріпті – мыс . Бұл – аңыз . Ал ақиқат қандай ?
Ташкент архивнде бір кездегі Әулиеата қаласын билеген қалабасы ( городской и уездный начальник ) Василий Андреевич Калаур Түркістан өлкесінің әуесқой археолгтары үйірмесінде жасаған баяндамасында Айша бибі ескерткіші туралы біраз деректер келтірген екен . Тіпті мазардың маңдайшасына арабша жазылған бірқатар жазулардың көшірмелері Ташкент архивнде әлі күнге дейін тұр . Сонда қалабасы Калаурдың Шымкекнт және Әулиеата ояздарының Әулиеата - Қарахан туралы жазылған кітаптарды оқыған молдаларынан жинастырған деректері де сақтаулы .
Ең бастысы – Ташкент мұрағатындағы « Туркестанские ведомсти » газетінің 1900 жылғы № 97 және 1904 жылғы №37 сандарында Әбубәкір диваев Айша бибінің әкесі Сүлеймен Бақырғани , яғни Хаким ата және асырап алған әкесі Зеңгі бабаның тегі туралы деректер жариялапты . Сондай – ақ , Ташкент түбінде Зеңгі бабаның мазары , Айша бибінің анасы Әнбар бибінің және әжесі Ұлықпатшаның басына тұрғызылған қабірлер жақсы сақталған . « Зеңгі » арабшадан аударғанда қара түсті , еуропалықтар мен американдықтар айтатындай негр деген мағынаны білдіреді . Оның өзінің азан шақырып қойған аты – Айқожа . Әкесінің аты – Тәкіқожа ... Зеңгі бабаның алтыншы атасы атақты Қожа Ахмет Ясауи сопының ұстазы Арыстан баб екен . Өзбекстандық зерттеушілер бұл шежірені Пәкстандағы Лахор қаласынан алыпты . Өзбекстанның көп томдық энциклопедиясының 4 – томында Зеңгі атаның өлген мерзімі 1258 жыл екендігі анық жазылған . Бірақ туған жылы белгісіз .

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Тараз қаласының оңтүстік жағында – 20 шақты шақырым жерде Аса
өзенінің жағасындағы Айша бибі ауылында өткен – кеткен талай жолаушы
, әсіресе , зерттеушілер , жаңа үйленген жастар ат бастарын арнайы
бұратын екі ғимарат тұр. Олар - Айша бибі және Бабажы қатынға
орнатылған ескерткіштер . Үлкен археолог Н. Бернштамның өткен
ғасырдың 30 -40 – шы жылдардағы зертттеулері негізінде бұл көне
ғимараттар XI – XII ғасырларда салынған деп жазылған . Археологтар
мұнда ескерткіштің салынған жылын дәл атап көрсетпесе де құрылыс
ерекшеліктеріне байланысты жалпы мерзімін негізінен дұрыс топшылайды
. Әйтсе де ежелгі тарихымызды зерделегісі келген әрбір адам бұл
ғимараттар кімдерге арналғанын , қашан салынғанын , оларды кімдер
салғанын білгісі келетіндігі табиғи нәрсе .
Айша бибінің әкесі Зеңгі баба шейх тілін алмай , Таразға –
ғашығы Қараханға аттанғаны үшін Айшаға теріс батасын беріпті – мыс .
Содан су жағасында қызды жылын шғып өлтіріпті – мыс . Бұл – аңыз .
Ал ақиқат қандай ?
Ташкент архивнде бір кездегі Әулиеата қаласын билеген қалабасы
( городской и уездный начальник ) Василий Андреевич Калаур Түркістан
өлкесінің әуесқой археолгтары үйірмесінде жасаған баяндамасында Айша
бибі ескерткіші туралы біраз деректер келтірген екен . Тіпті
мазардың маңдайшасына арабша жазылған бірқатар жазулардың көшірмелері
Ташкент архивнде әлі күнге дейін тұр . Сонда қалабасы Калаурдың
Шымкекнт және Әулиеата ояздарының Әулиеата - Қарахан туралы жазылған
кітаптарды оқыған молдаларынан жинастырған деректері де сақтаулы .
Ең бастысы – Ташкент мұрағатындағы Туркестанские ведомсти
газетінің 1900 жылғы № 97 және 1904 жылғы №37 сандарында Әбубәкір
диваев Айша бибінің әкесі Сүлеймен Бақырғани , яғни Хаким ата және
асырап алған әкесі Зеңгі бабаның тегі туралы деректер жариялапты .
Сондай – ақ , Ташкент түбінде Зеңгі бабаның мазары , Айша бибінің
анасы Әнбар бибінің және әжесі Ұлықпатшаның басына тұрғызылған
қабірлер жақсы сақталған . Зеңгі арабшадан аударғанда қара түсті
, еуропалықтар мен американдықтар айтатындай негр деген мағынаны
білдіреді . Оның өзінің азан шақырып қойған аты – Айқожа . Әкесінің
аты – Тәкіқожа ... Зеңгі бабаның алтыншы атасы атақты Қожа Ахмет
Ясауи сопының ұстазы Арыстан баб екен . Өзбекстандық зерттеушілер
бұл шежірені Пәкстандағы Лахор қаласынан алыпты . Өзбекстанның көп
томдық энциклопедиясының 4 – томында Зеңгі атаның өлген мерзімі 1258
жыл екендігі анық жазылған . Бірақ туған жылы белгісіз .
