Жеміс жидек дақылдарының зиянкестері мен аурулары

Жоспар
Кіріспе

Алма шыбыны. Rhagoletis pomonella Walsh
Филлоксера
Калифорниялық қалқаншалы сымыр
Шығыс жеміс жемірі
Жапон қоңызы
Жеміс карпосинасы немесе шабдалы жемірі
Америкалық ақ көбелек
Теңсіз жібек көбелегі
Батыс (Калифорния) гүл бітесі
Ал қоры шешегі

Екі қанаттылар отрядына, ала қанатшы буындар тұқымдастарына жатады Солтүстік Америкада, Канада да таралған. Қазақстанда жоқ. Алма шыбынының құрттары алма, алқоры, алмұрт, шие, долана, қара жидек жемістерін зақымдайды. Олар жемістердің жұмсағымен қоректеніп өткелдерді жасайды. Жеміс жұмсағы күңгірт түсті болып, шеттерінде шырыштар пайда болады. Бір жемістің ішінде 30-40 шамасында құрттар мекендейді. Өте күшті зақымдалған өсімдіктер шіріп түсіп қалады.
Шыбынның ұзындығы 5 мм шамасында, денесі қара жылтырақ басының үсті жылтыр қоңыр, асты лимондай сары. Мұрттары қызғылт-сары көкірегі қара жылтыр, алдыңғы арқасының бүйірлерінде ақ сызықшалар бар, арқасының ортасын бойлап 4 сұр жолақтар орналасқан. Сандары қара түсті, ұштары ақшыл сирақтары және табандарының негізгі буындары сарғыш. Қанаттарында күңгірт түсті орақ тәрізді сурет байқалады. Қарны қара, жылтырақ 2,3,4,5-ші тергинтерінің шеті ақ жиектер бар.
Жұмыртқаның ұзындығы 1 мм дейін, сопақ-созылады екі жағы да ұшталған ашық түсті.
Құртының ұзындығы 80мм шамасында ені 2,0 мм сарғыш-ақ кейде жасыл реңді.
Қуыршағының ұзындығы 4,2-5,2мм ені 2,2мм құба сарғыш түсті. Қуыршақтар топырақтың арасында 5,0-7,5 см тереңдікте қыстайды. Шыбындар ұшуын маусым айының бірінші жартысында бастайды, екінші ұрпақтардың имогасы ұшуын қыркүйек айында бастайды. Шыбындар ұшып шыққан жерден қашық кетпейді. Олар басқа жәндіктер зақымдаған жеміс ағаштарының діңін сабақтарынан, жемістерінен, жапырақтардан шығатын шырындармен қоректенеді.
Ұшып шыққан соң 8-10 күннен кейін шыбындар жұмыртқалайды. Жұмыртқаларын жемістің қабығының астына күн түспейтін жерлерге салады. Ұрғашының өсімталдығы 420 жұмыртқа 24,50С-да іштегі төл дамуы 3-7 күн аралығы.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жеміс жидек дақылдарының зиянкестері мен аурулары
Алма шыбыны
Алма шыбыны- Rhagoletis pomonella Walsh
Екі қанаттылар отрядына, ала қанатшы буындар тұқымдастарына жатады
Солтүстік Америкада, Канада да таралған. Қазақстанда жоқ. Алма шыбынының
құрттары алма, алқоры, алмұрт, шие, долана, қара жидек жемістерін
зақымдайды. Олар жемістердің жұмсағымен қоректеніп өткелдерді жасайды.
Жеміс жұмсағы күңгірт түсті болып, шеттерінде шырыштар пайда болады. Бір
жемістің ішінде 30-40 шамасында құрттар мекендейді. Өте күшті зақымдалған
өсімдіктер шіріп түсіп қалады.
Шыбынның ұзындығы 5 мм шамасында, денесі қара жылтырақ басының үсті
жылтыр қоңыр, асты лимондай сары. Мұрттары қызғылт-сары көкірегі қара
жылтыр, алдыңғы арқасының бүйірлерінде ақ сызықшалар бар, арқасының
ортасын бойлап 4 сұр жолақтар орналасқан. Сандары қара түсті, ұштары ақшыл
сирақтары және табандарының негізгі буындары сарғыш. Қанаттарында күңгірт
түсті орақ тәрізді сурет байқалады. Қарны қара, жылтырақ 2,3,4,5-ші
тергинтерінің шеті ақ жиектер бар.

