Көлік қылмыстарының қылмыстық құқықтық және криминологиялық аспектілері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ - 343. 346 (574) Қолжазба құқығында

НҰРМҰХАНБЕТ ДАНИЯР ЫСҚАҚҰЛЫ

Көлік қылмыстарының қылмыстық

құқықтық және криминологиялық аспектілері

12. 00. 08 - Қылмыстық құқық және криминология;

қылмыстық-атқарушылық құқық

Заң ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін

алу үшін дайындалған диссертацияның

АВТОРЕФЕРАТЫ

Ғылыми кеңесші заң ғылымдарының

докторы, доцент А. А. Смағұлов

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2010

Қазақстан Республикасынының Қаржы полициясы академиясының Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу құқығы кафедрасында орындалды

Ғылыми жетекші: заң ғылымдарының докторы, доцент Смагулов А. А.

Ресми оппоненттер: заң ғылымдарының докторы,

профессор Чукмаитов Д. С.

заң ғылымдарының докторы,

профессор Рустемова Г. Р.

заң ғылымдарының докторы,

профессор Исаев А. А.

Жетекші ұйым: Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқарушылық жүйесінің Академиясы.

Диссертация 2010 жылы “29” қарашада сағат 11-00-де Қарағанды «Болашақ» университетінің жанындағы заң ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін қорғау жөніндегі ОД 14. 20. 07 біріккен диссертациялық кеңестінің мәжілісінде қорғалады.

Мекен - жайы: 18, Қарағанды қаласы, Ерубаев көшесі, 16 үй.

Диссертациямен Қарағанды «Болашақ» университетінің ғылыми кітапханасында танысуға болады.

Автореферат 2010 жылы “” қазанда таратылды.

Диссертациялық кеңестің

ғалым хатшысы, заң ғылымдарының

докторы, профессор Қ. А. Бакишев

КІРІСПЕ

Диссертациялық зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасында орын алып отырған көлік қылмыстарының қылмыстық құқықтық және криминологиялық аспектілері қарастырылған. Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасындағы көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылық белгілейтін заңнаманың пайда болуы мен қалыптасуы, көлік қылмыстарын саралау проблемалары, олардың пенализациясы және криминализациясы мәселелері қарастырылған. Сонымен қатар диссертацияда көлік қылмыстары криминологиялық тұрғыда терең сараланып, олармен күресудің нақты ұсыныстары берілген.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. «Тарихи тұрғыдан алғанда, еліміздің аумағы арқылы шығыстан батысқа және кері қарай көлік легі тоқтаусыз өтіп жатты, ал олардың жылжу жиілігі бүгінгі күні де саябырситын емес. Қазақстанның міндеті отандық көлік - коммуникация кешенінің бәсекелестік қабілетін және аумағымыз арқылы өтетін сауда легінің ұлғайтылуын қамтамасыз етуде жатыр.

Белгілі бір дәрежеде бұл сала біршама дамыған, ал ұзақ мерзімдік келешекте жан - жақты өсу стратегиясына ілесуге тиіс, мұның өзі ұлттық рынокты жан - жақты жетілдіруге және біздің көлік және коммуникациялық қызметімізге ден қоятын жаңа нарықтар іздеуге саяды. Бұл стратегия автомобиль жасау, туризм, қызмет жүйесі, жол және күрделі құрылыс салаларын барған сайын дамыта беруге және отандық өнімнің өзіндік құнындағы көлік шығасысын кемітуге жәрдемдесетін болады» [1, 67 б. ], - деп Елбасы ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен оларды іске асыру стратегияларының ішінде көліктің орнын ерекше бағалап көрсеткен.

Шынымен де көлік - біздің еліміздің экономикасы инфрақұрылымының аса маңызды құрамдас бөлігі, оның даму деңгейі мен жұмысына біртұтас мемлекеттің экономикалық стратегиясының жүзеге асырылуы тікелей байланысты.

