Мәліметтер базасының мәні және оның атқаратын қызметтері

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

I. Бөлім. Мәліметтер базасының мәні және оның атқаратын қызметтері.
1.1 Мәлімет түсінігі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Даталогиялық мәлімет базасының құрылымы ... ... ... ... ... ... ..10
1.3 Автоматтандырылған жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16

II. Бөлім.
«Экономика» факультеті мәлімет базасын жобалау.
2.1 Мәлімет базасының құрылымы, бағдарламалау коды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2 Қолданушыға нұсқау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52

Кіріспе
Қазіргі кезде қандай да болмасын кәсіпорында ақпараттық жүйелер өте маңызды орын алады. Өйткені қаншалықты осы жүйе дамыған болса, соншалықты кәсіпорын пайда тауып, тиімді жұмыс жасайды. Негізінен бұл жүйе компъютерлік технологиялар мен бағдарламалардан тұрады. Олардың негізгі мақсаты- кәсіпорын ішіндегі барлық процестерді ақпараттық негізінде компъютерге түсіріп, оны өңдеу жасау өнер болып табылады.
Біздер шынайы дүниені әртүрлі, бірақ бір-бірімен тығыз байланысқан құбылыстар арқылы түсінеміз. Ерте заманнан бастап бұл құбылыстар туралы түсіне алмаса да адамдар айтқысы келді. Осыны біздер мәліметтер деп атаймыз.
Мәліметті дәстүрлі түрде фиксациалау тікелей байланыс құралы көмегімен (қарапайым тіл арқылы немесе көрініс) белгілі бір мәлімет тасымалдаушыда көрсетіледі (мысалы қағазда,таста). Әдетте мәліметтер (фактілер, құбылыстар, процестер, идеялар және заттар) және оның интерпретациясы (семантикасы) бірлесіп фиксацияланады.
ЭВМ-нің мәліметерді өңдеуге және басқаруға бағытталғаны мәлімет пен интерпретацияның ажырасуының одан әрі жалғастырды. ЭВМ сонымен бірге тек қана мәліметтермен жұмыс істейді.
Мәліметтермен және оларды қолданатын программалар арсындағы тығыз байланыс мәліметтерді өңдеуде және басқаруда күрделі мәселе туғызды.
Көптеген жағдайда бір ЭВМ-ді жұмыс жасайтын қолданушылар өз программаларына бір-біріне ұқсайтын ақпараттарды құру кезінде әртүрлі мәліметтер ретін қолданылады. Әдетте бұндай жағдай қоданушының бұндай ақпаратттың ЭВМ-ге баяғыда еңгізілгені туралы білмегендігі немесе білгісі келмегендігі. Бірақта көбінесе бір мәліметті бір уақытта қолдану кезінде пайда болатын проблемалар себебінен.
Қолданбалы программаларды (Бейсик, Паскаль немесе Си тілінде жазылған) жасаушылар өздеріне керекті деректерді файлдарға жазып, олардың өздеріне ыңғайлы етіп ұйымдастырады. Сонымен бірге бір мәлімет программалар арасында әртүрлі ұйымдастырылу мүмкін (орналасу ретінің әртүрлігі, форматтар айырмашылығы).
Бұндай мәліметтерді біріктіру қиынға соғады, мысалы бір программа жасаушының қандай да болмасын файлдың жазылу құрылымын өзгерту, басқа жасаушылардың өз программаларын өзгертуге тура келеді.
Бұны дәлірек түсінү үшін У.Девис, Операционные системы, М, Мир, 1980 кітабына назар аударайық:
«Бұдан бірнеше жыл бұрын хаттамалық ведомстволар адреске хаттамалық индекстің қосылуын хабар етті. Есептеуіш орталықтары бұндай өзгерістің ешқандай ауыртпалықтың болмауын айтты, бірақта керісінше шықты. Өйткені жаңа қатардың еңгізілуі әрбір пргограмма ішіне қосылуы тиіс болды».
Осындай мәселелерді белсенді түрде шешу негізінде ақпарат көлемінің өсуіне байланысты 60 – жылдары жаңа арнайы бағдарламалық кешендер немесе «Мәліметтер базасын басқару жүйесі» жасалынды.
МББЖ әртүрлі деңгейлі қолданушыларға мәліметке кіруін қамтамасыз етуі тиіс, қолданушы мынаны білмеседе:
- мәліметтің және оның қасиетінің жадыдағы физикалық орналасуы
- сұрастырылатын мәліметті іздеу механизмі
- бір мәліметке бірнеше қолданушылардың қарау кезіндегі пайда болатын проблемалар
- мәліметтерді қорғауды қамтамасыз ететін тәсілдер
- мәлімет базасын актуалды түрде ұстау және т.б.

