Географи пәнінен дәрістер

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

тақырыбы: Жалпы жер тану туралы түсінік.

Сабақтың жоспары:

• Жалпы жер тану пәнінің зерттелу обьектісі

• Жалпы жер тану пәнінің зерттеу әдістері

• Жер қыртысы дамуы турасындағы көз қарастар

Сабақтың мақсаты: Жалпы жер тану пәні туралы түсінік беру. Пәннің міндеттері мен мақсаттарымен таныстыру. Пәннің зерттеу әдістер, ғалымдардың жер қыртысы дамуы турасындағы көз қарастары. Басқа ғылымдармен байланысы.

Қысқаша теориялық мәліметтер:

Жалпы жер тану геосфераның құрамына нақты айтқанда сыртқы гоесфераға кіретін ғылым саласы. Бұл ғылым жалпы аты география болып, өз кезегінде физикалық география және экономикалық география болып бөлінді. Бұл ғылым жер турасында жалпы түсінік беріп өз ішіне жер мен байланысты қабықтарды қоса зерттейтін ғылым жүйесі.

Геологиялық қабықтың компаненттерін зерттеумен жеке физикалық - географиялық деп аталатын ғылым шұғылданады. Жалпы жер тану пәні мына ғылымдармен салаласып жатады:

1. Геоморфология (гео - жер, морфос - форма)

2. Климатология - климат туралы ғылым.

3. Океанология - мұхиттардың суын және биологиясын зерттейтін ғылым.

4. Құрлық гидрологиясы-құрлықтағы теңіз, көл, өзен және мұздықтарды зерттейтін ғылым.

5. Топырақтану жер бетіндегі аналық жыныс қабатының үстінде жатқан қабаттарды зерттейтін ғылым.

6. Биогеография-биоценоздың бөлінісі мен ұштасуының заңдылықтары және бұларды құрайтын организмдер туралы ғылым.

7. Географиялық қабықтың қазіргі жағдайын оны құрайтын барлық табиғат комплекстерін түсіну үшін олардың даму тарихын үйренетін палеогеография ғылымы болып есептеледі.

Географиялық қабықтың негізгі заттай компоненттерін жер қыртысын құрайтын тау жыныстары ауа массалары, су, топырақ жамылғысымен биоценоз полярлық ендіктермен биік тауларда жиналған мұз маңызды роль атқарады. Негізгі энергетика компоненттері- гравитациялық энергия планетаның ішкі жылуы. Күн сәулесінің энергиясы. Геосфералар құрамы мен тығыздығы әр түрлі концентрлік қабықтар жер шары осы қабықтардан құралады. Бұл қабықтың сыртқысына атмосфера, гидросфера, биосфера жатады.

Атмосфера- массасынан және ылғалдық тұратын жердің ауа қабаты. Атмосфера массасының 90%төменгі 16 км- ге дейінгі қабатта шоғырланған.

Гидросфера- су қабаты оның жоғарғы шекарасы су алаптарының айлық беті арқылы өтеді.

Геосфералар турасында түсінік. -Жерді құрайтын құрамы мен тығыздығы әр түрлі сфералар қабаты. олар сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Сыртқы геосфераға- атмосфера, гидросфера және биосфера жатады. атмосфера массасының 90%төмен 16 км дейінгі қабатта шоғырланған. Жоғарғы шекарсы озон қабаты, төменгі қабаты жерасты суларымен шектеседі.

Ішкі геосфераға ядро, мантия, және жер қыртысы. Жоғарыда көрсетілген сфералардың өзінше ерекше жылулық қабылдау қасиеттері бар. Жылу бірінші жер қойнауынан мантиядағы радиоактив элементтердің ыдырауынан басқа екінші өз көшерінен айналуында үйкеліс нәтижесінде шығарып отырады. Жалпы жер қойнауынан бөлінген ыстық құрам 798. 10 дж Күннен келіп түсетін қуаттан төрт мың есе аз. Күн қуаты Жердегі тіршілік көзі болып есептеледі. Күннін қуаты литосфераның тек 30 м ғана сіңе алғанымен жер қыртысындағы барлық экзогендік процестерді қамтиды. Шөгінді жыныстар күн қуатының аккумуляторы болып есептеледі. Жылуды сақтап тұру арқылы бүтін сфераларды жануар өсімдіктердің және қалыпты жағдайда пайда етеді. Ал кристалл жыныстар жер ядросының жылу әсерінде болады.