12- сурет. Алма шыбыны
1-ұрғашы имаго; 2- ұрғашы имагоның қарны; 3- тұқым;4- құрт; 5- алдынғы
дем алу мүшесі; 6- пупарий; 7- зақымданған алма

Жұмыртқаның ұзындығы 1 мм дейін, сопақ-созылады екі жағы да ұшталған
ашық түсті.
Құртының ұзындығы 80мм шамасында ені 2,0 мм сарғыш-ақ кейде жасыл
реңді.
Қуыршағының ұзындығы 4,2-5,2мм ені 2,2мм құба сарғыш түсті. Қуыршақтар
топырақтың арасында 5,0-7,5 см тереңдікте қыстайды. Шыбындар ұшуын маусым
айының бірінші жартысында бастайды, екінші ұрпақтардың имогасы ұшуын
қыркүйек айында бастайды. Шыбындар ұшып шыққан жерден қашық кетпейді. Олар
басқа жәндіктер зақымдаған жеміс ағаштарының діңін сабақтарынан,
жемістерінен, жапырақтардан шығатын шырындармен қоректенеді.
Ұшып шыққан соң 8-10 күннен кейін шыбындар жұмыртқалайды. Жұмыртқаларын
жемістің қабығының астына күн түспейтін жерлерге салады. Ұрғашының
өсімталдығы 420 жұмыртқа 24,50С-да іштегі төл дамуы 3-7 күн аралығы.
Құрттар алманың тез пісетін сұрыптарында 12-21 күн қоректенеді, кеш
пісетін алма сұраптарының жемісінің ішінде бір неше ай қоректенеді. Олардың
топырақ арасында қуыршақ дамуы 300 күнге дейін созылады. Мұндай жағдайда
құрттар екі жылда бір ұрпақ беруі мүмкін.
Карантиндік және күрес шаралары
АҚШ-тың және Канаданың алма шыбыны таралған аймақтарынан алма, алқоры,
алмұрт, шие, долана, қаражидек жемістері мен көшеттерін Қазақстанға алып
келуге тыйым салынады.
АҚШ-нан Канададан әр түрлі жол мен келген жолаушыларға жаңа жемістерді
өзімен Қазақстан территориясына алып кіруге рұқсат берілмейді. Жаңа жеміс
қалдықтарын өртеп жібереді.

Филлоксера

Жүзім филлоксерасы-Viteus vitifolii Fitch. Тең қанаттылар отрядының
филлоксера тұқымдасына (philldохidae) жатады. Еуропаға ХІХ ғасырдың
аяғында әкелінген. 1880 жылы ол Қырымда, одан кейінгі жылдары Кавказдың
Қара теңіз жағалауында, Кубанда және Тбилисидің маңында табылған. Қазіргі
уақытта филлоксера Молдовада, Украинада, Солтүстік және Күнгей Кавказда
таралған. Тек жүзім өсімдігін ғана зақымдайды. Қазақстанда филлоксера 2,3
мың гектар жерді алып жатыр. Жүзім филлоксерасының 5 түрі бар: 1-
тамырлық, 2-жапырақтық, 3- нимфа, 4-қанатты және 5- екі жынысты.

13-сурет. Жүзім филлоксерасы
1-ұрғашы; 2- нимфа; 3- тамыр құрты; 4- қанатты түрі; 5-6 жапырақ
түрлері және олардың құрты; 7- тұқым; 8- тамырдағы галлалар; 9- жапырақтағы
галлалар; 10- галл кесігі.