Қолданылған әдебиеттер
1. Visual Basic –Крепкий орешек \\Мак-Кинни
2. Обработка баз данных на VB 6.0 \\Деффри П. Мак-Манус
3. История и развития ЗКАТУ
4. ОСНОВЫ ПРОЕКТИРОВАНИЯ РЕЛЯЦИОННЫХ БАЗ ДАННЫХ\\Учебное пособие\\Москва 2000 г

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .2
I. Бөлім. Мәліметтер базасының мәні және оның атқаратын
қызметтері.
1. Мәлімет түсінігі және оның
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..5
2. Даталогиялық мәлімет базасының құрылымы ... ... ... ... ... ... ..1 0
3. Автоматтандырылған
жабдықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...16
II. Бөлім.
Экономика факультеті мәлімет базасын жобалау.
1. Мәлімет базасының құрылымы, бағдарламалау
коды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .24
2. Қолданушыға
нұсқау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 3
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..50
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..52

Кіріспе
Қазіргі кезде қандай да болмасын кәсіпорында ақпараттық жүйелер өте
маңызды орын алады. Өйткені қаншалықты осы жүйе дамыған болса, соншалықты
кәсіпорын пайда тауып, тиімді жұмыс жасайды. Негізінен бұл жүйе
компъютерлік технологиялар мен бағдарламалардан тұрады. Олардың негізгі
мақсаты- кәсіпорын ішіндегі барлық процестерді ақпараттық негізінде
компъютерге түсіріп, оны өңдеу жасау өнер болып табылады.
Біздер шынайы дүниені әртүрлі, бірақ бір-бірімен тығыз байланысқан
құбылыстар арқылы түсінеміз. Ерте заманнан бастап бұл құбылыстар туралы
түсіне алмаса да адамдар айтқысы келді. Осыны біздер мәліметтер деп
атаймыз.
Мәліметті дәстүрлі түрде фиксациалау тікелей байланыс құралы
көмегімен (қарапайым тіл арқылы немесе көрініс) белгілі бір мәлімет
тасымалдаушыда көрсетіледі (мысалы қағазда,таста). Әдетте мәліметтер
(фактілер, құбылыстар, процестер, идеялар және заттар) және оның
интерпретациясы (семантикасы) бірлесіп фиксацияланады.
ЭВМ-нің мәліметерді өңдеуге және басқаруға бағытталғаны мәлімет пен
интерпретацияның ажырасуының одан әрі жалғастырды. ЭВМ сонымен бірге тек
қана мәліметтермен жұмыс істейді.
Мәліметтермен және оларды қолданатын программалар арсындағы тығыз
байланыс мәліметтерді өңдеуде және басқаруда күрделі мәселе туғызды.
Көптеген жағдайда бір ЭВМ-ді жұмыс жасайтын қолданушылар өз
программаларына бір-біріне ұқсайтын ақпараттарды құру кезінде әртүрлі
мәліметтер ретін қолданылады. Әдетте бұндай жағдай қоданушының бұндай
ақпаратттың ЭВМ-ге баяғыда еңгізілгені туралы білмегендігі немесе білгісі
келмегендігі. Бірақта көбінесе бір мәліметті бір уақытта қолдану кезінде
пайда болатын проблемалар себебінен.
Қолданбалы программаларды (Бейсик, Паскаль немесе Си тілінде
жазылған) жасаушылар өздеріне керекті деректерді файлдарға жазып, олардың
өздеріне ыңғайлы етіп ұйымдастырады. Сонымен бірге бір мәлімет
программалар арасында әртүрлі ұйымдастырылу мүмкін (орналасу ретінің
әртүрлігі, форматтар айырмашылығы).
Бұндай мәліметтерді біріктіру қиынға соғады, мысалы бір программа
жасаушының қандай да болмасын файлдың жазылу құрылымын өзгерту, басқа
жасаушылардың өз программаларын өзгертуге тура келеді.
Бұны дәлірек түсінү үшін У.Девис, Операционные системы, М, Мир, 1980
кітабына назар аударайық:
Бұдан бірнеше жыл бұрын хаттамалық ведомстволар адреске хаттамалық
индекстің қосылуын хабар етті. Есептеуіш орталықтары бұндай өзгерістің
ешқандай ауыртпалықтың болмауын айтты, бірақта керісінше шықты. Өйткені
жаңа қатардың еңгізілуі әрбір пргограмма ішіне қосылуы тиіс болды.
Осындай мәселелерді белсенді түрде шешу негізінде ақпарат көлемінің
өсуіне байланысты 60 – жылдары жаңа арнайы бағдарламалық кешендер немесе
Мәліметтер базасын басқару жүйесі жасалынды.
МББЖ әртүрлі деңгейлі қолданушыларға мәліметке кіруін қамтамасыз
етуі тиіс, қолданушы мынаны білмеседе:
- мәліметтің және оның қасиетінің жадыдағы физикалық орналасуы
- сұрастырылатын мәліметті іздеу механизмі
- бір мәліметке бірнеше қолданушылардың қарау кезіндегі пайда болатын
проблемалар
- мәліметтерді қорғауды қамтамасыз ететін тәсілдер
- мәлімет базасын актуалды түрде ұстау және т.б.
МББЖ осындай негізгі функцияларды орындау кезінде мәліметтердің
әртүрлі қасиеттерін пайдалану керек.
Мәліметтер базасының проектін жасау барысында біріншіден , пәндік
облысын анализдеу және оның әрбір қолданушыға мақсаттарын анықтау.
Проект жасау негізінен мәліметтер базасының администраторына беріледі ,
негізінен ол ұйымның шығарылған қызметкері немесе болашақта осы мәліметтер
базасын қолданушы болады. Ол мәліметтердің машиналық өңдеумен жақсы таныс
болу керек.
Өйткені кәсіпорын қызметкерлерінің бұл бағдарламадан күтетін
қажеттіліктері өте көп. Сондықтанда кәсіпорынның немесе басқа ұйымдардың
ақпараттық жүйесін жасау, яғни, оған әртүрлі басқарушылық, өңдеу, талдау
жасау, бухгалтерлік, статистикалық бағдарламаларын жасау, бағдарламашының
өте білікті маман болуын талап етеді.
I Бөлім. Мәліметтер базасының мәні және оның атқаратын қызметтері.
1. Мәлімет түсінігі және оның маңызы
Біздер шынайы дүниені әртүрлі, бірақ бір-бірімен тығыз байланысқан
құбылыстар арқылы түсінеміз. Ерте заманнан бастап бұл құбылыстар туралы
түсіне алмаса да адамдар айтқысы келді. Осыны біздер мәліметтер деп
атаймыз.
Мәліметті дәстүрлі түрде фиксациалау тікелей байланыс құралы
көмегімен (қарапайым тіл арқылы немесе көрініс) белгілі бір мәлімет
тасымалдаушыда көрсетіледі (мысалы қағазда, таста). Әдетте мәліметтер
(фактілер, құбылыстар, процестер, идеялар және заттар) және оның
интерпретациясы (семантикасы) бірлесіп фиксацияланады, өйткені қарапайым
тіл екеуінде көрсетуге өте ыңғайлы. Мысал ретінде келесі ақпарат Авиабилет
құны 128. Мұндағы 128 - мәлімет, ал Авиабилет құны - интерпретациясы.
Көбінесе мәліметтер мен интерпретациялары ажырасып келеді, оны келесі
кестеде көруге болады (кесте 1).
Кесте 1
Ұшақтың қозғалысы
Интерпретация
Рейс Жұма Ұшу Ұшу Келу Келу Ұшақ Билет
номері күндері пункті уақыты пункті уақыты түрі құны
А Ә Б В Г Ғ Д Е
138 2_4_7 Баку 21.12 Москва 0.52 ИЛ-86 115.00
57 3_6 Ереван 7.20 Киев 9.25 ТУ-154 92.00
1234 2_6 Казань 22.40 Баку 23.50 ТУ-134 73.50
242 1 по 7 Киев 14.10 Москва 16.15 ТУ-154 57.00
86 2_3_5 Минск 10.50 Сочи 13.06 ИЛ-86 78.50
А Ә Б В Г Ғ Д Е
137 1_3_6 Москва 15.17 Баку 18.44 ИЛ-86 115.00
578 2_4_6 Таллин 6.30 Рига 7.37 АН-24 21.50