Көліктің қалыпты жұмысына көлік қылмыстары елеулі нұқсан келтіреді, өкінішке орай, көлік қылмыстарының қазіргі кездегі жағдайы, құрылымы мен динамикасы аса қауіпті. Отандық және шет елдердің статистикасына жүргізілген зерттеу, әлемде жыл сайын 60 млн астам жол - көлік оқиғаларының тіркеліп, олардың салдарынан 500 мыңнан аса адам қаза тауып, 10 миллионға жуығы түрлі дәрежедегі жарақат алатындығын көрсетіп отыр. Кейбір мәліметтер бойынша әрбір тоғызыншы көлік жүргізушісі өмірінде автокөлік жол апатында жарақат алып немесе көз жұмады. Жол - көлік оқиғаларында қаза тапқан адамдардың саны жыл сайын 10 пайызға көбеюде. Сол себепті «автоөлімнің» жүрек және рак ауруларынан кейінгі үшінші орынға шыққандығы таңқалдырарлық жәйт емес. Бұл жерде автокөлік құралын пайдалану кезіндегі қаза табу қаупінің ықтималдылығы су көлігінен 12 есе, темір жол көлігінен - 3 есе және әуе көлігінен 1, 5 есе жоғары екендігін атап көрсетуіміз қажет [2, 10 б. ] .

Авариялардың деңгейі әлемдік теңіз және өзен флотында да жоғары деңгейде. Ливерпульдік сақтандырушылар ассоциациясының келтірген мәліметі бойынша, авариялық жағдайлардың салдарынан әлемде жыл сайын 8000 астам кеме түрлі деңгейдегі зиян шегеді [3, 20 б. ] . Бүкіл әлем бойынша теңіз қарақшылары 2009 жылдың өзінде ғана 406 кемеге шабуыл жасап, 867 теңізшіні тұтқынға алғандығы белгілі [4, 20 б. ] .

Көлік құралдарының аса жоғары қоғамдық қауіптілігі, жоғарыда көрсетілгенмен қатар - көлік құралдарының салдарынан пайда болатын адамдардың қаза табуы мен дене жарақаттарын алу деңгейі, жеке тұлғаға қарсы қылмыстардың барлығын қосқандағы зардаптан асып түсетіндігі, ал көлік қылмыстарының келтіретін материалдық шығынының миллиардттаған тенгемен есептеліп, өзінің көлемі бойынша меншікке қарсы қылмыстармен салыстырыла алмайтындығымен дәлелденеді. Осыған ұқсас тенденциялар әлем елдерінде де орын алып отыр. Бұл жерде көлік қылмыстарының, нақты бір елдің экономикалық, әлеуметтік және географиялық ерекшеліктеріне қарамастан бірдей динамикасы мен өсу деңгейінің қалыптасу феноменін көрсетуге болады. Әлемде қалыптасып отырған осындай жағдай, біздің көлік құралдарын тудыратын себептердің интернационалдылығы жайлы сөз қозғауымызды қажет етеді. Мысалы, Жапонияда көлік қылмыстарының 430 - 440 мың фактісі тіркелсе, олардың жалпы қылмыстардың деңгейіндегі көлемі 30 пайызды құрап отыр. Германияда жыл сайын қарастырылатын қылмыстық істердің жартысы дерлік, көлік қылмыстарына қатысты болса, Болгарияда олардың жалпы қылмыстардың ішіндегі көлемі 17 пайызды, Венгрияда - 20 пайызды құрайды. Осындай тенденциялар Азияның, Африканың және Латын Америкасының елдерінде бақылануда [5, 13 б. ] .

Жоғарыда көрсетілген мәліметтер, әлемдегі көлік қылмыстарының елеулі көлемі, аса жоғары деңгейі және де қауіптілігі жайлы тұжырым жасауға мүмкіндік береді. Бірақ, келтірілген мәліметтер негізінде көлік қылмыстарының еш кедергісіз дамуының жалғыз тенденциясы жайлы ғана қорытынды шығаруға болмайды, әрине. Осымен қатар әлем мемлекеттерінің заңдылықтарында көлік құралдарының қозғалуы және оларды пайдалану қауіпсіздігін арттыру деңгейінің жоғарылауы тенденциясын да байқауға болады.

Бұл жерде «ғылыми - техникалық революцияның негативті салдарының алдын алуда, басты рольдерге тек техникалық сипаттағы шаралар ғана емес, сонымен құқық та ие» [6, 12 б. ], - екендігін ұмытпау керек.

Біздің өміріміздегі көлік құралдарының қоғамдағы ролінің қарқынды өсуі, оның маңыздылығы, оны тиісті түрде қолдануға деген талаптардың өсуі, көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылықтың күрделі мәселелерін шешудің ғылыми және тәжірибелік қызығушылықты туындатады.

Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық заңдылығында көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін тараудың жарық көруінен пайда болған проблемалық мәселелер шешімін таппағандағы былай тұрсын, біздің ойымызша, заң шығарушының кейбір көліктік болып табылатын құрамдарды көліктік деп танымауы және көлік қылмыстарына жатпайтын қылмыстарды көліктік ретінде тануы, осы қылмыс құрамдарын сот - тергеу тәжірибесінде қолдануда қосымша қиындықтар туғызды.

