Жас ерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы пәнінің оқұ-әдістемелік кешені

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

Ф. 0Б-001/026

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

«ГЕОГРАФИЯ» КАФЕДРАСЫ

“Бекітемін”

Оқұ ісі жөніндегі вице-президенті

т. ғ. д., профессор С. Тұртабаев

«» 2010ж

ЖАС ЕРЕКШЕЛІК ФИЗИОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ МЕКТЕП

ГИГИЕНАСЫ

пәнінің

ОҚҰ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Мамандықтың аты, шифры: ППМ-911 050102 ЖМА-911 050109

Оқу формасы:күндізгі

Курс:1

1 сем 2сем Барлығы

Кредит саны: 1 1 1

Лекция 15 15 30

Практикалық: 15 -- 15

Семинар: --

Лабораториялық:

СӨЖ:

ОБСӨЖ: 30 15 45

Аралық бақылау:(АБ) : 2рет -- 2рет

Қорытынды бақылау: емтихан емтихан

Силлабусты құрастырған : а. . ш. ғ. к. Абдукаюмов Сайдахмат Саитхакимұлы

Бас ғимарат, 415 аудитория

Жұмыс уақыты 8. 30-18. 00

СОӨЖ қабылдау: дуйсенбі, сейсенбі

Түркістан-2010ж

Оққ-әдістемелік кешен Қ. Р нің Білім және ғылым минстрлігі сервис мамандығы үшін бекітілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты Абай атындағы Қазақтың Ұлттық педагогикалық университетінің әдістемелік бірлестігі ұсынған 2004ж типтік бағдарлама негізінде дайындалған

Оқұ-әдістемелік кешен «География» кафедрасының мәжілісінде қаралды.

Хаттама № 01. 09. 2009ж

Кафедра меңгерушісі: техн. ғ. к. Ә Мейірбеков

Факультеттің оқу әдістемелік кеңесінің мәжілісінде қаралды

Хаттама № 2009ж

Оқу әдістемелік кеңестің төрағасы ф. м. ғ. к., доцент Б. Бекмурзаев

ЖҰМЫС ОҚҰ ЖОСПАРЫНАН КӨШІРМЕ

Сесестр: Сесестр

Аптасаны:

Апта

саны

Аудиториялық сабақтар: Аудиториялық сабақтар

Аудиториядан тыс сабақтар: Аудиториядан тыс сабақтар

Сесестр: Лек

Аптасаны: Прак

Аудиториялық сабақтар: Сем

Аудиториядан тыс сабақтар: Лаб

ОЬСӨЖ

СӨЖ

Сесестр: 1

Аптасаны: 15

Аудиториялық сабақтар: 15

Аудиториядан тыс сабақтар: 15

Сесестр: 2

Аптасаны: 15

Аудиториялық сабақтар: 15

Аудиториядан тыс сабақтар:

Сесестр: Барлығы

Аптасаны:

Аудиториялық сабақтар: 30

Аудиториядан тыс сабақтар: 15

Пререквизиттер:Студенттер балалар мен жас өспіріндердің өсу қарқыны, мүшелердің қалыптасуы, олардың қызметін реттеуші жүйке мен эндокринды жүйелердің маңызы туралы білімдерді білуі қажет.

Постреквизиттер: Жас ерекшелік физиологиясы пәні организде жүріп жатқан физиологиалық процестердің мәнісін, мағынасын, мазмұнын ашып көрсетеді және реттеу механизмін түсіндіру арқылы болашақ мамандардың білімін жоғарлатады.

І Кіріспе

Пән бойынша қысқаша сипаттама:Жас ерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы организмніңа жас ерекшеліктерінің физиологиялық функциясы және адамның денсаулығын сақтау жолдарын қарастыратын пән Болашақ мамандар ұрпақ жалғастыру саулығын сақтау, нығайту, тиімді тамақтану, шынығу, көп таралған аурулардың алдын алу, өмірге қатерлі факторларға қарсы тұру, денсаулығын сақтау, дене және ақыл-ой еңбегі қабілетін белсендіру жолдарын білу керек. Оның бәрі ұзақ өмір сүруге және адамның әлеуметтік, қоғамдық белсенділігіне оң ықпалын тигізеді.