ЭВМ-нің мәліметерді өңдеуге және басқаруға бағытталғаны мәлімет пен
интерпретацияның ажырасуының одан әрі жалғастырды. Эвм сонымен бірге тек
қана мәліметтермен жұмыс істейді. Өйткені интерпретацияланатын ақпараттың
көп бөлігі тікелей формада фиксацияланбайды (ЭВМ білмейді 25.10 деген
авиабилет құны ма немесе ұшу уақыты ма)
Эвм-нің қолдану кезінде мәліметтердің интерпретациядан ажырасуы
тарихи екі себебі бар. Біріншіден, ЭВМ қарапайым тіл арқылы тестерді өңдеу
қабілеттігі өте төмен болды. Екіншіден, алғашқыда ЭВМ-дердің жады құнының
өте жоғары болуы. Жады тек қана мәліметті сақтауға арналған, ал
интерпретациясы қолданушыға берілген. Қолданушы мәліметтің интерпретациясын
өзі программаға еңгізеді, ол біледі, мысалы , алтыншы еңігзілетін
көрсеткіш ұшақтың келу уақытымен байланысты, ал төртінші – ұшу уақыты. Бұл
программалар маңыздылығын өте жоғары деңгейге жоғарлатты, өйткені мәлімет
интерпретациясыз сақтау құралында тек қана биттер жиынтығын көрсетеді.
Мәліметтермен және оларды қолданатын программалар арсындағы тығыз
байланыс мәліметтерді өңдеуде және басқаруда күрделі мәселе туғызды.
Көптеген жағдайда бір ЭВМ-ді жұмыс жасайтын қолданушылар өз
программаларына бір-біріне ұқсайтын ақпараттарды құру кезінде әртүрлі
мәліметтер ретін қолданылады. Әдетте бұндай жағдай қоданушының бұндай
ақпаратттың ЭВМ-ге баяғыда еңгізілгені туралы білмегендігі немесе білгісі
келмегендігі. Бірақта көбінесе бір мәліметті бір уақытта қолдану кезінде
пайда болатын проблемалар себебінен.
Қолданбалы программаларды (Бейсик, Паскаль немесе Си тілінде
жазылған) жасаушылар өздеріне керекті деректерді файлдарға жазып, олардың
өздеріне ыңғайлы етіп ұйымдастырады. Сонымен бірге бір мәлімет
программалар арасында әртүрлі ұйымдастырылу мүмкін (орналасу ретінің
әртүрлігі, форматтар айырмашылығы).
Бұндай мәліметтерді біріктіру қиынға соғады, мысалы бір программа
жасаушының қандай да болмасын файлдың жазылу құрылымын өзгерту, басқа
жасаушылардың өз программаларын өзгертуге тура келеді.
Бұны дәлірек түсінү үшін У.Девис, Операционные системы, М, Мир, 1980
кітабына назар аударайық:
Бұдан бірнеше жыл бұрын хаттамалық ведомстволар адреске хаттамалық
индекстің қосылуын хабар етті. Есептеуіш орталықтары бұндай өзгерістің
ешқандай ауыртпалықтың болмауын айтты, бірақта керісінше шықты. Өйткені
жаңа қатардың еңгізілуі әрбір пргограмма ішіне қосылуы тиіс болды.
Осындай мәселелерді белсенді түрде шешу негізінде ақпарат көлемінің
өсуіне байланысты 60 – жылдары жаңа арнайы бағдарламалық кешендер немесе
Мәліметтер базасын басқару жүйесі жасалынды.
МББЖ әртүрлі деңгейлі қолданушыларға мәліметке кіруін қамтамсаыз
ету тиіс, қолданушы мынаны білмеседе:
- мәліметтің және оның қасиетінің жадыдағы физикалық орналасуы
- сұрастырылатын мәліметті іздеу механизмі
- бір мәліметке бірнеше қолданушылардың қарау кезіндегі пайда болатын
проблемалар
- мәліметтерді қорғауды қамтамасыз ететін тәсілдер
- мәлімет базасын актуалды түрде ұстау
және т.б.
МББЖ осындай негізгі функцияларды орындау кезінде мәліметтердің
әртүрлі қасиеттерін пайдалану керек.
Мәліметтер базасының проектін жасау барысында біріншіден, пәндік
облысын анализдеу және оның әрбір қолданушыға мақсаттарын анықтау.
Проект жасау негізінен мәліметтер базасының администраторына беріледі,
негізінен ол ұйымның шығарылған қызметкері немесе болашақта осы мәліметтер
базасын қолданушы болады. Ол мәліметтердің машиналық өңдеумен жақсы таныс
болу керек.
Мәліметтер базасының ішіндегі туралы жеке , қолданушыларды сұрау
арқылы және администратордың өзінің жеке пікірі бойынша алғашқы ресми түрде
емес барлығына түсінікті түрде, яғни қарапайым тілде, матаматикалық
формулалар арқылы, кестелер, графикалық және басқа тәсілдер арқылы
мәліметтер базасын жасайды. Оны біздер мәліметтердің инфологиялық моделі
дейміз (сурет 1).

