Желтоқсан оқиғасы

Жоспар
Кіріспе

1 ЖЕЛТОҚСАН ОҚИҒАСЫ
2 ҚАЙТА ҚҰРУ КУРСЫНЫҢ ЖАРИЯЛАНУЫ.
ОНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫ

Серік әңгімесін осындай сауал төңірегінде бастады. Шынында да 1986 жылдың желтоқсанында Брежнев атындағы алаңға жұмысшы және студент жастар не үшін жиналып еді? Ақиқаты енді енді айтыла бастаған бұл оқиғаның сабақ аларлық жақтары көп болды. Ең бастысы демократиялық өмірге бет алған бүгінгі қазақ халқының жылы лебі ескен жариялықты ұлтшылдық даңғаза айқай емес, уақыт рухына сай іс жүзінде көрсетуге талап қоя білуге талпынысы еді. Алайда ұлы орыстың шовинизм мен партократтардың анайы әрекеттері дүниені дүр сілкіндірген. Оқиғаны тұншықтыруға тырысты.
Ол мені Республика алаңындағы биік тұрғын үйлердің бірініші қабатына орналасқан «Жалын» кітап дүкенінің алдында күтіп тұрған екен. Екеуміз қызыл тастан қаланған баспалдақтармен өрлеп алаңға беттедік. Көз алдымызда ақшаңқан «Ақ Орда » одан беріректе мінбер алаң ортасында машиналар зулап жатыр.
- Аға, - дейді Серік мұңайып, - міне алаңда талай қазақ азаматының қаны төгілген. Елді есінен айырып, жұрт наразылығын туғызған жиын осы жерде өткен-ді. Бірақ қасиеті жерді машиналарға таптатып қою маған ұнамайды. Оның үстіне үкімет үйінің де айнасындағы тазалық пен мәдениеттілікке жатпайды.
Ана мнберді көрдіңіз бе? Нағыз айтыс сол жерде болған. Елді тыныштандыруға тыраштанып өтірік сөйлеген ағаларымыз мінберден түспеді ғой. Мұның бәрі қазір елес, сол кезде қайғы мен қасірет еді. Фурманов, Бейбітшілік және кітап дүкені шағын милиция мен қаруланаған солдаттар қоршауға алынды. Әділетті аңсаған жастар жасанды шеңберді бұзып ішке кіріп жатты. Осының барлығыны көз алдымнан өткізе отырып, жүрегінің түгі бар азаматтарымызға қайран қалам! Әсіресе қыздар жағы – біз бейбіт күннің өзінен Әлия мен Мәншүктерді көрдік. Қан - жоса болса да, тілін тартпаған олар шындықты айтып шырылдады.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖЕЛТОҚСАН ОҚИҒАСЫ
Серік әңгімесін осындай сауал төңірегінде бастады. Шынында да 1986
жылдың желтоқсанында Брежнев атындағы алаңға жұмысшы және студент
жастар не үшін жиналып еді? Ақиқаты енді енді айтыла бастаған бұл оқиғаның
сабақ аларлық жақтары көп болды. Ең бастысы демократиялық өмірге бет алған
бүгінгі қазақ халқының жылы лебі ескен жариялықты ұлтшылдық даңғаза айқай
емес, уақыт рухына сай іс жүзінде көрсетуге талап қоя білуге талпынысы еді.
Алайда ұлы орыстың шовинизм мен партократтардың анайы әрекеттері дүниені
дүр сілкіндірген. Оқиғаны тұншықтыруға тырысты.
Ол мені Республика алаңындағы биік тұрғын үйлердің бірініші қабатына
орналасқан Жалын кітап дүкенінің алдында күтіп тұрған екен. Екеуміз қызыл
тастан қаланған баспалдақтармен өрлеп алаңға беттедік. Көз алдымызда
ақшаңқан Ақ Орда одан беріректе мінбер алаң ортасында машиналар зулап
жатыр.
