Жинақтаушы зейнетақы қорының маркетингтік қызметтерінің әмбебаптылығы
Кіріспе
1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет етуінің теориялық негіздері.
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру.
1.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингін теориялық дәлелдеу.
1.3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингі.
2. Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызметінің даму жағдайы.
2.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жалпы қызмет етуін талдау.
2.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызмет ерекшеліктерін талдау.
2.3. Қазақстанның зейнетақы нарығының инвестициялық қызметін талдау.
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының даму перспективалары.
3.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызметін ұйымдастырудың шетел тәжірибесі.
3.2. Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметін жетілдіру жолдары.
Қорытынды.
1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет етуінің теориялық негіздері.
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру.
1.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингін теориялық дәлелдеу.
1.3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингі.
2. Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызметінің даму жағдайы.
2.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жалпы қызмет етуін талдау.
2.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызмет ерекшеліктерін талдау.
2.3. Қазақстанның зейнетақы нарығының инвестициялық қызметін талдау.
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының даму перспективалары.
3.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызметін ұйымдастырудың шетел тәжірибесі.
3.2. Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметін жетілдіру жолдары.
Қорытынды.
Жас мемлекетіміздің алға басқан қадамы жыл сайын қарқын ала түсуде. Он бес жыл тарих үшін тіптен де көп болып саналмағанымен осынау жылдарда дербес мемлекет ретінде өз іргетасын қалап, оны нығайтумен айналысқан Қазақстан үшін оңайға тимегені бәрімізге анық. Ел экономикасы өркендеп, халықтың әл-ауқаты арта түсті. Бұл мемлекет басшысының сындарлы саясатымен жеткен жетістік.
Біздің елімізде жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізілгеннен бері сегіз жыл өтті. Осы аралықта еліміздің зейнетақы нарығы мәнді түрде, санды және сапалы түрде дамыды. Сегіз жылдық мерзім ішінде зейнетақы активтері ең негізгі ішкі ұзақ мерзімді инвестиция көзі болып табылады, яғни басқа инвесторлрдың институттарына қарағанда жинақтаушы зейнетақы қорлары бүгінгі таңда ең қуатты инвестициялық потенциалға ие.
Бастапқы бес жылды (1998-2002 жылдар) ғалымдар мен практиктер (тәжірибешілер) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің құрылымы және оның қосалқы инфрақұрылымының құрылу мерзімі деп таныды. Бұл мерзімде зейнетақы нарығының негізгі қатысушылары (ірі отандық қаржы және өндірістік топтар, қаржы нарығының негізгі мамандандырылған қатысушылары) анықталды. Жинақтаушы зейнетақы нарығының негізіг белгілері біртіндеп пайда болды, себебі оның бастапқы туындаған жылдарында қатысушылар арасындағы қатынас негіздері қаланды, жүйенің техникалық инфрақұрылымы, мемелекеттік бақылау және қадағалау құрылымы, зейнетақы нарығының жұмыс істеу нормативті-құқықтық базалары құрылды. Жинақтаушы зйенетақы қоры үшін бастапқы жылдары ең пайдасы көп және ернтабельді деп бағалауға болады.
Басқа институцианалды инвестордан жинақтаушы зейнетақы қорының өзгешелігі, ол ең «ұзақ» инвестициялық ресурстарды және соған сәйкес ең қуатты инвестициялық потенциалды иеленуде. Бірақ, ұлттық валютамызды нығайту жағдайында қаржы құралдарының тапшылығы жинақтаушы инвестициялық қорлардың инвестициялық қоржынының кірісіне едәуір мәселе туғызып отыр. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мәселелерін бағалы қағаздар нарығын жетілдірмей шешу мүмкін емес.
Соңғы жылдары зейнеткерлердің тұрмыс деңгейін қолдауға бағытталған шаралар тұрақты түрде қабылданып келеді. Еліміздегі зейнетақымен қамсыздандыру бағдарламасы өткен жылдан бастап, Қазақстанда зейнетақы жүйесін реформалау жүзеге асырылуда. Реформаның стратегиялық бағыты – белгілі бір кезеңде сақталып отырған ұрпақтар ынтымақтастығы қағидатынан дербес зейнетақы жинақтары қағидатына біртіндеп көшу. Реформаның басталуы өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарына тура келді.
Біздің елімізде жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізілгеннен бері сегіз жыл өтті. Осы аралықта еліміздің зейнетақы нарығы мәнді түрде, санды және сапалы түрде дамыды. Сегіз жылдық мерзім ішінде зейнетақы активтері ең негізгі ішкі ұзақ мерзімді инвестиция көзі болып табылады, яғни басқа инвесторлрдың институттарына қарағанда жинақтаушы зейнетақы қорлары бүгінгі таңда ең қуатты инвестициялық потенциалға ие.
Бастапқы бес жылды (1998-2002 жылдар) ғалымдар мен практиктер (тәжірибешілер) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің құрылымы және оның қосалқы инфрақұрылымының құрылу мерзімі деп таныды. Бұл мерзімде зейнетақы нарығының негізгі қатысушылары (ірі отандық қаржы және өндірістік топтар, қаржы нарығының негізгі мамандандырылған қатысушылары) анықталды. Жинақтаушы зейнетақы нарығының негізіг белгілері біртіндеп пайда болды, себебі оның бастапқы туындаған жылдарында қатысушылар арасындағы қатынас негіздері қаланды, жүйенің техникалық инфрақұрылымы, мемелекеттік бақылау және қадағалау құрылымы, зейнетақы нарығының жұмыс істеу нормативті-құқықтық базалары құрылды. Жинақтаушы зйенетақы қоры үшін бастапқы жылдары ең пайдасы көп және ернтабельді деп бағалауға болады.
Басқа институцианалды инвестордан жинақтаушы зейнетақы қорының өзгешелігі, ол ең «ұзақ» инвестициялық ресурстарды және соған сәйкес ең қуатты инвестициялық потенциалды иеленуде. Бірақ, ұлттық валютамызды нығайту жағдайында қаржы құралдарының тапшылығы жинақтаушы инвестициялық қорлардың инвестициялық қоржынының кірісіне едәуір мәселе туғызып отыр. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мәселелерін бағалы қағаздар нарығын жетілдірмей шешу мүмкін емес.
Соңғы жылдары зейнеткерлердің тұрмыс деңгейін қолдауға бағытталған шаралар тұрақты түрде қабылданып келеді. Еліміздегі зейнетақымен қамсыздандыру бағдарламасы өткен жылдан бастап, Қазақстанда зейнетақы жүйесін реформалау жүзеге асырылуда. Реформаның стратегиялық бағыты – белгілі бір кезеңде сақталып отырған ұрпақтар ынтымақтастығы қағидатынан дербес зейнетақы жинақтары қағидатына біртіндеп көшу. Реформаның басталуы өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарына тура келді.
1. «Қазақстан Республикасы зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңы 1997 жыл 20 маусым.
2. «Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсызландыру заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы 2005 жыл 16 маусым.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының «Жинақтаушы зейнетақы қорларын, олардың құрылтай құжаттарына, жинақтаушы зейнетақы қорларының филиалдары мен өкiлдiктерiн ашуға келiсiм беруге өзгерiстер мен толықтыруларды әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуге рұқсат беру ережесiн бекiту туралы» 2003 жыл 29 мамыр № 176 қаулысы.
4. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев. Қаржы. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық. Алматы, 2005.
5. Абдильманова Ш.Р. Банковский маркетинг на рынке услуг населению. Алматы, 2000.
6. Оспанова М.Ш. Проблемы социальной защиты населения Республики Казахстан в условиях переходного периода. Тараз, 2000.
7. Ерошенков С. Мировой опыт реформирования пенсионных систем. Москва, 2000.
8. Тоқсанбай С.Р. толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы: Сөздік-Словарь, 1999.
9. Рыжановская Л.Ю, Столярова А.А, Намсараева Е. М. «Развитие пенсионной реформы в России, создание и размещение пенсионных резервов». Финансы и кредит, № 7(121) 2003.
10. Алибаев А. «Зарубежный опыт реформирования пенсионных систем». Рынок ценных бумаг Казахстана. №11 2002.
11. «Қазақстанның зейнетақы жүйесі: қателіктер бойынша жұмыс». Сыр бойы. 2005 жыл 27 сәуір.
12. Мырзабеков С. «Зейнетақы жүйесін реформалау тәжірибесі». Сыр бойы. 2005 жыл 21 қазан.
13. Пенсионная реформа в России. Адвокат. № 2 2002 февраль.
14. США-Канада: экономика – политика – культура. №3 2001.
15. Нурланова Н.К., Еспенбетова Б.А. «Проблемы управления активами пенсионных фондов в условиях нового правового поля». Банки Казахстана. №6 2003.
16. Тулепбаев К.М. «Человеческий капитал – новый финансовый инструмент накопительных пенсионных фондов». Банки Казахстана. №7 2003.
17. «Жинақтаушы зейнетақы жүйесі». Банки Казахстана. №8 2005.
18. «Накопительная пенсионная система». Банки Казахстана. №2 2006.
19. Суанбекова И. «Комментарии к изменениям в пенсионном законодательстве» РЦБК. №16 2005.
20. Джумабеков А. «Накопительная пенсионная система Республики Казахстан» РЦБК. №16 2005.
21. Жонкебаева Р. «Государственное регулирование НПС Казахстана». РЦБК. №23-24 2005.
22. «Накопительная система пенсионного обеспечения Республики Казахстан по состоянию на 1 января 2006 года». РЦБК. №23-24 2005.
23. Касымбекова Г. «Накопительные пенсионные системы». Ценные бумаги. Июнь 2005.
24. Бекбердиев Б.Д. «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету проблемалары». Қаржы қаражат. №3 2001.
25. Карабалаева Г. «Параметры конкурентоспособности казахстанских накопительных пенсионных фондов». Қаржы қаражат. №3 2004.
26. Карабалаева Г. «Теоретические обоснования маркетинга услуг накопительных пенсионных фондов». Қаржы қаражат. №1 2005.
27. Карабалаева Г. «особенности маркетинговых услуг накопительного пенсионного фонда». Қаржы қаражат. №2 2005.
28. Адамбекова А. «Анализ пенсионного рынка Казахстана». Қаржы қаражат. №5 2005.
2. «Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсызландыру заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы 2005 жыл 16 маусым.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының «Жинақтаушы зейнетақы қорларын, олардың құрылтай құжаттарына, жинақтаушы зейнетақы қорларының филиалдары мен өкiлдiктерiн ашуға келiсiм беруге өзгерiстер мен толықтыруларды әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуге рұқсат беру ережесiн бекiту туралы» 2003 жыл 29 мамыр № 176 қаулысы.
4. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев. Қаржы. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық. Алматы, 2005.
5. Абдильманова Ш.Р. Банковский маркетинг на рынке услуг населению. Алматы, 2000.
6. Оспанова М.Ш. Проблемы социальной защиты населения Республики Казахстан в условиях переходного периода. Тараз, 2000.
7. Ерошенков С. Мировой опыт реформирования пенсионных систем. Москва, 2000.
8. Тоқсанбай С.Р. толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы: Сөздік-Словарь, 1999.
9. Рыжановская Л.Ю, Столярова А.А, Намсараева Е. М. «Развитие пенсионной реформы в России, создание и размещение пенсионных резервов». Финансы и кредит, № 7(121) 2003.
10. Алибаев А. «Зарубежный опыт реформирования пенсионных систем». Рынок ценных бумаг Казахстана. №11 2002.
11. «Қазақстанның зейнетақы жүйесі: қателіктер бойынша жұмыс». Сыр бойы. 2005 жыл 27 сәуір.
12. Мырзабеков С. «Зейнетақы жүйесін реформалау тәжірибесі». Сыр бойы. 2005 жыл 21 қазан.
13. Пенсионная реформа в России. Адвокат. № 2 2002 февраль.
14. США-Канада: экономика – политика – культура. №3 2001.
15. Нурланова Н.К., Еспенбетова Б.А. «Проблемы управления активами пенсионных фондов в условиях нового правового поля». Банки Казахстана. №6 2003.
16. Тулепбаев К.М. «Человеческий капитал – новый финансовый инструмент накопительных пенсионных фондов». Банки Казахстана. №7 2003.
17. «Жинақтаушы зейнетақы жүйесі». Банки Казахстана. №8 2005.
18. «Накопительная пенсионная система». Банки Казахстана. №2 2006.
19. Суанбекова И. «Комментарии к изменениям в пенсионном законодательстве» РЦБК. №16 2005.
20. Джумабеков А. «Накопительная пенсионная система Республики Казахстан» РЦБК. №16 2005.
21. Жонкебаева Р. «Государственное регулирование НПС Казахстана». РЦБК. №23-24 2005.
22. «Накопительная система пенсионного обеспечения Республики Казахстан по состоянию на 1 января 2006 года». РЦБК. №23-24 2005.
23. Касымбекова Г. «Накопительные пенсионные системы». Ценные бумаги. Июнь 2005.
24. Бекбердиев Б.Д. «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету проблемалары». Қаржы қаражат. №3 2001.
25. Карабалаева Г. «Параметры конкурентоспособности казахстанских накопительных пенсионных фондов». Қаржы қаражат. №3 2004.
26. Карабалаева Г. «Теоретические обоснования маркетинга услуг накопительных пенсионных фондов». Қаржы қаражат. №1 2005.
27. Карабалаева Г. «особенности маркетинговых услуг накопительного пенсионного фонда». Қаржы қаражат. №2 2005.
28. Адамбекова А. «Анализ пенсионного рынка Казахстана». Қаржы қаражат. №5 2005.
Жоспары
Кіріспе
1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет етуінің теориялық негіздері.
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру.
1.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингін теориялық
дәлелдеу.
1.3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингі.
2. Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік
қызметінің даму жағдайы.
2.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жалпы қызмет етуін талдау.
2.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызмет
ерекшеліктерін талдау.
2.3. Қазақстанның зейнетақы нарығының инвестициялық қызметін талдау.
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының даму перспективалары.
3.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызметін
ұйымдастырудың шетел тәжірибесі.
3.2. Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметін
жетілдіру жолдары.
Қорытынды.
Кіріспе.
Жас мемлекетіміздің алға басқан қадамы жыл сайын қарқын ала түсуде. Он
бес жыл тарих үшін тіптен де көп болып саналмағанымен осынау жылдарда
дербес мемлекет ретінде өз іргетасын қалап, оны нығайтумен айналысқан
Қазақстан үшін оңайға тимегені бәрімізге анық. Ел экономикасы өркендеп,
халықтың әл-ауқаты арта түсті. Бұл мемлекет басшысының сындарлы саясатымен
жеткен жетістік.
Біздің елімізде жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізілгеннен бері сегіз
жыл өтті. Осы аралықта еліміздің зейнетақы нарығы мәнді түрде, санды және
сапалы түрде дамыды. Сегіз жылдық мерзім ішінде зейнетақы активтері ең
негізгі ішкі ұзақ мерзімді инвестиция көзі болып табылады, яғни басқа
инвесторлрдың институттарына қарағанда жинақтаушы зейнетақы қорлары бүгінгі
таңда ең қуатты инвестициялық потенциалға ие.
Бастапқы бес жылды (1998-2002 жылдар) ғалымдар мен практиктер
(тәжірибешілер) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің құрылымы және оның қосалқы
инфрақұрылымының құрылу мерзімі деп таныды. Бұл мерзімде зейнетақы
нарығының негізгі қатысушылары (ірі отандық қаржы және өндірістік топтар,
қаржы нарығының негізгі мамандандырылған қатысушылары) анықталды.