Көрсетілгенмен қатар көлік қылмыстарының аса жоғары қоғамдық қауіптілігіне қарамастан елімізде осы қылмыстылықтың түрімен күресудің арнайы концепциясы жоқ.

Біздің пікірімізше, көрсетілген жағдайлар, диссертациялық зерттеудің өзектілігіне және тәжірибелік тұрғыдағы құндылығына негіз болады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қылмыстық құқық саласында көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылық белгілеудің проблемаларын өңдеуде және олармен келтірілетін қол сұғушылықтарға қарсы күрес жүргізу мәселелерін анықтауда елеулі тұрғыда еңбек сіңірген заңгерлер Ю. М. Антонян, Н. С. Алексеев, К. А. Бакишев, И. Н. Белокобыльский, С. Я. Булатов, С. В. Векленко, В. К. Глистин, В. А. Глушков, М. С. Гринберг, П. С. Дагель, А. И. Долгова, В. И. Жулев, В. И. Касынюк, В. Е. Квашис, П. В. Коробов, А. И. Коробеев, А. Г. Корчагин, В. Н. Кудрявцев, Н. Ф. Кузнецова, А. С. Кузьмина, Б. А. Куринов, В. В. Лукьянов, В. Г. Макашвили, В. А. Нерсесян, В. А. Серебрякова, И. М. Тяжкова, М. Г. Угрехелидзе, А. И. Чучаев, В. В. Шонина, В. Е. Эминов А. В. Арендаренко, Н. А. Бусырев, Т. М. Грекова, В. И. Егоров, В. А. Лихолая, Э. К. Набиев, П. П. Пантелеев, Б. В. Петухов, Ю. А. Панова, В. М. Хомич, Л. Г. Шайбазян, Е. Т. Абилезов т. б. кеңес және қазіргі кезең авторларының ғылыми еңбектері аталған зерттеудің эмпирикалық негізін құрайды. Мұның өзінде, олардың ұсыныстары мен тұжырымдары, әлі де болса осы зерттеу жұмысы бойынша бірқатар етек алды пікірталастар туғызады. Олар әлі де, одан әрі теориялық және тәжірибелік деңгейде зерттеуді қажет ететіндігімен сипатталады.

Ал еліміздің қазіргі кезеңдегі қылмыстық заңдылығын жалпы тұрғыда одан әрі жетілдіруге, дамытуға өз үлестерін қосып, еңбек сіңіріп жүрген: А. Н. Ағыбаев, Е. О. Алауханов, И. И. Рогов, Е. А. Онгарбаев, Г. И. Баймурзин, Г. Р. Рүстемова, Б. Х. Толеубекова, А. А. Темербеков, Д. С Чукмаитов, Р. Т. Нұртаев, Е. І. Қайыржанов, З. О. Ашитов, Н. М. Әбдіров, Б. С. Бейсенов, И. Ш. Борчашвили, Б. Ж. Жүнісов, А. А. Исаев, Г. С. Макуха, Г. С. Мәуленов, С. М. Рахметов секілді ғалымдарды ерекше атап өтуге болады.

Қазақстанда қылмыстық заңның өзгеруі ерекше мән-жайлар болып табылып, олардың арасында көлік қылмыстарында орналасқан кейбір көлік қылмыстарының құрамдарынынң қылмыстық заңда тиісті орналастырылмауы салдарынан қоғамдық карым - қатынастар толық ретке келтіріле алмауы, қол сұғылатын объектілердің жөнді анықталмауы, көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылықты белгілеу бойынша және оның криминологиялық проблемаларын арнайы зерттеу жүргізудің қажеттілігін айқындайды.

Диссертацияның мақсаты. Көлік қылмыстарымен байланысты күрделі ғылыми мәселелердің деңгейін қарастыру, оларға қылмыстық құқықтық және криминологиялық талдау жасау, сондай-ақ көлік қылмыстарымен күрес жүргізудің тиімді шараларын анықтау осы диссертациялық жұмыстың мақсаты болып табылады.