Сурет 1
Бұндай адам түсінігіне бағытталған модель мәліметтердің сақталу
ортасының физикалық параметрлерінен толықтай тәуелсіз. Сонымен бірге ондай
орта ЭВМ жадысы емес, адам есі болуы мүмкін. Сондықтан инфологиялық модель
өзгереді, егер шынайы өмір оның өзгеруін сұрамағанша.
Ал қалған модельдер 2-ші суретте көрсетілген компьютерлерге
бағытталған. Оның көмегі арқылы МББЖ программалар мен қолданушыларға
сақталған мәліметтеріне кіруін олардың тек қана аты арқылы, яғни оның
физикалық орналасуына мән бермей-ақ.
Сыртқы сақталу құралдарында МББЖ-нің керек мәліметті іздеу кезінде
мәліметтердің физикалық моделін қолданады.
Белгілі-бір мәліметке кіру кезінде нақты МББЖ қолданылады ,
сондықтанда моделді анықтау үшін сол МББЖ-нің мәліметтер жазу тілімен
жасалу тиіс. Бұндай жазылу мәліметтердің даталогиялық моделі деп аталады.
Үш деңгейлі архитектура сақталынған мәліметтердің оларды қолдану
программалардан тәуелсіздігін қамтамасыз етеді.
Тек қана кішкентай ұйымдар интеграцияланған мәліметтер базасында толық
біріктірілген мәліметтерді ұйымдастыра алады. Көбінесе администратор барлық
ұйым қызметкерлерінің ақпараттық сұраныстарының барлығын қамти алмайды.
Сондықтанда үлкен ұйымдардың ақпараттық жүйелері бірнеше мәліметтер базасын
қолданады.
Жеке мәліметтер базасы бір немесе бірнеше қолданбалы есептерді шешкенде
барлық мәліметтерді қосады. Біріншісін қолданбалы мәліметтер базасы, ал
екншісі пәндік мәліметтер базасы деп атаймыз.

1.2 Даталогиялық мәлімет базасының құрылымы

60-жылдары аяғында мәліметтердің кестелік даталогиялық модельдерді
қолданудың артықшылықтары туралы біршама жұмыстар жасалды. Солардың бірі
болып IBM фирмасының қызметкері Э.Коддтың (Codd E.F., A Relational Model of
Data for Large Shared Data Banks. CACM 13: 6, June 1970) статьясы
жарияланды, онда бірінші рет мәліметтің реляциондық моделі термине
қолданылды.
Э.Кодд білімі бойынша математик бола отырып мәліметтерді өңдеу кезінде
көптік теория аппаратын қолдануды ұсынды (құрастыру, қиылысу, айырмашылық,
декарттық өрнектер). Ол тұжырымдады: қандай да болмасын мәлімет екінші
ретті кестеге сай келеді, математикада қатынас-relation (англ) деп аталады
Мәліметтің реляциондық моделінің ең кіші бірлігі болып атомарлық
немесе ажырамайтын осы модельдің мәлімет көрсеткіші. Сондықтанда бір пәндік
облыста фамилия, аты бір көрсеткіш түрінде ал басқасында екі түрлі
көрсеткіш.
Домен деп бір түрге жататын көптеген атомарлық көрсеткіштер жиынтық
деп атайды.
Доменнің мәні келесіде, егерде екі атрибуттың көрсеткіштері бір
доменнен алынатын болса, онда оларды салыстыруға болады, ал егер әртүрлі
доменнен алынатын болса, онда мәні болмайды (мысалы рейс номерін билет
құнымен салыстыруға болады ма екен).
Релияционды мәлімет базасының негізгі түсініктері болып мәлімет түрі
(тип), домен, атрибуты, кортеж, алғашқы кілт және қатынас болып табылады.

