Елді мекен- адам қоғамдасуының тұрақты ортасы ретінде

Жоспар
Кіріспе

1 Елді мекен. адам қоғамдасуының тұрақты ортасы ретінде.
2 Адамдар бірлігінің негізгі территориялық бес орналасу түрі

Қай кезде болмасын, адам, қоғам өмірі белгілі бір уақыт пен кеңістікте ұйымдастырылады. Адамдардың әлеуметтік кеңістік түрінде ұйымдастырылуы жалпы қоғам құрылымының, ондағы әлеуметтік байланыстар мен процесттерді анықтаудың негізі болып саналады.
Адамдардың бірігіп, бір жерде, белгілі бір аймақта өмір сүруі, іс-әрекеті, жұмыс істеуі, т.б. осы территорияның (яғни, елді-мекеннің) табиғи –экономикалық ресурстарын жай-жағдайларын олық, терең пайдаланудағы тұрақты байланыс қатынастарын ерекшеліктірінің жиынтығын адамдардың әлеуметтік-территоиялық (елді-мекен) бірлігі деп атайды.
Әлеуметтік территориялық бірлік адамдардың құрылымының басты шарты. Екінші жағынан, бұл бірлік адамдардың кеңістік жағдайындағы өмірі мен шаруашылық ыңғайының әлеуметтік-экономикалық тілек-талабының, тарихы мен мәдениетінің қосылу тұтастығы мен ынтымақтастығын білдіреді. Географилық тұрғыдан алғанда, елді-мекен, яғни, территория, халықтың тұрғын үйлер салынған жерге шоғырлануы, тұрақтану ортасы. Адамдардың осындай шоғырланып құруы әлеуметтік-экономикалық, өндірістік күштердің даму дәрежсіне байланысты қалыптасады. Елді-мекен халықтың ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрінде бейнеленеді. Оның орналасуына және қалыптасуына табиғи орта әсерін тигізеді. Табиғаттың бір бөлігі ретінде “территория” ұғымының белгілі бюір кеңістік пен шектелуі мен байланысты географиялық ұғымға да жақындығы бар.
Әлеуметтану тұрғысынан қарағанда адамдардың әлеуметтк-территориялық бірлігі олардың басқа бірліктерінен ерекше айырмашылықтары бар. Олар:
1.Біршама дербес кеңістікте оқшаулануы;
2.Әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың (яғни ішкі байланыстардың сыртқы байланыстардан ықпал ету артықшылығы) бүтіндігі және іштей мазмұндылығы;
3.Ел-жұрттың әлеуметтік жағдайын қамтамасыз етуде сол территорияның табиғи-ресурстық және әлуетті шаруашылығының жеткіліктілігі.
Сондықтан, территориялық әлеуметтік-экономикалық ұйымдастыру түрі оған бүтіндік, біршама дербестік әкеледі, оның әлеуметтендіру экономикаға жаңа қасиет,сипат береді.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Елді мекен- адам қоғамдасуының тұрақты ортасы ретінде.
Қай кезде болмасын, адам, қоғам өмірі белгілі бір уақыт пен кеңістікте
ұйымдастырылады. Адамдардың әлеуметтік кеңістік түрінде ұйымдастырылуы
жалпы қоғам құрылымының, ондағы әлеуметтік байланыстар мен процесттерді
анықтаудың негізі болып саналады.
Адамдардың бірігіп, бір жерде, белгілі бір аймақта өмір сүруі, іс-әрекеті,
жұмыс істеуі, т.б. осы территорияның (яғни, елді-мекеннің) табиғи
–экономикалық ресурстарын жай-жағдайларын олық, терең пайдаланудағы тұрақты
байланыс қатынастарын ерекшеліктірінің жиынтығын адамдардың әлеуметтік-
территоиялық (елді-мекен) бірлігі деп атайды.
Әлеуметтік территориялық бірлік адамдардың құрылымының басты шарты. Екінші
жағынан, бұл бірлік адамдардың кеңістік жағдайындағы өмірі мен шаруашылық
ыңғайының әлеуметтік-экономикалық тілек-талабының, тарихы мен мәдениетінің
қосылу тұтастығы мен ынтымақтастығын білдіреді. Географилық тұрғыдан
алғанда, елді-мекен, яғни, территория, халықтың тұрғын үйлер салынған жерге
шоғырлануы, тұрақтану ортасы. Адамдардың осындай шоғырланып құруы
әлеуметтік-экономикалық, өндірістік күштердің даму дәрежсіне байланысты
қалыптасады. Елді-мекен халықтың ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрінде
бейнеленеді. Оның орналасуына және қалыптасуына табиғи орта әсерін
тигізеді. Табиғаттың бір бөлігі ретінде “территория” ұғымының белгілі бюір
кеңістік пен шектелуі мен байланысты географиялық ұғымға да жақындығы бар.