- Аға, - дейді Серік мұңайып, - міне алаңда талай қазақ азаматының
қаны төгілген. Елді есінен айырып, жұрт наразылығын туғызған жиын осы
жерде өткен-ді. Бірақ қасиеті жерді машиналарға таптатып қою маған
ұнамайды. Оның үстіне үкімет үйінің де айнасындағы тазалық пен
мәдениеттілікке жатпайды.
Ана мнберді көрдіңіз бе? Нағыз айтыс сол жерде болған. Елді
тыныштандыруға тыраштанып өтірік сөйлеген ағаларымыз мінберден түспеді ғой.
Мұның бәрі қазір елес, сол кезде қайғы мен қасірет еді. Фурманов,
Бейбітшілік және кітап дүкені шағын милиция мен қаруланаған солдаттар
қоршауға алынды. Әділетті аңсаған жастар жасанды шеңберді бұзып ішке
кіріп жатты. Осының барлығыны көз алдымнан өткізе отырып, жүрегінің түгі
бар азаматтарымызға қайран қалам! Әсіресе қыздар жағы – біз бейбіт күннің
өзінен Әлия мен Мәншүктерді көрдік. Қан - жоса болса да, тілін тартпаған
олар шындықты айтып шырылдады.
Иә, қиямет күндер келмеске кетгенімен, ойға жетелейтін оқиғалар
жадымызда мәңгі қалуы тиіс. Алаңдағы озбыр әрекетерді көзбен көрген студент
Серік Әбруалиев үшін бұл жағдаят өмірінде мәңгі қалары сөзсіз. Себебі ол
желтоқсанның қайғылы күндері таяқта жеді, кейіннен қудалауға да түсті.
Жап-жас жігітің мұңды жанарынан аянышты да, ыза да аңғарылады. Мұны дұрыс
түсінгенде жөн. Серік қапа болатныдай борт кеміктік те болды. Біраз
жастардың өмірін қыршын қиғанына күйіне отырып, уақыт шындығына сүйенетінде
болдық. Оны мынадан көруге болады; КСРО халық депутады М.Шаханов
жетекшлік еткен арнаулы комиссия әділеттің ақ туын тікті. Ал жақында
Қазақстан халықтық Конгресс партиясынң Саяси атқару комитеті өзінің
алғашқы мәжілісінде алматы қаласында 1986 жылы желтоқсан оқиғалары қайта
құру кезеңіндегі тоталитарлық жүйеге қарсы бағытталған тұңғыш
демократиялық қозғалыс екенін атап өтті. Қала берді Желтоқсан оқиғасының
5 жылдығына байланысты Праволық мемелекет – адам құқын қорғаудың
кепілі тақырыбында халықаралық конгресс өткізу туралы шешімін
қолдады.
Серік екеуміз қоңыр күздің шуағына бет тосып, қызы тас үстінде ұзақ
отырдық.
- Серік, бәрін басынан басташы.
- Ел арасын кезіп жүретін қауесеттің кейде шындықа айналып кетіп
жатқанын көріп жүрміз ғой. Желтоқсанның 15 күні түнде Қонаев
ағамыз орнынан алынады екен деген алып қашпа әңгімені бізде
естідік. Сенірімізді де сенбесімізді де білмей студентер арасында
қызу әңгіме басталып кетті. Қартайды ғой ол кісі, еңбек демалысына
кетер деушілер Мәскеуден бұйрық келіпті дегендерде табылды.
әйтеуір кімге неге сенерімізді білмедік.
Ертесіне сабақ үстінде Брежнев атындағы алаңға адамдар жиналып жатыр
деген әңгіме естіп қалдық. Бұған кім елеңдемесін, арамыздан сабақты
тастап сонда кетушілерде болды. Олардың барлығы жағдайды көзбен көріп,
шындықа көз жеткізгісі келді. Лекцияда шыдап отыра алмадық: түске таман
біз де алаңға жол тарттық. Мінбер алды ығы-жығы халықа толы. Сыртынан
оларды ішкі істер әскерлері қоршап тұрды. Жастар қолында ұлтаралық
мәселлерге қатысты, оның ішінде ұлттар ішіндегі достар туралы ұрандар
болды. Қазақстанның әнін хормен айтқанымыз, мінберге шығып сөз
сөйлегендер бәрі бәрі көз алдымда. Жұрт алдында сөз алған бір жігіт
Алатау пойызымен Шымкенттен жастар тобы келе жатыр деген хабарды
естідік. Бұл әңгіменің қаншалықты шындықа жақын екенін білмедім, - дегенмен
астаналықтарды қоладушылар республикамызды жер жерінен табылғаны ақиқат
тұғын. Халық ортасында Дінмұқаммед ағамызды шақыруды талап етті. Бірақ
сұрау салулар жауапсыз қалып жатты. Оның есесне ел алдына шыққан Елемесов:
Жігіттер, бұл тәртіпсіздікті қойыңдар арты жаман болады деп сес
көрсетті. Ашуға булықан жастар біра уыз сөзге тіпті қызбаланып кетті.