Жинақтаушы зейнетақы нарығының негізіг белгілері біртіндеп пайда болды,
себебі оның бастапқы туындаған жылдарында қатысушылар арасындағы қатынас
негіздері қаланды, жүйенің техникалық инфрақұрылымы, мемелекеттік бақылау
және қадағалау құрылымы, зейнетақы нарығының жұмыс істеу нормативті-
құқықтық базалары құрылды. Жинақтаушы зйенетақы қоры үшін бастапқы жылдары
ең пайдасы көп және ернтабельді деп бағалауға болады.
Басқа институцианалды инвестордан жинақтаушы зейнетақы қорының
өзгешелігі, ол ең ұзақ инвестициялық ресурстарды және соған сәйкес ең
қуатты инвестициялық потенциалды иеленуде. Бірақ, ұлттық валютамызды
нығайту жағдайында қаржы құралдарының тапшылығы жинақтаушы инвестициялық
қорлардың инвестициялық қоржынының кірісіне едәуір мәселе туғызып отыр.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мәселелерін бағалы қағаздар нарығын
жетілдірмей шешу мүмкін емес.
Соңғы жылдары зейнеткерлердің тұрмыс деңгейін қолдауға бағытталған
шаралар тұрақты түрде қабылданып келеді. Еліміздегі зейнетақымен
қамсыздандыру бағдарламасы өткен жылдан бастап, Қазақстанда зейнетақы
жүйесін реформалау жүзеге асырылуда. Реформаның стратегиялық бағыты –
белгілі бір кезеңде сақталып отырған ұрпақтар ынтымақтастығы қағидатынан
дербес зейнетақы жинақтары қағидатына біртіндеп көшу. Реформаның басталуы
өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарына тура келді. Экономикалық ауқымды
дағдарыс, қаржылық тұрақсыздық пен инфляция жағдайында зейнеткерлер
алдындағы мемлекет міндеттемелерінің орындалуы қиынға соқты. Зейнетақының
уақытында төленбеуі халық арасындағы наразылықтың және әлеуметтік
шиеленістің өсуіне әкеле жатты.
Сондықтан елбасының бастамасымен зейнетақы жүйесін реформалау
тұжырымдамасы қабылданды. Реформаның басты мақсаты зейнетақы жасындағы
халықтың тұрмыс деңгейін арттыру болып табылады. Осы мақсатпен қызметкердің
өзінің және жұмыс берушінің жауапкершілігін ұлғайта отырып, зейнетақымен
қамсыздандырудың қосымша нысандарын (міндетті және ерікті) құру міндеті
алдымызда тұр. Бұған қоса, жинақтаушы жүйе ел экономикасына қосылатын
капиталдың, жинақтар мен инвестициялардың өсуіне, мемлекеттік бюджетке
түсетін жүктеменің төмендеуіне ықпал етуге тиіс.
Өткен жылдан бастап, әлеуметтік қамсыздандырудың идеологиясы барынша
қарапайым үш деңгейлік жүйесін қалыптастыруға бағытталған әлеуметтік
реформаларды тереңдетудің үш жылдық бағдарламасын іске асыруды басталды.
Мемлекет басшысының жолдауына және Қазақстан Республикасында
әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған
бағдарламасына сәйкес зейнетақы жүйесін одан әрі дамыту, зейнетақымен
қамсыздандырудың үш деңгейлі жүйесін құруға бағытталған.
Бірінші деңгей – барлық азаматтар үшін мемлекеттік базалық (іргелік)
зейнетақы. Екінші деңгей – ынтымақты жүйеден (республикалық бюджет) және
міндетті зейнетақы жарналары есебінен жинақтаушы зейнетақы қорларынан
төленетін зейнетақы. Үшінші деңгей – ерікті және ерікті кәсіптік зейнетақы
аударымдары есебінен қосымша төлемдер.
Осындай үш сатылы зейнетақымен қамсыздандыру азаматтардың қарттық
кезеңін лайығымен қамсыздандыруға тиісті жағдай туғызады деп есептеуге
болады.
Зейнетақы жүйесінің бірінші деңгейі – базалық зейнетақы – бұл
зейнеткерлік жасқа жеткенде еліміздің барлық азаматтарына олардың еңбек
өтіліне, жалақысы мен тағайындалған зейнетақысының мөлшеріне қарамастан
төленетін мемлекетпен кепілденген төлем болып табылады. Базалық
зейнетақының мөлшері республикалық бюджет туралы заңмен жыл сайын
белгіленетін болады. 2010 жылға қарай оның мөлшерін күн көру шегінің 75%-на
дейін жеткізужоспарланып отыр.
1998 жылға дейін зейнетақы төлемдерін алып келген адамдарға, сондай-ақ
заңның 9-бабына сәйкес зейнеткерлік жасына жеткен толық және толық емес
жұмыс стажы бойынша зейнетақы төлемдерін, зейнетақы жасындағы мүгедектерге
мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі өтініш талап етілмей, зейнетақылық іс-
қағазындағы құжаттары негізінде тағайындалады.
Базалық зейнетақымен қатар, жыл сайын ынтымақты жүйесінен берілетін
зейнетақылардың мөлшерін арттыру жөнінде шаралар қабылданады.
1.Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет етуінің теориялық негіздері.
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру.
Қазақстан – халықтарды әлеуметтік қамсыздандыру реформасын жүзеге
асырушылардың ТМД елдерінің ішіндегі алғашқысы. Бұл реформаның жүзеге асуы
негізінде зейнетақы жүйесі құрылды. 1997 жылы 12 мамырда зейнетақымен
қамсыздандыруға байланысты Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы
қабылданды. 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының
зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы негізінде іс-шаралар жүргізілуде.
1997 жылғы 20 маусымдағы Қазақстан Республикасының зейнетақымен
қамсыздандыру туралы заңы азаматтарды зейнетақымен қамсыздандырудың
құқықтық және әлеуметтік негіздерін белгілейді, мемлекеттік органдардың
меншік нысандарына қарамастан, жеке және заңды тұлғалардың, азаматтардың
зейнетақымен қамсыздандыруға конституциялық құқығын іске асыруға қатысуын
реттейді.
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз етудің сферасында
негізгі субъектісі ретінде жинақтаушы зейнетақы қорларын, зейнетақы
активтерін басқаруды жүзеге асырушы ұйымдардың және кастодиан-банктерінің
пайда болуына, дамуына жағдай жасады.
Қазақстандағы зейнетақы реформасы екі жүйеде жүргізілген. Бірінші
Қазақстанда 1998 жылға дейін қолданылған жүйе мынадай ерекшкліктерімен
сипатталады:
1) зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттік монополия;
2) әлеуметтік қамсыздандыру қорларына түсетін міндетті зейнетақы
жарналарының топтастырылуы;
3) жүйе ішінде қаражаттарды қайта бөлу.
Мұндай жүйе жоспарлы директивалық экономика, еңбекке қабілетті
халықтың жұмыспен толық қамтылуы, мемлекет тарапынан жоғары ара қатынасы
жағдайында тиімді болды. Өмір сүрген жүйе азаматтардың түрлі кәсіптік және
әлеуметтік санаттарына арналған жеңілдіктердің көптеген түрлерінің болуымен
сипатталады.
90-жылдардың басы мен ортасындағы экономиканың дағдарысы әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің де дағдарысына қозғау салды, бұл жарналарды төлеудің
базалық көрсеткіштерінің құлдырауынан да, сондай-ақ әлеуметтік қорларға
оларды толық және уақытылы аударып отыруға төлеушілердің мүдделігінің
болмауынан да әлеуметтік сақтандыруға төленетін жарналардың
жиналымдылығының төмен деңгейінде көрінетін еді; бұл зейнеткерлер мен
жәрдемақы алатындар алдында берешектің үлкен көлеміне жеткізді; әлеуметтік
қорлар қаражатттарының инфляциялық құнсыздануы зейнеткерлердің күнкөріс
минимумдағы қажеттіліктерін қамтамасыз етпеді.
Екінші Қазақстанда жүргізіліп жатқан зейнетақы реформасының негізінде
сипатталады:
1) зейнетақымен қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу;
2) зейнетақы қорын қалыптастыруға қатысқан 30 жастан төмен емес
азаматтар үшін ең аз белгіленген күнкөріс минимумын сақтау жөніндегі
мемлекеттің кепілдіктері;
3) зейнетақы жинақ ақшасын және әлеуметтік қамсыздандырудың басқа
нысандарын межелеу;
4) зейнетақы қорланымдарын қалыптастыруға еңбек етуге қабілетті жастағы
барлық азаматтардың міндетті қатысуы;
5) еңбек етуге қабілетті азаматтардың қартайғанда өзін зейнетақымен
қамсыздандыруы үшін жеке жауапкершілігі;
6) инвестициялаудың тиімділігін және зейнетақы жинақ ақшасының
қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
7) жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қорланымдарға азаматтардың мұралану
құқығын белгілеу;
8) қосымша ерікті зейнетақымен қамсыздандыруға азаматтарға құқық беру;
9) зейнетақы жинақ ақшасын экономикаға инвестициялау, бұл оның
дамуына жәрдемдеседі.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемдері жеке зейнетақы
шоттарында жинақталған зейнетақы қаражаты бар алушыларға алушының жеке
басын куәландыратын құжаты болған жағдайда төленеді. Жинақтаушы зейнетақы
қорларына енгізілген міндетті зейнетақы жарналары есебінен зейнетақы
төлемдері заңның 9-бабының 1-тармағында және 60-бабының 1-тармағында
көзделген жағдайлар туған кезде, сондай-ақ егер алушы 55 жасқа толған кезде
еңбек қызметін тоқтатып, оны жүргізбесе, кем дегенде 35 жасқа жарна төлеген
мерзімі жеткіліктілігін уәкілетті орган белгілейтін жинақталған зейнетақы
қаражаты болған жағдайда жүзеге асырылады. Жинақтаушы зейнетақы қорларына
енгізілген ерікті зейнетақы жарналарының және заңға сәйкес түсетін өзге де
қаражаттардың есебінен зейнетақы төлемдерін төлеу мына жағдайларда:
1) кемінде 10жыл кезеңге ерікті зейнетақы жарналары жиналғанда, және
55жасқа толғанда, тізбесін Үкімет белгілейтін азаматтардың белгілі
бір санаттары үшін бұл жас 50жасқа дейін кемітілуі мүмкін;
2) мүгедікке ұшырағанда;
3) асыраушысынан, зейнетақы төлемдерін алушыдан айырылғанда жүзеге
асырылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдеріне салық
заңдарына сәйкес салық салынады. Жеке адамдардың міндетті зейнетақы
жарналарын кәсіпкерлік және өзге де қызметпен айналысатын заңды тұлғалар
мен жеке адамдар оларға табыс төленетін көздерден Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейтін тәртіппен ұстап қалады. Ал ерікті зейнетақы жарналарын
салымшы аударады. Ерікті зейнетақы жарналары үшінші адамның пайдасына
аударылуы мүмкін, ал міндетті зейнетақы жарналары үшінші адамның пайдасына
төленуге тиіс емес. Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері
зейнетақы жарналары мен жинақтаушы зейнетақы қорларына және зейнетақы
активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйымдарға төленетін
комиссиялық сыйақыларды шегеріп тастағандағы инвестициялық қызмет есебінен
құралатын инвестициялық кіріс есебінен қалыптасады. Зейнетақы активтері тек
мына мақсаттарға жұмсалады:
1) бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті органдар
белгілейтін қаржы құралдарына орналастыруға;
2) зейнетақы төлемдерін заңға сәйекс жүзеге асыруға;
3) заңдарға сәйкес зейнетақы жинақтарын басқа жинақтаушы
зейнетақы қорына аударуға;
4) қате есептелген зейнетақы жарналарын және өзге де қате
есептелген ақшаны қайтаруға.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына өзінің пайдасына зейнетақы жарналары
төленген алушының жинақталған зейнетақы қоры ол қайтыс болған жағдайда
заңдарда белгіленген тәртіппен мұраға қалдырылады. Алушы қайтыс болған
жағдайда оның отбасына не алушыны жерлеген адамға қор жерлегені үшін он бес
еселеген айлық есептік көрсеткіш шегінде, бірақ жеке зейнетақы шотында бар
қаражаттан аспайтын мөлшерде біржолғы төлем жасайды.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері кастодиан-банктерде
кастодиандық шартқа сәйкес сақталып, шоттарда ескеріледі. Кастодиандық
шарттың нысанын уәкілетті орган бағалы қағаздарды реттеу жөніндегі
уәкілетті органмен және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен келісім
бойынша әзірлейді және бекітеді. Кастодиан-банк жинақтаушы зейнетақы
қорының зейнетақы активтерінің мақсатты орналастырылуына бақылау жасайды
және олар заңдарға сәйкес келмеген жағдайларда бұл жөнінде бағалы қағаздар
нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган мен жинақтаушы зейнетақы қоры
дереу хабардар ете отырып, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі
компанияның тапсырмаларын жауып тастауға міндетті. Зейнетақы активтерінің
нысаналы орналастырылуына кастодиан-банктің бақылау жасауды жүзеге асыру
тәртібін бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілейді. Кастодиан-банк зейнетақы активтерін шоғырландыру, оларды
орналастыру жөніндегі, инвестициялық табыс алу жөніндегі барлық
операциялардың есебін жүргізеді және жинақтаушы зейнетақы қорын оның
шоттарының жай-күйі және зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды
жүзеге асырушы ұйымның қызметі туралы ай сайын хабардар етіп отырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы жарналарын өз пайдасына
жүзеге асыратын салымшылары:
1) зейнетақы шартын жасасу үшін жинақтаушы зейнетақы қорын таңдап
алуға;
2) уәкілетті орган белгілеген көлемде жинақтаушы зейнетақы
қорының құрылтайшылары, зейнетақы активтерін инвестициялауды
басқаруды жүзеге асырушы ұйым және кастодиан-банк туралы
ақпарат алуға;
3) жинақталған зейнетақы қаражаттарының жай-күйі туралы ақпарат
алуға;
4) жинақтаушы зейнетақы қорының іс-әрекетіне сот тәртібімен
шағымдануға;
5) үшінші адамдардың пайдасына да ерікті зейнетақы жарналарын
төлеуді жүзеге асыруға;
6) зейнетақы шартына және заңдарға сәйкес өзге де құқықтарды
жүзеге асыруға хақылы.
Зейнетақы жарналарын өз пайдасына жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы
қорларының салымшылары:
1) зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарға және зейнетақы шартына
сәйкес міндетті зейнетақы қорларының тек біреуіне ғана енгізуге;
2) жинақтаушы зейнетақы қорларына қордың міндеттемелерін орындауына әсер
ететін барлық өзгерістер туралы өзгерістер жасалған сәттен бастап, 10
күн ішінде хабарлауға;
3) зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарға және зейнетақы шартының
ережелеріне сәйкес өзге де міндеттемелерді орындауға міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемдерін алушы зейнетақы
жарналарын өз пайдасына жүзеге асыратын салымшының барлық құқықтарын
пайдаланады. Сондай-ақ, зейнетақы жасына жетуі бойынша және заңда көзделген
өзге де жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына зейнетақы төлемдерін
алуға, өзінің жинақталған зейнетақы қорларын бір жинақтаушы зейнетақы
қорынан екіншісіне аударуға құқылы, ол күнтізбелік жылына екі реттен аспауы
керек. Және де Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзі жинақтаған
зейнетақы қорын мұра етіп қалдыруға, Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге
тұрақты тұру үшін кеткен жағдайда жинақталған зейнетақы қаражатын алуға
құқылы. Зейнетақы төлемдерін алушы: табыс алуға әкеп соғатын шарт жасасқан
ретте өзінің дербес зейнетақы шотының нөмірі мен қор реквизиттерін шарт
жасалған сәттен бастап 3 күн ішінде хабарлауға; жинақтаушы зейнетақы
қорының алушы алдындағы міндеттемелерін орындауына ықпал жасайтын
өзгерістер туралы жинақтаушы зейнетақы қорына хабарлауға міндетті.