Тамыр филлоксерасының қанатсыз ұрғашыларының пішіні сопақша, түсі
сарғылт-жасыл, арқасы мен бүйір жақтарында 6 қатар болып, бойлай орналасқан
күңгірт түсті бұдырмақтар болады, тұмсығы ұзын, артқы аяқтарының денемен
жалғасатын деңгейінен асып тұрады, мұртшалары қысқа, 3 буыннан тұрады,
денесінің ұзындағы 1,0-1,2 мм. Жұмыртқалары сарғылт-жасыл болады да,
соңынан қоңыр түске көшеді, ұзындығы 0,3мм шамасындай. Жапырақ
филлоксерасының қанатсыз ұрғашының сарғылттау жасыл түсті, жұмыр денелі,
ұзындығы 1,25мм-дей болады, тұмсығы қысқа, артқы аяқтарының денемен
жалғасатын деңгейінен аспайды, арқасы мен бүйір жақтарында бұдырмақтар
болмайды. Нимфа түсі қызғылт сары болып сопақша келеді. Денесінің ұзындығы
1мм шамасында, қанат бастамасы бар. Қанатты филлоксерада екі жұп мөлдір
қанаттары болады. Дене мен қанат ұзындығы 25мм шамасында. Денесі қызғылт
сары түсті, орта көкірегі қара, бұдырмақтар жоқ, тамырлы филлоксера мен
салыстырғанда мұрты ұзынырақ, тұмсығы болса қысқарақ.
Екі жынысты ұрпақтарда ұрғашысының дене ұзындығы 0,40-0,45мм
еркектердің -0,25 мм шамасында болады. Ұрғашымен еркектердің қанаты және
тұмсықтары болмайды.
Жүзімнің Америкалық сорттары мен америка-еуропалық будандарда
филлексера толық циклды болып, бес түрде де дамиды. Ал жүзімнің еуропалық
және азиялық сорттарында жапырақ филлоксерасы дамымайды.
Филлоксера толық дамығанда оның бірінші жастағы, кейде екінші
жастағы құрттары жүзімнің тамырында қыстайды. Көктемде топырақтың
температурасы 130С-ға жеткенде олар тамырлық ересек ұрғашыларға айналады.
Ұрғашылар партеногенездік жолымен көбейеді. Олардың әрқайсысы 40-120
жұмыртқа салады.
Солтүстік аудандардың жүзім шаруашылықтарында филлоксераның бұл түрі
осындай жолмен өсіп-өніп 4-5 ал оңтүстік аудандарда 7-8 ұрпақ беріп дамиды.
Бірінші жастағы құрттар өте шапшаң, сондықтан оларды кезбелер деп атайды.
Кезбелер жердің жарықтары арқылы және жердің үстінде бір түптен екінші
түпке өтіп кетеді содан соң тамырларын мекендеп, тіршілік әрекетін
жасайды. Одан кейін құрттар 4 рет түлеуленіп (арасы 3-5 күн) қанатсыз
пареногенепиялық ұрғашыларға айналады.
Күзде бір жастағы құрттар әрекетін тоқтатады. Басқа жастағы құрттар
және ұрғашылары өледі.
Тамырлық филлоксера үшін қолайлы топырақ ылғалдылығы 17-23 пайызды
құрайды.
Бір ұрпақ дамуы қоректену жағдайына, температура және топырақ
ылғалдылығына байланысты 18-26 күнде өтеді. Ұрпақтардың саны филлоксера
топырақта қандай тереңдікте мекендегеніне байланысты: терең орналасса ұрпақ
саны аз болады, саяз орналасса көбірек болады.
Америкалық сорттарда және америка–еуропа будандарында тамырлық
филлоксераның 3-ші ұрпағынан 3-4 жастан бастап құрттар арасында нимфалар
пайда болады. Олар қанатты дараларға айналады. Солтүстік аудандардың жүзім
шаруашылықтарында филлоксераның бұл түрі осындай жолмен өсіп-өніп 4-5, ал
оңтүстік аудандарда 7-8 ұрпақ беріп дамиды.   Қанатты филлоксера
жұмыртқаларын жүзім өсімдігінің жер үстілік мүшелеріне салады.
Жұмыртқалардың өлшемі әртүрлі болады. Олардың ірілерінен филлоксераның
ұрғашылары, ал ұсақтарынан еркегі дамиды. Одан соң ұрғашы бітелер ағаш
қабығының ішіне қыстайтын жұмыртқаларды салуға кіріседі.          Олардың
әрқайсысы бір-бір жұмыртқадан ғана салады. Көктемде сол жұмыртқалардан
шыққан құрттар жапырақтың үстінгі бетіне сүлікше қадалып, шырынын сора