Пәнді оқыту барысында жүйке жүйесінің физиологиясына, анлизаторларының эндокринді жүйеге көбірек көңіл бөлінеді. Себебі бұл бөлімдер педагогика мен псхологияның көптеген сұрақтарын дұрыс түсінуге маңызды негіз болып табылады.

Пәннің мақсаты: Балалар мен жас өспірімдер ағзасының құрлысының физиологиялық ерекшеліктерін және валеологияның негізін студенттерге үйрету болып табылады.

Пәннің міндеттері:

- Педагогтарға аса қажетті балалар мен жасөспірімдердің анатомиялық және физиолгиялық ерекшеліктерін беру;

- Өсу мен дамудың негізгі биологиялық заңдылықтары туралы дұрыс түсінік қалыптастыру;

- Оқыту мен тәрбиелеу жұмысында маңызды орын алатын шартты рефлекстердің негізі мен таныстыру;

- Сезім, қабылдау, түйсік, ес, ойлану, сана-сезім, сөйлеу, көңіл-күй, (эмоция) іспетті функциялардың физиологиялық негіздерін түсіндіру;

- Болашақ мамандардың балалар мен жастардың, жалпы адам организмінің жас ерекшеліктерін іс жүзіде пайдалана білуге үйрету;

Қысқартылған сөздер: СӨЖ студенттің өзіндік орындайтын жұмысы

ОБСӨЖ-оқытушы басшылығымен студенттің өзіндік

жұмысы

Курсты оқу барысында студенттер мынаны білуі қажет:

1. Жасқа сай физиология мен мектеп гигиенасы туралы жалпы түсінік.

2. Организмнің бір тұтастығы

3. Нерв жүйесінің физиологиясы.

4. Нейронның құрылысы мен қасиеттері

5. Нерв орталығы және оның қасиеті

6. Анализаторлардың жас ерекшелік . физиологиясы мен гигиенасы.

7. Көру анализаторы

8. Есіту анализаторы

9. Жас эндрокринологиясы

10. Қалқанша, бүйрек үсті ұйқы бездерінің құрылысы.

11. Тірек-қимыл жүйесі, оның ерекшеліктері

12. Қанқа еттердің құрылысы мен ерекшеліктері

13. Дене бітімінің жас ерекшеліктері.

14. Ас қорыту органдарының жасерекшеліктері

15. Ас қорытудағы ферменттердің рөлі.

16. Тамақтық заттар, олардың құрамы, энергетикалық бағалылығы

17. Зат және энергия алмасуы.

18. Қанның жас ерекшеліктері.

19. Қан айналудың жалпы үлгісі.

20. Жоғары нерв әрекеттерінің типтері

21. Тыныс алу мүшелерінің жас ерекшеліктері.

22. Тыныс алу типтері

23. Оқу бөлмелеріндегі ауаның физика-химиялық қасиеттері.

24. Сыртқа шығару органдарының жас ерекшеліктері

25. Терінің құрылысы мен қызметі және жас ерекшелігі.

26. Балалармен жас өспірімдердің денсаулық жағдайы.

27. Денсаулық жағдайының еңбек өнімділігіне және жұмыс қабілетіне әсері.

28. Жыныстық жетілу, жыныстық тәрбие

29. Ұйқы оның физиологиялық негіздерімен жас ерекшелігі

30. Бала организмінің өсуі мен дамуына әсер ететін факторлар

ЭДЕБИЕТТЕР:

1. Қ. Дүйсенбин, З. Алиакбарова Жасқа сай физиология мен мектеп гигиенасы, Алматы «Дәуір» 2003. 398б.

2. М. Т. Матюшонок, Г. Г. Турик, А. А. Крюкова. Балалар мен жасөспірімдер физиологиясы және гигиенасы . Алматы . Мектеп. 1984. 2003б.

3. О. Л. Петришина, Е. П. Попова. Бастауыш мекетеп жасындағы балалар анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы. Алматы 1984 203б

4. Р. К. Куандыкова. Жас өспірімдер анатомиясы, физиологиясы және мектеп гигиенасы . Оқу әдістемелік құрал Түркістан 2003ж 45б.

5. Т. К. Мустафина. Основы валеологии Алматы 1999 117б.

6. Ә. У. Сағынбаев, М. М. Асмырзаев Валеология. Алматы 2002 160б.

4. ЛЕКЦИЯНЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК-ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ.