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының
29-бабына сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорлары:
1. зейнетақы шарттарын өзгерту немесе тоқтату тәртібін;
2. зейнетақы жарналары мен төлемдерін жүзеге асыру тәртібі мен
ережелерін;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларының алушылар мен салымшылар алдындағы
міндеттемелері бойынша жауапкершілігін;
4. жинақталған зейнетақы қаражатынның жай-күйі туралы ақпарат беруді;
5. жинақталған зейнетақы қаражатын бір жинақтаушы зейнетақы қорынан
екішісіне аударудың ережелерін;
6. салымшыларға жинақтаушы зейнетақы қорының құрылтайшылары, зейнетақы
активтерін инвестициялауды басқару жөніндегі ұйымдар мен кастодиан-
банк туралы мәліметтер беруді;
7. жинақтаушы зейнетақы қорлары, салымшылар мен алушылар арасындағы
құқықтық қатынастардың, өзге де ерекшеліктерін қамтитын зейнетақы
ережелерін белгілейді.
Зейнетақы ережелерін уәкілетті орган бекітеді және зейнетақы ережелері
қор салымшысы мен ерікті жарналар алушының мүддесіне нұқсан келтірмеуге
тиіс. Зейнетақы шарты жинақтаушы зейнетақы қоры мен салымшылардың арасында
үлгілік зейнетақы шартына сәйкес жазбаша түрде жасалады. Үлгілік зейнетақы
шартын уәкілетті орган әзірлеп бекітеді және онда мынадай мәліметтер:
1. жинақтаушы зейнетақы қорының атауы, заңды мекен-жайы және банктік
реквизиттері;
2. салымшының тегі, аты, әкесінің аты (ол болған жағдайда),
әлеуметтік жеке коды, мекен-жайы немесе оның атауы, орналасқан
жері және банктік реквизиттері (егер ол заңды тұлға болса);
3. шартың мәні;
4. тараптардың құқықтары мен міндеттері;
5. зейнетақы жарналарын енгізудің тәртібі мен шарттары;
6. жеке зейнетақы шотының нөмірі;
7. жинақтаушы зейнетақы қорының жинақталған зейнетақы қаражаттарының
жай-күйі жөнінде есеп беру тәртібі;
8. тараптардың міндеттемелерді орындамаған жағдайлардағы
жауапкершілігі;
9. шарттың қолданылу мерзімі;
10. шартты өзгертудің және бұзудың тәртібі мен ережесі;
11. ерікті зейнетақы жарналарының алушысы туралы мәлімет болады.
Жинақтаушы зейнетақы қоры өзінің салымшы мен алушының алдындағы
міндеттемелері бойынша өз мүлкімен ғана жауапты болады. Салымшылар мен
алушылар жинақтаушы зейнетақы қорларының міндеттемелері бойынша жауап
бермейді, дәл сол сияқты жинақтаушы зейнетақы қорлары да салымшылар мен
алушылардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары ашық және корпоративтік болып бөлінеді.
Ашық жинақтаушы зейнетақы қорлары алушының жұмыс істейтін және тұратын
жеріне қарамастан салымшылардан зейнетақы жарналарын қабылдауды жүзеге
асырады. Ал корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорлары сол қордың
құрылтайшылары және акционерлері болып табылатын бір немесе бірнеше заңды
тұлғалардың алушы-қызметкерлері үшін құрылады. Алушының заңды тұлғамен –
акционермен еңбек шартын бұзуы корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорымен
зейнетақы шартын бұзу үшін негіз болады.
Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылатын заңды және жеке
тұлғалар ашық жинақтаушы зейнетақы қорның құрылтайшылары және акционерлері
бола алады. Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары корпоративтік
жинақтаушы зейнетақы қорының құрылтайшылары мен акционерлері бола алады.
Ашық жинақтаушы зейнетақы қорын құру кезеңінде бірде-бір тұлға тікелей
немесе жанама түрде мұндай жинақтаушы зейнетақы қорының дауыс құқығы бар
акцияларының 25%-нен астамын иеленуге, билік етуге немесе басқаруға хақылы
емес. Ашық жинақтаушы зейнетақы қорының қызметі кезеңінде, уәкілетті орган
рұқсат еткен реттерді қоспағанда, бірде-бір тұлға тікелей немесе жанама
түрде мұндай жинақтаушы зейнетақы қорының дауыс құқығы бар акцияларының 25%-
нен астамын иеленуге, билік етуге немесе басқаруға хақылы емес. Осы аталған
шектеулер корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорына қолданылмайды.
Мемлекеттік кәсіпорын және мемлекеттік акциялар пакеті мен үлесі бар
кәсіпорын, уәкілетті орган рұқсат еткен реттерді қоспағанда, жинақтаушы
зейнетақы қорларының құрылтайшылары мен акционерлері бола алмайды.
Жинақталған зейнетақы қаражатының нақты құны кеміген жағдайда корпоративтік
зейнетақы қорларының акционерлері бірдей жауапты болып, Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіп бойынша инвестициялық кіріс
ысырабының орнын толтырады. Жинақтаушы зейнетақы қоры басқа жинақтаушы
зейнетақы қорының құрылтайшысы бола алмайды.
Зейнетақы жарналарын тарту және зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру
жөніндегі қызметті заңдарда белгіленген тәртіппен уәкілетті орган
лицензиялайды. Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы жарналарын тарту және
зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру тәртібі лицензиялау туралы заңдармен
белгіленеді. Уәкілетті орган жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметіне
лицензияның қолданылуын мына негіздердің кез келгені:
1. лицензия берілгенде негізге алынған ақпараттың сенімді еместігі;
2. жинақтаушы зейнетақы қорының қызметін бастауды лицензия берілген
кезден бастап бір жылдан астам уақыт кідірту;
3. жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы шарттары бойынша
міндеттемелерін үнемі (12 жүйелі күнтізбелік ай ішінде үш және
одан көп реттерде) орындамауы немесе тиісінше орындамауы;
4. Қазақстан Республикасының заң және номативтік-құқықтық
актілерін, жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы ережелерін
және уәкілетті органның нормативтік-құқықтық актілерін бұзу не
уәкілетті органның жазбаша ұйымдарын орындамау;
5. есептер мен мәліметтерді табыс етпеу немесе оларды күмәнді табыс
ету бойынша алты айға дейінгі мерзімге тоқтата тұруға құқылы.
Лицензияның тоқтата тұру жинақтаушы зейнетақы қорының бұрынырақ
тартылған салымшылар бойынша зейнетақы жарналарын тарту және зейнетақы
төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру, сондай-ақ олардың
зейнетақы жинақтарын зейнетақы активтерін инвестициялауды басқару жөніндегі
ұйым арқылы инвестициялау құқығын сақтай отырып, салымшыларды тартуына
тыйым салуға әкеп соғады. Уәкілетті органның жинақтаушы зейнетақы қорының
қызметіне берілген лицензияның қолданылуы тоқтатыла тұру туралы қабылдаған
шешімі жинақтаушы зейнетақы қорының салымшыларына хабарланады, сондай-ақ
бұқаралық ақпарат баспа құралдарында жарияланады. Лицензияның қолданылуын
тоқтата тұруға түрткі болған себептердің уәкілетті орган белгілеген
мерзімде жойылмауы оны кері қайтып алуға негіз болып табылады.
Атқарушы органның басшысы мен оның орынбасарлары, бас бухгалтер мен
оның орынбасарлары, филиал мен өкілдіктің бірінші басшысы мен бас
бухгалтері жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметкерлері болып танылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына жоғары білімі жоқ, заңда белгіленген
тәртіппен соттылығы алынбаған, бұрын сол адамның басшылық еткен кезінде
банкрот деп танылған немесе санкцияға ұшыратылған, мәжбүрлеп таратылған
заңды тұлғада басшы қызметкер немесе лауазымды адам болған басшы қызметкер
бола алмайды. Азаматтың уәкілетті орган белгілеген тәртіппен біліктілік
емтиханын тапсырғаннан кейін жинақтаушы зейнетақы қорларында басшы қызмет
атқаруға құқығы бар.
Өз кезегінде Заңға сәйкес қорлар жыл ішінде кем дегенде бір рет әрбір
салымшыға немесе алымшыға оның жинақталған зейнетақы қаражатының жай–күйі
туралы ақпарат жіберуі міндетті. Қажет болған жағдайда мұндай ақпаратты
салымшы ала алады және олар қорға кез-келген уақытта және кез-келген күні
өтініш (сұрату) беру кезінде ала алады. Қазақстан Республикасының
зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының 41-бабында көрсетілгендей
жинақтаушы зейнетақы қорлары:
1) алушыларға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген
тәртіппен зейнетақы төлеуге,
2) жинақталған зейнетақы қаражаттары мен төлемдерін жеке
есепке алуды жүзеге асыруға;
3) салымшы мен алушыға кеміне жылына бір рет, сондай-ақ оның
сұрау салуы бойынша оның жинақталған зейнетақы
қаражатының жай-күйі туралы ақпарат беруге;
4) алушының жинақталған зейнетақы қаражатының жай-күйі
туралы ақпараттың құпиялығын қамтамасыз етуге;
5) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес зейнетақы
заңдары мен зейнетақы шартының ережелерін бұзғаны үшін
жауап беруге;
6) алушының арызы бойынша оның жинақтаған зейнетақы
қаражатын бір жинақтаушы зейнетақы қорынан екіншісіне
аударуға;
7) зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге
асырушы ұйым мен зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруға шарттар жасауға;
8) бұқаралық ақпарат құралдарында уәкілетті орган белгілеген
тәртіппен қаржы есебін және өз қызметі туралы өзге де
ақпаратты жариялау, бұл ретте жинақтаушы зейнетақы
қорларына салымдар бойынша табысы жөнінде кепілдіктер
немесе уәделер орын алатын ақпараттарды, сондай-ақ
заңдармен жариялануға тыйым салынған өзге де мәліметтерді
жариялауға рұқсат етілмейді;
9) жинақтаушы зейнетақы қорымен зейнетақы шартын жасасқан
азаматтарға тең жағдайларды қамтамасыз етуге;
10) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да
міндеттерді атқаруға міндетті.
Салымшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында жинақтаушы
зейнетақы қорларына өндірістік қызметке, бағалы қағаздар нарығын реттеу
жөніндегі уәкілетті орган белгілейтін бағалы қағаздар мен басқа да қаржы
құралдарын қоспағанда, жылжымалы және жылжымайтын мүлікпен сауда жасауға
тыйым салынады. Сонымен қатар, сақтандыру қызметіне, зейнетақы активтерін
кепілге беруге, акциялардан басқа бағалы қағаздар шығаруға, жинақтаушы
зейнетақы қорының алтын акциясын тағайындауға тыйым салынады.
Жинақтаушы зейнетақы қорын қайта құру уәкілетті органның рұқсатымен
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша қосу, біріктіру, бөлу,
бөліп шығару қордың корпоративтік түрінен ашық түрге қайта құрылуы, өзгеруі
түрінде жүзеге асырылады. Жинақтаушы зейнетақы қорының қайта құруды
жүргізуге рұқсат алу туралы өтінішіне мынадай құжаттар қоса тіркеледі:
жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлері жалпы жиналысының оны қайта құру
туралы шешімі, жинақтаушы зейнетақы қорын қайта ұйымдастырудың көзделіп
отырған шарттарын, нысандарын тәртібі мен мерзімдерін баяндайтын құжаттар,
қайта құру нәтижелерінің қаржылық болжамы, соның ішінде жинақтаушы
зейнетақы қорының және жинақтаушы зейнетақы қорын қайта құрудың нәтижесінде
құрылатын заңды тұлғалардың оны қайта құрғаннан кейінгі есептік балансы.
Уәкілетті орган жинақтаушы зейнетақы қорын қайта құруға рұқсат алу туралы
өтінішті құжаттардың толық топтамасы табыс етілген күннен бастап, бір ай
ішінде қарауға тиіс. Қайта құрылатын жинақтаушы зейнетақы қоры уәкілетті
органның қайта құруды жүргізуге рұқсатын алған күннен бастап, екі аптаның
ішінде хабардар етуге – ресіми баспасөзде тиісті жарияланымдар беру жолымен
өзінің барлық салымшылары мен алушыларына алдағы өзгерістер туралы хабарлап
отыруға міндетті.
Кей жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына қайта құруға рұқсат
беруден бас тартылады. Атап айтсақ, қайта құрылатын жинақтаушы зейнетақы
қоры акционерлері жалпы жиналысының тиісті шешімдерінің болмауы, көзделіп
отырған қайта құрудың нәтижесінде салымшылар мен алушылардың мүдделеріне
нұсан келтірілуі, көзделіп отырған қайта құрудың нәтижесінде монополияға
қарсы заңдар талаптарының бұзылуы бойынша бас тартылады. Жинақтаушы
зейнетақы қоры уәкілетті органның рұқсаты болған жағдайда жинақтаушы
зейнетақы қоры акцирнерлері жалпы жиналысының шешімі бойынша және Қазақстан
Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда соттың шешімі бойынша
таратылуы мүмкін. Бұндай жағдайда уәкілетті орган қорды тарату туралы сотқа
талап қоя алады. Ерікті және мәжбүрлеп тарату, тарату комиссиясының
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының 45-
бабында белгіленген ерешеліктер ескеріліп, Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленеді. Жинақтаушы зейнетақы қорының ерікті түрде
таратылуға рұқсат алу туралы өтінішін өкілетті орган: акционерлердің жалпы
жиналысының ерікті түрде таратлу туралы шешімі, тарату туралы шешім
қабылданған күнге зейнетақы активтерінің бағалануы, зейнетақы активтерін
тапсырудың және жинақтаушы зейнетақы қорларын өз қызметін тоқтатуға
дайындаудың мерзімдері мен кезеңдері туралы акционерлердің жалпы жиналысы
бекіткен іс-шаралар табыс етілген күннен бастап бір ай ішінде қарауға тиіс.
Ерікті түрде таратылуға рұқсат беруден бас тартылған жағдайда уәкілетті
орган өз шешімін негіздеп, бас тартылуды жинақтаушы зейнетақы қорының
басшылығы мен акционерлеріне хабарлауға тиіс. Уәкілетті органның ерікті
түрде таратылуға рұқсатын алған жағдайда жинақтаушы зейнетақы қоры тарату
комиссиясын құрады, оның құрамына уәкілетті органның бір өкілі енгізіледі.
Таратылған жинақтаушы зейнетақы қоры он күннің ішінде қордың таратылатыны
туралы алушылар мен салымшыларды арнаулы хатпен және бұқаралық ақпарат
құралдары арқылы хабардар етуге міндетті. Тарату комиссиясы таратылатын
зейнетақы қорының активтерін, оның зейнетақы шарттары бойынша
міндеттемелерін уәкілетті орган белгілеген тәртіппен басқа жинақтаушы
зейнетақы қорына тапсыру жөнінде шаралар қолдануға міндетті. Таратылатын
жинақтаушы зейнетақы қорының алушылары мен салымшылары тарату комиссиясы
белгіленген мерзімдерде басқа қорды өздігінен таңдауға құқылы. Тарату
комиссиясы бекітілгеннен кейін жеті күн мерзімде тарату балансы мен есебін
уәкілетті орган мен Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне табыс
етуге міндетті. Таратылатын жинақтаушы зейнетақы қоры несие берушілердің
талаптарын Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
зейнетақы активтерін тапсырғаннан кейін қанағаттандырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының өз капиталы құрылтайшылар мен
акционерлердің жарғылық капиталдарға салымы және комиссиялық сыйақылар,
сонымен бірге, заңдарда көзделген басқа да көздер есебінен құрылады. Қордың
жарғылық капиталының мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді,
ал ең төменгі мөлшерін уәкілетті орган белгілейді. Жинақтаушы зейнетақы
қорының ең төменгі жарғылық капиталының мөлшеріне талаптар өскен жағдайда,
зиянның болғанына қарамастан қор акциялары қосымша шығаруды жүзеге асырады.