бастайды. Зақымданған ұлпа қалыптан тыс өсіп, жапырақтың астынғы жағынан
бұлтиып шығып тұрады, сөйтіп беріш (галл) пайда болады. Ал құрттар беріштің
ішінде қоректеніп, дамуын одан әрі қарай жалғастыра береді. 18-25 күннен
кейін бұл құрттар жапырақ филлоксерасының қанатсыз партеногенетикалық
ұрғашыларына айналады. Олар беріштің ішінде 500 дейін жұмыртқа салады. 6-8
күннен кейін бұл жұмыртқалардан құрттар шығады да жапырақтармен қоректеніп,
жаңа беріштер түзеді. Зақымданған жапырақтардың ассимиляциялық қызметі
нашарлайды, өсімдіктің өсуі тежеледі, беретін өнімі азаяды, көпшілік
жағдайда өсімдік біржола тіршілігін жояды. Жапырақтар филлоксерасы бір
маусым ішінде 7-8 ұрпақ береді.
Екінші ұрпақтан бастап жапырақ филлоксерасының арасында ұзын тұмсықты
құрттар пайда бола бастайды. Олар топыраққа еніп, одан тамырға өтеді де
тамыр филлоксерасына айналады. Бірте-бірте тамырға көшетін ұзын тұмсықты
личинкалардың саны өсе бастайды. Күзгі суық басталысымен жапырақ
филлоксерасының құрттары түгел қырылады да, тек тамыр филлоксерасы ғана
қалады. Бір жапырақта беріштер саны 200-250–ге дейін болуы мүмкін.
Филлоксера зақымдаған өсімдік тамырында пішіні құстың тұмсығына ұқсас
ірілі-ұсақты ісік тәрізді өсінділер пайда болады. Олар әр түрлі
микроорганизмдердің әсерінен тез бұзылып шіри бастайды. Тамырдың өсуі
тежеледі. Нәтижесінде зақымданған жүзім бұталары біржола өледі.
Карантиндік және күрес шаралары
Жүзім шаруашылық аумағы үш аймаққа бөлінеді: 1-филлоксера жоқ аймақ,
2- филлоксера аз кездесетін аймақ, 3- филлоксера мекендеген аймақ.
1. Жүзім көшеттерін тасымалдау, сату жалғыз оны филлоксерадан
тазалағаннан кейін мүмкін. Бұл үшін мемлекеттік өсімдіктер карантині
инспекциясының сертификаты болуы тиіс. Көшеттерді ГХЦГ гамма-изомерді
0,5пайыз суспензиясымен өндейді. 1000 кесілген көшеттерге 8-9л суспензия
жұмсайды.
2. Филлоксера жоқ аймақтарда көшеттерді тамырымен отырғызады. Еуропа
және изабелл сорттарын қаламшелерімен отырғызу мүмкін. Бұларда
филлоксераның жапырақты түрлері болмайды. Беріштері бар будандар және
америкалық сорттарға карантин жарияланады. Табылған ошақтарды зиянкестер
өсімдіктерімен жойылады.
3. Филлоксера аз ұшырайтын аймақтарда жүзімді қаламшелермен
отырғызады. Бұл үшін карантиндік инспекциядан жазба рұқсат алу шарт.
Бұл аймақтарда филлоксераны түтіндену (фумигация) жолымен жою тиімді
болып есептеледі. Қолданатын фумигант техникалық   1гектарға 400-ден 620 кг
енгізіледі. Бұндай жоғары мөлшердегі фумигантты 3-ке бөліп екі жылдық жерді
терең жыртқанда (күзде, көктемде) түтіндеткішпен 25-50см шұңқырларға
салады. Түтіндетуді (көкек) сәуір соңынан бастап маусым (июнь) айының
басында тоқтатады. Осы үрдісті үшін топырақтың 25см қабатында температура
12-130С –дан төмен болмауы керек.
4. Филлоксера мекендеген жерлерде филлоксераға төзімді телітушілерде
(подвой) Еуропа сорттарын ұластыру- (төлінуші-привой) керек.
5. Жапырақты филлоксераға қарсы химиялық шаралар қолданады: өндеу үшін
35пайыз э.к. 1,0-2,8кгга мөлшерде қолданады. 30 пайыздық с.ұ. фозалон
суспенциясын 1,3-3,3 кгга мөлшерде бүркиді. 30 пайыз карборос э.к. 1
гектарға 1,8-4,5 кг жұмсайды.
5.Фазалон, карбофос препараттарын өнімді жиып алудан 20-30 күн ілгері
қолдау қажет.
6. Филлоксераға қарсы күресте энтоморфагтерді қолдау мүмкін. Солардың
ішінде, қанқызы  алтынкөздер, антокорис- қандаласы және түрлі шыбындар.