Қонаевты шақырыңдар ақиқатты айтсын! Қазақстаннан адам табылмады ма,
Ульяновтан басшы әкелгені несі?, Қазақстаннан бір орыс табылмады ма?
деген секілді айқайлар үдей түсті. Шынында да Желтоқсанның оқиғасына от
қойған жоғары жақтың өзі болды. Олардың ескертулері ғана емес, түрлі қоқаң
лоққыларынан ешкім сескенген жоқ.
Кешкісін қарақұрым болып жиналған екі шетінен де жанжал шықты. Мықтап
қаруланған солдаттар да екі қолынан басқа қауқары жоқ қазақ жастарын ұрып
соға бастады. Соған қарамастан ешкім алаңнан кете қоймады. Жастарды тарату
мақсаытмен шеткері тұрған өрт сөндіруші машиналары су шашты. Түнгі 22-де
басымнан тиген ауыр соққыдан шыдай алмай жатақханаға қайттым.
17 күні таң ата алаңға қайта барды. әрине біз бір бәле іздеген жоқпыз:
кешегі әділетсіздікке жазықсыз ұрып соққндарға наразылық білдіруді
ұйғарғанбыз. Қолымызға Лениннің портретін ұстап Абай және Ленин көшесімен
жүріп өтік. Сондай қиын жағдайда бізді қолдаушылар көп болған жоқ.
Көшедегі кісілердің көзқарасынан осыны байқадық.
- Желтоқсан оқиғасын ұйымдастырылған әрекет деушілер де болды.
Сендерді көшеде жүруге, алаңға баруға үгіттегендер болды ма?
- Жоқ. Бәрі өтірік. Бұл толқу ұйымдастырылымағандығымен де көзге түсті.
Мәселен, жиынның бір ғана жерде өтуі, жастардың бөлініп бөлініп кетуі,
қарудың (ең болмаса таяқ) болмауы, жоғарыдағыларға сөзіміздің өтпеуі,
т.б. егер осы әрекеттер жақсылап ұйымдастырылыған болса ішкі істер
әскерлері милицияда ешкімге ие болмай қалатын еді.
- Сендерді ақылға шақырғандар болды ма?
- Жаңағы ... . 17 күні түс әлетінде бас жарақатымды уырсынып жатақханаға
барғанмын. Мұғалімдер қаптап кетіпті. Сыртқа шығуға болмайды деп, олар
ешкімді тыпыр етікізбеуге тырысты. Ұстаздардың пәлсафасы: Алаңда бұзақы
жастар жүр дейді ... .. Мас, наркомандар көрінеді. Бәлесі сендерге жұғады
жоламаңдар деген секілді болып келеді.
- Шын мәнінде солай болды?.
- Мұның бәрі жасанды өтіріктер. Алаңда арақ сатпақ түгілі әркім өз
басымен болып кетпеді ме?! Керісінше ол жерге халық қамын ойлаған, ел
ертеңіне елеңдеген озық ойлы азаматтар болды. Горбачев демократия деп
қанша айтқанымен оның іс жүзінде бейбіт түрде жүзеге асып жатқаны шамалы.
Ал Алматыдағы Желтоқсан оқиғасы әр елге үлгі боларлық толқу болары сөзсіз.
Мұны креслодан қорыққандар өңін айналдырып жіберді. Ең өкініштісі де осы.