Жарғылық капитал ақшамен төленеді. Жарғылық капиталын қалыптастыру кезінде
жинақтаушы зейнетақы қорының акцияларын төлеу үшін заңды тұлғалардың өз
капиталы немесе олардың таза активтері шегіндегі қаражаты пайдаланылады.
Лицензия алу туралы өтініш берілген кезде жарғылық капитал толық төленуге
тиіс.
Зейнетақылық жарналардан және инвестициялық табыстан процент түрінде
алынған комиссиялық сыйақлардың шекті шамасын уәкілетті орган белгілейді.
Жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды
жүзеге асырушы ұйымдар мен кастодиан-банкке комиссиялық сыйақыны шарттардың
ережелеріне сәйкес төлеуді жүргізеді. Зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі аффилиирлендірілген компаниялармен зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі аффилиирлендірілмеген компанияларға қарағанда комиссиялық
сыйақыны бөлудің неғұрлым тиімді жағдайларымен және мөлшерлерімен шарт
жасасуға тыйым салынады. Қордың өз қаражатын пайдаланудан алынған табыстары
толық көлемде жинақтаушы зейнетақы қорына тиесілі болады.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары заңдарда белгіленген тәртіппен
бухгалтерлік есеп жүргізіп, жеке қаражаты және зейнетақы активтері бойынша
бөлек қаржылық есеп береді. Алушылардың жеке шотында жинақталған зейнетақы
қаражаты есебі уәкілетті орган белгілейтін тәртіппен жүргізіледі. Зейнетақы
жарналары есебінің дұрыс жүргізілуіне және инвестициялық кірістің
алушылардың жеке зейнетақы шотына есептелуіне уәкілетті орган бақылау
жасайды. Жинақтаушы зейнетақы қоры бухгалтерлік есепте есеп беруді жасау
кезінде пайдаланылатын құжаттардың есепке алынуы мен сақталуын қамтамасыз
етуге міндетті. Сақталуға жататын негізгі құжаттардың тізбесі мен олардың
сақталу мерзімін уәкілетті орган белгілейді.
Жинақтаушы зейнетақы қоры Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Қазақстан Республикасы Заңының 50-бабына сәйкес
салымшылар туралы, салымшылардың жеке зейнетақы шоттарындағы ақша
қалдықтары және жылжуы туралы мәліметтерді қосқандағы жинақталған зейнетақы
қаражатының құпиялылығына кепілдік береді.
Жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы зейнетақы жарналарын төлеп
отырған салымшыға және жинақталған зейнетақы қаражатын алушыға ғана ашылуы
мүмкін. Кез келген үшінші тұлғаға ақпаратты ашу салымшының Қазақстан
Республикасының заңдары талаптарына сәйкес рәсімделген жазбаша келісімі
болғанда ғана жасалуы мүмкін.
Жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы бар мәліметтер салымшының
келісімінсіз мына тұлғаларға берілуі мүмкін:
1) олардағы қылмысты іс бойынша алдын-ала анықтау және алдын-ала тергеу
органдары бойынша қылмыстық іс жүргізген кезде;
2) сот айқындауы негізінде олардың іс жүргізуі бойынша - соттарға;
3) тексеруші тұлғаның салық салуға байланысты мәселелері бойынша –
салық органдарына;
4) алушының өтінішіне байланысты не жинақтаушы зейнетақы қорының
қызметін тексеруді жүзеге асыруға байланысты туындаған мәселелер
бойынша – уәкілетті органға;
5) онда қаралып жатқан материалдардың құзыреті шегінде тексеру жүргізу
туралы қаулы негізінде – прокурорға;
6) нотариатта куәландырылған сенімхат негізінде - салымшы өкілдеріне;
7) жинақтаушы зейнетақы қорына жыл сайын міндетті аудит жүргізетін
аудиторлық ұйымға.
Сонымен бірге қорлар алушының жеке зейнетақы шотының болуы
туралы, онда алушы қайтыс болған жағдайдағы ақша қалдығы мен жылжуы туралы
анықтамаларды мүлік жөніндегі аманат қағазда көрсетілген адамдарға,
соттарға, нотариат конторларына және мұрагерлік іс жүргізу жөніндегі
шетелдік консульдық мекемелерге береді.
Мынаны атап көрсету керек, лауазымды тұлғалар, қорлардың қызметкерлері
және өздерінің қызметтік міндеттерін жүзеге асыру барысында жинақталған
зейнетақы қаражатының құпиясы болып табылатын мәліметтерге рұқсат алған
тұлғалар жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы болып табылатын
мәліметтерді жариялауға құқықтары жоқ және оларды жариялағаны үшін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауап береді.
Қорлардың ақпараттандыру тәртібі міндетті, ерікті және ерікті кәсіби
зейнетақы жарналары есебінен зейнетақымен қамсызданыдыру туралы шартта
берілген. Осындай шарттарды жинақтаушы зейнетақы қорлары Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2003 жылғы 21 сәуірдегі №
138 қаулысымен бекітілген міндетті, ерікті және ерікті кәсіби зейнетақы
жарналары есебінен зейнетақымен қамсызданыдыру туралы үлгі шарттар
негізінде жасайды.
Жинақтаушы зейнетақы қорының жинақталған зейнетақы қаражатының жай-
күйі туралы салымшыға күнтізбелік жыл аяқталған соң екі ай ішінде беріп
отырған жыл сайынғы міндетті ақпаратында ағымдағы жылдың 01 қаңтарындағы
жағдай бойынша жинақталған зейнетақы қаражатының сомасы берілуі тиіс, оның
ішінде:
1) зейнетақы жарналары және (немесе) зейнетақы шарты жасалған
күннен бастап өткен жыл үшін келіп түскен және айларға бөлінген және
олардың нақты түскен күндері көрсетілген аударымдар сомасы;
2) зейнетақы жарналарының және (немесе) зейнетақы шарты жасалған
күннен бастап өткен жыл үшін келіп түскен және айларға бөлінген және
олардың нақты түскен күндері көрсетілген есептелген инвестициялық кіріс
сомасы;
3) қордың комиссиялық сыйақы сомасы;
4) зейнетақы төлемдерінің және (немесе) ағымдағы жылда ұсталған
табыс салығының сомасын көрсете отырып жасалған аударымдар сомасы.
Мұндай жыл сайынғы салымшыны хабардар ету қордың жеке қаражаты
есебінен, тәртіп бойынша шартта аталған мекен-жай бойынша почта арқылы
жасалады. Қосымша хабардар ету шығындарына келсек, осы қызмет көрсету үшін
жасалатын шығындарды салымшы өзі төлейді, бірақ ол қордың нақты
шығыстарынан аспауы тиіс.
Қазіргі уақытта жекелеген қорлар өз клиенттеріне жинақталған
зейнетақы қаражаты туралы ақпаратты төлем карточкаларымен, сондай-ақ
байланыс құралдары (почта арқылы – барлық жинақтаушы зейнетақы қорлары),
электронды почтамен немесе Интернет арқылы (“ABN AMRO КаспийМұнайГаз ЖЗҚ”
АҚ және тиісінше “ҰларҮміт” ЖЗҚ” АҚ ) және өзге де байланыс құралдарымен
(жұмыс беруші арқылы – барлық жинақтаушы зейнетақы қорларына), бірақ
салымшының жеке өтініші арқылы алуды ұсынады.
Мынаған көпшіліктің назарын аударғымыз келеді, салымшыны жинақталған
зейнетақы қаражатының жай-күйі туралы хабардар еткен кезде салымшылардың
жинақталған зейнетақы қаражаты туралы құпиялылықты сақтауды қамтамасыз ету
міндетті шарт болып табылады.
Сонымен бірге жинақталған зейнетақы қаражатын басқа зейнетақы
қорына немесе сақтандыру ұйымына аудару кезінде салымшы жинақталған
зейнетақы қаражатын аударып отырған қорға жинақталған зейнетақы
қаражатының аударылған сомасының үзінді көшірмесін беру туралы өтініш
беруге құқылы.
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу
мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2004 жылдың 24 мамырындағы №146
қаулысымен бекілген жинақтаушы зейнетақы қорынан жинақталған зейнетақы
қаражатына аударым жасау жөніндегі Ережеге сәйкес осы үзінді көшірмеде
мынадай мәліметтер болуы тиіс:
1) үзінді көшірме берілген күн;
2) есептелген инвестициялық кіріс сомасы көрсетілген өткен жылғы
жинақталған зейнетақы қаражатының қалдық сомасы;
3) нақты түсу айы мен күні көрсетілген ағымдағы күнтізбелік жылғы
түскен зейнетақы жарналарының сомасы;
4) ай сайынғы нақты есептелген күні көрсетілген ағымдағы күнтізбелік
жылғы инвестициялық кіріс сомасы;
5) басқа қорлардан жеке зейнетақы шотына нақты түсу сомасы және күні
көрсетіле отырып түскен жинақталған зейнетақы қаражаты
аударымдарының сомасы;
6) қордың комиссиялық сыйақы сомасы;
7) нақты енгізілген міндетті зейнетақы жарналарының мөлшері құнсыздану
деңгейін ескере отырып азайған жағдайдағы Заңға сәйкес қалпына
келтірілген сомасы;
8) нақты төлем жасалған күн және ұсталған табыс салығының сомасы
көрсетіле отырып өткен жылы жасалған зейнетақы төлемдері сомасы;
9) зейнетақы жарналары мен инвестициялық кірістің нақты түскен сомасы
көрсетіліп аударылған жинақталған зейнетақы қаражатының нақты
сомасы;
10) жеке зейнетақы шотындағы жинақталған зейнетақы қаражатының қалдық
сомасы (жинақталған зейнетақы қаражаты сақтандыру ұйымына
аударылған жағдайда).
Сонымен қатар жинақталған зейнетақы қаражаты аударылған жинақтаушы
зейнетақы қоры не сақтандыру ұйымы салымшыны жинақталған зейнетақы
қаражаты жеке зейнетақы шотына не сақтандыру ұйымының шотына аударылған
күннен бастап жеті күнтізбелік күн ішінде жазбаша хабардар етуі тиіс.
Жинақталған зейнетақы қаражатының жай-күйі туралы қажетті ақпарат
өзекті болуы үшін, салымшы зейнетақымен қамсыздандыру жөніндегі шарт
жасаған қорға өзінің азаматтығы, жаңа мекен-жайы, фамилиясындағы, жеке
куәлігініңтөлқұжатының деректемелеріндегі барлық өзгерістерді хабарлап
отыруы міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілеген тәртіппен зейнетақы активтерін басқару ұйымы жүзеге асырады.
Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі ұйым заңды тұлға, бағалы қағаздар
нарығының кәсіпқой қатысушысы болып табылады және заңдарда белгіленген
тәртіппен акционерлік нысанда құрылады. Зейнетақы активтерін
инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйымның жарғылық капиталының ең
төменгі мөлшерін, оны құру тәртібі мен құрамын бағалы қағаздар нарығын
реттеу жөніндегі уәкілетті орган белгілейді. Зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі компанияның мүлкі жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы
активтерінен оқшауланған болады.
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін инвестициялық
басқару оның таңдауы бойынша зейнетақы активтерін басқару жөніндегі
компаниялардың біреуімен жасалған шарттың негізінде жүзеге асырылады.
Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания Қазақстан Республикасының
зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының 54-бабына сәйкес талаптарын
орындаған кезде бір мезгілде екі және одан да көп жинақтаушы зейнетақы
қорларымен зейнетақы активтерін басқаруға шарт жасасуға құқылы. Зейнетақы
активтерін басқару жөніндегі компанияның өз капиталының көлемі бағалы
қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган белгіленген тәртіппен
басқаруға қабылданған зейнетақы активтерінің мөлшеріне пропорциялы түрле
ұлғайтылуы тиіс. Зейнетақы активтерін басқаруға арналған шарт жазбаша
нысанда жасалады, шарттың жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп
соғады. Зейнетақы активтерін басқаруға арналған шартқа мүлікті сенімді
басқару туралы шарттың ережелері қолданылады.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйым:
1. бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілеген тәртіппен зейнетақы активтерін инвестициялауды жүзеге
асыруға;
2. заңдарда белгіленген тәртіппен зейнетақы активтерін ұдайы бағалап
отыруға;
3. жинақтаушы зейнетақы қоры мен бағалы қағаздар нарығын реттеу
жөніндегі уәкілетті органның алдында өз қызметі туралы ұдайы есеп
беріп отыруға;
4. бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілейтін тәртіппен өз қызметі туралы ақпарат жариялап оыруға;
5. бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган мен
зейнетақы активтерін басқару туралы шартпен белгіленген басқа да
міндеттерді орындауға міндетті.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйымның
жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының құқықтары мен мүдделерін қорғау
мақсатында:
1. акциялардан басқа, бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға;
2. банктерден үш айдан асатын мерзімге, өз капиталының мөлшерінен
аспайтын мөлщерде заем қаражатын тартуға;
3. ұйымдастырылған нарықтағы мәмілелер мен зейнетақы активтерін
басқаруға шарттарын қоспағанда, аффилиирлендірілген тұлғалармен
зейнетақы активтері есебінен мәмілелер жасау;
4. кез келген әдістермен заемдар беруге;
5. зейнетақы активтерінің құрамына кіретін бағалы қағаздарды қайта
сатып алу міндеттемесі шартымен сатуға;
6. маржа бойынша кез келген бағалы қағазды сатып алуға;
7. жинақтаушы зейнетақы қорына тиесілі емес бағалы қағаздарды сату
(қысқа сатулар) туралы шарттар, сондай-ақ эмиссиялық болып
табылмайтын бағалы қағаздарды сатып алуға шарттар жасасуға;
8. кез келген түрде, кепілдер мен кепілдіктер беруге, зейнетақы
активтерімен кепілдік мәмілелер жасасуға;
9. зейнетақы активтерінң инвестициялары бойынша табыстарға кепілдігі
немесе уәдесі бар ақпарат жариялауға;
10. материалдық өндіріс және бағалы қағаздар мен қаржы құралдарынан
басқа өзге де мүлікпен сауда жасау саласында қызметті жүзеге
асыруға тыйым салынады.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы
ұйымның жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін инвестициялық
басқару жөніндегі қызметін заңдарда белгіленген тәртіппен бағалы қағаздар
нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган лицензиялайды.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйым
тиісті лицензиялары болған жағдайда бағалы қағаздар нарығын реттеу
жөніндегі уәкілетті орган белгілеген тәртіппен бағалы қағаздар қоржынын
басқару жөніндегі қызметті және брокерлік – дилерлік қызметті жүзеге
асыруға құқылы.
Зейнетақы активтерін дұрыс басқармаған жағдайда жинақтаушы зейнетақы
қоры сот арқылы инвестициялық басқаруды тоқтату және шығындарды өтеу туралы
талап қоюы мүмкін. Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания өз
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі бүкіл мүлікімен жинақтаушы зейнетақы
қоры алдында жауап береді. Жинақтаушы зейнетақы қоры өз қызметін зейнетақы
жарналарын тартуға және зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруға уәкілетті орган
берген лицензия, сондай-ақ зейнетақы активтерін инвестициялық басқару
жөніндегі қызметті жүзеге асыруға берген лицензия негізінде жүзеге асырады.
