Адалдық пен арамдық

1 Адалдық пен арамдық
2 Адамдардың ізгілігін, мейірімділігін оятатын негізгі үлгілер

Бұл аффектілер арасында арыстан мен айғырдай айырмашылық азайғаны азайған, есесіне егіз қозыдай ұқсастық белең алғаны алған. Дәлелді даладан іздеп керегі жоқ, дәлел әркімнің өз санасында жымыңдаған харам ойларда жатыр. Қай ісіміздің күнәға, қай ісіміздің игілікке жататынын айырып болмайтын иллюзиясы басым қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Байқай білсеңіздер, адамдардың жан дүниесінде ізгілік пен жауыздық қосылып қана қоймай, олардан «гармониялық жіптер» тоқылып, өрмекшінің ұясы салынып жатыр. Ізгілік жауыздықтан бір саты биік тұра алмай қалды. Сол ұяның «құрылысы» біткен соң, адам жан дүниесіне «шыбын-шіркей, құрт-құмырсқалардың шіріктері» жайғасып алады. Сосын, адам болмысында жиіркенішті (егер жиіркене білсек) жыртқыштық қасиеттер өрмекшідей өрмелеп, сайран салып жүреді. Бұның соңы қауіпті жағдайларға әкеліп соқтыруы әбден мүмкін...Толстой «Әлемде зұлымдық жоқ. Зұлымдық атаулы өзіміздің ішімізде» дегенін еске салсақ, келешекте осының бәрі қалай қалпына келерін елестете алмай тағы қиналамыз...
Қазіргі қоғамда жазалауға сұранып тұрған жағымсыз құбылыстар жетіп артылады.
Адамдардың пейілі тарылды. Дүниеқоңыздық, жемқорлықтың дәуірі жүріп жатыр. Жемқорлық демекші, бізге Иван Грозныйдың қатаң үкімі, 1 Петрдің «өлім жазасына кесуі» секілді қан қақсатар қатаң жазалаулар қажет емес те шығар. Бізде қылмысты жарияға жар салып айту ғана бар. Жазалау жоқ. Қазір билік органдары, соның ішінде кедендік қызмет атқарушылар, үлкенді-кішілі әкімшіліктегі қызметкерлер, салық комитетіндегілер, басқа да мекемелер ашықтан ашық сыбайлас жемқорлықтың өрісін кеңейтіп жатыр. Адамдардың санасына осының «екі дүниеде де кешірілмес күнә» екенін сіңіретін идеология жоқ болып отыр. Сол идеологияны жасайтын Ғарифолла ағаның (Ғ. Есімов) сөзімен айтсақ, «үй танымайтын, ел танитын» парасаттылар тапшы. Қарапайым мысалмен айтқанда, бізде осы «тойымсыздық» дейтін жалбырап өскен шашты қырқып тастайтын қолына қайшы ұстаған «шаштараз» жетіспей жатыр. Анау-мынау шаштараз емес, шашының ұшын ғана жұқартып алып қоймай, аямай қырқып тастайтын «шаштараз» жоқ. Сондықтан да жеу жағынан бірнеше жылдық тәжірибесі бар небір «профессионалдар» еш алаңсыз мәртебелі қызметтерде жүр. Келешекте олардың жолын қуатын жас өскіндер жетіліп жатыр. Қоғам тіпті бартерге (саудагерлердің тілімен айтқанда айырбас) айналып кетті. Бір қолымызбен аламыз, бір қолымызбен береміз. Өміріміздің кезеңдері бартер заңдылығына кәдімгідей бағынышты. Қоғамда күніге кездесетін жайсыз құбылыстар осы адамгершіліктен жұрдай жандардың оспадарлығы, өгіздей қара күшін өз дегеніне жұмсауы. Адами ізгілікті аяққа таптап, қолынан келгеннің қонышынан басып қалуға өлермендікпен ұмтылуы. Бұндай адамдарға «сен сондайсың» деп кінәлау тағы жоқ. Себебі, оларға кінә тағу өте ауыр. «Мені құртқан Көкшолақ» деп, ақталуға әзір. Шектен тыс өзімшіл, дүниеқұмар адамдар Наполеон, Шыңғысхан, Македонскийлер секілді қанқұмар, кім көрінгеннің басын шауып, аяусыз ұрып-соғатын қатігез адамдар емес. Сондықтан болар миллиондаған адамдардың кеңірдегін жұлып, қанға бөктірген әлгі тирандардай тарихта қара әріппен есімдері жазылып қалмайды. Конституциямыздың өзінде де адамгершілігі жоқ адамдарды жазалайтын заң жоқ. Бұлардың қауіптілігі сол, өзгелерге өздерінің осы дертін жұқтырып, теріс моральдық принциптердің қоғамда Алпамыстай жедел өсуіне жағдай туғызуда. Өздеріне шектеу қоймайды. Өзгелердің көзқұртына, кумиріне айналып үлгерді.