Куні: Куні

Лекцияның тақырыбы және оның жоспары: Лекцияның тақырыбы және оның жоспары

Сағсаны:

Сағ

саны

Көрқұрал:

Көр

құрал

Әдебиетте: Әдебиетте

: 1

Куні: 2

Лекцияның тақырыбы және оның жоспары: 3

Сағсаны: 4

Көрқұрал: 5

Әдебиетте: 6

Куні:

01/09/09

07/09/09

10/09/09

17/09/09

1909/09

26/09/09

28/09/09

03/10/09

05/10/09

12/10/09

14/10/09

19/10/09

21/10/09

25/10/09

27/10/09

01/11/09

05/11/09

09/11/09

11/11/09

15/11/09

17/11/09

23/11/09

25/11/09

30/11/09

02/12/09

05/12/09

08/12/09

13/12/09

17/12/09

23/12/09

Лекцияның тақырыбы және оның жоспары:

1. 1. Жасқа сай физиология мен мектеп гигиенасы туралы жалпы түсінік.

1. 1Жасқа сай физиологияның мақсаты және міндеті

1. 2 Балалардың өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары

2. Организмнің бір тұтастығы.

2. 1. Организмның даму этаптары.

2. 2 Организм және қоршаған орта

3. Нерв жүйесінің физиологиясы.

3. 1Нерв жүйесінің ақпаратты қабылдау, өңдеу, өткізу қызметтерін атқару кезіндегі рөлі.

3. 2 Тітіркену, тітіркендіргіш, қозғыштық қозу, тежелу ұғымдары.

3. 3 Нерв талшықтарының жас ерекшеліктері.

4. Нерв орталығы және оның қасиеті

4. 1Рефлекс және оның түрлері

4. 2 Шартты рефлекторлық әрекеттің жасқа сай ерекшелігі.

4. 3 Шартты рефлекстің тежелуі.

5. Анализаторлардың жас ерекшелік физиологиясы мен гигиенасы.

5. 1 Сыртқы ақпаратты қабылдаудың жүйелі ұйымдасуы.

5. 2 Организмнің сенсорлық жүйесі.

5. 3 Сенсорлық қабылдаудың рөлі

6. Жас эндрокринологиясы.

6. 1 Ішкі секреция бездері.

6. 2 Ішкі секреция бездерінің реттелуіндегі гармондардың рөлі.

6. 3 Жыныстық жетілудің физиологиялық негіздері.

7. Тірек-қимыл жүйесі, оның ерекшеліктері.

7. 1 Адам қанқасы және құрылысы.

7. 2Тұлға және қол-аяқ сүйектерінің дамуы.

7. 3 Сүйектердің байланысы

8. Қанқа еттердің құрылысы мен ерекшеліктері.

8. 1 Еттің құрылысы мен қызметі.

8. 2 Әр түрлі жас кезеңдеріндегі ет массасы, ет күші.

8. 3 Қозғалыс дағдыларының дамуы, жасқа сай қозғалысты үйлестіруді жетілдіру.

9. Дене бітімінің жас ерекшеліктері.

9. 1 Дене бітімінің қалыптасуы.

9. 2Көкрек клеткасының деформациясы

9. 3 Мектеп жихаздарыны, шеберханаларға

қойылатын гигиеналық талаптар.

10. Ас қорыту органдарының жасерекшеліктері.

10. 1Ас қорыту органдарының құрылысы мен қызметі.

10. 2 Ауыз қуысындағы ас қорыту.

11. Тамақтық заттар, олардың құрамы, энергетикалық бағалылығы.

11. 1 Балалармен жас өспірімдердің тамақтануын дұрыс ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар.

11. 2 Тамақтану нормасы.

11. 3 Тамақтанудың тәртібі мен реті.

12. . Зат және энергия алмасуы.

12. 1 Организмдегі зат алмасудың негізгі этаптары.

12. 2 Энергия алмасуының жас ерекшеліктері.

12. 3 Зат алмасудағы ферменттердің рөлі

13. Қанның жас ерекшеліктері.

13. 1Қанның жасалуы, тасымалдық, қорғаныстық функциялары. Қан топтары.

13. 2 Жүректің құрылысы мен қызметі.

14. Тыныс алу мүшелерінің жас ерекшеліктері.

14. 1Тыныс алу органдарының құрылысы.

14. 2Тыныс алуды реттеудің жас ерекшелігі.

14. 3 Мектепті жылыту мен жылыту құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар

15. Терінің құрылысы мен қызметі және жас ерекшелігі.