Калифорниялық қалқаншалы сымыр

Калифорниялық қалқаншалы сымыр - Quadraspidiotus perniciosus Comstock
Калифорниялық қалқаншалы сымырдың шығуы-Шығыс Солтүстік Қытай және
Қиыр Шығыс. Еуропа мемлекеттерінде Азия, Африка, Америка, Австралия және
Океанияда таралған. Қазақстанда онтүстік аймақтарында 1,8 мың гектар жерде
кездеседі.
Калифорниялық қалқаншалы сымыр өсімдіктердің 264 түрінде мекендейді.
Алма, алмұрт, алқоры, шабдалы, қарақат, т.б. ағаштардың көп түрлерің
зақымдайды. Дің, бұтақ жапырақ және жемістер үстінде қоректенеді. Әсіресе
жас жеміс ағаштары залалданады, өсімдіктердің тамырлары зақымданбайды.
Калифорниялық қалқаншалы сымыр мекендеген ағаштардың қабағы жарылып
түседі. Өте күшті дәрежеде зақымдалған ағаштар кеуіп қалады. Жемістерде
жапырақтарда, діндерде қалқаншалы сымыр сорған орында қызыл дақтар
сұрықсыздық пайда болады. Әлсіз зақымданған өнімдер тауарлық құндылығын 50-
60 пайызға күшті дәрежеде зақымдалған өнімдер 100 пайыз тауарлық
құндылығымен жоғалтады. В.В. Исаев (1975) мәліметі бойынша Солтүстік Кавказ
бақтарында екі балл деңгейінде зақымдалған ағаштар 80 пайыз өнімін
жоғалтқан тауарлық сапасы 60 пайыздан 100 пайызға дейін төмендеген.
Зиянкестің ұрғашысының денесінің ұзындығы 1,3мм шамасында лимондай
сары түсті, алқоры тәрізді. Көзі мұрты және аяқтары жоқ. Ұрғашысының денесі
домалақ қалқаншамен жабылған. Қалқанша диаметрі 1,5-2,0 мм шамасында, біраз
дөңес, күңгірт немесе қоңыр, ортасында екі сарғыш-қоңыр өсімдіктерге
байланысты өзгеріп тұрады. Зиянкестің еркегінің ұзындығы 0,85мм шамасында,
ақшыл қызғылт сары түсті 10 буындық мұрты аяқтары және алдыңғы қанаттары
болады. Ауызы жоқ, қарнының артында ұзын шөншік бар.
Бірінші жастағы құрт кезбе сопақша созылған, ұзындығы 0,26-0,33 мм ені
0,14-,19 мм. Мұртшалары 5 буынды, көздері қарапайым, қарнының соңғы
сегметінде 2 ұзын қылшық байқалады. Аяқтары жақсы дамыған. Аузы денесінен 2-
3 есе ұзын. Өсімдіктерге сору үшін жабысқан құрттар қалқаншалармен
жамылады. Олардың түсі алдынан ақ болып, кейін сұр күңгірт құба түске
айналады. Бірінші жастағы қыстайтың және диапаузадағы жазда өтетін
құрттардың қалқаншақтары қара түсті болады.
Екінші жастағы жұмыртқалы сұр қалқаншымен жамылған ұрғашысына айналады.
Қалқанша диаметрі 0,42 мм шамасында болады.
Еркек құрттың қалқаншасы сопақ созылған пішінде ұзындығы 1 мм ені 0,6
мм сұр түсті болып келеді.
Қалқанша сымыр көшет және қаламшелермен таралады. Кезбелері желмен
жұмысшылар киімдерімен, бір ағаштан екінші ағашқа өтуі арқылы таралады.
Карантиндік тексеруде калифорния қалқаншалы сымыр жиі алмастыруда
алмұрттарда, мандариндерде және басқа жемістерде де байқалады.
Қыста қабыққа жабысқан түрде 1-ші жастағы құрттар өткізеді. Көктемде
бір бөлігі екі мәрте түлеп ұрғашыларға айналады. Еркектері де екі жастан
өтіп пронимфа және нимфаларға айналады.
Зертхана жағдайында қалқаншалы шымырлар жыл бойы дамуы мүмкін.
Көктемде жеміс ағаштарында шырын жүру кезеңі басталысымен құрттар
қоректенуін бастап, дамиды. Ұрғашы мен еркектердің саны тең болады.
Жұптасқан соң 25-30 күннен кейін (кезбелер) туылады. Бір ұрғашысынан 100-
120 құрт туады.



