Жоламан Тіленшіұлы

Жоспар
Кіріспе

1 Жоламан Тіленшіұлы
2 Жоламан Тіленшіұлы басқарған көтерілістер

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

XIX ғасырдың 20—30-жылдары патша үкіметінің отарлық саясатына қарсы Кіші
жүздегі наразылықты Жоламан Тіленшіұлы басқарды. Жер үшін, тартып алынған
жайылымдар үшін күрес оның негізгі мазмұнына айналды. Осы жылдары Жаңа Елек
әскери шебінің құрылуы барысында 7—10 мың шаршы шақырымға дейінгі жер
қазақтардан тартып алынды. Бұл жаңа шекара шебі Орынбор әскери-шекара
шебінің бір бөлігі ретінде құрылды. Жаңа Елек шебі 29 форпост, редут,
бекіністерден тұрды. Үкімет бұл жерлерге Орал, Орынбор орыс-қазақтарын,
шаруаларды көшіріп әкеліп қоныстандырды. 1835 жылы тағы бір жаңа шептің
салынуымен 12 мың шаңырақ қыпшақ және жағалбайлы рулары жерсіз қалдырылды.
Табын руының жайылымдары Елек өзені ауданында орналасқан болатын. 1822
жылдан бастап патша үкіметі қазақтарды Елек пен Орал арасындағы шұрайлы
жайылымдарға өткізбеді.
Жоламанның әкесі Тіленші кезінде Сырымның жақтасы ретінде көтеріліске
белсене қатысқан болатын. Ал Жоламанмен бірге көтеріліске Сырым Датұлының
баласы Жүсіп те қатысты. Демек, көтерілістер арасындғы ұрпақтар
сабақтастығы сақталды. Жоламан да, Жүсіп те батырлардың, азаттық күрес
көсемдерінің ұрпақтары ретінде олар бастаған күресті одан әрі жалғастырып
әкетті. Жоламан Тіленшіұлымен бірге табын руының батырлары Дәуіт Асауұлы,
Алдаш Байғаниндер болды. Ал 1838 жылдың соңына қарай оған шекті руының
батыры Есет Көтібарұлы келіп қосылғандығы мұрағат деректерінен белгілі.
Жоламан батыр тархан атағы бар табын руының басшысы бола жүріп, патша
үкіметінің алдында қазақтардың құқын қорғауға кіріседі. Басында Орынбор
губернаторы Эссенге 1822—1823 жылдары бірнеше рет хат жазып, әділеттілік
орнатуын талап етеді. Қазақтардың өмірлік қажеттілігі — жерін бейбіт түрде
қайтарып ала алмайтындығына көзі жеткен соң қарулы күрес жолына түседі. Ол
өзінің Ресеймен соғыс жүргізуінің себебін Елек өзені бойындағы шептің
салынуынан деп түсіндіреді.
Ор-Троицк бекіністерінен Торғай өзеніне қарай ығысқан қазақ шаруалары жер
тапшылығынан мейлінше қиыншылық көрді.
1835 жылға қарай Жоламан батырды қолдаушылар қатары өсіп, оны табын, тама,
жағалбайлы, жаппас, алшын, арғын, қыпшақ рулары қолдай бастады. Орта жүзде
Кенесары Қасымұлы көтерілісі басталған кезде Жоламан оған көмекке ұмтылды.
Сөйтіп, Кіші жүз бен Орта жүз күштерін біріктірушіге айналды. Ол қырға
ішкерілеп еніп, Кенесары көтерілісіне қосылуға үндеді.
Ал 1838 жылы Бөкей ордасындағы көтеріліс басшысы Исатай Тайманұлы мен
Махамбет Өтемісұлы Кіші жүзге келген кезде көтеріліс одан әрі өрши түсті.
1838 жылдың ортасына таман шекара шебінен Ор мен Троицкіге дейінгі аралықты
көтеріліс оты шарпыды. Көтерілісшілер жаппай Торғай мен Ырғыз аудандарына
көше бастады. Ол өз қол астына Ресей өктемдігіне қарсы 3 мыңға жуық
сарбаздарды топтастыра алды.
Жоламан батыр жасақтарын жоюға патшалық әкімшілік үш бағытта жасақтар
шығарғанымен, батырды қолға түсіре алмады. Орта жүздегі
Жоламан Тіленшіұлы – қазақ халқының 19 ғасырдың 20 – 30-жылдарындағы Ресей
империясының отаршыл саясатына қарсы ұлт-азаттық көтерілісі басшыларының
бірі, халық батыры. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.