Геосфераға әсер етуші факторлар :

1. Жер массасы 108 бізге белгілі химиялық элемент немесе 2500 минералдардың күрделі бірлігінен жер қыртысы, атмосфера, гидросфера бұл гравитациялық куштің қозғаушы негізі болып саналады.

2. Фактор. Жер кун системасында тұтқан орнымен күннен 149, 5 млн км 147 млн км. 3 июль асхелки жақын жаз 142 млн км. 1 январь перегелий күн тұрақтылығы орташа 8, 198 дм.

3. Фактор. Күн айналасындағы қозғалыстар эклинтикалық орбита бойынша 29, 76 км. сағ, ал өз осінде айналуы 23 сағ. 56 мин 4 сек эклитикаға 66, 33, 22.

4. фактор. Жер формасы 6371, 032 км геонд ішінде әр 100 ж 4 см қысқаруда. Орташа экватор радиусы 6378, 160 км поляр радиусы оңтүстікке қарағанда 100м.

5. фактор. Спутник әсері. Ай 735х10 ауырлыққа ие Жерден орташа 384х400 км Жер теңіз- мұхиттарда қайту- тасу құбылыстарын басқарады.

6. фактор Жер жасы 4, 7 млрд. Бұл уақыттың әрбір күні түні айы жылы белгілі мезгіл, маусымдарға бөлініп әр бірінің өзге температура алмасуда әсері тиіп отырады Жалпы жер қыртысының қалыңдығы континенттерде мах ал мұхиттарда 10 км. Континенттердегі орташа қалыңдығы 35 км көбінесе олвин- перидиотиттерден тұрады. Солардың ішінен базальт қабаты 18 орт гранит- метаморф 15 км және верхний шөгінді жыныс қабаты 2-3 км құрайды. солай етіп геосфераның жоғарғы қабаты пропонауза стратосфера қабатында мах өзен құрамына ие. Озон қабаты толығымен ультро фиолет нұрларды жұтады бұл бүтін нұрдың 7 процентін құрайды бұл жер биосферасын қырып жіберуден қорғайды Микробиология инстит Акад Имащинскидің зерттеулері негізінде биіктік митраунаның бар екенін зерттеген. Төменгі шекарасы жер қыртысының 2-3 км тереңдікте, гейзерлерде 300 градус температура. Күкірт қышқылы мен көмір қабаттары арасында табылған.

С. В. Колесниктің пікірінше геосфераның төменгі шекарасында су ауа және организмдердің зат алмасу процестері күшті үгілу қабатты қабылдау қажет ФН Милковтың пікірінше геосфераның төменгі қабаты ландшафттың зат алмасу процесі күшті аймақты қамтиды, көбінесе жер бетін.

Жер қыртысы дамуы турасындағы көз қарастар. Жоғарыда көрсетілген теориялардан тысқары литосфералық плиталар.

Конвекциялық ағысы теориясы. гравитациялықжіктелу нәтижесінде ауыр элементтердіңжоғары қарай жылжуы нәтижесінде ядроға металдар жиналып отыржердің 86 проценті ядролық заттар концентрацияланды. сондықтан вулкан процестері әлдеқайда әлсіреді. Қазіргі уақытта жер қойнауынан 6 млрд эффузив жыныстар ал 4, 7 млрд жыл жер массасына жақындап қалады.