14-сурет Калифорниялық қалқаншалы сымыр
1-ұрғашы қалқаншасы; 2-еркек қалқаншасы; 3-ұрғашы; 4-бірінші жастағы
құрт;
5-еркек; 6-алма жемісіндегі,жапырақтағы,қабығындағы қалқаншаның
колониялары.

Анасының қалқаншасынан шыққан құрттар өсімдіктерді сорып қалқаншаларды
жасау үшін балауыз жіптерді шығарады. Бірінші жастағы құрттар 10-11 күннен
кейін дамиды, сонша күн түлеуге қажет, екінші жастағы құрттар ересек ұрғашы
немесе еркекке айналуы үшін тағы да 10-12 күн керек болады. Демек, бір
ұрпақтың толық даму үшін 30-32 күнде өтеді. Орта Азия мен Оңтүстік
Қазақстанда калифорниялық қалқаншалы сымыр 4 ұрпақ береді.
Әрбір ұрпақ құрттарының бір бөлігі келесі жылдың көктеміне дейін
диапаузаға кіреді. Бір ұрпақ дамуы үшін тиімді темпертураның жиынтығы 7700С
болуы керек, төменгі табылдырық 7,30С.
Зиянкестің саны температура, жауын және желге байланысты өзгеріп
тұрады. Қалқаншалы сымыр дамуы үшін қолайлы температура 23-280С
салыстырмалы ылғалдылық 70-75 пайыз болу қажет.
Калифорниялық қалқанша сымыр қолайсыз жағдайларға төзімділігімен
ерекше. Ол өте төмен температрура мен ылғалдылықта (Хабаров өлкесінде-400С
Орта Азияда 30пайыз ылғалдылықта) және өте жоғары температура мен
ылғалдылықта (Тәжікстанда 450С Африкада 900С) тіршілік қабілетін
жоғалтпайды. Бірінші жастағы құрттар, басқаларына қарағанда қолайсыз
жағдайларға төзімді болады.
Калифорния қалқаншалы сымырдың 70 жәндік жегі энтомофаг түрі бар. Соның
ішінде ең тиімді болып проспаптелля   және афитис есептеледі.
Проспалтелля ішіне салады. Ал афитис болса сыртқы тоғашар. Ол ұрғашы
зиянкестің қалқаншасымен тесіп жұмыртқасын салады.
Бір хилодус қоңызы 630-дан астам қалқаншалы сымырды жеп қояды, төртінші
жастағы құрты-290. Калифорния қалқаншалы сымырға қарсы күресте конитириді
саңырауқұлағында қолданады.
Карантиндік және күрес шаралары.
1 Өз уақытында анықтау үшін бақтардағы ағаштарды бақылау. Егер
оқшаулау ошақтары кездесетін болса оларды жою. Көшеттер қалқаншалы
сымырдан таза болуы қажет. Қалқаншалы сымырмен мекендеген көшеттерді шетке
алып шығу және сату кесімді түрде тыйым салынады. Бір мемлекеттен екінші
мемлекетке инспекциясының рұқсатымен карантиндік сертификатты негізінде
өткізіледі.
Өсімдіктердің қалқаншалы сымырларға қарсы төзімділігін арттыру үшін
залалданған ағаш бақтарында жоғары агрофон сақтау қажет. Сонымен бірге
ағаштардың (алма, алмұрт, алқоры, т.б.) діңдерін, бұтақтарын мекендеген
қалқаншалы сымырлардан тазалау. Шырпудан қалған бұтақтарды қабықтарды
бақтардан алып шығып өрттеу. Зиянкестерге қарсы өндеудің тиімді өткізу
үшін ағаштардың бөрік басын қысқарту.
3. Калифорния қалқанша сымырға төзімді ағаштарды отырғызу.
4. Көшеттерді бромды метилмен түтіндету. Көктемде ағаштардың бүршіктері
ашылғанға дейін қыстаушы құрттарға қарсы 1 пайыз ДНОК (10-12 кгга
ерітіндісін бүрку).
Бірінші, екінші жастағы кезбелерге қарсы алма, алмұрт ағаштарына 35
пайыз фазалон препараты 2,4-кгга мөлшерде 40 пайыз к.э. фосфамид, 8-
4,0лга, 50 пайыз к.э. карборос препараты 1,0-3,0 лга мөлшерде қолданады.