1.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингін теориялық дәлелдеу.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік жұмысының әлеуметтік-
экономикалық негіздері Қазақстан экономикасының нарықтық трансформация
жүйесіне қаланған. Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауында былай
делінген: зейнетақы реформасын мақсатқа бағыттап өткіземіз.
Маркетинг жалпы теориялық термині ағылшынның market - нарық
сөзінен туындайды және әлеуметтік-экономикадлық іс-әрекеттің кең түсінігін
білдіреді. Қызмет маркетингі мен тауар маркетингі түсіктері сұрағы бойынша
көзқарас көп. В.Зейтхамл, М.Битнер, К.Гренроос зерттеушілері сервистік
фирмаларда маркетингтік коммуникациялар кешенін құрудың негізгі себебі –
тапсырыс берушіге ең жоғарғы сапа түрін ұсынуда деп біледі. Басқа да
экономисттер маркетинг тауар маркетингінен айырмашылығы жоқ, себебі тауар
мен қызмет арасындағы айырмашылығы өте аз., сондықтан оны маркетингтік
шараларды зерттеп өткізгенде өткізгенде ескермеуге болады деп айтуда.
Мысалы, М. Кляйнальтенкампттың айтуынша зат маркетингі мен қызмет маркеингі
арасын ажырату келесі себептерге байланысты тиімсіз:
• айыру ерекше қарама-қайшы критерий (зат матералдылығы
түсінігі) бойынша өткізілуі;
• тәжірибеде іске асырылатын өткізу процестерінің бір қатары
қызмет маркетингі белгілерімен сипатталады.
Дж. Бейтсон бойынша маркеинг департаменті материалдық өнімдерді өндіру
және сатумен айналысатын компаниялар да маңызды рөл атқарады екен.
Қазақ Мемлекеттік Басқару Академиясы ғалымдарының айтуынша, маркетинг
өз ұсынымдық бағытын жойып, фирмалар мен компаниялардың әртүрлі іс-әрекет
жасау өрісін алуда және өз бетінше білім саласына өтуде деп біледі.
Д.И. Баркан анықтамасы бойынша маркетинг дегеніміз сатып алушы
қажеттілігін мекеме пайдасына түрлендіретін менеджменттің интеграциялы
қызметі. Е.П. Голубковтың айтуынша маркетинг - өндіріс мақсатын белгілі бір
тұтынушы сұранысына сай келуіне нарық жағдайында жұмыс істейтін басқару
философиясы. Осы процетің негізінде келесі анықтамалар қаланған: сұраныс,
қажеттілік, өнім, нарық.
Маркеинг теориясынан маркетинг негізін қалаушы Ф. Котлердің ғылыми
ойларын қазақстандық экономист Ш.Р. Әбділманованың ғылыми анықтамасын
ерекше атап кету қажет. Ф.Котлер маркетинг ұғымына келесі анықтама берген:
маркетинг – тауар ме тұтыну құндылықтары арқылы және олармен алмасу арқылы
жеке тұлғалар мен бір топ тұлғалар өз қажеттіліктерін орындайтын әлеуметтік
және басқару процесі.
Маркетингті басқару процесі ретінде анықтау зейнетақымен қамтамасыз
ету жүйесі үшін өте маңызды. Қазақстандық зерттеуші Ш.Р. Әбділманова
банктерде маркетингті зерттеп, өз анықтамасын ұсынды. Оған байланысты банк
маркетингі экономикалық катергория ретінде банк жұмысының нарық сұранысына
сәйкес келу мақсатына жету әдістер жүйесі. Алайда, қазіргі таңда жинақтаушы
зейнетақы қорының салымшылары мемлекетке сенбей, өзінің жинаған салымдарын
есеп-шотынан алғысы келеді. Сонымен қатар, әрбір клиенттің қажеттілігін
өтеуге бар күшті жұмсау мекеменің (біздің жағдайымызда – зейнетақы қорының)
пайдасы төмендеуіне, кейде банкрот болып жариялануына әкеп соғады. Басқа
да ғалымдар ұйымдардың мүдделері нарық қажеттіліктеріне сәйкес келуіне
ерекше назар аударады. Бұл арада екі жақ арасындағы жағдайды жақсартуды
одан әрі жақсарту жолдары мүлдем қарастырылмайды.
Ғылыми анықтамалардың талдауына және ғалымдардың тұжырымдамаларына
сәйкес зейнетақы нарығындағы маркетинг түсінігіне дәлірек түсініктеме
беріледі. Зейнетақы нарығындағы маркетингі дегеніміз зейнетақы қызметтерін
ұсыну арқылы қажеттіліктерді өтеуге бағытталған іс-әрекеттің ерекше
әлеуметтік түрі. Жинақтаушы зейнетақы қорыеың маркетингтік іс-әрекетін
басқару қор мен оның салымшылары пайдасының ұлғаюына әкелетіндігіне
байланысты болуы тиіс. Бұл мақсатқа жетудің негізгі құрал болып қордың
активтері мен пассивтерін басқару саналады. Осы басқарудың негізгі
стратегиялық мақсаты болып өзіндік құнды төмендету, қызмет бағамын
төмендету және ликвидтілікті ұлғайту есептеледі.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары өнім (тауар) өндірмейтін болғандықтан қор
үшін зерттеу маркетингі орынды зерттеу (place), өнімді зерттеу (product),
жарнаманы зерттеу (promotion), бағаны зерттеу (price) және қосымша паблик
релейшензды зерттеу (public relations) арқылы бірінші орынға ауысуда.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының жұмысын зерттеу негізінде зейнетақы
нарығындағы қызметтердің жүйелілігі мен жіктемесі келесі ретте орындалады:
1. пайда деңгейі бойынша;
2. қызметті пайдалану ұзақтығы бойынша;
3. менталитетті сақтау бойынша.
Қазақстанда зейнетақы қызметтері стратегиялық қызметтердің маңызды
түрлерінің бірі. Қызметтер экономикалық іс-әрекет түрі ретінде бұрыннан
белгілі. Дегенмен, оған анықтама беру оңай емес. Зейнетақы нарығында
көрсетілетін қызметтердің ерекшеліктерін ескере отырып зейнетақы
қызметтерінің келесі қасиеттерін бөліп көрсетуге болады:
• қызметтер материалдық емес;
• қызметтің көрсетілуі мен тұтынуы бір мезгілде орындалмайды;
• субъектісі (қызмет орындаушысы) ретінде тек заңды тұлға –
жинақтаушы зейнетақы қоры, тұтынушысы – тек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет етуінің теориялық негіздері.
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру.
1.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингін теориялық
дәлелдеу.
1.3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингі.
2. Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік
қызметінің даму жағдайы.
2.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жалпы қызмет етуін талдау.
2.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызмет
ерекшеліктерін талдау.
2.3. Қазақстанның зейнетақы нарығының инвестициялық қызметін талдау.
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының даму перспективалары.
3.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік қызметін
ұйымдастырудың шетел тәжірибесі.
3.2. Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметін
жетілдіру жолдары.
Қорытынды.
Кіріспе.
Жас мемлекетіміздің алға басқан қадамы жыл сайын қарқын ала түсуде. Он
бес жыл тарих үшін тіптен де көп болып саналмағанымен осынау жылдарда
дербес мемлекет ретінде өз іргетасын қалап, оны нығайтумен айналысқан
Қазақстан үшін оңайға тимегені бәрімізге анық. Ел экономикасы өркендеп,
халықтың әл-ауқаты арта түсті. Бұл мемлекет басшысының сындарлы саясатымен
жеткен жетістік.
Біздің елімізде жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізілгеннен бері сегіз
жыл өтті. Осы аралықта еліміздің зейнетақы нарығы мәнді түрде, санды және
сапалы түрде дамыды. Сегіз жылдық мерзім ішінде зейнетақы активтері ең
негізгі ішкі ұзақ мерзімді инвестиция көзі болып табылады, яғни басқа
инвесторлрдың институттарына қарағанда жинақтаушы зейнетақы қорлары бүгінгі
таңда ең қуатты инвестициялық потенциалға ие.
Бастапқы бес жылды (1998-2002 жылдар) ғалымдар мен практиктер
(тәжірибешілер) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің құрылымы және оның қосалқы
инфрақұрылымының құрылу мерзімі деп таныды. Бұл мерзімде зейнетақы
нарығының негізгі қатысушылары (ірі отандық қаржы және өндірістік топтар,
қаржы нарығының негізгі мамандандырылған қатысушылары) анықталды.
Жинақтаушы зейнетақы нарығының негізіг белгілері біртіндеп пайда болды,
себебі оның бастапқы туындаған жылдарында қатысушылар арасындағы қатынас
негіздері қаланды, жүйенің техникалық инфрақұрылымы, мемелекеттік бақылау
және қадағалау құрылымы, зейнетақы нарығының жұмыс істеу нормативті-
құқықтық базалары құрылды. Жинақтаушы зйенетақы қоры үшін бастапқы жылдары
ең пайдасы көп және ернтабельді деп бағалауға болады.
Басқа институцианалды инвестордан жинақтаушы зейнетақы қорының
өзгешелігі, ол ең ұзақ инвестициялық ресурстарды және соған сәйкес ең
қуатты инвестициялық потенциалды иеленуде. Бірақ, ұлттық валютамызды
нығайту жағдайында қаржы құралдарының тапшылығы жинақтаушы инвестициялық
қорлардың инвестициялық қоржынының кірісіне едәуір мәселе туғызып отыр.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мәселелерін бағалы қағаздар нарығын
жетілдірмей шешу мүмкін емес.
Соңғы жылдары зейнеткерлердің тұрмыс деңгейін қолдауға бағытталған
шаралар тұрақты түрде қабылданып келеді. Еліміздегі зейнетақымен
қамсыздандыру бағдарламасы өткен жылдан бастап, Қазақстанда зейнетақы
жүйесін реформалау жүзеге асырылуда. Реформаның стратегиялық бағыты –
белгілі бір кезеңде сақталып отырған ұрпақтар ынтымақтастығы қағидатынан
дербес зейнетақы жинақтары қағидатына біртіндеп көшу. Реформаның басталуы
өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарына тура келді. Экономикалық ауқымды
дағдарыс, қаржылық тұрақсыздық пен инфляция жағдайында зейнеткерлер
алдындағы мемлекет міндеттемелерінің орындалуы қиынға соқты. Зейнетақының
уақытында төленбеуі халық арасындағы наразылықтың және әлеуметтік
шиеленістің өсуіне әкеле жатты.
Сондықтан елбасының бастамасымен зейнетақы жүйесін реформалау
тұжырымдамасы қабылданды. Реформаның басты мақсаты зейнетақы жасындағы
халықтың тұрмыс деңгейін арттыру болып табылады. Осы мақсатпен қызметкердің
өзінің және жұмыс берушінің жауапкершілігін ұлғайта отырып, зейнетақымен
қамсыздандырудың қосымша нысандарын (міндетті және ерікті) құру міндеті
алдымызда тұр. Бұған қоса, жинақтаушы жүйе ел экономикасына қосылатын
капиталдың, жинақтар мен инвестициялардың өсуіне, мемлекеттік бюджетке
түсетін жүктеменің төмендеуіне ықпал етуге тиіс.
Өткен жылдан бастап, әлеуметтік қамсыздандырудың идеологиясы барынша
қарапайым үш деңгейлік жүйесін қалыптастыруға бағытталған әлеуметтік
реформаларды тереңдетудің үш жылдық бағдарламасын іске асыруды басталды.
Мемлекет басшысының жолдауына және Қазақстан Республикасында
әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған
бағдарламасына сәйкес зейнетақы жүйесін одан әрі дамыту, зейнетақымен
қамсыздандырудың үш деңгейлі жүйесін құруға бағытталған.
Бірінші деңгей – барлық азаматтар үшін мемлекеттік базалық (іргелік)
зейнетақы. Екінші деңгей – ынтымақты жүйеден (республикалық бюджет) және
міндетті зейнетақы жарналары есебінен жинақтаушы зейнетақы қорларынан
төленетін зейнетақы. Үшінші деңгей – ерікті және ерікті кәсіптік зейнетақы
аударымдары есебінен қосымша төлемдер.
Осындай үш сатылы зейнетақымен қамсыздандыру азаматтардың қарттық
кезеңін лайығымен қамсыздандыруға тиісті жағдай туғызады деп есептеуге
болады.
Зейнетақы жүйесінің бірінші деңгейі – базалық зейнетақы – бұл
зейнеткерлік жасқа жеткенде еліміздің барлық азаматтарына олардың еңбек
өтіліне, жалақысы мен тағайындалған зейнетақысының мөлшеріне қарамастан
төленетін мемлекетпен кепілденген төлем болып табылады. Базалық
зейнетақының мөлшері республикалық бюджет туралы заңмен жыл сайын
белгіленетін болады. 2010 жылға қарай оның мөлшерін күн көру шегінің 75%-на
дейін жеткізужоспарланып отыр.
1998 жылға дейін зейнетақы төлемдерін алып келген адамдарға, сондай-ақ
заңның 9-бабына сәйкес зейнеткерлік жасына жеткен толық және толық емес
жұмыс стажы бойынша зейнетақы төлемдерін, зейнетақы жасындағы мүгедектерге
мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі өтініш талап етілмей, зейнетақылық іс-
қағазындағы құжаттары негізінде тағайындалады.
Базалық зейнетақымен қатар, жыл сайын ынтымақты жүйесінен берілетін
зейнетақылардың мөлшерін арттыру жөнінде шаралар қабылданады.
1.Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет етуінің теориялық негіздері.
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларын ұйымдастыру.
Қазақстан – халықтарды әлеуметтік қамсыздандыру реформасын жүзеге
асырушылардың ТМД елдерінің ішіндегі алғашқысы. Бұл реформаның жүзеге асуы
негізінде зейнетақы жүйесі құрылды. 1997 жылы 12 мамырда зейнетақымен
қамсыздандыруға байланысты Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы
қабылданды. 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының
зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы негізінде іс-шаралар жүргізілуде.
1997 жылғы 20 маусымдағы Қазақстан Республикасының зейнетақымен
қамсыздандыру туралы заңы азаматтарды зейнетақымен қамсыздандырудың
құқықтық және әлеуметтік негіздерін белгілейді, мемлекеттік органдардың
меншік нысандарына қарамастан, жеке және заңды тұлғалардың, азаматтардың
зейнетақымен қамсыздандыруға конституциялық құқығын іске асыруға қатысуын
реттейді.
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз етудің сферасында
негізгі субъектісі ретінде жинақтаушы зейнетақы қорларын, зейнетақы
активтерін басқаруды жүзеге асырушы ұйымдардың және кастодиан-банктерінің
пайда болуына, дамуына жағдай жасады.
Қазақстандағы зейнетақы реформасы екі жүйеде жүргізілген. Бірінші
Қазақстанда 1998 жылға дейін қолданылған жүйе мынадай ерекшкліктерімен
сипатталады:
1) зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттік монополия;
2) әлеуметтік қамсыздандыру қорларына түсетін міндетті зейнетақы
жарналарының топтастырылуы;
3) жүйе ішінде қаражаттарды қайта бөлу.
Мұндай жүйе жоспарлы директивалық экономика, еңбекке қабілетті
халықтың жұмыспен толық қамтылуы, мемлекет тарапынан жоғары ара қатынасы
жағдайында тиімді болды. Өмір сүрген жүйе азаматтардың түрлі кәсіптік және
әлеуметтік санаттарына арналған жеңілдіктердің көптеген түрлерінің болуымен
сипатталады.