Диссертацияның міндеттері. Жоғарыда көрсетілген мақсаттарға жету үшін диссертациялық зерттеуде төмендегідей міндеттерді шешу көзделген:

- Көлік қылмыстарына және көлік құралдарына қатысты құқықтық заңнаманың, оның ішінде қылмыстық нормалардың Қазақстан аумағында пайда болуы және дамуы үдерісін толыққанды зерттеу;

- Алыс және жақын шет елдердің көлік қылмыстарына байланысты заңнамасын талдау және оны хронологиялық тұрғыда саралау;

- Көлік қылмысының заман ағымына сай жаңа ұғымын қалыптастыру;

- Көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылық көздейтін нормаларды топтастыратын заманның талаптарына жауап беретін жаңа «Көлік қылмыстары» тарауының жобасын қалыптастыру;

- Көлік қылмыстары үшін жауаптылық көздейтін құрамдардың санкцияларының құрастырылуын әділеттілік, ізгілік қағидаларына сай қайта қарастыру;

- Көлік қылмыстарымен күресудің жаңа, заманауи концепциясын ұсыну.

Зерттеудің объектісі көлік қылмыстарының салдарынан міндетті түрде зардап шегетін қылмыстық заңмен қорғалатын және олардың алдын алу кезінде пайда болатын қоғамдық қатынастар зерттеудің объектісі болып табылады.

Зерттеудің пәні көлік қылмыстарының қылмыстық құқықтық және криминологиялық сипаттамасы, осы қылмыстар үшін жауаптылық көздейтін қылмыстық құқықтық нормалар және көлік қылмыстарының алдын алу шаралары болып табылады.

Зерттеу жұмысының методологиясы мен методикасы. Зерттеу жұмысы диалектикалық логика, философия, мемлекет және құқық теориясының, қылмыстық құқықтың және қылмыстық іс жүргізудің негізгі қағидалары мен негіздеріне сүйене отырып жүзеге асырылды.

Диссертациялық жұмыс үрдісінде логикалық-заңи, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, криминологиялық және жалпы ғылыми әдістер қолданылды. Сонымен қатар құжаттарды саралау және олармен жүйелі түрде танысу қолданылды. Көлік қылмыстарына қатысты тәжірибеде орын алған қылмыстық істер, анкеталар және басқа да қажетті құжаттар пайдаланылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы.

Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық және криминология ғылымының тарихында тұңғыш рет, көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылық көздейтін қылмыстық құрамдардың проблемалары және көлік қылмыстарының алдын алу мәселелері кешенді түрде және монографиялық деңгейде зерттелуінде болып табылады;

Көлік қылмыстарына және көлік құралдарына қатысты құқықтық заңнаманың, оның ішінде қылмыстық нормалардың Қазақстан аумағында пайда болуы және дамуы үдерісі алғаш рет кешенді түрде және монографиялық деңгейде толыққанды зерттелді;

Көлік қылмысының заман ағымына сай жаңа ұғымы қалыптастырылды;

Көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылық көздейтін нормаларды топтастыратын заманның талаптарына жауап беретін жаңа «Көлік қылмыстары» тарауының жобасын жасалды;

Көлік қылмыстары үшін жауаптылық көздейтін құрамдардың санкцияларының құрастырылуын әділеттілік, ізгілік қағидаларына сай қайта қарастырылып көлік қылмыстарымен күресудің жаңа, заманауи концепциясы ұсынылды.

Зерттеудің эмпирикалық базасы болып

Қазақстан Республикасы аумағында 1990 - 2010 жылдары аралығында жасалынған көлік қылмыстары бойынша статистикалық мәліметтер;
1960 жөне 2010 жыл аралығындағы сот - тергеу тәжірибесі. Соның ішінде, көлік қылмыстарына байланысты Алматы, Тараз қалалары және Алматы облыстық, Жамбыл облыстық, Қарағанды облыстық, Ақмола облыстық соттарымен қарастырылған 632 қылмыстық іс құрайды;
тергеу, сот органдары, прокуратура жөне анықтау органдарының қызметкерлерін (125 адам) және Алматы қаласының көлік жүргізушілерінен (280 адам) алынған анкеталық сұрақтар.