Шығыс жеміс жемірі

Шығыс жеміс жемірі – Grapholitha molesta Busck.    Шығыс жеміс
жемірі–Еуропада (Армения, Азербайжан, Австралия, Болгария, Беларуссия,
Венгрия, Грузия, Грекия, Германия, Италия, Литва, Мальта, Молдава, Польша,
Румыния, Ресей, Түркия, Украина, Франция, Швецария, Чехия, Югославия,
Азияда (Қытай, Корея, Сирия, Жапония, Өзбекстан) Африкада (Марокко, ЮАР)
Австралияда таралған. Қазақстанда 0,5 мың гектар жерде кездеседі. Шығыс
жеміс жемірі алма, алқоры, абрикос, алмұрт, шабдалы, ағаштарының өркендерін
және жемістерін зақымдайды.
Мәліметтер бойынша шығыс жеміс кеміргіші зиянкестің ішінде аса
қауіпті және экономикалық тарапынан ең көп зиян келтіретін болып
есептеледі. Еуропада бұл зиянкес 90 пайыз шабдалы өркендері мен жемістің
өнімділігін, 50 пайызға дейін алмұрт жемісін зақымдайды. Қытайда зиянкес
алмұрттың 50 пайызын, Өзбекстан, Кавказда алмұрт, бехидің 70 пайыз,
шабдалының 100 пайыздық өнімін жоғалтады. Басқа жеміс ағаштарға қарағанда
алқоры, алма, абрикос, өркендері мен жемістерін әлсіз зақымдайды.
Шығыс жеміс жемірі көбелегінің қанаттарының өрісі 12-14мм шамасында
сұр құба түсті. Алдыңғы қанаттарының үстінде 13-14 ақшыл жолақтар
байқалады. Артқы қанаттары күңгірт қоңыр шеттері ақшыл реңді.
Жұмыртқаларының ұзындығы 0,4-0,5мм, ені 0,15мм, сопақ, шала мөлдір,
жетілген кезде қызғылт түсті болады.
Құртының ұзындығы 11мм шамасында, ақ түсті, басы, көкірек және шығынды
тесіктері күңгірт. Ересек құрттардың түсі қызғылт болады, денесіндегі
қалқаншалары ірі, құба-сұр түсті. Басы күңгірт сары және қоңыр дақтар
байқалады. Алдыңғы көкірек қалқаншасы және көкірек аяқтары ашық сары.
Қуыршағының ұзындығы 6мм-ге жуық, қоңыр, арқасының үстінде екі қатар
қалын тікенекшелері бар. Қарынының астында 10-18 әр түрлі істік тікенектер
орналасқан.
Пілләсінің ұзындығы 12,5мм шамасында, сопақ, берік.
Шығыс жеміс жемірінің   келіп шығуы Шығыс Азия мемлекеттері (Корея,
Қытай, Жапония). Құрттары берік, жібек пілләлардың ішінде қыстайды.
Пілләлар жер үстінен 5-50см жоғары, ағаштың жарылған қабықтарының
арасында, жерде жапырақтардың астында, топырақтың үстіңгі қабаттарында
орналасуы мүмкін. Құрттар қоймадағы жемістердің ішінде де қыстайды.

15-сурет Шығыс жеміс жемірі
1 және 2-көбелек; 3-тұқым; 4-құрт; 5-шабдалының зақымдалған өркені; 6-
зақымдалған алма.