Мысалға студент базасын алайық:

Жеке № Есімі Оқитын факультеті Курс
0015011 Қанат Қаржы және бухгалтерлік есеп 5
0015087 Жанұзақ Қаржы және бухгалтерлік есеп 5

Сурет 2
Мәлімет түрі.
Релияциондық мәлімет базасында мәлімет түрі бағдарламалау тіліндегі
мәлімет түріне сай келеді. Күнделікті мәлімет базасында мынадай мәлімет
түрлері бар: символдық, сандық, биттік жол, бағытталған сандық (мыс:Ақша),
арнайы темпоральды мәлімет (уақыт, уақыт аралығы, күн, ай, жыл).
Домен
Домен жалпы алғанда базалық мәлімет түрін белгілеу және осы мәлімет
түріне қойылатын жүйелік шарт арқылы анықталады. Егерде осы шарт дұрыс
деген нәтиже берсе, онда осы мәлімет элементі домен элементі болып
табылады. Мысалы: алдыңғы мысалда көрсетілген символдық жолдарда тек Есімді
құрай алатын символдар енгізіледі.
Қатынас құрылысы, мәлімет базасының құрылымы.
Қатынас құрылымы – бұл көптеген түрдің бір жерге жинақталды {атрибут
аты, домен аты}. Қатынас құрылымының дәрежесі және арность - осы
көптіктің күштілігі. Студент мәлімет базасының біз көрсеткен мысалда
дәрежесі 4-ке тең, яғни 4-арналы.
Кортеж.
Кортеж жаңа қатынас құрылымына сәйкес – көптік жұп {атрибут аты,
мәні}, қатынас құрылымына жататын әрбір атрибуттың атына тек бір мән сәйкес
болады.
Мән сол атрибуттың қабылдай алатын доменнің мәні. Сонымен кортеждің
дәрежесі немесе арносы қатынас құрылымының арносына сәйкес келеді.
Былайша айтқанда кортеж – бұл берілгентүрдің атауланған мәндері. Қатынастар
– бұл бір қатынас құрылымына кіретін көп кортеж. Кейбірде қатынас құрылымын
қатынастың басы (Зоголовок) деп, ал кортеж құрылымының қатынасын –қатынас
денесі деп те атайды. Негізінен қатынас құрылымын бағдарламалау тіліндегі
мәліметтің структуралық түріне ұқсас. Бұл жерде қатынас құрылымын бір бөлек
алып соған құрылымға байланысты бір немесе бірнеше қатынасты бөліп
көрсетуге болар еді. Алайда релияционды мәлімет базасында бұлай көрсету
бағдарламашыларда қалыптаспаған. Бұл мәлімет базасында қатынас құрылымының
аты сәйкес келетін қатынас-экземплярындағы кортеждер қосылып, алынып,
өзгертіліп отырады. Бірақ та кейбір мәлімет базасында мәлімет құрылымы да
өзгеріп отырады. Бұндай мәлімет базасы құрылымының өзгеруін мәлімет
базасының құрылымының эволюциясы деп атайды.
Мәлімет моделі МББЖ және оны басқаратын мәлімет базасы қолданатын
барлық аталық түсініктері мен қасиеттерін көрсетіп атап кету керек. Мәлімет
моделінің болуы бір жалпы тілді қолданып нақты пайдалануды салыстыруға
мүмкіндік береді.
Бірақта мәлімет моделі түсінігі жалпыма болса да, яғни айтуға болады
иерархиялық, желілік, семантикалық мәлімет модельдері болса да, көбінесе
бұл түсінік реалияциондық жүйелерге сай келеді және осында өзінің толық
мәнін ашады. Осындай модельдерді тікелей түрде қолдану келесі тұжырымға
әкелді, яғни реляциондық ұйымдастыруға дейін реляциондық модель өте үлкен,
ал постреляциондық модель шағын болып келеді.
Реляциондық мәліметтер моделін ең дәлірек тұжырымдаған болып Дейт
болатын, оның көзқарасы бойынша реляциондық модель үш бөлімнен тұрады,
негізінен реляциондық әдістің әр-түрлі аспектілерінен: құрылымдық бөлім,
басқарушылық бөлімі және бүтін бөлімі.
Модельдің құрылымдық бөлімінде реляциондық мәліметтер базасы
қолданатын мәліметтер құрылымы нормальды n-дік қатынас екенін
фиксациялайды.
Модельдің басқарушылық бөлімінде реляциондық мәліметтер базасын
басқарудағы екі механизм қолданады: реляциондық алгебра, реляциондық
есептеу. Бірінші механизм негізінен классикалық көптік теориясы, ал
екіншісі бірінші кезекті предикаттың классикалық логикалық аппарат арқылы
есептеу. Бұл модельдің негізгі функциясы реляциондық мәлімет базасының
қандай да болмасын нақты тілдің реляциондық шамасын қамтасыз ету, тіл
реляциондық аталды егер ол қуаттылығы және түсініктілігі жағынан
реляциондық алгебра мен есептеуден жоғары болса.
Реляциондық модельдің бүтіндік бөлімі қандай болмасын реляциондық МББЖ-
ні қолдайтын екі базалық тұтастықты мақсат етеді. Бірінші мақсаты мәнінің
бүтіндік болуын талап ету. Реляциондық мәліметтер базасының шынайы өмірдегі
объектісі мен мәніне кортеж қатнастары жатады. Бұның нақты міндеті болып
бір кортеж қатнастарының басқа кортеж қатнастарынан айырмашылығы болуы ,
яғни әрбір қатнастың алғашқы кілт болуы тиіс.
Екінші мақсат сілтеу бойынша бүтіндікті талап ету ол біріншіден
күрделі болатын. Шынында нормальды қатнастарды жүзеге асыру кезінде
шынайы өмір мәнінің күрделігі реляциондық мәліметтер базасында бірнеше
кортеждер мен қатнастар арқылы көрсетілген. Мысалы реляциондық мәлімет
базасында ОТДЕЛ мәнімен ОТД_НОМЕР,ОТД_КОЛ және ОТД_СОТР. атрибутын көрсету
керек. Әрбір қызметкерге СОТР_НОМЕР, СОТР_ИМЯ және СОТР_ЗАРП сақтау керек.
Дұрыс жоба жасау кезінде біздер екі қатнасты көреміз: ОТДЕЛ(ОТД_НОМЕР,
ОТД_КОЛ) (алғашқы кілт – ОТД_НОМЕР) және қызметкерлер (СОТР_НОМЕР,
СОТР_ИМЯ, СОТР_ЗАРП, СОТР_ОТД_НОМ) (алғашқы кілт – СОТР_НОМЕР).
СОТР_ОТД_НОМ атрибуты қызметкерлер қатнасында көрінеді , отдел номері
қызметкерлер қатнасының қасиеті болғанынан емес, ал өйткені керек болған
жағдайда ОТДЕЛ мәнінің толықтай қалпына келтіруге мүмкіндіктің болғаны.
СОТР_ОТД_НОМ атрибуты мәні қызметкерлер қатнасының әрбір кортежінде ОТД_НОМ
атрибутының мәніне ОТДЕЛ қатынасының белгілі бір кортежіне сәкес келу
тиіс. Атрибуттың бұндай түрі сыртқы кілт деп аталады, өйткені оның мәні
басқа қатынастың кортежлеріне мәнің көрсетеді. Сыртқы кілт анықталған
қатынаста басқа бір қатынаспен байланысты, ондағы сәкес келетін атрибут
алғашқы кілт болатын.
Сілтеме бойынша бүтіндікті сақтау немесе сыртқы кілтін болуы деген
сөз, ол әрбір сыртқы кілтін мәні сілтелген қатынаста шығатын оған сәйкес
кортеж табылу тиіс немесе сыртқы кілт анықталмау керек .
Мәннің және сілтеменің бүтінділігінің шектеулігі МББЖ-мен қарастыру
керек. Мәннің бүтінділігін сақталуы үшін тек қана әрбір кортеж қатынасының
бірдей алғашқы кілтінің мәнінің болмауын қамтасыз ету қажет. Сілтеме
бойынша бүтінділікті сақтау қиындырақ болатын.
Жақсы дамыған МББЖ–лерде, сыртқы кілті анықтағанда сілтемелі
бүтінділікті қолдау кезіндегі жеке жағдайларды таңдауға болады. Әрине,
бұндай шешімге келу нақты қолданбалы аумақты талдау жасау керек.