Әлеуметтану тұрғысынан қарағанда адамдардың әлеуметтк-территориялық бірлігі
олардың басқа бірліктерінен ерекше айырмашылықтары бар. Олар:
1.Біршама дербес кеңістікте оқшаулануы;
2.Әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың (яғни ішкі байланыстардың сыртқы
байланыстардан ықпал ету артықшылығы) бүтіндігі және іштей мазмұндылығы;
3.Ел-жұрттың әлеуметтік жағдайын қамтамасыз етуде сол территорияның табиғи-
ресурстық және әлуетті шаруашылығының жеткіліктілігі.
Сондықтан, территориялық әлеуметтік-экономикалық ұйымдастыру түрі оған
бүтіндік, біршама дербестік әкеледі, оның әлеуметтендіру экономикаға жаңа
қасиет,сипат береді.
Сонымен, әлеуметтік-территориялық ұғым белгілі бір елді-мекендегі,
аймақтағы адма бірлігін әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан бейнелеп
сипаттайды, қоғамның іштей әлеуметтік құрылымын анықтайды. Адамдардың
кеңістегі бірлігі алуан түрлі болады. Олар:
Қоныстану (орналасу) құрлымы жағынан қала, село, агломерация, т.с.с. деп
бөлінеді;
Қоғамның териториялық-әкімшілік құрылымы жағынан облыс, өлке, т.б. деп
бөлінеді;
Өндірістік-экономикалық құрылымы – экономикалық аудан, өндіріс, көлік
тораптары, территориялық-өндіріс кешені, еркін экономикалық аймақ
(аудандар, аймақтар), т.б. жатады.
Бұл бірліктер бір-бірімен тығыз байланыста болып, өзара ықпалдастықтың
негізінде дамиды.
Қоғамдағы алуан түрлі территориялық бірліктер өз алдына кішігірім жүйе,
сбъект ретінде қаралып зерттеледі. Олар өзара іс-әрекет нәтижесінде өмір
–тіршіліктерін, хал-жағдайын, тұрмысын, әдет-ғұрыптарын, дәстүрлерін,
мәдениетін, білім, ғылым, тқрмыс-салт ерекшелігін, т.б. онан әрі дамытып,
жетілдіріп отырады. Сөйтіп олар осы территорияның басқарушы субъектісі
болып саналады.
Жоғарыда көрсетілгендей, негізгі әлеуметтік-территориялық бірліектерге
қала, ауыл-село, аймақ және оларда орналасқан халықтар жатады. Екінші
жағынан қаланың, ауыл-селоның тұрғындары ауданның, облыстың аймақтық-
әкімшіліктерін құрайды. Сөйтіп олар өздерінің әлеуметтік-экономикалық даму
ерекшеліктерін қалыптастырады.
Қала – бұл адамдарды бір территорияда шоғырландырып (концентрация)
орналастыру түрі, қаладағы адамдар ауыл шаруашылығына тән еңбек түрлерімен
айналыспайды. Қала адамдары алуан түрлі еңбек және өндірістен тыс іс-
қызметтерімен айналысады. Қала адамдарды әлеуметтік және мамандық жағынан
әр түрлі болады және өздерінің ерекше қалалық өмір салты болады. Қаланың
көптеген түрлері болады, олардың негізінде әкімшілдік атқару қызметі жатыр.
Ал, бұл әкімшілдік атқару қызметі сауда және өндіріспен, мәдениетпен,
ғылыммен және демалыс, дінмен тығызбайланысты.
Қалалардың даму, өсу процесін қала өмір салтының жетілуін урбанизация деп
атайды.
Кейінгі деректерге қарағанда КСРО тұсында қалалар қарқынды өскен. Мысалы,
Ресейде қалалар 80%, Украина мен Беларуссияда – 70%, ал, Қазақстанда – 60%
өскен.