Көктемде наурыз-сәуір айларында құрттар қуыршақтарға айналады. Қуыршақ
дамуы жағдайларына байланысты 22-42 күн аралығында өтеді.
Көбелектің ұшып шығу мерзімі шабдалының гүлдену мерзіміне тура келеді.
Бұл кезде ауаның орташа тәуліктік температурасы 150С құрайды. Көбелектердің
ұшып шығу кезеңі бір айға дейін созылады. Соның нәтижесіне бір ұрпақ–екінші
ұрпақ пен айқасып кетеді.
Шығыс жеміс жемірінің көбелегі жапырақтың астына және үстіне
жұмыртқалайды. Жаз күнінде пайда болған ұрпақтар жұмыртқаларын жемістердің
үстіне салады. Бір ұрғашысы 200 ден 400-ге дейін жұмыртқа салады.
Іштегі төлдің дамуы температураға байланысты 5-9 күннен 16 күнге дейін
созылуы мүмкін.
Құрттар 5 жастан өтеді. Жазда даму кезені 8-12 күн. Піллә ішінде
қуыршаққа айналады. Зиянкестің ұрпақ дамуы орта есепте бір ай шамасында
өтеді. Қазақстанда шығыс жеміс кеміргіші 5 ұрпақ береді. Әртүрлі
мемлекеттерде 2-ден 8 ге дейін ұрпақ беруі мүмкін.
Шығыс жеміс жебірінің табиғи жәндік жегілері бар, солардың бірі
трихограмма. Трихограмма жұмыртқалардың 80 пайыз дейін залалдайды. АҚШ- да
Шығыс кеміргішінің 130 түр тоғышармен жәндік жегілері анықталған. АҚШ және
Канадада бұл зиянкестерге қарсы жәндік жегірі браконидті. Maczocentzus
ancylivozus Roh қолданады. Олар өркеннің ішіндегі 50 пайыз құрттарды
залалдайды.
Шығыс жеміс жемірінің бірінші ұрпағы өркендерді, жапырақтарды және
түйіндерді зақымдайды. Көк жас өркендердің ішін кеміріп олар өткелдерді
жасайды. Бір құрт 5-7 өркенді зақымдауы мүмкін. Әдетте, шабдалы
өркендерінің ішінде құттар жасалған өткелдердің ұзындығы 12-15 см дейін
барады. Соның нәтижесінде өркендердің ұшы жапырақтары мен солып, қурап
сынып түседі. Алма, алмұрт ағаштарында құрттар жас өркендердің ішінне 1-2
см ге дейін кіріп кетуі мүмкін,   мұндай жағдайда зақымданған өркендер
түсі күңгірт болып қалады. Екінші ұрпақтан бастап шығыс жеміс кеміргіші
жемістерді зақымдайды. Бір шабдалы жемісінде 40 –қа жуық, ал бехиде 30-ға
жуық құрттар мекендеуі мүмкін.
Карантиндік және күрес шаралары.
1. Зиянкес таралған аймақтарда жемістерді және көшеттерді
тасымалдауға шек қою.
2. Қурап қалған және құрттар мекендеген өркендерді шырпу, ағаштар
арасындағы жерді жырту, құлап қалған жемістерді жинап бақтан алып шығып
жою.
3. Хлорофоспен өңделген тосқауыл белдіктерді орнату.
4. Зиянкестерге қарсы 40 пайыз ДНОК препаратының 1 пайыз ерітіндісін
(10-20кгга), карбофостың 50 пайыз к.э. (1-3 лга) пайдалануға болады.
5. Жемістің ішіндегі құрттарды қыру үшін бромды метилмен түтіндеу.
6. Химиялық сәулендіру жолдармен бедеулік жасау.
Сәулелі бедеулікті көбелектер ұшып шығуына 18-24 сағат қалғанда
қолданғанда ең жақсы нәтиже алынған. Сәуленің қуаты 300-500 Джкг болғанда
95-98 пайыз даралар бедеулікке ұшыраған.
Химиялық бедеулікті 0,05-0,1 пайыз тиотэр немесе 0,5 пайыз димаматэф
ерітінділерін жеммен бірге қосып береді, нәтижесінде жүзеге асырады. Бұл
әдіс зиянкестің 80-100 пайыз бедеулікке тартады.

Жапон қоңызы
Жапон қоңызы – Popillia japonica Newm.  Қоңыз отряды тақтамұртты
тұқымдастарға жатады.
Жапон қоңызы Қытай, Жапония, АҚШ, Канада, Бермуд аралдарында таралған.
Кунашир аралында ошақтары кездеседі, Қазақстанда жоқ.
Жапон қоңызы 300-ге жуық өсімдіктердің түрін зақымдайды. Соның ішінде:
алма ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.