15. 1 Терінің қорғаныш қызметі.

15. 2 Дене температурасын тұрақты үстаудағы терінің рөлі.

15. 3 Теріге күтім жасау ережесі.

Сағсаны:

Көрқұрал:

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

плакат

Схема

муляж

Схема

муляж

Схема

муляж

Схема

муляж

плакат

Әдебиетте:

№1 §1 1-21

№2 §2 16-18

№3 §3 36-45

№1 §1 21-29

№2 §2 68-81

№1 §2 32-35

№2 110-115

№1 §2 37-54

№5 §3 117-121

№6 27-31

№1 §2 60-68

№7 71-77

№4 118-125

№1 §3 110-115

№1 §4 118-121

№1 §4 120-124

№2 §4 138-144

№1 §8 163-206

№7 140-146

№1 §9 210-237

№2 §4 180-196

Лекция1 Жасқа сай физиология мен мектеп гигиенасы

туралы жалпы түсінік.

Жоспар:

Жасқа сай физиологияның мақсаты және міндеті.

Балалардың өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары.

1. 1 Жасқа сай физиология және гигиена пәні ғылымының екі саласын қамтиды:

а) даму жолдарын қарастыратын жасқа байланысты физиология.

б) адмның денсаулығын сақтауға қажетті жағдайларды қарастырып,
анықтап, түрлі үсыныстар жасайтын гигиена ғылымдары.

Оқулыктың негізгі міндеттеріне келесі мәселелер жатады:

Педагоктар мен тәрбиешілерге аса қажетті балалар мен жас
өспірімдердің анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктерін беру.

Өсу мен дамудың негізгі биологиялық заңдылықтары туралы дүрыс
түсінік беру.

Оқыту жэне тәрбиелеу жүмысында маңызды орын алатын шартты

рефлекстердің негізі мен таныстыру.

Сезім, қабылдау, түйсік, ойлау, сана-сезім, сөйлеу, көңіл-күй (эмоция)
іспетті функциялардың физиологиялық негіздерін түсіндіру.

Болашақ мамандарды балалар мен жастардың, жалпы адам
организімінің жас ерекшеліктерін іс жүзінде пайдалана білуге үйрету.

Жасқа сай физиологиясы мен мектеп гигиенасының маңызы - еліміздің болашақ азаматтарын қазақ халқының мүддесін қорғай алатын білімді, өнерлі, талантты болуына ыкпал етеді.

2. Жасқа сай физиология жэне мектеп гигиенасының басқа ғылымдармен

байланысы.

Жасқа сай физиология адам және жануарлар физиологиясының үлкен бір

саласы.

Физиология ғылымы организімнің тіршілігін, оның барлық мүшелері мен торшаларының ( клетка ) қызметін зерттейтін, сонымен қатар, олардың функцияларын реттеу жолдарын анықтайтын ғылым. Ол өмір суру, экология ( яғни қоршаған орта ), сыртқы және ішкі жағдайларға байланысты өтіп жататын организімдегі қубылыстарды бақылайды. Жасқа сай физиология негізінде анатомия мен физиология ғылымдарының дамуына байланысты пайда болған физиология ғылымының үлкенсаласы. Адам организмінің жас ерекшеліктерін зерттеу осы екі ғылымның дамуының негізінде пайда болды. Бул пэнге XIX - XX ғасырларда орыс ғалымдары М. Сечнов, М. П. Павлов және олардың әріптестері мен шэкірттері өз үлестерін қосты. Біздің республикамызда тіріторганизімдердің анатомиялық қүрылысын зерттеуде. Ф. М. Мухаметқалиев, А. Р. Рақышевтердің үлесі бар.

Қазақстанда физиалогия ғылымының қалыптасуы 1938жылдан басталды. Бул жылы профессор А. П. Полосухин Алматыға келіп, 1944 жылы Кеңес Одағының Қ. И. Сәтпаев ашқан Ғылым академиясының қазақ филяалында физиология секторын, 1945 жылы физиология ғылыми зерттеу инсититутын ашуға ат салысты. Содан кейін Республикамыздың жоғары оқу орындарындағы физиологиялық зерттеулер бірнеше бағытта жүргізіле бастады.