- зерттеу жұмысының мәліметтер базасын ҚР ІІМ қылмыстылық жағдай туралы статистикалық есептері, Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының жанындағы құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеттің қарастырылып отырған тақырыпқа қатысты мәліметтері құрайды.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар. Көлік қылмысары үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін нормаларды жетілдіру мақсатында диссертациялық жұмыстың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес, төмендегідей тұжырымдар қорғалуға ұсынылады:

- Қазақстан мемлекеттілігінің дамуы, оның феодалдық, социалистік формациядан, капиталистік қоғамдық қатынасқа сай мемлекетке айналуы, мемлекеттің негізгі даму бағыттарының бірі - көлік инфрақұрылымының аса қарқынды дамуымен сипатталды. Сәйкесінше көлік құралдарын ережесіз пайдаланудың қауіптілігі, олардың қатерлі қауіп көзі болып табылуы - көлік құралдарына қатысты құқықтық заңнаманың, соған байланысты қылмыстық нормалардың пайда болуын тудырды;

- Алыс және жақын шет елдердің көлік қылмыстарына байланысты заңнамасын талдау және оны хронологиялық тұрғыда саралау, Қазақстандық қылмыстық заңнаманың пайда болуынан бастап қазіргі кезеңге дейін жетекші орындарға ие болып, өзінің жеке ұстанымына ие екендігін көрсетті;

- Көлік қылмысының ұғымына қатысты ұстанымдардың бірізді болмауы, оның заман ағымына сай өзгеруге икемді болуы, көлік қылмысының түсінігін жете қалыптастыру қазірдің өзінде қажет болып отыр;

- Көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылық көздейтін нормалардың тараудағы топтастырылуы ғылыми үйлесімділік талаптарына жауап бермейді. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқықтық заңнамасы құрамы өзгертілген жаңа «Көлік қылмыстары» тарауын қажет етіп отыр;

- Көлік қылмыстары құрамдарының диспозициялары және санкцияларының құрастырылуы әділеттілік қағидасына сай келмейді және қылмыстық құқықтық шаралардың мөлшерленуіне деген өзгеше, жаңа көзқарасты қажет етеді;

- Көлік қылмыстарының қазіргі кездегі криминогендік жағдайының өршуі, мемлекет тарапынан осы қылмыстар санатына деген көзқарасты өзгертіп, көлік қылмыстарымен күресудің жаңа концепциясын қалыптастыруды қажет етеді.

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Зерттеу нәтижелерінің құндылығы қылмыстық құқық пен криминология теориясының дамуына белгілі бір үлесін қосудан, сонымен қатар көлік қылмыстары үшін қылмыстық жауаптылықтың қылмыстық-қүқықтық және криминологиялық сипаттамасында кездесетін кейбір жеткіліксіз белгілерін толықтырудан тұрады.

Зерттеу барысында жасалған қорытындылар көлік қылмыстылығымен күресудегі қылмыстық саясатты анықтайтын тұжырымдарды құрастыру барысында қолданылуы мүмкін.

Диссертацияда берілген ұсыныстар, тұжырымдар немесе қорытындылар:

- Ішкі істер органдарында, прокуратура, сот органдарының құқық қолдану және қылмыстардың алу жұмыстарында;

- ҚР Жоғары Соты Пленумы басшылыққа алған қаулыларын және түсіндірмелерінің жобасын өңдеуде немесе заң шығару тәжірибесіндегі қылмыстық заң атқарушылықты жетілдіруде;

- көлік қылмыстарымен қылмыстық - құқықтық күресудегі күрделі мәселелерді одан әрі өңдеуге қатысты ғылыми - зерттеу жұмыстарында;

- білім беруде, «қылмыстық құқық» және «криминология» курсын жүргізуде және де жоғарғы немесе орта заң оқу орындарында арнайы курстар бойынша сабақ өткізуде, сонымен қатар сот, тергеу қызметкерлерінің біліктілігін жетілдіруде қолданылуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі. Жүргізілген зерттеулердің негізгі теориялық қорытындылары мен ұсыныстары халықаралық және республикалық ғылыми тәжірибелік конференциялар мен басылымдарда жарық көрді.

Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс зерттеудің сипаты, алдына қойған проблемалық мәселелерді қарастыру деңгейімен, жүргізілген зерттеулердің логикалық байланысы мен мақсаттарына сәйкес құрылған.

Жұмыс кіріспеден, 5 тараудан, 32 бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттердің тізімінен тұрады. Диссертациялық жұмыстың көлемі Білім және Ғылым министрлігінің Қадағалау комитеттің докторлық диссертацияларға қоятын талаптарына сай келеді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Бірінші бөлімде Қазақстан аумағында көлік қылмыстары үшін жауапкершілік жөніндегі қылмыстық заңнамаға ретроспективтік шолу жасалды. 1. 1. Бөлімшесінде Қазақстанның РСФСР құрамындағы автономды республика ретінде кіру кезеңі ішіндегі көлік қылмыстары үшін жауапкершілік (1920 - 1936 жж. ) мәселелері қарастырылған.

