Тіл кемістігі және оның себептері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Гуманитарлық-педагогикалық сырттай оқу факультеті

СӨЖ

Тақырыбы: Тіл кемістігі және оның себептері

Қабылдаған: аға-оқыт. Божбанбаева З.

Орындаған: Рахимжанова А.

Тобы: СМД-211дж

Түркістан - 2013 ж.

ЖОСПАР

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Тіл кемістігі және оның себептері

2. Сөйлеу тілі ақауларын зерттеген дәрігер-ғалымдар

3. Баланың сөйлеу тілі дамуына және ауытқуына әсер ететін факторлар

ҚОРЫТЫНДЫ

Тіл кемістігі және оның себептері

Логопедияда сөйлеу тілінің қалыпты дамуы мен бұзылысын ажырату ең маңызды болып табылады. Сөйлеу тілінің нормасы- көпшілік мақұлдаған сөйлеу тіл әрекетінде сөйлеу тілін қолданудың жалпы нұсқалары деп білеміз. Қалыпты сөйлеу тіл әрекетінде сөйлеу психофизикалық механизмдерді сақтаулы болады.

Тіл кемістігі деп сөйлеу қабілетініңң психофизиологиялық механизмнің бұзылу салларынан сөйлеушінің тілінің қоршаған ортаға тән мөлшерден ауытқуын айтады. Коммуникатитв і теория бойынша сөйлеу тілі бұзылысы- ол вербальды қатынастың бұзылуы деп есептеледі.

Сөйлеу тілінің бұзылуы төмендегідей белгілермен сипатталады:

-өз бетінше жоғалмайды, қайта бекиді;

-логопедиялық ықпал жасауды талап етеді;

- сөйлеушінің жасына сәйкес келмейді; э

-баланың одан әрі дамуына жағымсыз әсер етеді;

- сөйлемейтіндің, диалектизм тіл кемістігі болып саналмайды.

Мұндай сипаттама сөйлеу тілінің бұзылыстарын баланың жас ерекшеліктеріненғ, бала мен ересектердің уақытша сөйлеу тілінің бұзылыстарынан, диалектілерден ажыратуға мүмкіндік береді.

Логопедияда тіл бұзылысын білдіретін «сөйлеу тіл кемістігі», «сөйлеу патологиясы», «сөйлеу тілінің ауытқуы», «сөйлеу тіл дамымауы» деген ұғымдар қолданылады.

Бала тілінің дамымауы- кейбір сөйлеу функцияларының немесе сөйлеу жүйесінің қалыптасуының төмен деңгейі.

Сөйлеу тілінің бұзылысы- сөйлеу әрекетінің механизмдерінің қалыптан ауытқуы, бұзылуы. Мәселен, сөйлеу тілінің грамматикалық құрылысының жетілмеуінде тілдің морфологиялық жағын меңгеру, сөйлемнің синтаксистік құрылысының деңгейі өте төмен болады. Жалпы сөйлеу тілі дамуында сөйлеу тілінің өзара компоненттерінің қалыптасуының бұзылуы байқалады (фонематикалық, лексикалық, грамматикалық жағының) . Жалпы сөйлеу тілінің дамымауының механизмі әр түрлі болуы мүмкін, соған байланысты ауытқудың құрылысы да әр түрлі болуы мүмкін. Ол дизартрияда, алалияда, т. б. тіл кемістіктерде байқалуы мүмкін.

Логопедияда «сөйлеу тілі дамуының бұзылуы» және « сөйлеу тілінің тежелуі» деген ұғымдар қолданылады. Сөйлеу тілінің дамуының бұзылуы кезінде сөйлеу процесінің онтогенезде бұзылуы байқалса, ал сөйлеу тілінің тежелуі дегеніміз сөйлеу тілінің дамуының темпінің тежелуі. Бұл жағдайда баланың сөйлеу тілінің даму деңгей жасына сай келмейді.

«Сөйлеу тілінің жойылуы» деген ұғым бас миының оқшауланған немесе диффузды зақымының салдарынан қалыптасқан сөйлеу дағдыларының және қатынас икемділігінің жойылуын білдіреді.

Сөйлеу тілі ақауларын зерттеген дәрігер-ғалымдар

Сөйлеу тілі ақауларының алуан түрлі себептерін қарастырған кезде

ақаулықтың пайда болу процесін талдау, жас ерекшелігінің әр кезеңінде сөйлеу тілі дамуының жалпы заңдылықтарын ескеруге негізделген (И. М. Сеченов, Л. С. Выготский, В. И. Лубовский) эволюциялық-динамикалық негіз қолданылады.