1. 2 Балалар мен жастардың организмі үнемі өсіп дамуда болады. Организмдегі клеткалардың саны мен салмағының үлғаюына байланысты дене көрсеткіштерінің артуын өсу деп атайды. Организмнің негізгі үш дене көрсеткіші бар: а) бойы, салмағы, кеуде шеңбері. Өсу мен қатар организмде даму жүріп жатады. Даму - сапалық көрсеткіш. Организмнің дамуы деп сан көрсеткіштерінің сапалық көрсеткіштерге айналып, ұлпалардың жекешеленіп белгілі бір қызмет атқаруға бейімделуін, организммен оның жеке мүшелерінің қызметінің артуын, баланың акыл-ой өрістерінің үлғаюын айтады. Организмнің дамуы екі түрлі болады:

Физикалық.

Функциялық.

Физикалық дамудың көрсеткіштері барлық мушелерге бірдей: мүшенің үзындығы, ені, тереңдігі, көлемі, аумағы, салмағы, алып жатқан орны. т. б.

Функциялық дамудың көрсеткіштері мүшенің атқаратын қызметіне байланысты әртүрлі. Мысалы, жүректің функциялык дамуын анықтау үшін оның системелық немесе минуттық көлемін өлшейді.

Адам өмірін негізінен үш кезеңге бөлуге болады: өсіп даму жеке жетілу, кемелдену, қартаю. Кэмелетке келу немесе дамып жетілу дегеніміз ең алдымен жастардың жыныстық жетілуі және өзінің үрпғын жалғастыру қабілетінің пайда болуы, яғни түқымын жалғастыруды қамтамасыз ету. Бүған қоса әлеуметтік қызметтерді атқару, рухани жэне мәдени қазыналарын жасау, еңбек ету қабілеттері жатады.

Жыныстық жетілу қыздарда 11-12 жаста, ұлдарда 14 жаста басталады да жынысқа сай қыздарда 16-18 жас, жігіттерде 18-20 жаста толық жетіледі. Өсу мен дамудың барлық адамдарға ортақ бінеше заңдылықтары болады:

Өсу мен даму гетерехромды болады, яғни үнемі бірлікте болмайды.

Мүшелер мен мүшелер жүйелерінің өсу даму қарқыны әртүрлі.

Өсу мен даму баланың жынысына байланысты.

4. Функциялық мүшелер жүйелері мен мүшелердің қызметтерінің
биологиялық беріктігі немесе мықты болуы.

5. Өсу мен дамудың түқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның
жағдайларына тэуелділігі.

6. Өсу мен дамудыңакселерациясы.

1. Гетерохондылық өсу мен даму баланың, жазда, күзде, қыста, көктемде өсуі бірдей емес. Өсу қарқыны адам өмірінде үш рет күшейеді.

Туғаннан үш жасқа дейін.

2-3-7 жас аралығында.

Жыныстық жетілу кезеңінде.

Лекция2 Организнің бір тұтастығы.

Жоспар:

2. 1 Организмнің даму этаптары.

2. 2 Организм және қоршаған орта.

2. 1 Жас кезеңдері деп өсу мен даму үқсас, физиологиялық ерекшеліктері бірдей уақыт мөлшерінің шегін айтады. Белгілі бір жас кезеңінде организмнің даму дәрежесі бір деңгейге жетіп, келесі деңгейге дайындалу мерзімі басталады.

1965 жылы Мәскеу каласының болған дүниежүзілік жаз кезеңдерінің шағын жиналысында адамның барлық өмірін 12 кезеңге бөлген.

Жаңа туған сәби ( алғашқы 10 күн өмірі)

Емшектегі сэби (10 күн-1 жасқа дейін )

Алғашқы балалық шақ ( 1-3 жас )

Бірінші балалық шақ ( 4-7 жас )

Екінші балалык шақ ( қыздарда 8-11 жас, үлдарда 8-12 жас )

Жеткіншек немесе жасөспірімдер( қыздар 12-15 жас, үлдар 13-16 жас)

Кәмелеттік немесе жігіттік ( қыздар 16-20 жас, жігіттер 17-21 жас )

Ересектік мерзімнің 1-ші жартысы(әйелдер 21-35жас, ерлер 22-35жас)

Ересектік мерзімнің 2-ші жартысы(эйелдер 35-55жас, ерлер 36-60жас)

Егде жас ( эйелдер 55-74 жас, ерлер 60-74 жас )

Қариялар немесе кәрілік ( эйелдер мен ерлерде бірдей 74-90 жас )