Мұхит ортасы рифт зонасы жоталары. рифт тереңдігі- 2 км, ені- 12-15км шөгінді жыныстар қабаты, ал төменгі қабаты кейбір ғалымдардың бірі астоносфера биіктігі десе екінші бірі мантия қабатының сыртқы араласпа қабаты деп атайды. солай етіп лава жыныстары жер жарығы арқылы көтеріліп екі жаққа 2-6 см жылдамдықпен жылжытып отырады. Магмалардың бір бөлігі литосфера плитасы арқылы жылжи отырып континенталдық қыртыстардың қалқуына алып келеді. Мұхит қыртыстары плиталарыжұмсақ қыртысқа ие құрлық қыртысына 45 градусқа майыстырады, бұл құрлық жиектеріндегі плиталардың көтерілуіне алып келеді. Ал мұхит қыртыстарының құрлық астына кетуі астоносфераның жарықтар арқылы көтерілуіне және вулкандармен жер сілкіністердің дамуына үлкен мүмкіндік туады. Мұхиттардың орталық бөлігінде орналасқан рифт аймағында 800 ге жақын әрекеттегі вулкандар болып олар көптеп базальт жыныстарын шығарады, ал құрлық жиектерінде кремнилі құрамды андезиттер, дациттер және риолиттерден құралған.

Жалпы атмосфера мен гидросферадағы химиялық бірікпелердің бәрі жер қойнауынан бөлініп шыққан вулкан жыныстары құрамының дегазизация және дегидратация процесі нәтижесі болып отыр.

Жер шарын құрайтын литосфера плиталары. 1 Евразия. 2 шығыс Азия.

3 Африка. 4 Аравия. 5 Индоавстралия. 6 Тынық мұхиты. 7 солтүстік Америка.

8 оңтүстік Америка. 9 Антарктика.

Табиғат зоналарының ішіндегі ең қозғалмалы Атлантика рифті болып есептеледі. Жер жарығының батыс жоталары Америка плиталарына ал шығыс жоталары евроафрикалық плиталарға қосылып кетеді. Оның әсерінде Америка плиталары батысқа

6 см жыл ал Евразияны шығысқа жылжытады. Ал Үндістан Аравия және Австралия шығыс бағытынан Үнді рифт зонасына байланысты солт. шығысқа ауытқиды. Сондықтан да Африка материгі тұрақты қалыпты иеленді. Мұнан басқа плиталар жер қозғалысына байланысты бір-біріне кері түйісуде көріледі.

Жоғарыда көрсетілген құрлық қыртыстарының көбеюінен басқа қайта жаңару денудация құбылысы іске асады. А. П. Лысщинның есептеуі бойынша әр жылы мұхитқа 27 млрд. тонна қатты заттар соның 3, 2 млрд. тоннасы еріген өзен ағысты заттары. Мұндай құрлықтың жуылу нәтижесінде 4 млрд. жер тарихында мұхит қыртысының көлемі 120 км көтеріліп бүтін жер құрлығы мұхит суымен жуылуы тиіс еді, алайда мұхит қыртысы

0, 7 км сақтап қалуда. Сондықтан да жер шарында мұхит пен құрлық түйсіктерінде қайта балқу немесе шөгінді жыныстардың дифференсациясы сияқты қатпарлану құбылыстары тұрақты қабатты сақтап қалуда.

Жер шарындағы тау аймақтары 43 процент, ал жазықты платформа аудандары 57 процент. Европаның таулы аймақтары 30 процент, ал Азияда 57, Африкада 16, солт. Америкада 39, Оңт. Америка 23, Австралия мен мұхиттық аралдарда 26.

В. Е. Хайнның пікірінше жердің геологиялық тарихында периодты түрде қысылу және кеңею нәтижесінде жер қойнауының қызуы құрлық және мұхит қыртыстарының еріп балқуына алып келді.

Жердің географиялық қабығын табиғи аумақты өндірістік және олардың құрылымын зерттейді.