КСРО тұсында қалалардың күрт қаулап өсуінің себептері бар. Басты себебі,
орсы тілді халықтардың миграциясына, яғни көшіп-қонуына байланысты. Ал,
мұның өзі жаңадан іске қосылған өндіріс ошақтарының және құрылыс
мекемелерінің жұмыстарын жандандырды.
Қалаларды жан-жақты зерттеу ХХ ғасырдың 60- жылдары ғана басталды. Мұның
өзі қалалардың тез дамуымен байлансты болды. Осы уақытта объективтік
қажеттілкпен қалаларды әлеуметтік тұрғыдан зерттейтін арнаулы теория пайда
болды. Ол қала әлеуметтануы деп аталды. Қала әлеуметтануы қалалардың шығу,
пайдаболу заңдылықтарын, белгілі бір жүйе ретінде олардың атқаратын
қызметін, қоғам дамуында алатын орнын, дамуын, әлеуметтің – кеңестіктегі
қоғамның ұйымы, адам бірлігін тарихи тұрақты бірлігі ретінде зерттейтін
болды. Қала әлеуметтануы қалаларда әлеуметтік-территоиялық бірлік болып
қалыптасуында әлеуметтік-демографиялық, әлеуметтік-кәсіби құрылымына,
әсіресе, ондағы әлеуметтік институттардың (ұйым, мекемелердің) қызметінің
ерекшелігіне, қалалық өмір салты, қала мәдениетіне, қаладағы адамдардың бір-
бірімен қарым-қатынас жасау салаларына аса үлкен назар аударады. Қала
әлеуметтануы бұлар мен ғана шектеліп қалмайды. Оның қамтылмаған басқа да
мәселелері бар, олар: қала әлеуметтану теориясын жетілдіріп зерттеу,
урбанизацияның әлеуметтік заңдылықтарын ашу, әлеуметтік инфрақұрылымының
даму жүйесінің көрсеткіштерін талдау, т.б.
Ауыл-село – бұл қаламен салыстырғанда адамдардың әлеуметтік тұрғыдан
бытыраңқы орналасқан бірлігінің формасы. Мұнда адам тек қана ауыл
шаруашылығына тән еңбегімен айналысады. Қала мен салыстырғанда ауыл-селода
жұмыс түрлері, іс-қызметтер бірыңғай болады. Әлеуметтік және кәсіпкерлік іс
пен еіьек біржақты болады, ауыл-селоның өзіне тән тұрмыс-салты
(психологиясы) бар. Қала тұрғындары мен салыстырғанда тұрмыс жағдайы, әл-
ауқаты біршама төмен, әсіресе, қазіргі кезінде тіпті төмендеп кетті.
Осылардың салдарынан ауыл-село тұрғыдары азаюда. Бұлардың көбі күнкөріс
қамымен қалаларға барып қоныстануда.
Ауыл-село, адамдарының әлеуметтік-территориялық бірлігін, оның шығу, пайда
болуын, атқаратын қызметін, басқа бірліктерімен байланысын, қатынасын,
дамуын зерттейтін жалпы әлеуметтанудың арнаулы теориясын ауыл-село -
әлеуметтануы деп атайды.
Ауыл-селоны зерттей патшалық Ресей тұсында да болды, бірақ жан-жақты терең
зерттеулер тек ХХ ғасырдың 50-60 жылдарынан басталады. Мұндағы негізгі
мәселелер: ауыл-селдодағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, ауыл-село
тұрғындарының миграциясының әлеуметтік мәселелері, оның топтық құрылымы,
ондағы әлеуметтік жағдайлардың уақытты ұтымды ұйымдастыруы, ауыл шаруашылық
мамандықтарының ерекшеліктері, халықтың әлеуметтік-демографиялық өсуі т.б.
Бәрімізге белгілі қала мен ауыл-село арасында жер мен көптей айырмашылықтар
бар. Қаланы айтқанда біз алдымен халықтың ең көп шоғырланып жиналған
мекенді еске аламыз, көп қабатты үйлер, үзіліссіз ағыл-тегіл жүріп жатқан
көлік пен адамдарды елестетеміз.Ал, ауыл-селоны тілге тиек еткенде,
керісінше, адамдардың аз тобын, бір қабатты үйлер, олардың әр қайсысының
жанында бау-бақша, мал қораларын көз алдымызға әкелеміз. Ең басты
айырмашылық адам санына байланысты болса, ал, мұның өзі өз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.