Көліктің арбалы түрінің орнына механикалық көлік түрлерінің пайда болуы (теміржол, су, әуе) қоғамдағы ғылыми-техникалық төңкеріс сатыларының бірі болып табылатындығы белгілі, бірақ көліктің жаңа түрлерінің пайда болу үдерісінің зор пайдасымен қатар, оларды дұрыс пайдаланбау ауыр және кейде өте ауыр салдары да бар екендігін де көрсетті.

Қазан революциясына дейін Қазақстан қазіргі түсініктегі көлік жолдары жоқ ел болғандығы белгілі. 1910 жылы еліміздің автопаркі бар жоғы шетелдік 20 автомобиль және 12 мотоциклден құралып, ал кейбір региондарда автомобильдер жайлы тіпті түсінік те болмаған [7, 348 б. ] . Ал 1920 жылы елімізде небары 4 мотоцикл, 2 автомобиль болғандығын тарих көрсетіп отыр [8, 23 б. ] . Ресейде көлік түрлерінен негізінен ат арба, су және темір жолы көлігі қолданылған. Сол себепті Кеңес мемлекеті өз өмірінің алғашқы жылдарында - ақ, алдымен су және темір жол көліктеріндегі жауапкершілік жайлы арнайы нормаларды қабылдаған болатын. Бұл кезеңде жас мемлекет үшін - көлікті қолдап, оны заңдық тұрғыдан, солардың ішінде қылмыстық құқықтық шаралардың көмегімен де қорғау мәселесі өздігінше өткір тұрған еді. Ал автокөлік құралдарымен жасалынатын қылмыстар үшін, қылмыстық жауапкершілікті көздейтін нормалар мүлдем болған жоқ [9, 10 б. ] .

Заманның талабына сай, жаңа көлік түрлерінің пайда болуы мен жолда жүріп тұру ережелерінің өзгеруі заң шығарушыдан көптеген нормативтік актілерді шығаруды талап етті. Бірақ, көліктің жалпы санының төмендігі, олардың елдің экономикасы мен шаруашылығында өте тар ауқымда қолданылуына әкеліп соқты. Сәйкесінше, қарастырылып отырған кезеңде жалпы қылмыстардың деңгейіндегі үлесі бойынша көліктегі қылмыстар деңгейі өте төмен болды. Бұл жағдайды профессор С. Я. Булатов сол кезеңдегі көлік құралдарының даму деңгейінің төмендігімен түсіндіреді. Ал, көлікте орын алған кейбір оқиғаларды саралау соттар үшін аса қиындық туғызған жоқ [10, 148 б. ] .

Су көлігіне қатысты арнайы баптардың ішінде олардың кейбірін ғана айрықша атап өтуге болады. Осылайша, 1923 жылғы 24 наурыздағы «Ішкі су арқылы тасымалдау жолдарының жұмысы және тасымалдау бойынша есеп беру тәртібі туралы» АТБ (СТО) қаулысына сәйкес, - «кемелер, сал және айлақтардың басқарушылары Халық Комиссариатының тасымал жолдары жөніндегі жергілікті статистикалық агенттеріне олардың талабы бойынша тасымалданатын жүк және жолаушылар туралы деректер беріп отыруға міндетті болған»[11] . Осы талапты бұзу РСФСР ҚК-нің 86, 90, 118 және 226 баптары бойынша қылмыстық жауапкершілік көзделген болатын. Аталмыш құқықбұзушылықтар үшін жауапкершіліктің осындай «әрқилылығы» билік өкіліне қарсылық көрсету (86 бап) немесе біле тұра жалған хабар айту (90 бап) немесе тиісті мәліметтер, анықтамалар, есептерді мерзімінде бермегені үшін (ҚК-тің 118 және 226 баптары) нақты жағдайларға байланысты анықталды. Заң бойынша жалау көтеруге құқығы жоқ теңіз сауда кемесінде КСРО жалауын көтергендігі үшін қылмыстық жауапкершілікті бекіткен ҚК-ке Бүкілодақтық атқару комитеті және Халық комиссарлары кеңесінің 1924 жылғы 15 желтоқсандағы Қаулысымен енгізілген 97 «а» бапты да атап өткен жөн.

1. 2. Бөлімшесінде 1936-1991 жж. Одақтық Совет Республикасының мәртебесіндегі Қазақ Совет Социалистік Республикасындағы көлік қылмыстары үшін жауапкершілік мәселелері қарастырылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.