География өзінің даму сатысында Геологияға 19 ғ 1 жартысында экон. географияға және физикалық географияға жіктелді.

Физикалық географияға - жердің географиялық қабығы және оның құрылым бөліктерімен территориялық табиғат кешендері жөніндегі ғылым.

Ландшафттану - жер бетінің табиғи шептерімен шектесетін шағын учаскесі немесе өз алдына табиғи географиялық кешен.

Климатология - планетамыздың ауа -райын оның қалыптасуын зерттейді.

Гидрология - гидросферадағы табиғи суды онда өтіп жатқан құбылыстар мен процестерді олардың даму заңдылықтарын зерттейді.

Биыл география - тірі организмдердің жер шарында таралуы мен оның өзгеру себептерін зерттейді.

Палеогеография - жердің ежелгі геологиялық дәуірлерінің физикалық-географиялық жағдайын көрсететін ғылым.

Метеорология - атмосферада өтіп жатқан құбылыстарды атмосфераның, құрылысын, қасиеттерін, жылу және су балансын, ауа массаларының қозғалысын зерттейді.

Топонимика - белгілі бір территориядағы географиялық атаулардың жиынтығы және олардың шығу тегі.

Топография - жер бетін өлшеу әдістерін жасап оның негізінде топографиялық карталар түзетін географиялық ғылым.

Экономикалық география - қоғамдық ғылым болып өндіріс құрылымымен орналасуын оның әр түрлі елдер мен аудандарда даму ерекшеліктерін және жағдайын зерттейді.

Географиялық қабық - литосфераның, атмосфераның, биосфера және гидросфераның бір-біріне өзара жанасатын, бір-біріне ауысатын және әсер ететін күрделі кешен.

тақырыбы: Әлем кеңістігі туралы түсінік

Сабақтың жоспары:

• Галактика

• Галактиканың зерттелуі

• Мега галлактика.

Сабақтың мақсаты: Әлем кеңістігі туралы түсінік беру. Галактика, мегагалактика олардың зерттелуін үйрету. Жердің күн жүйесіндегі тұтқан орны, басқада планеталар арасындағы айырмашылығын түсіндіру. Жерді зерттеген ғалымдардың ғылыми жұмыстарымен таныстыру және түсіндіру.

Қысқаша теориялық мәліметтер:

Галактика. Бізді қоршаған әлем кеңістігінің нақтылы құрылымын анықтау көп уақытты қажет етті. Көптеген астрономия ғалымдары оны шешудің негізгі көзі Құс жолының қурылымымен танысу жеткілікті деп санады.

Құс жолы дегеніміз Галактика деген де тусініктер баршылық. Шындығында Құс жолы - аспанда көзбен көруге болатын сақина немесе шеңбер тәрізді жарық, ал Галактика - жұлдыздар системасы.

Галактика (грекше - "гала" - сүт) - кең көлемді қамтитын жұлдыздар системасы. Оған күн мен жерді коса есептегенде бүкіл планета енеді. Галактика - жұлдыз аралық кеңістіктегі әртүрлі типтегі жұлдыздарды, жұлдыз топтарын, газды-шанды туманды, жекелеген атомдар мен бөлшектерді біріктіреді. Сонымен, Галактика заттары әртүрлі формада кездеседі: жұлдыздар мен олардың спутниктері, газ және шаңды бұлттар, массасы бойынша (98%) жұлдыздар басым, газ және шаң - 2% және шаңмен салыстырғанда газ 100 есе кем. Басқа галактикалармен салыстырғанда Күн системасы құрамына енетін бөліктерін "біздің Галактика" немесе Құс жолы деп атайды. Ағылшын ғалымы Вильям Гершель алғашқылардың бірі болып барлық жұлдыздардың табиғаты жағынан емес жарықтануы бойынша да Күнге ұқсас екенін болжаған. Егер барлық жүлдыздар бірдей жарықтанатын болса олардың кеңістіктегі тығыздығы бірдей болар еді. Жұлдыздарға бір жұлдыздык көріну шамасына - 2, 512 есе аз етсек, онда радиусы - л/2, 512 = 1, 6 есе көп сфераға өткен болар едік. Сондықтан алдыңғы деңгейге қарағанда мұнда жұлдыздар саны 4 есе кеп болар еді. Бірақ экспериментальды зерттеулер көрсеткендей бұл шама әр бағытта әрқалай және жұлдыздар жарығы әлсіреген сайын азаяды. Бірақ жұлдыздардың жарықтануы, олардың санының айырмашылығы және жұлдыз аралық жарықтың шаңмен әлсіреуі әрқалай. Жер бетінен неғұрлым алыс болса соғұрлым жарығы нашар. Жұлдыздар мен жұлдызаралык, газды-шанды заттар Галактика кеңістігін бірдей толтырмайды: Галактика жазығында көп жиналған.