1.3 Автоматтандырылған жабдықтар
Ваsic тілі 1965 жылы Дартмут колледжінің профессорлары Д. Кемени мен
Т. Куртс бағдарламаны жасауды жаңа бастап жүрген бағдарламашыларға
бағытталып жасап шығарған. Ваsic деген ат мына сөздердің бас әріптерінен
құрастырылған: Beginner`s All–purpose Symbolic Instruction Code, яғни
Бастауыш бағдарламашыларға арналған символды нұсқаулық көп мақсатты тілі.
Ваsic бағдарламалау тілі басында тек бастауыш бағдарламашыларға
бағытталған, сол кездегі күрделі сұрақтарды шеше алмайтын болғанымен бұл
тіл жаңа сапалы, мүлде өзге бағдарламаны компьютер мен бағдарламашының
арасында интерактивті түрде жасау технологиясын ұсынды. Яғни қазіргі
кездегі бағдарлама жасау жүйесінің негізін құрастырды.
Сонымен қатар сол кездегі техниканың күшінің аздығына байланысты
тілді барынша қарапайым және жеңіл етіп интерпретатор типіндегі
трансляторды пайдаланылды.
Осыған байланысты Ваsic негізінен кішкене және микро ЭВМ–де
пайдаланылды. Олардың 70–ші жылдардағы жадысы адам айтса сенгісіз 4–32 мың
байт еді. Ваsic негізінде жасалынған жүйелердің дамуы 80–ші жылдарда дербес
компьютерлердің пайда болуымен байланысты. 80–ші жылдардың соңында Ваsicтің
онға жуық жүйесі пайда болды бірақ негізгі тартыс Microsoft фирмасының
Quick Ваsic-і мен Borland фирмасының Turbo Ваsic арасында болды.
Бұл тартыс 80-жылдлың аяғына дейін жалғасты, 1989 жылы Мicrosoft пен
Borland фирмалары бір-бірінің жүйесін қабылдамайтын жүйелер шығара бастады,
яғни Мicrosoft Paskal-ды, ал Borland Ваsic-ті. Ваsic-тің негізін қалаушы
Мicrosoft фирмасының бағдарламашысы жиырма жасар Пол Аллен, ал сол кездегі
Мicrosoft фирмасының бастығы Билл Гейтс еді. Алғашқы Ваsic интерпретаторы
Altair 8800 микро ЭВМ арналып шығарылды.
Пол Аллен Visual Ваsic-тің кіндік атасы болып есептеледі. 1990 жылы
Quick Ваsic-ті бағдарламалау жүйесінің алдыңғы қатарына шығып MS-DOS
құрамына қысқартылған QВаsic деген атпен енді.
Quick Ваsic-тің мұндай жеңіске жетуі негізінен технологиялық
себептерге байланысты еді, яғни бұл жүйеде дәстүрлі Ваsic технологиясы және
күрделі бағдарламалық жүйені жасаудың классикалық тәсілі жақсы
байланыстырып жасалынған еді.
90 жылдардың басында Мicrosoft өзінің жаңа операция жүйесі WINDOWS-ті
қолданушыларға алға тартты.
Бұл кейбір қиыншылықтар алып келді: біріншіден WINDOWS-ке арналған
қосымша бағдарламалар аз еді, ал қолданушылар операция жүйесімен емес сол
жүйеде жұмыс істейтін бағдарламалармен жұмыс істейді.
Екіншіден бағдарламалаудың жаңа технологиясын үйрену, яғни бәрін
қайтадан бастап үйрену керек болды.
1991 жылы WINDOWS-қа арналған бірінші Мicrosoft Visual Ваsic шықты.
Мicrosoft фирмасы өзінің бірінші бағдарламалау жүйесін бастауыш
бағдарламашыларға бағытталған деп бағалады.
Ол кезде Мicrosoft алдыңғы мақсатта жаңа ортада жеңіл әрі ыңғайлы
бағдарлама жасау құралын жасау болды. Шынындада VB 1.0 сол кезде-ақ
бағдалама құрастырушы жаңа ортасы екенін байқалды. Оның жаңалығы
бағдарламаны жасаған кезде бағдарламалау барысын бақылауға және
бағдарламаны құрастыру барысын көріп тұрып бағалап, бақылауға
болатындығында еді.
VB көпшіліктің мойындауы бойынша бағдарламалаудың жаңа құрал түрінің
бастауы болды.
Бұл бағдарламалау құралы бүгінгі күнде RAD - Rapid Application
Development, қазақша аударсақ бағдарламаны жылдам құрастырудың жабдығы
деп аталды.
Қазіргі таңда бағдарламаны бұлай құрастыру күнделікті болғанымен, ол
кезде RAD жүйесі мүлде өзге ой жүйесінде жасалынғасын үлкен мәселе тудырды,
соның ішінде психологиялық мәселе де болды.
Сонымен бірге Visual Basic қолданушылары жыл сайын арта түсті. Visual
Basic өзінің мүмкіндіктерін тілдің тәжірбиелі дамыған элементтері мен
мәселеге бағытталған құралдарының есебінен кеңейте түсті.
1995 жылы VB 4.0 жүйесі шығып, ол өзін-өзі кең көлемде бағдарлама
жасауға болатынын дәлелдеп, мойындатқан еді. Қазіргі кезде бағдарламашылар