Зеңгі бабаның зәулім биік мазары Ташкент қаласынан 25 – 30
километрдей жерде оңтүстікке , Самарқанға қарай апаратын жол бойында
. Бұл атырап қазір Зеңгі ата ауданы деп аталады . Байқасақ ,
қазақтар сиыршылардың пірі Зеңгіні баба десе , өзбек ағайындар
ата дейді , мұның өзі оның жас шамасы кемінде сексеннен асқан
– ау деп болжалдауға мүмкіндік береді . Өзбекстан энциклопедиясында
сол сияқты Зеңгі атаның басына көтерілген күмбездің әр қырынан
түсірілген суреттері , оюлы кірпіштерінің кескіндері берілген . Зеңгі
ата мазарының ішіне енген кезде оның қолына ұстаған аса таяғын
көруге болады . Сол сияқты Самарқанның көк тасымен көмкерілген
Әнбар бибінің , яғни Айша бибінің анасының қабірі , әжесі
Ұлықпатшаның ( өзбекше - Улугподшо ) қабірі Әнбар бибінің зиратына
ұқсаған мазарларды көруге болады . Амал не , Қазақ совет
энциклопедиясында Зеңгі баба туралы дәл деректер жоқ . Есесіне ұлы
Шоқан Уәлиханов 1858 жылы қазанның 25 – і күні Қашқар
күнделігінде В Ташкенте – могила Зенги ата ... Анбар ана – жена
Зенги , вдова учителя Зенги Хаким ата , Эрхуббу , сын ее от
первого брака , Али – Аскар – от второго . Акбар ана носила обед ,
когда муж пас коров... - деп жазыпты . ( Собрание сочинений , т.3, А.
, 1985 , 50 – 51 – бб . ) .
Қазақтардың да , өзбектердің де арасында Әнбар бибінің алғашқы
жұбайы Сүлеймен Бақырғани сопы өлген соң , оның шәкірті әрі жақын
туысы да болуы керек , Айқожа шейхқа қалай ерге шыққаны туралы да
аңыз бар .
Сүлеймен Бақырғани - Қожа Ахмет Ясауи сопының атақты шәкірттерінің
бірі . Ол Өзбекстандағы Бақырған қыстағында туған . Сүлеймен өте
тапқыр да, ақын да , іскер де шәкірті болғандықтан Қожа Ахметке
сүйікті екен . Сүлеймен Бақырғанидың Ақыр заман кітабы , Иса
пайғамбардың анасы туралы Бибі Мариям дастаны көне түркі шағатай
тілінде 1848 , 1898 жылдары Қазан қаласында жарияланған екен .
Өзбек тілінде бұл кітап 1991 жылы Ташкент қаласында жарық көріпті
. Сүлеймен Бақырғанидың өмірі туралы деректерден оның туған жылы
беймағлұм болғанымен , опат болған жылы 1186 екндігін білуге болады
. Олай болса , Сүлеймен сопы мен Әнбар бибінің артында қалған
қызы Айша ең бері дегенде 1185 жылы өмірге келген болып шығады .

Сүлеймен өмірден өтер алдында үйіне кіріп – шығып жүрген Зеңгі
бабаға қарап , зайыбы Әнбар бибінің алдында күліпті деседі аңыз .
Сонда Әнбар бибі : Сопы , Жылағанды сұрама , күлгенді
сұра деген , - депті жұбайына . Сонда көріпкелдігі де бар
Сүлеймен : Мен өлген соң сені осы шәкіртім айттырады . Түсі қара
деп тимей жүрме , сенің қадіріңді біледі , - деп уағыз өсиетін
айтып , көзін мәңгілікке жұмады .
Жесір қалған уыздай аппақ сұлу келіншек уақыт өте келе өзін
қайта – қайта айттырған Зеңгі – Айқожа шейхқа ерге шығып , одан
жалғыз ұл тапқан екен . Жоғарыда аталғандай , Ш . Уәлихановта
Айшаның ағасы Ерхүббу да , інісі - Әлиасқар . Анасынан - үшеу ,
туған әкеден екеу Айшаның Қарахан әулетінің біріне ерге шыққандығы
оның бибі деген қосымша атауынан анық байқалады . Түркі
халқында хан әйелін ертеректе – қатын , кейініректе - ханым ,
қызын - ханша , би мен бай әйелін - бәйбіше ( байбише ) ,
қызын - бикеш , бике десе , қожа қыздары ерге шыққанда
оларды тек бибі деп атағандығы белгілі .
Сонда Айша Қарахан әулетінің ішінде Тараз төңірегін, сол
қаланың өзін билеген қандай ханға ерге шығуы мүмкін ? Айтпақшы ,
Айша деген сөздің мағынасы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Тарих толқынындағы көне қалалар
Айша бибі кесенесі және тарихи орындар
Ортағасырлық Тараздың экономикалық және саяси мәдениетi
Тараз өңірінің архитектуралық ескерткіштері
Жамбыл облысындағы туризм саласының дамуы және болашағы
Жамбыл облысының туристік географиясы
Жамбыл облысының аудандарының киелі жерлерінің координаттары
Қазақстанның басқа мемлекеттерден айырмашылық жақтарын көрсететін қандай рухани мұралар мен киелі жерлер ескерткіштері
Кірпіш жылтыр оюлы
Туризмді түлету – Ақ жайыққа бір арман
Пәндер