Галактикадағы жұлдыздардың саны 100 млрд-қа жуық. Жұлдызаралық заттар да кеңістікте бірдей таралмаған - жекелеген бұлттар мен тұман тәрізді (көлденең қимасы 5-10 ларсек) галактика жазығында көп жиналған. Барлық жұлдыздар мен жұлдызаралық заттарды қоспағандағы массасы Күннің 10" массасындай.

Галактиканың ортасында оның ядросы орналасқан - ол диаметрі 1000-2000 ларсек жұлдыздар тобы.

Алғаш рет Құс жолының жұлдыздарың 1610 жылы Г. Галилей тапқан, бірақ оның жүйелі зерттелуі XVIII ғасырдың соңында В. Гершель телескоп арқылы көзге көрінетін жұлдыз-дарды зерттегенде ғана мүмкін болды.

1847 жылы В. Я. Струве жұлдыздардың сандық шамасының Галактика жазығына жақындағанда артатынын, жұлдызаралық кеңістіктің мөлдір емес екенін, Күннің Галактиканың ортасында орналаспайтынын анықтаған.

Галактика кеңістігін зерттеуге совет ғалымдары да айтарлықтай үлес қосты. 1948 жылы совет ғалымдары инфрақызыл сәуледе зерттеу арқылы алғаш рет Галактиканың ядросының кескінін анықтады.

XX ғасырдың 20-30 жылдары американдық астроном Э. Хабби Галактиканы құрылымына қарай үш топқа біріктірді :

спираль тәрізді (8) - спираль тәрізді ядроның маңында орналасады, өте жарық. Егер спираль тармағы ядроның ортасынан шықса ондай галактика (8), ал ядроны оның соңымен қосып туратын бөліктен шықса 5В әрпімен белгіленеді (қиылысқан спираль) ;
эллипс тәрізді - (Е) формасы эллипсоид тәрізді;
иррегулярлы немесе дұрыс формасыз - I әрпімен белгіленеді;

Біздің Галактикамыз - Құс жолы Галактикасының формасы қиылысқан спираль формасына жатады.

Жалпы Галактика шекарасындағы миллиардтаған жұлдыздардың орналасуы екі қағидаға сөйкес:

1) жұлдыздардың көпшілігі галактика жазығында шоғырланған;

2) олар Галактика орталығына қарай тартылады.

Галактика кеңістігі үнемі қозғалыста болады: 1) егер Галактикаға солтүстік полюс жағынан қарайтын болсақ - бұл қозғалыс сағат тілі бағытына сәйкес; 2) бұрыштық қозғалу жылдамдығы Галактиканың ортасынан шетіне азаяды; 3) сызықтық жылдамдығы тұрақсыз; 4) күн мен оған жақын орналасқан жұлдыздар Галактика орталығын 200 млн жылда бір айналып шығады - оны галактикалық жыл дейді.

Қазір біздің Галактиканы сутектен тұратын газды бұлттан пайда болған деп есептейді. Газды заттар бір-бірімен соқтығысуы нәтижесінде жылдамдығы азайып, кинетикалық энергия жылу энергиясына айналады. Осының салдарынан газды бұлттардың формасы мен размері өзгермелі сипатқа ие болған.