VB 6.0 қолданып жүр.
2001 жылдың басында Мicrosoft VB жаңа түрі Visual Basic.net-ті
бағдарламашыларға ұсынды. Visual Basic.net-тің VB 6.0-дан айырмашылығы,
ерекшелігі өте көп және Visual Basic.net жаңа синтаксисті қолданады. Visual
Basic.net пен VB 6.0 арасы өте алшақ және Visual Basic.net-те
бағдарламаудың негізінен үлкен қомақты түрлерін жасауды барынша жеңілдеткен
және көптеген көмекші функциялар қосылған.
Windows жүйесінде бағдарламалау әрқашанда қиын болды. Windows – тың
қолданбалы бағдарламалау интерфейсі (Application Programming Interface)
бағдарламашыға бағдарлама жасауға біршама күшті, бірақ әрдайым қауіпсіз
емес инструменттерді береді. Оны өз жұмысын жақсы істейтін бульдозермен
салыстыруға болады, бірақ дұрыс пайдаланбасаң барлығын құртады.
Бұндай картина Visual Basic шыққанымен өзгерді. Визуалды интерфейсті
қолдана отырып Visual Basic жылдам және оңай бітірілген бағдарламаларды
жасай алады. Visual Basic арқылы API функциясын тікелей қолданбай күрделі
бағдарламаларды жасауға және тестілеуге болады. бағдарламашысы API
функциясынан босату арқылы бағдарламаның детальдарына көп көңіл бөлінуіне
жағдай жасады.
Visual Basic қолданушы интерфейсін жасауын жеңілдетсе де кіру
ақпаратының реакциясын, оларды өңдейтін және нәтижесін шығаратын
бағдарламалық кодты жазу бағдарламашы мойнына түседі. Бұнда алгоритм
қолдану басталады.
Алгоратим бұл компьютерді күрделі есептерді шығаруға бағытталған
формалды инструкциялар жиынтығы. Мысалы сұрыптау алгоритмі 10 миллион жазу
ішінен бір нақты жазуды табуға болады. Алгоритмнің пайдаланатын классына
байланысты ізделеніп отырған мәлімет секунд, сағат ішінде немесе мүлдем
табылмауы мүмкін.
Бұл алгоритмді тиімді пайдалану үшін оны тек қана жазып қана қоймай,
оны түсіну қажет.
Көбінесе Visual Basic-те жасалған бағдарламалары жай істейді. Басқа
компиляторлар , яғни Delphi, Visual C++ Visual Basic қарағанда біршама
жылдам және бағдарламашыға біршама қуатты инструменттерді береді.
Сондықтанда мен неге Visual Basic-ті таңдадым деген сұрақ туады. Visual
Basic-те алгоритм жасаудың бірнеше мәнісі бар.
Біріншіден, Visual С++ -та бағдарлама жасау Visual Basic-ке қарағанда
анағұрлым қиын. Windows ішінде бағдарлама жасау кезінде барлық детальдарды
қамтымау бағдарламаға кері әсерін тигізеді, сонымен қатар операциондық жүйе
Windows-ты істен шығарады.
Екіншіден, Visual Basic бағдарламаларында қолданатын С++ тілінің
библиотекасын жасау көптеген потенциалды қауіптерге толы. Егерде
библиотека Visual Basic – пен дұрыс байланыс болмаса, бағдарлама ішінде
қателіктерді туғызады, сонымен қатар бағдарлама жасау ортасында және
жүйенің дұрыс жұмыс істеуіне кедергі жасайды.
Үшіншіден, көптеген алгоритмдер жәй компилятор болса да біршама
тиімді және жақсы өнімділікті көрсетеді.
Visual Basic–тің үш түрі бар. Бұл бағдарлама Microsoft-тың әртүрлі
қолданушы топтарына жасалған, олардың айырмашылығы мүмкіндік деңгейлеріне
және берілетін комплект документациялары. Оған қарамастан Visual Basic
синтаксисі оның түріне байланысты өзгермейді.
Түрлері:
1) Бастауыш бағдарламашыларға арналған (Learning Edition). Бұл
бағдарлама жаңа бағдарлама құра бастағандарға арналған болатын (стандарт).
Бұл бағдарлама тек қана негізгі , стандартты басқару элементтер қатарынан
тұрады.
2) Профессияналды бағдарламашыға арналған (Professional Edition). Бұл
бағдарлама профессионалды бағдарламашыларға арналған, оның ішіне көптеген
қосымша құралдармен инструментер кіреді. Ол қосымша басқару элементер
қатарынан тұрады, мәліметтер базасына кірү жолының жоғары мүмкіндігін
қамтасыз етеді және OLE-сервер бағдарлама жасай алады.
3) Өндірістік (Enterprise Edition). Бұл бағдарлама өте жоғары деңгейлі
бағдарламашыларға арналған, оның көптеген кеңейтілген мүмкіндіктері кіреді,
ол негізінен корпоративті жүйелерді жасауға арналған.