90-жылдардың басы мен ортасындағы экономиканың дағдарысы әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің де дағдарысына қозғау салды, бұл жарналарды төлеудің
базалық көрсеткіштерінің құлдырауынан да, сондай-ақ әлеуметтік қорларға
оларды толық және уақытылы аударып отыруға төлеушілердің мүдделігінің
болмауынан да әлеуметтік сақтандыруға төленетін жарналардың
жиналымдылығының төмен деңгейінде көрінетін еді; бұл зейнеткерлер мен
жәрдемақы алатындар алдында берешектің үлкен көлеміне жеткізді; әлеуметтік
қорлар қаражатттарының инфляциялық құнсыздануы зейнеткерлердің күнкөріс
минимумдағы қажеттіліктерін қамтамасыз етпеді.
Екінші Қазақстанда жүргізіліп жатқан зейнетақы реформасының негізінде
сипатталады:
1) зейнетақымен қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу;
2) зейнетақы қорын қалыптастыруға қатысқан 30 жастан төмен емес
азаматтар үшін ең аз белгіленген күнкөріс минимумын сақтау жөніндегі
мемлекеттің кепілдіктері;
3) зейнетақы жинақ ақшасын және әлеуметтік қамсыздандырудың басқа
нысандарын межелеу;
4) зейнетақы қорланымдарын қалыптастыруға еңбек етуге қабілетті жастағы
барлық азаматтардың міндетті қатысуы;
5) еңбек етуге қабілетті азаматтардың қартайғанда өзін зейнетақымен
қамсыздандыруы үшін жеке жауапкершілігі;
6) инвестициялаудың тиімділігін және зейнетақы жинақ ақшасының
қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
7) жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қорланымдарға азаматтардың мұралану
құқығын белгілеу;
8) қосымша ерікті зейнетақымен қамсыздандыруға азаматтарға құқық беру;
9) зейнетақы жинақ ақшасын экономикаға инвестициялау, бұл оның
дамуына жәрдемдеседі.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемдері жеке зейнетақы
шоттарында жинақталған зейнетақы қаражаты бар алушыларға алушының жеке
басын куәландыратын құжаты болған жағдайда төленеді. Жинақтаушы зейнетақы
қорларына енгізілген міндетті зейнетақы жарналары есебінен зейнетақы
төлемдері заңның 9-бабының 1-тармағында және 60-бабының 1-тармағында
көзделген жағдайлар туған кезде, сондай-ақ егер алушы 55 жасқа толған кезде
еңбек қызметін тоқтатып, оны жүргізбесе, кем дегенде 35 жасқа жарна төлеген
мерзімі жеткіліктілігін уәкілетті орган белгілейтін жинақталған зейнетақы
қаражаты болған жағдайда жүзеге асырылады. Жинақтаушы зейнетақы қорларына
енгізілген ерікті зейнетақы жарналарының және заңға сәйкес түсетін өзге де
қаражаттардың есебінен зейнетақы төлемдерін төлеу мына жағдайларда:
1) кемінде 10жыл кезеңге ерікті зейнетақы жарналары жиналғанда, және
55жасқа толғанда, тізбесін Үкімет белгілейтін азаматтардың белгілі
бір санаттары үшін бұл жас 50жасқа дейін кемітілуі мүмкін;
2) мүгедікке ұшырағанда;
3) асыраушысынан, зейнетақы төлемдерін алушыдан айырылғанда жүзеге
асырылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдеріне салық
заңдарына сәйкес салық салынады. Жеке адамдардың міндетті зейнетақы
жарналарын кәсіпкерлік және өзге де қызметпен айналысатын заңды тұлғалар
мен жеке адамдар оларға табыс төленетін көздерден Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейтін тәртіппен ұстап қалады. Ал ерікті зейнетақы жарналарын
салымшы аударады. Ерікті зейнетақы жарналары үшінші адамның пайдасына
аударылуы мүмкін, ал міндетті зейнетақы жарналары үшінші адамның пайдасына
төленуге тиіс емес. Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері
зейнетақы жарналары мен жинақтаушы зейнетақы қорларына және зейнетақы
активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйымдарға төленетін
комиссиялық сыйақыларды шегеріп тастағандағы инвестициялық қызмет есебінен
құралатын инвестициялық кіріс есебінен қалыптасады. Зейнетақы активтері тек
мына мақсаттарға жұмсалады:
1) бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті органдар
белгілейтін қаржы құралдарына орналастыруға;
2) зейнетақы төлемдерін заңға сәйекс жүзеге асыруға;
3) заңдарға сәйкес зейнетақы жинақтарын басқа жинақтаушы
зейнетақы қорына аударуға;
4) қате есептелген зейнетақы жарналарын және өзге де қате
есептелген ақшаны қайтаруға.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына өзінің пайдасына зейнетақы жарналары
төленген алушының жинақталған зейнетақы қоры ол қайтыс болған жағдайда
заңдарда белгіленген тәртіппен мұраға қалдырылады. Алушы қайтыс болған
жағдайда оның отбасына не алушыны жерлеген адамға қор жерлегені үшін он бес
еселеген айлық есептік көрсеткіш шегінде, бірақ жеке зейнетақы шотында бар
қаражаттан аспайтын мөлшерде біржолғы төлем жасайды.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері кастодиан-банктерде
кастодиандық шартқа сәйкес сақталып, шоттарда ескеріледі. Кастодиандық
шарттың нысанын уәкілетті орган бағалы қағаздарды реттеу жөніндегі
уәкілетті органмен және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен келісім
бойынша әзірлейді және бекітеді. Кастодиан-банк жинақтаушы зейнетақы
қорының зейнетақы активтерінің мақсатты орналастырылуына бақылау жасайды
және олар заңдарға сәйкес келмеген жағдайларда бұл жөнінде бағалы қағаздар
нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган мен жинақтаушы зейнетақы қоры
дереу хабардар ете отырып, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі
компанияның тапсырмаларын жауып тастауға міндетті. Зейнетақы активтерінің
нысаналы орналастырылуына кастодиан-банктің бақылау жасауды жүзеге асыру
тәртібін бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілейді. Кастодиан-банк зейнетақы активтерін шоғырландыру, оларды
орналастыру жөніндегі, инвестициялық табыс алу жөніндегі барлық
операциялардың есебін жүргізеді және жинақтаушы зейнетақы қорын оның
шоттарының жай-күйі және зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды
жүзеге асырушы ұйымның қызметі туралы ай сайын хабардар етіп отырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы жарналарын өз пайдасына
жүзеге асыратын салымшылары:
1) зейнетақы шартын жасасу үшін жинақтаушы зейнетақы қорын таңдап
алуға;
2) уәкілетті орган белгілеген көлемде жинақтаушы зейнетақы
қорының құрылтайшылары, зейнетақы активтерін инвестициялауды
басқаруды жүзеге асырушы ұйым және кастодиан-банк туралы
ақпарат алуға;
3) жинақталған зейнетақы қаражаттарының жай-күйі туралы ақпарат
алуға;
4) жинақтаушы зейнетақы қорының іс-әрекетіне сот тәртібімен
шағымдануға;
5) үшінші адамдардың пайдасына да ерікті зейнетақы жарналарын
төлеуді жүзеге асыруға;
6) зейнетақы шартына және заңдарға сәйкес өзге де құқықтарды
жүзеге асыруға хақылы.
Зейнетақы жарналарын өз пайдасына жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы
қорларының салымшылары:
1) зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарға және зейнетақы шартына
сәйкес міндетті зейнетақы қорларының тек біреуіне ғана енгізуге;
2) жинақтаушы зейнетақы қорларына қордың міндеттемелерін орындауына әсер
ететін барлық өзгерістер туралы өзгерістер жасалған сәттен бастап, 10
күн ішінде хабарлауға;
3) зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарға және зейнетақы шартының
ережелеріне сәйкес өзге де міндеттемелерді орындауға міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемдерін алушы зейнетақы
жарналарын өз пайдасына жүзеге асыратын салымшының барлық құқықтарын
пайдаланады. Сондай-ақ, зейнетақы жасына жетуі бойынша және заңда көзделген
өзге де жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына зейнетақы төлемдерін
алуға, өзінің жинақталған зейнетақы қорларын бір жинақтаушы зейнетақы
қорынан екіншісіне аударуға құқылы, ол күнтізбелік жылына екі реттен аспауы
керек. Және де Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзі жинақтаған
зейнетақы қорын мұра етіп қалдыруға, Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге
тұрақты тұру үшін кеткен жағдайда жинақталған зейнетақы қаражатын алуға
құқылы. Зейнетақы төлемдерін алушы: табыс алуға әкеп соғатын шарт жасасқан
ретте өзінің дербес зейнетақы шотының нөмірі мен қор реквизиттерін шарт
жасалған сәттен бастап 3 күн ішінде хабарлауға; жинақтаушы зейнетақы
қорының алушы алдындағы міндеттемелерін орындауына ықпал жасайтын
өзгерістер туралы жинақтаушы зейнетақы қорына хабарлауға міндетті.
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының
29-бабына сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорлары:
1. зейнетақы шарттарын өзгерту немесе тоқтату тәртібін;
2. зейнетақы жарналары мен төлемдерін жүзеге асыру тәртібі мен
ережелерін;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларының алушылар мен салымшылар алдындағы
міндеттемелері бойынша жауапкершілігін;
4. жинақталған зейнетақы қаражатынның жай-күйі туралы ақпарат беруді;
5. жинақталған зейнетақы қаражатын бір жинақтаушы зейнетақы қорынан
екішісіне аударудың ережелерін;
6. салымшыларға жинақтаушы зейнетақы қорының құрылтайшылары, зейнетақы
активтерін инвестициялауды басқару жөніндегі ұйымдар мен кастодиан-
банк туралы мәліметтер беруді;
7. жинақтаушы зейнетақы қорлары, салымшылар мен алушылар арасындағы
құқықтық қатынастардың, өзге де ерекшеліктерін қамтитын зейнетақы
ережелерін белгілейді.
Зейнетақы ережелерін уәкілетті орган бекітеді және зейнетақы ережелері
қор салымшысы мен ерікті жарналар алушының мүддесіне нұқсан келтірмеуге
тиіс. Зейнетақы шарты жинақтаушы зейнетақы қоры мен салымшылардың арасында
үлгілік зейнетақы шартына сәйкес жазбаша түрде жасалады. Үлгілік зейнетақы
шартын уәкілетті орган әзірлеп бекітеді және онда мынадай мәліметтер:
1. жинақтаушы зейнетақы қорының атауы, заңды мекен-жайы және банктік
реквизиттері;
2. салымшының тегі, аты, әкесінің аты (ол болған жағдайда),
әлеуметтік жеке коды, мекен-жайы немесе оның атауы, орналасқан
жері және банктік реквизиттері (егер ол заңды тұлға болса);
3. шартың мәні;
4. тараптардың құқықтары мен міндеттері;
5. зейнетақы жарналарын енгізудің тәртібі мен шарттары;
6. жеке зейнетақы шотының нөмірі;
7. жинақтаушы зейнетақы қорының жинақталған зейнетақы қаражаттарының
жай-күйі жөнінде есеп беру тәртібі;
8. тараптардың міндеттемелерді орындамаған жағдайлардағы
жауапкершілігі;
9. шарттың қолданылу мерзімі;
10. шартты өзгертудің және бұзудың тәртібі мен ережесі;
11. ерікті зейнетақы жарналарының алушысы туралы мәлімет болады.
Жинақтаушы зейнетақы қоры өзінің салымшы мен алушының алдындағы
міндеттемелері бойынша өз мүлкімен ғана жауапты болады. Салымшылар мен
алушылар жинақтаушы зейнетақы қорларының міндеттемелері бойынша жауап
бермейді, дәл сол сияқты жинақтаушы зейнетақы қорлары да салымшылар мен
алушылардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары ашық және корпоративтік болып бөлінеді.
Ашық жинақтаушы зейнетақы қорлары алушының жұмыс істейтін және тұратын
жеріне қарамастан салымшылардан зейнетақы жарналарын қабылдауды жүзеге
асырады. Ал корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорлары сол қордың
құрылтайшылары және акционерлері болып табылатын бір немесе бірнеше заңды
тұлғалардың алушы-қызметкерлері үшін құрылады. Алушының заңды тұлғамен –
акционермен еңбек шартын бұзуы корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорымен
зейнетақы шартын бұзу үшін негіз болады.
Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылатын заңды және жеке
тұлғалар ашық жинақтаушы зейнетақы қорның құрылтайшылары және акционерлері
бола алады. Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары корпоративтік
жинақтаушы зейнетақы қорының құрылтайшылары мен акционерлері бола алады.
Ашық жинақтаушы зейнетақы қорын құру кезеңінде бірде-бір тұлға тікелей
немесе жанама түрде мұндай жинақтаушы зейнетақы қорының дауыс құқығы бар
акцияларының 25%-нен астамын иеленуге, билік етуге немесе басқаруға хақылы
емес. Ашық жинақтаушы зейнетақы қорының қызметі кезеңінде, уәкілетті орган
рұқсат еткен реттерді қоспағанда, бірде-бір тұлға тікелей немесе жанама
түрде мұндай жинақтаушы зейнетақы қорының дауыс құқығы бар акцияларының 25%-
нен астамын иеленуге, билік етуге немесе басқаруға хақылы емес. Осы аталған
шектеулер корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорына қолданылмайды.
Мемлекеттік кәсіпорын және мемлекеттік акциялар пакеті мен үлесі бар
кәсіпорын, уәкілетті орган рұқсат еткен реттерді қоспағанда, жинақтаушы
зейнетақы қорларының құрылтайшылары мен акционерлері бола алмайды.
Жинақталған зейнетақы қаражатының нақты құны кеміген жағдайда корпоративтік
зейнетақы қорларының акционерлері бірдей жауапты болып, Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіп бойынша инвестициялық кіріс
ысырабының орнын толтырады. Жинақтаушы зейнетақы қоры басқа жинақтаушы
зейнетақы қорының құрылтайшысы бола алмайды.
Зейнетақы жарналарын тарту және зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру
жөніндегі қызметті заңдарда белгіленген тәртіппен уәкілетті орган
лицензиялайды. Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы жарналарын тарту және
зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру тәртібі лицензиялау туралы заңдармен
белгіленеді. Уәкілетті орган жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметіне
лицензияның қолданылуын мына негіздердің кез келгені:
1. лицензия берілгенде негізге алынған ақпараттың сенімді еместігі;
2. жинақтаушы зейнетақы қорының қызметін бастауды лицензия берілген
кезден бастап бір жылдан астам уақыт кідірту;
3. жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы шарттары бойынша
міндеттемелерін үнемі (12 жүйелі күнтізбелік ай ішінде үш және
одан көп реттерде) орындамауы немесе тиісінше орындамауы;
4. Қазақстан Республикасының заң және номативтік-құқықтық
актілерін, жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы ережелерін
және уәкілетті органның нормативтік-құқықтық актілерін бұзу не
уәкілетті органның жазбаша ұйымдарын орындамау;
5. есептер мен мәліметтерді табыс етпеу немесе оларды күмәнді табыс
ету бойынша алты айға дейінгі мерзімге тоқтата тұруға құқылы.