Галактиканың алғашқы даму сатысында жұлдызаралық газды-шаңды ортадан алғашқы жұлдыздар пайда болған. Жұлдыздар жердің геологиялық даму тарихының соңғы кездерінде де пайда болады. Көне жұлдыздардың жасы 10 ^ш , ең жас жұлдыздардікі 10 ⁶ жыл.

Жұлдыздардың газды-шаңды ортадан пайда болуы бірнеше кезеңдерден тұрады:

Газды-шаңды қоспа қысылады да температурасы көтеріледі - протожұлдыздар пайда болады. Үлкен жұлдыздарда бұл кезең 100 млн, ал кіші жұлдыздарда 100 мың жылға созылады.
Термоядролық реакцияның басталуы - гелийдің сутекке айналуы; қысылуға кедергі болатын энергия пайда болады, өздігінен жарқырап жұлдыздар қалыптасады; (ірі жұлдыздар -1, 2 млрд жыл, Күн - 10 млрд жыл, қызыл карлик жұлдыздар 80-100 млрд жыл) .

Сутектің жану кезеңі. Гелийлі ядро пайда болады, термоядролық реакция ядроның тек шекарасында дамиды; ядро қысылады егер ірі жұлдыз болса гелий көміртекке айналып ірі гигант жұлдыздар; кіші жұлдыздар болса қабығы ыдырап тұман пайда болады.
Соңғы кезеңі - ірі гигант жұлдыздар ірі "жаңа" жұлдызға, ал оның ядросынан жаңа кіші жұлдыздар қалыптасады.

3- Планетааралық кеңістікте метеорлар да көп. Орбита бойымен қозғалғанда Жер өз жолындағы заттарды қосып ала кетеді. Жер атмосферасына түскен заттар қызып, жанып кетеді. Біз түнде ашық аспанда құлаған жұлдыздарды байқаймыз, ол - метеорлар. Ірі метеоритті денелер кейде жер бетіне жетеді, олар - метеориттер. Құлаған метеорлардың сызығының түсіне қарап олардың химиялық құрамы мен құлау жылдамдығын анықтауға болады. Қазір метеорлар спектріндегі 19 химиялық элементтің 1000-ға жуық сызығын анықтауға болады. Олардың ішінде, мысалы, магний, кальций, натрий сызықтары т. б. Планета Күн айналасында қозғалатын білікке түскенде "құлайтын" жұлдыздардын саны күрт артады. Күн сайын жер бетіне 10 млрд-қа жуық.

Астрономия ғалымдары мегагалактика деген түсінікті қолданады - ол қазіргі антропогендік әдістер арқылы зерттеуге қолайлы Әлем кеңістігінің бөлігі. Метагалактика 15-100 млрд галактикадан тұрады. Метагалактиканың құрылымы ұя тәрізді, осы ұяның бұрышында галактика шоғырланған. Өткен даму кезеңінде, қазіргімен салыстырғанда, галактикалар бір-біріне жақын орналасқан. Шамамен 10-15 млрд жыл бұрын әлем кеңістігіндегі жұлдыздар мен галактикалардың тығыздығы жоғары болып, олар біртіндеп кеңейген. Осының салдарынан жарылып жұлдыздар мен галактикалар пайда болған.

Қазіргі ғылыми тұжырымдарға сүйенсек әлем кеңістігі шексіз, яғни мәңгілік және үнемі өзгермелі. Ешқашан оның басталуы да аяқталуы да болмайды.