Мәліметтер базасы – белгілі бір айқындалған тақырыпқа немесе қойылған
талапқа негізделген ақпараттар жиынтығын айтамыз, яғни клиенттер заказдарын
бақылауға немесе компьютерде өлеңдер коллекцияларын сақтауға арналған.
Егерде мәліметтер базасы компьютерді сақталмаса немесе, оның тек қана бір
бөлімдері сақталса, онда оны басқа ақпарат көздерінен бақылауға болады.
Microsoft Access мәліметтер базасының файлының біреуінен барлық
мәліметті басқара алады. Бұл файл ішінде келесі объектілер қолданады:
- мәліметті сақтау таблицасы
- қажет мәліметті іздеуге және шығаруға жасалған запростар
- мәліметті таблицада қарауға , қосуға және өзгертуге арналған
- белгілі бір форматта берілген мәліметті және анализ үшін отчет шығару
- мәліметке кірудің қарау үшін, Интернет және интражелінің мәлімет
базасы арқылы жаңарту, мәліметтерді анализдеу.

Сурет 3

1) Мәліметтер бір кестеде бір-ақ рет сақталады, бірақ әртүрлі жерлерден
қарауға болады. Мәліметтерді өзгерту кезінде ол барлық жерлерде
өзгереді.
2) Мәліметтерді запроста көрсетеді.
3) Мәліметтерді формада көрсетеді
4) Мәліметтерді отчетта көрсетеді.
5) Мәліметтерді ақпаратқа кіру парақтарында көрсету.

Мәліметті сақтау кезінде әрбір түсініктеме түріне бір кестеден жасау
керек. Бірнеше кестедегі мәліметтерді запростарда, формаларда, отчеттарда
жинақтау үшін кесте арасында байланыстарды жасау қажет.

Сурет 4

1) Клиенттер туралы ақпарат енді Клиент кестесінде көрсетілген
2) Тапсырыс туралы ақпарат Тапсырыс кестесінде тұрады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.