«Этиология» термині (грек тілінде «этио»- себеп, «логос»-ғылым, ілім) - аурудың пайда болуының себебі немесе патологиялық жағдайын білдіреді. Этиологияның ғылым ретінде дамуы бірқатар медициналық және жаратылыс пәндердің жалпы ғылым прогрессіне байланысты.

Сөйлеу тілі бұзылыстарынң этиологиясы да дерттілік себептері туралы жалпы ілімінің тарихи даму жолдарын өтті.

Көне заманның грек философы және дәрігері Гиппократ (б. ғ. д. 460-377) сөйлеу тіл кемістіктерінің, атап айтқанда, тұтықпаның себебі бас ми жарақаттануында деп атап көрсеткен. Басқа грек философы Аристотель (б. ғ. д. 384-322) сөйлеу тілінің пайда болуын шеткі сөйлеу аппаратының анатомиялыұ құрылысымен байланыстырып, сөйлеу тіл бұзыыстарының себебін соның ақаулығынан деп білген.

Сонымен көне заман ғалымдарының зерттеулерінде де сөйлеу тілі бұзылыстарының себептерін түсінуде екі бағыт белгіленді. Біріншісі Гиппократтан бастап шыққан - сөйлеу тілі бұзылыстарынң пайда болуында бас мидың зақымдалуы басшы болса, ал екігншісі Аристотельден басталған перифериялық сөйлеу аппаратының бұзылыстары басшы болады деп мақұлдайды. Кейін де сөйлеу тілі бұзылыстарының себептерін зерттеу кещнде осы екі көзқарас сақталған.

Гиппократтың ойын француз дәрігері Поль Брока тек 1861 жылы ғылыми тұрғыдан дәлелдеп берді. Ол бас миында сөйлеу тілге қатысты арнайы бөлек бар екенін көрсетіп, сө леу тілінің жойылуын сонымен байланыстырды. 1874 жылы Вернике осыған ұқсас жаңалық ашты: түсіну мен ми қыртысынң белгілі бір бөлігінің сақтаулы болуы арасындағы байланыс. Осы кезедн бастап сөйлеу тілі бұзылыстары мен ми қыртысының белгілі бөліктерінің морфологиялық өзгерістері өзара байлансты екені дәлелденді.

Сөйлеу тілі бұзылыстарының этиологиясы мәселесінің қарқын дамуы ХХ ғасырдың 20- жылдарында басталды. Осы жылда ғалымдардың сөйлуі тіл бұзылыстарының пайда болу сбептеріне қарай топтастыруға алғашқы әрекеттенді. Осылай, С. М. Доброгаев (1922) сөйлеу тіл бұзылыстарының себептері ретінде жоғары жүйке жүйеснің аулһруларын сөйлеу аппараттарының патологиялық өзгерістерін бала кезіндегі жетіспеушілігін сонымен қатар «ағзаның жалпы невропатиялық күйін» атайды.

М. Е. Хватцев сөйлеу тіл бұзылыстарының барлық себептерін бір-бірімен тыңыз байланыста болатын ішкі және сыртқы деп бөлді. Сонымен қатар ол органикалық ( анатомиялық-физиологиялық), морфологиялық, функционалды (психогенді), әлеуметтік-психологиялық және психоневролгиялық себептерді де ажыратты.

Органикалық себептерге бала миының құрсақтағы даму жағдайы, анасының босанып жатқан кезде зақымдалуы, туылғаннан кейін зақымдалуы және жетік дамымауы, сонымен ұатар перифериялық мүшелердің әр түрлі органиукалық бұзылыстары жатады. М. Е. Хватцев органикалық орталық (ми жарақаттары) және органикалық перифериялық (есту мүшелерінің зақымдалуы, таңдай жарықтары және артикуляциялық аппараттың басқа да морфологиялық өзгерістері ) себептерін белігледі.

М. Е. Хватцев функционалды себептерді И. П. Павловтың орталық жүйке жүйесіндегі қоздырғыш және тежелу процесстерінің арақатынасының бұзылыстары туралы ілімімен түсіндіреді. Функционалды себептер сөйлеку аппаратының құрылымын өзгертпейді, тек оның қалыпты жұмысын (фуекциясын) бұзады. Мұндай себептерге әр түрді стресстік жағдайларды, баланың жүйке жүйесіне әсер ететн ерт е жасынан жиі және ұзақ мерзімге созыдған ауруларды, қоршаған орсһтасында сөйлеу т үрлі дұрыс болмауды, т. б. себептерді жатқызуға болады.