тақырыбы: Аспан әлемі туралы түсінік

жоспары:

• Күннің құрлысы мен құрамы

• Жер типтес планеталар

• Алып планеталар

• Жер құрлымы

• Жердің магниттік өрісі

Сабақтың мақсаты: Аспан әлеміндегі күннің құрылысы мен құрамы туралы түсінік қалыптастыру. Жер тіптес планеталар, Алып планеталарын үйрету ғылыми зерттелген деректермен таныстыру, қазіргі кездегі жаңалықтармен таныстыру. Жалпы жердің құрылымымен магниттік өрісі, олардың қасиеттері, слаыстырмалы көрсеткіштері. Танымал ғалым Аристотель мен Птоломейдің зерттеген жұмыстарымен таныстыру.

Қысқаша теориялық мәліметтер:

Күн жүйесінің құрылымы бойынша гректің атақты философ ғалымдары Аристотель мен Птоломейдің (II ғасыр ) геоцентрлік жүйесі бойынша, бізді қоршаған әлемнің (Айдың, Күннің, сансыз көп жұлдыздардың және т. б. космостық денелердің) орталығы жер деп саналған. Сол кездегі дінбасылары аспан Жердің үстінде қазанша төңкеріліп, Ай мен Күн, сансыз жұлдыздар сол төңкерілген көк күмбезге қадаулы. Жер беті теп-тегіс, жазық, оны тіреп тұрған китбалық деп, ал кейбіреулері «жерді піл көтеріп тұр» немесе «өгіз көтеріп тұр» деп түсіндірген. Мыңдаған жылдар бойы осы секілді қате пікірлер, діни ұғымдар қараңғы халықты шатастырып келді. Тек бертін келе (ΧVII-XVIII ғғ. ) Коперник, Галилей, Ньютон секілді атақты ғалымдардың ғылыми еңбектері нәтижесінде гелиоцентрлік жүйе қабылданып, жер мен көктің шын сыры ашыла бастады. Астрономиялық зерттеулер әлем кеңістігінің шексіз, жұлдыздардың сансыз көп екенін көрсетеді, әлемнің бізге көрінетін «Метагалактика» деп аталатын бөлігінде жұлдыздар саны 1·10² - ден астам. Жұлдызаралық кеңістік әртүрлі газдар мен метеориттік ұсақ бөлшектерге, шаң-тозаңдарға толы. Олар газды-тозаңды бұлттар мен тұмандықтар түзеді. Жұлдызаралық кеңістіктің барлық бағыттарында космостық сәулелердің (зарядталған бөлшектердің) ағыны байқалады.

Космостық әлемде гравитациялық және электромагниттік өрістердің бар екені белгілі болды. Метагалактика - әлемнің бір бөлігі ғана. Ол барлық бағытта кеңеюде деп саналады.

Біздің галактика (Құс жолы ) 150 млрд. -тан астам жұлдыздар мен 100 млн. -нан астам тумандықтарды біріктіреді. Оның жасы 15-17 млрд. жылдар шамасында деп есептеледі. Әлемнің шексіз кеңістігінде Құс жолы секілді жұлдыздар тобы толып жатыр. Олар көптеген планеталық системаларды құрайды. Галактиканы құрайтын көп системалардың бірі- Күн системасы. Бұл системада Күннен басқа 9 үлкен планета, мыңдаған ұсақ планеталар (астероидтар) миллиондаған кометалар мен метеориттер бар. Күн системасына кіретін планеталардың жалпы массасы Күннің 1\745 бөлігіндей ғана. Ал кометалар мен астероидтардың жалпы массасы Жермен салыстырғанда әлдеқайда аз екендігі белгілі. Күн секундына 250км-лік жылдамдықпен қозғала отырып, галактикалық орталықты 180 млн. жыл ішінде толық бір айналып шығады екен.

Күн системасының барлық планеталары (Шолпан мен Ураннан басқасы) бір жазықтықта дерлік орналасқан. Эллпстік орбита бойымен сағат тілінің қозғалысына қарсы бағытта Күнді айнала қозғалады, сонымен қатар, олар орбиталық қозғалыс бағытында өз осьінде айналады. Планеталар физикалық қасиеттеріне қарай екі топқа бөлінеді:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.