Лицензияның тоқтата тұру жинақтаушы зейнетақы қорының бұрынырақ
тартылған салымшылар бойынша зейнетақы жарналарын тарту және зейнетақы
төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру, сондай-ақ олардың
зейнетақы жинақтарын зейнетақы активтерін инвестициялауды басқару жөніндегі
ұйым арқылы инвестициялау құқығын сақтай отырып, салымшыларды тартуына
тыйым салуға әкеп соғады. Уәкілетті органның жинақтаушы зейнетақы қорының
қызметіне берілген лицензияның қолданылуы тоқтатыла тұру туралы қабылдаған
шешімі жинақтаушы зейнетақы қорының салымшыларына хабарланады, сондай-ақ
бұқаралық ақпарат баспа құралдарында жарияланады. Лицензияның қолданылуын
тоқтата тұруға түрткі болған себептердің уәкілетті орган белгілеген
мерзімде жойылмауы оны кері қайтып алуға негіз болып табылады.
Атқарушы органның басшысы мен оның орынбасарлары, бас бухгалтер мен
оның орынбасарлары, филиал мен өкілдіктің бірінші басшысы мен бас
бухгалтері жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметкерлері болып танылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына жоғары білімі жоқ, заңда белгіленген
тәртіппен соттылығы алынбаған, бұрын сол адамның басшылық еткен кезінде
банкрот деп танылған немесе санкцияға ұшыратылған, мәжбүрлеп таратылған
заңды тұлғада басшы қызметкер немесе лауазымды адам болған басшы қызметкер
бола алмайды. Азаматтың уәкілетті орган белгілеген тәртіппен біліктілік
емтиханын тапсырғаннан кейін жинақтаушы зейнетақы қорларында басшы қызмет
атқаруға құқығы бар.
Өз кезегінде Заңға сәйкес қорлар жыл ішінде кем дегенде бір рет әрбір
салымшыға немесе алымшыға оның жинақталған зейнетақы қаражатының жай–күйі
туралы ақпарат жіберуі міндетті. Қажет болған жағдайда мұндай ақпаратты
салымшы ала алады және олар қорға кез-келген уақытта және кез-келген күні
өтініш (сұрату) беру кезінде ала алады. Қазақстан Республикасының
зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының 41-бабында көрсетілгендей
жинақтаушы зейнетақы қорлары:
1) алушыларға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген
тәртіппен зейнетақы төлеуге,
2) жинақталған зейнетақы қаражаттары мен төлемдерін жеке
есепке алуды жүзеге асыруға;
3) салымшы мен алушыға кеміне жылына бір рет, сондай-ақ оның
сұрау салуы бойынша оның жинақталған зейнетақы
қаражатының жай-күйі туралы ақпарат беруге;
4) алушының жинақталған зейнетақы қаражатының жай-күйі
туралы ақпараттың құпиялығын қамтамасыз етуге;
5) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес зейнетақы
заңдары мен зейнетақы шартының ережелерін бұзғаны үшін
жауап беруге;
6) алушының арызы бойынша оның жинақтаған зейнетақы
қаражатын бір жинақтаушы зейнетақы қорынан екіншісіне
аударуға;
7) зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге
асырушы ұйым мен зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруға шарттар жасауға;
8) бұқаралық ақпарат құралдарында уәкілетті орган белгілеген
тәртіппен қаржы есебін және өз қызметі туралы өзге де
ақпаратты жариялау, бұл ретте жинақтаушы зейнетақы
қорларына салымдар бойынша табысы жөнінде кепілдіктер
немесе уәделер орын алатын ақпараттарды, сондай-ақ
заңдармен жариялануға тыйым салынған өзге де мәліметтерді
жариялауға рұқсат етілмейді;
9) жинақтаушы зейнетақы қорымен зейнетақы шартын жасасқан
азаматтарға тең жағдайларды қамтамасыз етуге;
10) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да
міндеттерді атқаруға міндетті.
Салымшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында жинақтаушы
зейнетақы қорларына өндірістік қызметке, бағалы қағаздар нарығын реттеу
жөніндегі уәкілетті орган белгілейтін бағалы қағаздар мен басқа да қаржы
құралдарын қоспағанда, жылжымалы және жылжымайтын мүлікпен сауда жасауға
тыйым салынады. Сонымен қатар, сақтандыру қызметіне, зейнетақы активтерін
кепілге беруге, акциялардан басқа бағалы қағаздар шығаруға, жинақтаушы
зейнетақы қорының алтын акциясын тағайындауға тыйым салынады.
Жинақтаушы зейнетақы қорын қайта құру уәкілетті органның рұқсатымен
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша қосу, біріктіру, бөлу,
бөліп шығару қордың корпоративтік түрінен ашық түрге қайта құрылуы, өзгеруі
түрінде жүзеге асырылады. Жинақтаушы зейнетақы қорының қайта құруды
жүргізуге рұқсат алу туралы өтінішіне мынадай құжаттар қоса тіркеледі:
жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлері жалпы жиналысының оны қайта құру
туралы шешімі, жинақтаушы зейнетақы қорын қайта ұйымдастырудың көзделіп
отырған шарттарын, нысандарын тәртібі мен мерзімдерін баяндайтын құжаттар,
қайта құру нәтижелерінің қаржылық болжамы, соның ішінде жинақтаушы
зейнетақы қорының және жинақтаушы зейнетақы қорын қайта құрудың нәтижесінде
құрылатын заңды тұлғалардың оны қайта құрғаннан кейінгі есептік балансы.
Уәкілетті орган жинақтаушы зейнетақы қорын қайта құруға рұқсат алу туралы
өтінішті құжаттардың толық топтамасы табыс етілген күннен бастап, бір ай
ішінде қарауға тиіс. Қайта құрылатын жинақтаушы зейнетақы қоры уәкілетті
органның қайта құруды жүргізуге рұқсатын алған күннен бастап, екі аптаның
ішінде хабардар етуге – ресіми баспасөзде тиісті жарияланымдар беру жолымен
өзінің барлық салымшылары мен алушыларына алдағы өзгерістер туралы хабарлап
отыруға міндетті.
Кей жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына қайта құруға рұқсат
беруден бас тартылады. Атап айтсақ, қайта құрылатын жинақтаушы зейнетақы
қоры акционерлері жалпы жиналысының тиісті шешімдерінің болмауы, көзделіп
отырған қайта құрудың нәтижесінде салымшылар мен алушылардың мүдделеріне
нұсан келтірілуі, көзделіп отырған қайта құрудың нәтижесінде монополияға
қарсы заңдар талаптарының бұзылуы бойынша бас тартылады. Жинақтаушы
зейнетақы қоры уәкілетті органның рұқсаты болған жағдайда жинақтаушы
зейнетақы қоры акцирнерлері жалпы жиналысының шешімі бойынша және Қазақстан
Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда соттың шешімі бойынша
таратылуы мүмкін. Бұндай жағдайда уәкілетті орган қорды тарату туралы сотқа
талап қоя алады. Ерікті және мәжбүрлеп тарату, тарату комиссиясының
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының 45-
бабында белгіленген ерешеліктер ескеріліп, Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленеді. Жинақтаушы зейнетақы қорының ерікті түрде
таратылуға рұқсат алу туралы өтінішін өкілетті орган: акционерлердің жалпы
жиналысының ерікті түрде таратлу туралы шешімі, тарату туралы шешім
қабылданған күнге зейнетақы активтерінің бағалануы, зейнетақы активтерін
тапсырудың және жинақтаушы зейнетақы қорларын өз қызметін тоқтатуға
дайындаудың мерзімдері мен кезеңдері туралы акционерлердің жалпы жиналысы
бекіткен іс-шаралар табыс етілген күннен бастап бір ай ішінде қарауға тиіс.
Ерікті түрде таратылуға рұқсат беруден бас тартылған жағдайда уәкілетті
орган өз шешімін негіздеп, бас тартылуды жинақтаушы зейнетақы қорының
басшылығы мен акционерлеріне хабарлауға тиіс. Уәкілетті органның ерікті
түрде таратылуға рұқсатын алған жағдайда жинақтаушы зейнетақы қоры тарату
комиссиясын құрады, оның құрамына уәкілетті органның бір өкілі енгізіледі.
Таратылған жинақтаушы зейнетақы қоры он күннің ішінде қордың таратылатыны
туралы алушылар мен салымшыларды арнаулы хатпен және бұқаралық ақпарат
құралдары арқылы хабардар етуге міндетті. Тарату комиссиясы таратылатын
зейнетақы қорының активтерін, оның зейнетақы шарттары бойынша
міндеттемелерін уәкілетті орган белгілеген тәртіппен басқа жинақтаушы
зейнетақы қорына тапсыру жөнінде шаралар қолдануға міндетті. Таратылатын
жинақтаушы зейнетақы қорының алушылары мен салымшылары тарату комиссиясы
белгіленген мерзімдерде басқа қорды өздігінен таңдауға құқылы. Тарату
комиссиясы бекітілгеннен кейін жеті күн мерзімде тарату балансы мен есебін
уәкілетті орган мен Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне табыс
етуге міндетті. Таратылатын жинақтаушы зейнетақы қоры несие берушілердің
талаптарын Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
зейнетақы активтерін тапсырғаннан кейін қанағаттандырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының өз капиталы құрылтайшылар мен
акционерлердің жарғылық капиталдарға салымы және комиссиялық сыйақылар,
сонымен бірге, заңдарда көзделген басқа да көздер есебінен құрылады. Қордың
жарғылық капиталының мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді,
ал ең төменгі мөлшерін уәкілетті орган белгілейді. Жинақтаушы зейнетақы
қорының ең төменгі жарғылық капиталының мөлшеріне талаптар өскен жағдайда,
зиянның болғанына қарамастан қор акциялары қосымша шығаруды жүзеге асырады.
Жарғылық капитал ақшамен төленеді. Жарғылық капиталын қалыптастыру кезінде
жинақтаушы зейнетақы қорының акцияларын төлеу үшін заңды тұлғалардың өз
капиталы немесе олардың таза активтері шегіндегі қаражаты пайдаланылады.
Лицензия алу туралы өтініш берілген кезде жарғылық капитал толық төленуге
тиіс.
Зейнетақылық жарналардан және инвестициялық табыстан процент түрінде
алынған комиссиялық сыйақлардың шекті шамасын уәкілетті орган белгілейді.
Жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды
жүзеге асырушы ұйымдар мен кастодиан-банкке комиссиялық сыйақыны шарттардың
ережелеріне сәйкес төлеуді жүргізеді. Зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі аффилиирлендірілген компаниялармен зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі аффилиирлендірілмеген компанияларға қарағанда комиссиялық
сыйақыны бөлудің неғұрлым тиімді жағдайларымен және мөлшерлерімен шарт
жасасуға тыйым салынады. Қордың өз қаражатын пайдаланудан алынған табыстары
толық көлемде жинақтаушы зейнетақы қорына тиесілі болады.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары заңдарда белгіленген тәртіппен
бухгалтерлік есеп жүргізіп, жеке қаражаты және зейнетақы активтері бойынша
бөлек қаржылық есеп береді. Алушылардың жеке шотында жинақталған зейнетақы
қаражаты есебі уәкілетті орган белгілейтін тәртіппен жүргізіледі. Зейнетақы
жарналары есебінің дұрыс жүргізілуіне және инвестициялық кірістің
алушылардың жеке зейнетақы шотына есептелуіне уәкілетті орган бақылау
жасайды. Жинақтаушы зейнетақы қоры бухгалтерлік есепте есеп беруді жасау
кезінде пайдаланылатын құжаттардың есепке алынуы мен сақталуын қамтамасыз
етуге міндетті. Сақталуға жататын негізгі құжаттардың тізбесі мен олардың
сақталу мерзімін уәкілетті орган белгілейді.
Жинақтаушы зейнетақы қоры Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Қазақстан Республикасы Заңының 50-бабына сәйкес
салымшылар туралы, салымшылардың жеке зейнетақы шоттарындағы ақша
қалдықтары және жылжуы туралы мәліметтерді қосқандағы жинақталған зейнетақы
қаражатының құпиялылығына кепілдік береді.
Жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы зейнетақы жарналарын төлеп
отырған салымшыға және жинақталған зейнетақы қаражатын алушыға ғана ашылуы
мүмкін. Кез келген үшінші тұлғаға ақпаратты ашу салымшының Қазақстан
Республикасының заңдары талаптарына сәйкес рәсімделген жазбаша келісімі
болғанда ғана жасалуы мүмкін.
Жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы бар мәліметтер салымшының
келісімінсіз мына тұлғаларға берілуі мүмкін:
1) олардағы қылмысты іс бойынша алдын-ала анықтау және алдын-ала тергеу
органдары бойынша қылмыстық іс жүргізген кезде;
2) сот айқындауы негізінде олардың іс жүргізуі бойынша - соттарға;
3) тексеруші тұлғаның салық салуға байланысты мәселелері бойынша –
салық органдарына;
4) алушының өтінішіне байланысты не жинақтаушы зейнетақы қорының
қызметін тексеруді жүзеге асыруға байланысты туындаған мәселелер
бойынша – уәкілетті органға;
5) онда қаралып жатқан материалдардың құзыреті шегінде тексеру жүргізу
туралы қаулы негізінде – прокурорға;
6) нотариатта куәландырылған сенімхат негізінде - салымшы өкілдеріне;
7) жинақтаушы зейнетақы қорына жыл сайын міндетті аудит жүргізетін
аудиторлық ұйымға.
Сонымен бірге қорлар алушының жеке зейнетақы шотының болуы
туралы, онда алушы қайтыс болған жағдайдағы ақша қалдығы мен жылжуы туралы
анықтамаларды мүлік жөніндегі аманат қағазда көрсетілген адамдарға,
соттарға, нотариат конторларына және мұрагерлік іс жүргізу жөніндегі
шетелдік консульдық мекемелерге береді.
Мынаны атап көрсету керек, лауазымды тұлғалар, қорлардың қызметкерлері
және өздерінің қызметтік міндеттерін жүзеге асыру барысында жинақталған
зейнетақы қаражатының құпиясы болып табылатын мәліметтерге рұқсат алған
тұлғалар жинақталған зейнетақы қаражатының құпиясы болып табылатын
мәліметтерді жариялауға құқықтары жоқ және оларды жариялағаны үшін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауап береді.
Қорлардың ақпараттандыру тәртібі міндетті, ерікті және ерікті кәсіби
зейнетақы жарналары есебінен зейнетақымен қамсызданыдыру туралы шартта
берілген. Осындай шарттарды жинақтаушы зейнетақы қорлары Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2003 жылғы 21 сәуірдегі №
138 қаулысымен бекітілген міндетті, ерікті және ерікті кәсіби зейнетақы
жарналары есебінен зейнетақымен қамсызданыдыру туралы үлгі шарттар
негізінде жасайды.
Жинақтаушы зейнетақы қорының жинақталған зейнетақы қаражатының жай-
күйі туралы салымшыға күнтізбелік жыл аяқталған соң екі ай ішінде беріп
отырған жыл сайынғы міндетті ақпаратында ағымдағы жылдың 01 қаңтарындағы
жағдай бойынша жинақталған зейнетақы қаражатының сомасы берілуі тиіс, оның
ішінде:
1) зейнетақы жарналары және (немесе) зейнетақы шарты жасалған
күннен бастап өткен жыл үшін келіп түскен және айларға бөлінген және
олардың нақты түскен күндері көрсетілген аударымдар сомасы;
2) зейнетақы жарналарының және (немесе) зейнетақы шарты жасалған
күннен бастап өткен жыл үшін келіп түскен және айларға бөлінген және
олардың нақты түскен күндері көрсетілген есептелген инвестициялық кіріс
сомасы;
3) қордың комиссиялық сыйақы сомасы;
4) зейнетақы төлемдерінің және (немесе) ағымдағы жылда ұсталған
табыс салығының сомасын көрсете отырып жасалған аударымдар сомасы.