¥зақ өмір сурүшілер ( 90 жастан әрі)

2. 2 Баланың алғашқы жылғы өмірінде миы тез өседі: бір жылдың ішінде 2-2, 5 есе артады (жаңа туған баланың миының салмағы 360-390) . Жеті жасқа жеткенде оның миы ересек адамның миының 80-90% шамасында болады. Онын себебі - баланың сыртқы ортамен байланысы негізінен ми аркылы іске асады, барлық мүшелердің қызметі жүйке жүйесінің әсіресе, орталық жүйке жүйесінің қызметіне тікелей байланысты. Баланың өсуі мен дамуының сыртқы белгісіне оның дене пропорциясының өзгерісі жатады. Дене пропорциясы деп адамның бастан, түла бойы мен аяқтарының қатнасын айтады. Ересек адамен салыстырғанда жаңа туған сәбидің аяқтары қысқа, түла бойы мен бастары үлкен балады да, олардың дене пропорциясы: басының үзындығы 1:4; түла бойының үзындығы 2:4; аяқтарының үзындығы 1:4; болады. Мүндай пропорция 1 жасқа дейін, ал 1 жастан кейін омыртқа сүйектерінің өсу қарқыны жіліктердің өсу қарқынынан жылдамрақ болып, ден пропорциясы өзгере бастайды. 2 жастағы баланың дене пропорциясы мынадай болады: 1:5; 2:5; 2:5; 2 жастан эрі қарай жілік сүйектері жылдамрақ өседі де, 6 жастан әрі қарай тағы да омыртқа сүйектерінің өсу қарқыны күшейеді. Сондықтан 7 жастағы баланың басның үзындығы 1:7, түла бойы 3:7, аяқтары 3:7 қатынасындай болады, яғни 7-8 жасар баланың аяқтары мен түла бойының үзындығы теңеседі. Одан әрі қайтадан жілік сүйектерінің өсу қарқыны үдеп, 12 жаста баланың дене пропорциясы 1:8, 3:8, 4:8 қатынасында болады. Бүл пропорция дүрыс өсіп жетілген ересек адамың дене пропопциясы болып қала береді. Өсу мен дамудың аксемрациясының бірнеше белгілері бар:

- жаңа туған нэрестелердің ірі болуы.

(1970-1980ж. нэрестелердің салмағы 1950-1955. Алматы үзындығы 3-4см, салмағы 0, 5-кг ауыр)

белгілі бір жас мерзімінде балалар мен жастардың денесінің ірі болуы.

ерте жыныстық жетілу.

баланың сүйегі ерте қатады.

жастардың бойының өсу ерте тоқталады: жігіттерде 22-24 жасты,
қыздарда 20-22 жаста. Бойының өсуі тоқталса, акселераттарда өсу 2
жылдай бүрын аяқталады.

Лекция3. Нерв жүйесінің физиологиясы.

Жоспар:

3. 1 Нерв жүйесінің ақпаратты қабылдау, өңдеу, өткізу қызметтерін атқару кезіндегі рөлі.

3. 2 Тітіркену, тітіркендіргіш, қозғыштық, қозу, тежелу ұғымдары.

3. 3 нерв талшықтарының жас ерекшеліктері.

3. 1 Нерв (жүйке) жүйесі - акпаратты жылдам жеткізетін және баскаруды жүзеге асыратын күрделі үйымдасқан әрі жоғары дәрежеде маманданған жүйе. Оның негізгі қүрылымдық бірлігі - нерв клеткасы - нейрон.

Адам организмі күрделі де өзара тығыз байланысқан жүйелерден, мүшелерден және үлпалардан түратьн жоғары үйымдасқан биологиялық супержүйе болып есептеледі. Осы күрделі қүрылымда ерекше рөлді орталық перв жүііесі ми мен жүлын атқарады. Ол адам организміндегі барлық клеткаларды, үлпаларды, мүшелерді, бүлардың жүйелерін өзара байланыстырып, функциональдык. бір түтастықта үстайды. Орталық нерв жүйесінің қызметтері арқылы барлық мүшелер мен үлпаларда болатын рецепторлар тітіркенген кезде туатын афферентгі (орталыкхз тепкіш) импульстер қабылданады, олардың анализі мен синтезі жүреді (өңделеді) және түрлі шеткі мүшелердің әрекетін тудыратын немесе тоқтататын, болмаса олардыңтонусын сакгауға, көмектесетін эфферентгік (орталықтан тепкіш) импульстер пайда болады. Орталық нерв жүйесі жеке организмнің қоршаған ортаға бейімделуін, оның барлык қызметтерінің ең жетілген реттелуін және үйлесімді, бірлескен түрде іске асуын қамтамасыз етеді.

Орталық нерв жүйесінің турлі мүшелер әрекетін. нақты бақылауы нерв орталыктары мен шеткі органдар арасыцда екі жакты байланыс болғандақган іске асады. Кдвдай да болмасьш эфферентгік импульстерден орындалатын әрекеттен жүмыс аткарушы мүшелердегі рецепторлар тітіркенеді де афференттік импульстер туады; ал олар тиісті әрекетгің нәтижесі туралы орталық нерв жүйесін хабарлайды (кері афферентация) . Адамның да психикалык әрекеті мен басқа да барлық әрекеттері орталық нерв жүйесінде процестер негізделген.

Эеолюция барысында қозғалу функциясының күрделенуі мен жегілуіне байланысты нерв жүйсінің бүл алғашқы типі көптеген өзгерістерге үшырады. Соның бірі - әртүрлі маманданған нерв клеткалары белгілі бір орындарға жинақталады: кабылдағыш (сезгіш) нейрондар рецепторларға жақын манда,

ал қозғағыш, (мото) нейрондар өздері жабдықтайтын бүлшықет топтарының маңында орнығады. Осыдан түрлі нерв түйіндері (ганглийлер) түзіледі. Бүлар бір-бірімен нерв талшықтары арқылы байланысады. Қүрттарда, буынаяктыларда, моллюскаларда, тікентерілілерде болатын бүл жүйені ганглилі, түйінді немесе тізбекті нерв жүпесі деп атайдьт.

Бүдан соңғы этаігга хордалы немесе тутікті нерв жуйесі пайда болған. Хордалы жануарларда бүкіл орталық нерв жүйесі жануардың арқа жағында орналасқан түтіктен түрады. Оның алдыңғы кеңейген жағы - миды, ал арткьт иилиндр тәрізді бөлімі жүльтнды күрайдьт. Омьтрткальт жануарлар эволюциясындағы ерекшеліктің бірі - ми дамуы каркынды жүреді де оның ең жоғарғы бөлімі - ми сынарларының қыртысы пайда болады.

3. 2 Нерв жүйесінің зволюциялык дамып жетілу барысында басгы рөлді ерекше элементгер - рецепторлар аткарады. Бүлардың дамуы негізінен екі бағытта жүреді. 1. Олардың тітіркендіруді сезгіштігі жоғарыладьг; 2. Рецепторлардың белгілі бір топтары белгілі бір тітіркендірулерді қабылдауға бейімделді. Осыған байланысты түрлі сезім мүшелері пайда болды.

Нерв жүйесі эволюциясындағы келесі ерекшелік нейрондар арасындағы байланыс өзгерулерінен көрінеді. Ішек қуыстыларда нерв клеткалары бір-бірінен жекеленбеген. Олар өзара үзын және жіңішке протоплазмалык көпіршелер арқылы байланысқан (нейропвдьдік тин) . Ал кейін нерв клеткалары қүрылысының күрделенуіне байланысты олардың морфологиялык жекеленуі жүрді. Енді нейрондар бір-бірімен ерекше нейронаралык морфофункциональдық қүрылымдар арқылы байланыс жасайтын болды. Бүл аралық байланыстырғыш қүрылымдарды синапстар деп атайды.

Нерв жүйесіндегі морфологиялық өзгерістер ылғи да функциональдык өзгерістерді тудырып отырады. Мәселен, организм жоғары сатыға кетерілген сайын, яғни нерв жүйесі күрделене түскен сайын, оның толып жатқан қасиеттері де жетіле, жақсара берді:

Орталық нерв жүйесінің функцияларын зерттеу үшін қолданылатын әдістер көп. Солардаң ішінен мыналарды атап айтса да жеткілікті.

1 Жануарда орталық нерв жүйесінің әр түрлі белімдерін түгел
немесе жартылай кесу, болмаса алып тастау (экстирпация) . Бүл
жағдайда организм қызметінде болатын өзгерістерге бақылау
жүргізу арқылы тиісті ми немесе жүлын бөлімдерінің рөлі анықталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.