Ұзаққа созылған функционалды органикалық бұзылыстарға айналуы мүмкін екенін ескертген жөн. Тағы да айтып кететін бір жағдай, сөқйлеу аппаратынынң бір бөлігінде кездесетін органикалық бұзылыстар басқа бөліктерде екінші ретті функционалды бұзылыстар пайда болуына әсер етеді. Мысалы, сөйлеу аппараты құрылымының органикалық бұзылыстарынң салдарына балада тек дыбыс айтуының ақаулары байқалады. Бірақ, бала өзінің күнделікті қате айтқан дыбыстарын естуі сөйлеу-есту анализаторының екінші реттік функционалды бұзылысына әкеледі-бала дыбыстың бұзылып айтылуын қалыпты ретінде қабылдайды. Ал, егер бала сөйлеу барысында бір двбысты екінші дыбыспен алмасытырп айтатын болса, ( «шананың» орнына «сана»), сауат ашуға үйрету кезінде үшінші реттік бұзылыс пайда болуы мүмкін- алмастырып айтылатын дыбыстар жазылуында әріптер алматырып жазылады. Нәтижесінде бір емес, үш кемістікті түзетуге тура келеді.

М. Е. Хватцев органикалық және функционалды, орталық және шеткі себептердің өзара әрекеттестігіне көңіл аударған. Психоневрологиялық себептерге ақыл-ойы кемістігін, есінің, зейінінің бұзылуын жатқызған. Ол әлеуметтік-психологиялық себептерге аса назар аударған. Бұл сеептерді қоршаған ортаның әр түрлі жағымсыз факторлары деп білген. Сонымен, ол сөйлеу тілі бұзылыстарынң себеп-салдарын анықтауда алғашқы рет диалектикалық тұрғы негізінде сөйлеу тілі бұзылыстарынң түсінкін дәлелдеді.

Соңғы жылдары биология, эмбриология, теориялық медицина саласындағы, медтһициналық генетика, иммунология, және басқа да пәндердің көптеген жетістіктері сөйлеу тілі бұзылыстарының этиологиясы туралы түсініктерліһһді тееңдетіп, олардың пайда болуында экзогенді (сыртқы) және эндогенді (ішкі) зияндылықтардың маңыздылығын көрсетуге мүмкіндік берді. Сөйлеу тілі бұзылыстарының себептерін ғана біліп қоймай, сонымен қатар баланың ағзасына әсер ететін жағымсыз факторлардың әсерінен сөйлеу тіл бұзылыстарының механизмін білу қажет. Бұл сөйлеу бұзылыстарын түзетуде тиімді жолдары мен әдімтерін анықтауға мүмкіндк туғызады.

Сөйлеу тіл бұзылыстарының себептері ағзаға сөйлеу тілі бұзылыстарынң ерекшеліктерін дәйектейтін сыртқы немесе ішкі зиянды факторлардың әсері болып табылады.

Баланың сөйлеу тілі дамуына және ауытқуына әсер ететін факторлар

Бала дамуының қай кезеңінде және қандай жағдайларда сөйлеу тілінің бұзылыстары пайда болады?

Әлі туылмаған баланың сөйлеу тілі дамуына және ауытқуына әсер ететін жағымсыз факторлар әсерін тигізуі мүмкін. Оны баланың денсаулығына және сөйлеу тілі дамуына жағымсыз тұқымқуалаушылық және болашақ ата-аналарырың дұрыс емес өмір салты әсер ететінімен түсіндіруге болады. Балаға ата-аналарынан психикалық- жүйке ерекшеліктері, сөйлеу аппаратының перифериялық және орталық бөлімдерінің құрылымының ерекшеліктері балаға берілуі мүмкін. Бірақ, сөйлеу тілі бұзылыстары тұқымқуалаушылық арқылы берілетін мәселеге бірдей көзқарас жоқ.

Ұрықтың іштей қалыпты дамымауы, яғни сөйлеу аппаратының перифериялық және орталық бөліктері дұрыс қалыптаспауы, келесі жағымсыз факторлардың салдарынан болуы мүмкін:

-жүктіліктің бірінші-екінші жартыжылдығында токсикоздар,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.