- Содан ...
- Жатақханадағы қатаң тәртіпке қарамастан ұрланып шығып кеттік. Алаңға
келсек әскери машиналар тұр. Сол сәтте өзіміздің әлсіздігімізге налыдым.
Елді қуып таратып, көше бойы ылаң салған миллиционерлер мен солдаттардың
соққысынан қан жоса болған жігіттермен қыздарды да көзбен көрдік. Сол күні
Қолшоқпарға айналған екі аяқтылардың қуғынына бізде ұшырадық.
ҚАЙТА ҚҰРУ КУРСЫНЫҢ ЖАРИЯЛАНУЫ.
ОНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫ.
ХХ ғасырдың 80-жылдарының басында одақтас республикалардың әлеуметтік
экономкалық жағдайы мүшкіл болды. Бұл экономикалық саладағы және барлық
қоғамдық жүйемен жеке адамдардың өміріндегі орталықтандырылған басшлық,
партия және мемлекеттік аппарат іс – қызметерінің қосақтсып қабысуы, оның
бюрократтығы, заңдылықтарының аяққа тапталуы. Қоғамдық саяси өмірдің
маңызды мәселелері бойынша жарлықтың жоқтығы сияқты көлеңкелі
құбылыстардың шешімін таппағаны былай тұрсын, оны шешудің қажеттілігін
түсінбей, мемлекет басшылары дәрменсіздік солқылдақтық танытты. Өзгеріссіз
қатып қалған экономикалық формалар тұнып тұрған қоғамның саяси
ұйымдастырушылық құрылымы орын тепкен қайшылықтарын шешуге бөгет болды. Ел
қоғам дамуының жаңа тұжырымдамасын қажет етті.
1985 жылғы наурызда К.У. Черненко өлгенен кейін КОКП ОК – нің бас
қатшысы қызметіне М.С. Горбачов сайланды. Сол жылдың сәуірінде партия
Орталық Комитетінің Пленумы болып өтті, онда әлеументтік экономикалық
өмірдің мәселелерін жаңаша қарауға әрекет жасалды. Кеңес Одағы 1985-1991
жылдардың арасы қайта құру кезеңі деп тарихққа енді және оның белгілері
төмендегідей:
1. Әлеуметтік –экономикалық дамуды жеделдету. Бұл секірісті
экономиканың құлдырау қарқынын тоқтату және жеделдету бағытына басты күшті
жұмылдыру есебінен жасау тұжырымдалды;
2. Қоғамды демократияландыру. Бүкіл халықтық басшылықты жүзеге асыратын
төменгі баспалдақтан бастап жоғарғы сатысына дейінгі Кеңестердің қызметін
қалпына келтіру;
3. Елде жариялықты қамтамассыз ету. Келеңсіз құбылыс тар айналасындағы
халықтың ой- бүкпелерін, пікір-тұжырымдарын, ұсыныстарын іркілмей, ашық
айтуына мүмкіндіктер беру.
Көтерілген мәселелер орынды қажетті де заңды болды, бірақ оны іске
асыруда сөзбен істің алшақтығы тап бұрынғыдай тағы да белең алды.
Қайта құру жылдары 3 кезеңнен тұрады; 1-кезең 1985 жылғы КОКП ОК-нің
Сәуір Пленумы-1987 жылдың жазы. 2-кезең 1987 жылдың жазы- 1989 жылдың
мамыры. 3-кезең 1989 жылдың маыры -1991 жылдың тамызы.
1-кезеңде қайта құру үрдісін жүзеге асыру шаралары.
Экономиканы ғылыми-техникалық прогресс негізінде қайта құру
тұжырымдалды. Сондықтан валюталық ресурсты тұтыну тауарларынан (тамақ,
киім, аяқкиім және т.б.) Дүниежүзілік талаптарға сай келетін отандық машина
жасау саласының құрал жабдықтары мен приборларын сатып алу көзделді. Бұл
өндірісті жеделдету және еңбек өнімділігін тез арада көтерудің алғы шарты
деп саналды.
Орталық Комитеттің кең ауқымды кеңесінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.