Мұндай жыл сайынғы салымшыны хабардар ету қордың жеке қаражаты
есебінен, тәртіп бойынша шартта аталған мекен-жай бойынша почта арқылы
жасалады. Қосымша хабардар ету шығындарына келсек, осы қызмет көрсету үшін
жасалатын шығындарды салымшы өзі төлейді, бірақ ол қордың нақты
шығыстарынан аспауы тиіс.
Қазіргі уақытта жекелеген қорлар өз клиенттеріне жинақталған
зейнетақы қаражаты туралы ақпаратты төлем карточкаларымен, сондай-ақ
байланыс құралдары (почта арқылы – барлық жинақтаушы зейнетақы қорлары),
электронды почтамен немесе Интернет арқылы (“ABN AMRO КаспийМұнайГаз ЖЗҚ”
АҚ және тиісінше “ҰларҮміт” ЖЗҚ” АҚ ) және өзге де байланыс құралдарымен
(жұмыс беруші арқылы – барлық жинақтаушы зейнетақы қорларына), бірақ
салымшының жеке өтініші арқылы алуды ұсынады.
Мынаған көпшіліктің назарын аударғымыз келеді, салымшыны жинақталған
зейнетақы қаражатының жай-күйі туралы хабардар еткен кезде салымшылардың
жинақталған зейнетақы қаражаты туралы құпиялылықты сақтауды қамтамасыз ету
міндетті шарт болып табылады.
Сонымен бірге жинақталған зейнетақы қаражатын басқа зейнетақы
қорына немесе сақтандыру ұйымына аудару кезінде салымшы жинақталған
зейнетақы қаражатын аударып отырған қорға жинақталған зейнетақы
қаражатының аударылған сомасының үзінді көшірмесін беру туралы өтініш
беруге құқылы.
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу
мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2004 жылдың 24 мамырындағы №146
қаулысымен бекілген жинақтаушы зейнетақы қорынан жинақталған зейнетақы
қаражатына аударым жасау жөніндегі Ережеге сәйкес осы үзінді көшірмеде
мынадай мәліметтер болуы тиіс:
1) үзінді көшірме берілген күн;
2) есептелген инвестициялық кіріс сомасы көрсетілген өткен жылғы
жинақталған зейнетақы қаражатының қалдық сомасы;
3) нақты түсу айы мен күні көрсетілген ағымдағы күнтізбелік жылғы
түскен зейнетақы жарналарының сомасы;
4) ай сайынғы нақты есептелген күні көрсетілген ағымдағы күнтізбелік
жылғы инвестициялық кіріс сомасы;
5) басқа қорлардан жеке зейнетақы шотына нақты түсу сомасы және күні
көрсетіле отырып түскен жинақталған зейнетақы қаражаты
аударымдарының сомасы;
6) қордың комиссиялық сыйақы сомасы;
7) нақты енгізілген міндетті зейнетақы жарналарының мөлшері құнсыздану
деңгейін ескере отырып азайған жағдайдағы Заңға сәйкес қалпына
келтірілген сомасы;
8) нақты төлем жасалған күн және ұсталған табыс салығының сомасы
көрсетіле отырып өткен жылы жасалған зейнетақы төлемдері сомасы;
9) зейнетақы жарналары мен инвестициялық кірістің нақты түскен сомасы
көрсетіліп аударылған жинақталған зейнетақы қаражатының нақты
сомасы;
10) жеке зейнетақы шотындағы жинақталған зейнетақы қаражатының қалдық
сомасы (жинақталған зейнетақы қаражаты сақтандыру ұйымына
аударылған жағдайда).
Сонымен қатар жинақталған зейнетақы қаражаты аударылған жинақтаушы
зейнетақы қоры не сақтандыру ұйымы салымшыны жинақталған зейнетақы
қаражаты жеке зейнетақы шотына не сақтандыру ұйымының шотына аударылған
күннен бастап жеті күнтізбелік күн ішінде жазбаша хабардар етуі тиіс.
Жинақталған зейнетақы қаражатының жай-күйі туралы қажетті ақпарат
өзекті болуы үшін, салымшы зейнетақымен қамсыздандыру жөніндегі шарт
жасаған қорға өзінің азаматтығы, жаңа мекен-жайы, фамилиясындағы, жеке
куәлігініңтөлқұжатының деректемелеріндегі барлық өзгерістерді хабарлап
отыруы міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілеген тәртіппен зейнетақы активтерін басқару ұйымы жүзеге асырады.
Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі ұйым заңды тұлға, бағалы қағаздар
нарығының кәсіпқой қатысушысы болып табылады және заңдарда белгіленген
тәртіппен акционерлік нысанда құрылады. Зейнетақы активтерін
инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйымның жарғылық капиталының ең
төменгі мөлшерін, оны құру тәртібі мен құрамын бағалы қағаздар нарығын
реттеу жөніндегі уәкілетті орган белгілейді. Зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі компанияның мүлкі жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы
активтерінен оқшауланған болады.
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін инвестициялық
басқару оның таңдауы бойынша зейнетақы активтерін басқару жөніндегі
компаниялардың біреуімен жасалған шарттың негізінде жүзеге асырылады.
Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания Қазақстан Республикасының
зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңының 54-бабына сәйкес талаптарын
орындаған кезде бір мезгілде екі және одан да көп жинақтаушы зейнетақы
қорларымен зейнетақы активтерін басқаруға шарт жасасуға құқылы. Зейнетақы
активтерін басқару жөніндегі компанияның өз капиталының көлемі бағалы
қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган белгіленген тәртіппен
басқаруға қабылданған зейнетақы активтерінің мөлшеріне пропорциялы түрле
ұлғайтылуы тиіс. Зейнетақы активтерін басқаруға арналған шарт жазбаша
нысанда жасалады, шарттың жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп
соғады. Зейнетақы активтерін басқаруға арналған шартқа мүлікті сенімді
басқару туралы шарттың ережелері қолданылады.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйым:
1. бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілеген тәртіппен зейнетақы активтерін инвестициялауды жүзеге
асыруға;
2. заңдарда белгіленген тәртіппен зейнетақы активтерін ұдайы бағалап
отыруға;
3. жинақтаушы зейнетақы қоры мен бағалы қағаздар нарығын реттеу
жөніндегі уәкілетті органның алдында өз қызметі туралы ұдайы есеп
беріп отыруға;
4. бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган
белгілейтін тәртіппен өз қызметі туралы ақпарат жариялап оыруға;
5. бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган мен
зейнетақы активтерін басқару туралы шартпен белгіленген басқа да
міндеттерді орындауға міндетті.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйымның
жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының құқықтары мен мүдделерін қорғау
мақсатында:
1. акциялардан басқа, бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға;
2. банктерден үш айдан асатын мерзімге, өз капиталының мөлшерінен
аспайтын мөлщерде заем қаражатын тартуға;
3. ұйымдастырылған нарықтағы мәмілелер мен зейнетақы активтерін
басқаруға шарттарын қоспағанда, аффилиирлендірілген тұлғалармен
зейнетақы активтері есебінен мәмілелер жасау;
4. кез келген әдістермен заемдар беруге;
5. зейнетақы активтерінің құрамына кіретін бағалы қағаздарды қайта
сатып алу міндеттемесі шартымен сатуға;
6. маржа бойынша кез келген бағалы қағазды сатып алуға;
7. жинақтаушы зейнетақы қорына тиесілі емес бағалы қағаздарды сату
(қысқа сатулар) туралы шарттар, сондай-ақ эмиссиялық болып
табылмайтын бағалы қағаздарды сатып алуға шарттар жасасуға;
8. кез келген түрде, кепілдер мен кепілдіктер беруге, зейнетақы
активтерімен кепілдік мәмілелер жасасуға;
9. зейнетақы активтерінң инвестициялары бойынша табыстарға кепілдігі
немесе уәдесі бар ақпарат жариялауға;
10. материалдық өндіріс және бағалы қағаздар мен қаржы құралдарынан
басқа өзге де мүлікпен сауда жасау саласында қызметті жүзеге
асыруға тыйым салынады.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы
ұйымның жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін инвестициялық
басқару жөніндегі қызметін заңдарда белгіленген тәртіппен бағалы қағаздар
нарығын реттеу жөніндегі уәкілетті орган лицензиялайды.
Зейнетақы активтерін инвестициялауды басқаруды жүзеге асырушы ұйым
тиісті лицензиялары болған жағдайда бағалы қағаздар нарығын реттеу
жөніндегі уәкілетті орган белгілеген тәртіппен бағалы қағаздар қоржынын
басқару жөніндегі қызметті және брокерлік – дилерлік қызметті жүзеге
асыруға құқылы.
Зейнетақы активтерін дұрыс басқармаған жағдайда жинақтаушы зейнетақы
қоры сот арқылы инвестициялық басқаруды тоқтату және шығындарды өтеу туралы
талап қоюы мүмкін. Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания өз
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі бүкіл мүлікімен жинақтаушы зейнетақы
қоры алдында жауап береді. Жинақтаушы зейнетақы қоры өз қызметін зейнетақы
жарналарын тартуға және зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруға уәкілетті орган
берген лицензия, сондай-ақ зейнетақы активтерін инвестициялық басқару
жөніндегі қызметті жүзеге асыруға берген лицензия негізінде жүзеге асырады.
1.2. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет маркетингін теориялық дәлелдеу.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының маркетингтік жұмысының әлеуметтік-
экономикалық негіздері Қазақстан экономикасының нарықтық трансформация
жүйесіне қаланған. Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауында былай
делінген: зейнетақы реформасын мақсатқа бағыттап өткіземіз.
Маркетинг жалпы теориялық термині ағылшынның market - нарық
сөзінен туындайды және әлеуметтік-экономикадлық іс-әрекеттің кең түсінігін
білдіреді. Қызмет маркетингі мен тауар маркетингі түсіктері сұрағы бойынша
көзқарас көп. В.Зейтхамл, М.Битнер, К.Гренроос зерттеушілері сервистік
фирмаларда маркетингтік коммуникациялар кешенін құрудың негізгі себебі –
тапсырыс берушіге ең жоғарғы сапа түрін ұсынуда деп біледі. Басқа да
экономисттер маркетинг тауар маркетингінен айырмашылығы жоқ, себебі тауар
мен қызмет арасындағы айырмашылығы өте аз., сондықтан оны маркетингтік
шараларды зерттеп өткізгенде өткізгенде ескермеуге болады деп айтуда.
Мысалы, М. Кляйнальтенкампттың айтуынша зат маркетингі мен қызмет маркеингі
арасын ажырату келесі себептерге байланысты тиімсіз:
• айыру ерекше қарама-қайшы критерий (зат матералдылығы
түсінігі) бойынша өткізілуі;
• тәжірибеде іске асырылатын өткізу процестерінің бір қатары
қызмет маркетингі белгілерімен сипатталады.
Дж. Бейтсон бойынша маркеинг департаменті материалдық өнімдерді өндіру
және сатумен айналысатын компаниялар да маңызды рөл атқарады екен.
Қазақ Мемлекеттік Басқару Академиясы ғалымдарының айтуынша, маркетинг
өз ұсынымдық бағытын жойып, фирмалар мен компаниялардың әртүрлі іс-әрекет
жасау өрісін алуда және өз бетінше білім саласына өтуде деп біледі.
Д.И. Баркан анықтамасы бойынша маркетинг дегеніміз сатып алушы
қажеттілігін мекеме пайдасына түрлендіретін менеджменттің интеграциялы
қызметі. Е.П. Голубковтың айтуынша маркетинг - өндіріс мақсатын белгілі бір
тұтынушы сұранысына сай келуіне нарық жағдайында жұмыс істейтін басқару
философиясы. Осы процетің негізінде келесі анықтамалар қаланған: сұраныс,
қажеттілік, өнім, нарық.
Маркеинг теориясынан маркетинг негізін қалаушы Ф. Котлердің ғылыми
ойларын қазақстандық экономист Ш.Р. Әбділманованың ғылыми анықтамасын
ерекше атап кету қажет. Ф.Котлер маркетинг ұғымына келесі анықтама берген:
маркетинг – тауар ме тұтыну құндылықтары арқылы және олармен алмасу арқылы
жеке тұлғалар мен бір топ тұлғалар өз қажеттіліктерін орындайтын әлеуметтік
және басқару процесі.
Маркетингті басқару процесі ретінде анықтау зейнетақымен қамтамасыз
ету жүйесі үшін өте маңызды. Қазақстандық зерттеуші Ш.Р. Әбділманова
банктерде маркетингті зерттеп, өз анықтамасын ұсынды. Оған байланысты банк
маркетингі экономикалық катергория ретінде банк жұмысының нарық сұранысына
сәйкес келу мақсатына жету әдістер жүйесі. Алайда, қазіргі таңда жинақтаушы
зейнетақы қорының салымшылары мемлекетке сенбей, өзінің жинаған салымдарын
есеп-шотынан алғысы келеді. Сонымен қатар, әрбір клиенттің қажеттілігін
өтеуге бар күшті жұмсау мекеменің (біздің жағдайымызда – зейнетақы қорының)
пайдасы төмендеуіне, кейде банкрот болып жариялануына әкеп соғады. Басқа
да ғалымдар ұйымдардың мүдделері нарық қажеттіліктеріне сәйкес келуіне
ерекше назар аударады. Бұл арада екі жақ арасындағы жағдайды жақсартуды
одан әрі жақсарту жолдары мүлдем қарастырылмайды.
Ғылыми анықтамалардың талдауына және ғалымдардың тұжырымдамаларына
сәйкес зейнетақы нарығындағы маркетинг түсінігіне дәлірек түсініктеме
беріледі. Зейнетақы нарығындағы маркетингі дегеніміз зейнетақы қызметтерін
ұсыну арқылы қажеттіліктерді өтеуге бағытталған іс-әрекеттің ерекше
әлеуметтік түрі. Жинақтаушы зейнетақы қорыеың маркетингтік іс-әрекетін
басқару қор мен оның салымшылары пайдасының ұлғаюына әкелетіндігіне
байланысты болуы тиіс. Бұл мақсатқа жетудің негізгі құрал болып қордың
активтері мен пассивтерін басқару саналады. Осы басқарудың негізгі
стратегиялық мақсаты болып өзіндік құнды төмендету, қызмет бағамын
төмендету және ликвидтілікті ұлғайту есептеледі.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары өнім (тауар) өндірмейтін болғандықтан қор
үшін зерттеу маркетингі орынды зерттеу (place), өнімді зерттеу (product),
жарнаманы зерттеу (promotion), бағаны зерттеу (price) және қосымша паблик
релейшензды зерттеу (public relations) арқылы бірінші орынға ауысуда.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының жұмысын зерттеу негізінде зейнетақы
нарығындағы қызметтердің жүйелілігі мен жіктемесі келесі ретте орындалады:
1. пайда деңгейі бойынша;
2. қызметті пайдалану ұзақтығы бойынша;
3. менталитетті сақтау бойынша.
Қазақстанда зейнетақы қызметтері стратегиялық қызметтердің маңызды
түрлерінің бірі. Қызметтер экономикалық іс-әрекет түрі ретінде бұрыннан
белгілі. Дегенмен, оған анықтама беру оңай емес. Зейнетақы нарығында
көрсетілетін қызметтердің ерекшеліктерін ескере отырып зейнетақы
қызметтерінің келесі қасиеттерін бөліп көрсетуге болады:
• қызметтер материалдық емес;
• қызметтің көрсетілуі мен тұтынуы бір мезгілде орындалмайды;
• субъектісі (қызмет орындаушысы) ретінде тек заңды тұлға –
жинақтаушы зейнетақы қоры, тұтынушысы – тек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz