Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... 3
I.БӨЛІМ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕП ЖӘНЕ ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ ҚАЛПТАСТЫРУ ТЕОРИЯСЫ
1.1. « Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік » туралы түсінік ... ... ... 5
1.2. Мұғалім әрекетіндегі педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлікті қалыптастырудың ерекшелігі ... ... ... ... ... ... .10
II.БӨЛІМ МҰҒАЛІМНІҢ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕБІ МЕН ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ.
2.1. Мұғалімнің педагогтық әдебі мен ұстаздық шеберлігінің резервті мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .15
2.2. Мұғалімнің әрекетіндегі педагогикалық шеберлікті қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ..22
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ...23
I.БӨЛІМ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕП ЖӘНЕ ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ ҚАЛПТАСТЫРУ ТЕОРИЯСЫ
1.1. « Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік » туралы түсінік ... ... ... 5
1.2. Мұғалім әрекетіндегі педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлікті қалыптастырудың ерекшелігі ... ... ... ... ... ... .10
II.БӨЛІМ МҰҒАЛІМНІҢ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕБІ МЕН ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ.
2.1. Мұғалімнің педагогтық әдебі мен ұстаздық шеберлігінің резервті мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .15
2.2. Мұғалімнің әрекетіндегі педагогикалық шеберлікті қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ..22
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ...23
Жас ұрпақ тәрбиесі қай заманда болмасын уақыт сөресінен түскен емес. «Бір баланы адам етіп өсіргенше бір шаһар апат болады»-дейді Шығыс даналығы. Ал, жеке тұлғаның адамгершілігін қалыптастыру үшін қыруар уақыт пен тер төгетін үлкен жауапкершілік қажет. Халық мұғалімі – жас ұрпақтың рухани дүниесінің мүсіншісі, ол- өзінің ең қымбаттысы, ең құндысы саналатын балаларға өзінің үмітін артып, болашағын сеніп тапсыратын қоғамның сенімді өкілі. Осы аса ізгі және өте қиын кәсіп ұстаздан өз өмірін оқу- тәрбие ісіне арнаған тұрақты шығармашылықты талап етеді.
Мұғалімнің сыртқы келбеті, әдебі мен мәдениеті, өзін - өзі басқару шеберлігі, мұғалімнің моральдық қасиеттеріне, мұғалімдік әдебіне қойылатын талаптар, оқу - тәрбие жұмысының табиғатына қарай күн сайын жаңарып, жаңа сипатқа ие болуда. Мұның өзі қоғамның үздіксіз дамуынан, ғылым мен техниканың өркендеуінен туындап отыр. Ахмет Байтұрсынов: «Ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика әдістемесінен хабары мол, оқыта білетін мұғалім»,- деген болатын.
Мұғалімнің кәсіптік мәдениеті туралы Н.К. Крупская, С.Т.Шацкий, А.С.Макаренко, К.Жарыкбаев, Ш.Т.Таубаева еңбектерінде кеңінен сөз болып, мұғалімнің әдеби, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дауыс дикциясы, сыртқы бейнесі жөнінде көптеген әңгіме қозғалады. Мұғалімге қарапайымдылық, ұқыптылық, жинақтылық тән болуы тиіс. Мұғалімнің киімі, қозғалысы, шаш үлгісі сәнді болып келгені абзал. Мұғалімнің әлеуметтік беделін көтеруде оның сабырлылығы, сергектілігі, мейірімділігі мен кішіпейілділігі де зор рөл атқарады. Білімдар мұғалімнің сөйлеу техникасы мен адамды түсіне білуі, басқа адамды елітіп әкетуі басым болады.[1,51-53]
Атақты педагог ғалым В.А.Сухамлинский « Мұғалімдік мамандық – бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол даналықты жүрекепен ұғына білу болып табылады » - деп, ұстаздық өненге ерекше баға берген. Жас жеткіншектерге тәрбие беру ісінде мұғалімнің атқаратын міндеті өте зор. Бұл мәселе педагогика ғылымында өзекті мәселесінің бірі,мұғалімді адамгершілік, әдептілік, имандылыққа тәрбиелеу ісінің жеке өзіне ғана ерекшеліктері мен заңдылықтары бар.
Мұғалімнің сыртқы келбеті, әдебі мен мәдениеті, өзін - өзі басқару шеберлігі, мұғалімнің моральдық қасиеттеріне, мұғалімдік әдебіне қойылатын талаптар, оқу - тәрбие жұмысының табиғатына қарай күн сайын жаңарып, жаңа сипатқа ие болуда. Мұның өзі қоғамның үздіксіз дамуынан, ғылым мен техниканың өркендеуінен туындап отыр. Ахмет Байтұрсынов: «Ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика әдістемесінен хабары мол, оқыта білетін мұғалім»,- деген болатын.
Мұғалімнің кәсіптік мәдениеті туралы Н.К. Крупская, С.Т.Шацкий, А.С.Макаренко, К.Жарыкбаев, Ш.Т.Таубаева еңбектерінде кеңінен сөз болып, мұғалімнің әдеби, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дауыс дикциясы, сыртқы бейнесі жөнінде көптеген әңгіме қозғалады. Мұғалімге қарапайымдылық, ұқыптылық, жинақтылық тән болуы тиіс. Мұғалімнің киімі, қозғалысы, шаш үлгісі сәнді болып келгені абзал. Мұғалімнің әлеуметтік беделін көтеруде оның сабырлылығы, сергектілігі, мейірімділігі мен кішіпейілділігі де зор рөл атқарады. Білімдар мұғалімнің сөйлеу техникасы мен адамды түсіне білуі, басқа адамды елітіп әкетуі басым болады.[1,51-53]
Атақты педагог ғалым В.А.Сухамлинский « Мұғалімдік мамандық – бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол даналықты жүрекепен ұғына білу болып табылады » - деп, ұстаздық өненге ерекше баға берген. Жас жеткіншектерге тәрбие беру ісінде мұғалімнің атқаратын міндеті өте зор. Бұл мәселе педагогика ғылымында өзекті мәселесінің бірі,мұғалімді адамгершілік, әдептілік, имандылыққа тәрбиелеу ісінің жеке өзіне ғана ерекшеліктері мен заңдылықтары бар.
1. Берикханова А.Е. Педагогикалық мамандыққа кіріспе. Кәсіби құзіретті ұстаздарды даярлау негіздері: Оқу құралы. – Алматы: 2009. – 240 бет.
2. Бержанов Қ., С. Мусин. Педагогика тарихы,-Мектеп, 1984
3. Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы, 1976
4. Оданова Р.К. Социология тарихы және теориясы. Шымкент., 2005 ж.
5. Педагогикалық шеберлік / оқу - әдістемелік құрлы / П 23 / Құраст.авт.Л.Қ.Рысбекова / А.Ясауи атын.Халықаралық қазақ-түрік унив. Түркістан: 2010- 107 бет./
6. Нурланова Г.Т. Орта ғасыр ғұламаларының тәрбие тағылымдары.- Алматы,/Қазақстан мектебі, №7. 2003 ж/
7. Қоянбаев. Педагогика. Алматы., 1997 ж.
8. Қазақ тілі терминдердің сапалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология,ред.басқ.М.А.Құл-Мұхаммед.А-2002ж
10. Загвязинский В.и: Педагогическое творчество учителя. М., 1987.
2. Бержанов Қ., С. Мусин. Педагогика тарихы,-Мектеп, 1984
3. Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы, 1976
4. Оданова Р.К. Социология тарихы және теориясы. Шымкент., 2005 ж.
5. Педагогикалық шеберлік / оқу - әдістемелік құрлы / П 23 / Құраст.авт.Л.Қ.Рысбекова / А.Ясауи атын.Халықаралық қазақ-түрік унив. Түркістан: 2010- 107 бет./
6. Нурланова Г.Т. Орта ғасыр ғұламаларының тәрбие тағылымдары.- Алматы,/Қазақстан мектебі, №7. 2003 ж/
7. Қоянбаев. Педагогика. Алматы., 1997 ж.
8. Қазақ тілі терминдердің сапалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология,ред.басқ.М.А.Құл-Мұхаммед.А-2002ж
10. Загвязинский В.и: Педагогическое творчество учителя. М., 1987.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 I-БӨЛІМ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕП
ЖӘНЕ ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ ҚАЛПТАСТЫРУ ТЕОРИЯСЫ
1.1. Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік туралы
түсінік ... ... ... 5
1.2. Мұғалім әрекетіндегі педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлікті
қалыптастырудың
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .10
II-БӨЛІМ МҰҒАЛІМНІҢ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕБІ МЕН ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ.
1. Мұғалімнің педагогтық әдебі мен ұстаздық шеберлігінің резервті
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...15
2. Мұғалімнің әрекетіндегі педагогикалық шеберлікті қалыптастыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...23
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Жас ұрпақ тәрбиесі қай заманда болмасын
уақыт сөресінен түскен емес. Бір баланы адам етіп өсіргенше бір шаһар апат
болады-дейді Шығыс даналығы. Ал, жеке тұлғаның адамгершілігін қалыптастыру
үшін қыруар уақыт пен тер төгетін үлкен жауапкершілік қажет. Халық мұғалімі
– жас ұрпақтың рухани дүниесінің мүсіншісі, ол- өзінің ең қымбаттысы, ең
құндысы саналатын балаларға өзінің үмітін артып, болашағын сеніп тапсыратын
қоғамның сенімді өкілі. Осы аса ізгі және өте қиын кәсіп ұстаздан өз өмірін
оқу- тәрбие ісіне арнаған тұрақты шығармашылықты талап етеді.
Мұғалімнің сыртқы келбеті, әдебі мен мәдениеті, өзін - өзі басқару
шеберлігі, мұғалімнің моральдық қасиеттеріне, мұғалімдік әдебіне қойылатын
талаптар, оқу - тәрбие жұмысының табиғатына қарай күн сайын жаңарып, жаңа
сипатқа ие болуда. Мұның өзі қоғамның үздіксіз дамуынан, ғылым мен
техниканың өркендеуінен туындап отыр. Ахмет Байтұрсынов: Ең әуелі мектепке
керегі - білімді, педагогика әдістемесінен хабары мол, оқыта білетін
мұғалім,- деген болатын.
Мұғалімнің кәсіптік мәдениеті туралы Н.К. Крупская, С.Т.Шацкий,
А.С.Макаренко, К.Жарыкбаев, Ш.Т.Таубаева еңбектерінде кеңінен сөз болып,
мұғалімнің әдеби, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дауыс дикциясы,
сыртқы бейнесі жөнінде көптеген әңгіме қозғалады. Мұғалімге қарапайымдылық,
ұқыптылық, жинақтылық тән болуы тиіс. Мұғалімнің киімі, қозғалысы, шаш
үлгісі сәнді болып келгені абзал. Мұғалімнің әлеуметтік беделін көтеруде
оның сабырлылығы, сергектілігі, мейірімділігі мен кішіпейілділігі де зор
рөл атқарады. Білімдар мұғалімнің сөйлеу техникасы мен адамды түсіне білуі,
басқа адамды елітіп әкетуі басым болады.[1,51-53]
Атақты педагог ғалым В.А.Сухамлинский Мұғалімдік мамандық – бұл
адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан
дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол
даналықты жүрекепен ұғына білу болып табылады - деп, ұстаздық өненге
ерекше баға берген. Жас жеткіншектерге тәрбие беру ісінде мұғалімнің
атқаратын міндеті өте зор. Бұл мәселе педагогика ғылымында өзекті
мәселесінің бірі,мұғалімді адамгершілік, әдептілік, имандылыққа тәрбиелеу
ісінің жеке өзіне ғана ерекшеліктері мен заңдылықтары бар.
Мектепте білім алу – бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі. Қандай
білім беру жүйесінен және қандай мұғалімнен білім алғаны баланың үлгеріміне
және жеке тұлғалық қалыптасуына байланысты болады. Кәсіби шеберліктің
құрылу процесі, білімінің жүзеге асуы мен қалыптасуын ғана емес, сонымен
қатар оның тұлғалық қалыптасуын да қарастырады. Мұғалімнің кәсіби
шеберлігіне байланысты мәселелер көптеген жауапкершілікті талап етеді.
Қазақстандағы жалпы білім беретін және кәсіби білім беретін мектептердегі
жүргізіліп жатқан реформалар өзінің педагогикалық жүйесінде, принципті
өзерістерді қажет етеді.Қазіргі кезеңде білім беру мақсаттары өзгеруде,оқу
ақпаратының мазмұны жаңаруда, педагогикалық коммуникация құралдары, және
педагогикалық әсер етудің объектісі - оқушылар да айтарлықтай өзгеруде. Осы
факторлардың барлығы педагогикалық кәсіби шеберлігінің деңгейін
жоғарлатуды талап етеді. Оқу процесінің жаңаруына қажетті шарт кез-келген
педагогикалық жүйенің басты тұлғасы болып табылатын оқытушылардың
педагогикалық шеберлігін арттыру болып саналады.[]
Зерттеудің мақсаты: заман ағысына сай біліммен қаруланған, ой-өрісі
жоғар, зерделі, жан-жақты дамыған маманды қалыптастыруда педагогикалық
шеберлікті теориялық тұрғыдан негіздеп, оның әдістемесін жасау.
Зерттеу объектісі: мектептегі педагогтардың жалпы және кәсіби
шеберлігіндегі іс-әрекет.
Зерттеу пәні: мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін қалыптастырудың
жолдары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, педагог қажырлы еңбегімен табиғатты
өзгертсе,онда мұғалім жалпы жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып,
дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Онда оқушыларыды тек біліммен
қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін жадында сақтауға, қабілетін,
ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге деген құштарлығын, өмірге деген
көзқарасын дұрыс қалыптаструға, ықыласын, сенімін, төзімділігін,
іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық қасиеттерін жетілдіріп,
адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуде толықтай мүмкіндік туады,осы
арқылы мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің нәтижесін көрсетеді.
Зерттеудің міндеттері:
- шебер мұғалімнің педагогикалық білімді жетік меңгеруін, ғылыми-
педагогикада негіздеу;
- мұғалімдердің педагогикалық кәсіпке бейімдеп, оны ұйымдастырып іске
асырудың педагогикалық шарттарын саралау;
- кез-келген ситуациялардан оңай жол таба білуі;
Зерттеудің әдістері: тақырыпқа байланысты педагогикалық ,
психологиялық, философиялық, әдістемелік әдебиеттерді ғылыми-теориялық
тұрғыда талдау, педагогикалық шеберліктердің мазмұны мен бағдарламаны
сұрыптау, тәрбиешілер мен ата-аналар арасында сауалнама жүргізу,бақылау,
озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, тәжірибелік –эксперимент
жұмыстарының нәтижесіне баға беру,өңдеу, ұсыныстар беру.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: мұғалімдерге арналған Мұғалімнің
шеберлігін жаңа технологиялар арқылы қалыптастыру бағдарламасы және
Оқушылардың дүние танымын қалыптастыруда мұалімнің алатын орны қосымша
мәлімет құралады; Зерттеу нәтижелерін мектепте, жоғары оқу орындарында және
мұғалімдердің біліктілігін жетілдіруде институттарда пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: зерттеу жұмыстары кіріспеден, екі
бөлімнен, тұжырымдар мен қорытындылардан, пайдаланған әдебиеттер тізімі.
I-БӨЛІМ Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін қалыптастыру теориясы
1.1. Педагогикалық шеберлік туралы түсінік
Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-
жақты дамыған маман - уақыт талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ
көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім бастауында мектеп, ал
сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің мәңгілік іргетасын қалаушы-
ұстаз тұрады. Мұғалімдер- қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз
келсе, ең сынампаз бөлігі болып табылады, - деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев
бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тәуелсіз елімізге білікті
маман, өз ісінің шебері қажет. Ал педагогикалық шеберліктің негізі неде?
Мұғалімнің әдептілігін баға қоюында көрінеді. Егер мұғалім бағаны
қалай болса солай қоя салмай оқушының табысына сәтсіздігіне реніш кейіп
көрсетсе, онда мұғалімдермен оқушы арасындағы дұрыс қарым-қатынас болып
белсенділігі арта түседі.
Мұғалімнің оқушымен сабақта, сабақтан тыс және демалыс кезіндегі қарым
қатынасына байланысты педагогикалық әдептілік түрлі формада байқалады.
Мысалы: сабақтың жаңа оқу материалдарын баяндау кезінде оқушылар оқу
материалдарын түсінбеуімен оны ұғынбауы, тыңдамауы мүмкін. Мұндай жағдайда
әдепті мұғалім оқушыны жазғырмай өзінің білетін дәріптемей оқушыларының оқу
материалдарын түсінетініне сенім, артып, ынтымақтастықты зейінін
белсенділігін көрсетеді.
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикада
пайдаланудың өзі педагогикалық әдеп болып саналады. Педагогикалық әдеп -
мұғалімнің кәсіптік сапасы және кәсіптік мәдениеті. Мұғалім жұмсында
педагогикалық әдеп сақтамайынша, оқушылармен тіл табысу мүмкін емес, ал
оқушылардың тілін таппайынша, оқу-тәрбие үрдісінде ілгерілеу мүмкін емес.
Педагог әдебі – ілтипаттылық, сенім білдірушілік, әділдік, төзім мен
сабыр сақтау деген сияқты қасиеттермен өлшенеді. Сондықтан да ұстаз ұрпақ
тәрбиелеудегі қоғамның сенген адамы деп бекер айтпаған.
Шебер педагог - білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып,
оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені
ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына
қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау,
студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті
жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Тәуелсіз елге - білікті маман демекші, педагогикалық шеберліктің
негізі, өткен пікірімізде айтып кеткеніміздей, білім мен тәрбиені
ұштастырумен қатар – педагогтардың жаңа технологияны меңгере білуінде және
оны өз тәжірибесінде қолдана алуында. Педагогикалық көзқарас бойынша,
технология ұғымы – дәстүрлі оқыту әдістерінен басқа, ерекше үлгіде
ұйымдастырылған педагогикалық өндіріс деген пікір өз уақытында педагог-
ғалымдар тарапынан сынға алынғаны белгілі. Осы сыннан соң бірте-бірте
педагогикалық технологияны оқыту үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде
сипаттап, оны дидактикалық үрдістер мен оқыту құралдарымен жабдықтауда жаңа
ақпараттық технологияға негіздеу туралы мәселе қозғалады. [1,9-23]
Шебер педагог - білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып,
оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені
ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына
қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау,
студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті
жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Біздің ойымызша, инновациялық технологиялар оқытуды ізгілендіру, яғни
оқу құралдарын оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетінде пайдалануға
көмектеседі. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарының
өзі мұғалімнің әрдайым ізденісте, өздігінен білім алудың жағдайын туғызады.
Ол педагогикалық шарттарға: инновациялық ізденіс қажеттілігі; инновациялық
әдіс-тәсілдер жайлы білім; инновациялық әдіс-тәсілдерінің тиімді жолдарын
қарастыру; инновациялық әдістерді меңгеру; инновациялық әдіс-тәсілдерді
пайдалану және білім беруді ұйымдастыру формалары; инновациялық әдіс-
тәсілдерінін нәтижесінің болуы; инновациялық әдіс-тәсілдердің озық
тәжірибелерін бекіту жатады. Инновациялық іс-әрекетті басшылыққа ала
отырып, педагогикалық шеберліктің басқа құрауыштарының маңыздылығын жоққа
шығармаймыз.
Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы –
оның кәсіби шеберлігі мен білімінің жоғарғы сапасын қамтамасыз етеді.
Педагогтардың жалпы және кәсіби шеберлігін дамыту мәселелеріне Н.
Кузьмина, А. Щербаков көңіл аударған.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытушылардың кәсіби шеберлігі
мәселесін күрделендіріп отыр. Өйткені дәл қазіргі таңда оқушылардың жалпы
және рухани мәдениетін мұғалім анықтайды. Педагогикалық энциклопедияда
педагогикалық шеберлікке мынадай анықтама береді. Өзінің аты бойынша
балаларды сүйетін және өзін тәрбиелеу және білім беруін барлық уақытта
жоғары деңгейде жаңалап отырады. Педагог- өз ісінің шебері.Бұл дегеніміз
жоғары мәдениетті, өз пәнін терең білетін, өзіне тиісті ғылым және мәдениет
салаларымен жақсы таныс, психологиялық мәселелерін практикалық түрде
талдай білетін , тәрбиелеу мен білім беру әдістемесін терең меңгерген
маман. Осылайша, педагогикалық шеберліктің маңыздылығын кәсіби әрекеттерді
ұйымдастырудың жоғарғы деңгейін қамтамасыз етуші жекелік қасиеттердің
жиынтығы деп көрсетеді. Бұл қасиеттерге оқытушы әрекетінің гуманистік
бағытталуы, кәсіби білімі, педагогикалық ерекшеліктері және педагогикалық
техникасы жатады.[6,85-90]
Ғылымда сонымен бірге педагогтың меңгеруі қажетті нәрсе- педагогикалық
технология деген түсінік бар. Педагогикалық түсінік дегеніміз-
тәрбиеленушілерге әсер етуші әдістер мен тәсілдерді меңгеру.Сонымен қатар
әртістіктің кейбір әдістерін игеру, сөйлеудің, демалудың, дауыс көтерудің ,
мимиканың әдістерін білу.Егер бала нашақормен, қылмыскермен немесе
маскүнеммен бірге қиын жағдайға ұшырап қалса, мұғалім олармен әңгімеде тіл
таба білуікерек және жай ғана сөйлесіп қана қоймай оларды сендіріп, әсер
ете білуі керек.
Педагогтың шеберлігі туралы А, С. Макаренко былай деп жазған: Мен
бұндай шебер дәрежесіне тіпті шебрліктің бар екендігіне сенбей жеттім!!!
Немесе педагогикалық талант жөнінде әңгіме айтуға болды ма? Бізде талантты
тәрбиеленушілер қанша? Және талантсыз тәрбиелеушінің қолына түскен бала не
үшін зардап шегуі тиіс. Біз балалардың тәрбиесін талапқа қарап жасай аламыз
ба? Жоқ. Тек қана шеберлік туралы айтуымыз керек, яғни тәрбиелеу
процесіндегі.Шын білім туралы, тәрбиелей алу туралы.
Бастаушы педагогты шеберлікке не алып келеді? Педагогикалық
әдебиеттер бұл сұраққа бір мағынада жауап береді-педагогикалық техника және
талпыныстар. Басқаша айтқанда тәрбиеленушіні түсіне білу, яғни қарым-
қатынас психологиясын білу,сөйлеудің ерекшеліктерін білу, сенің сөзіңді
оқушылардың қалай қабылдап жатқанын білу, өзін -өзі бақылай білу, өзін-өзі
ұстау қабілетін білу.
Тәжірибе көрсеткендей, ешқандай сұрау салу және ешқандай сауалнама
мұғалім мен оқушының, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің әңгімесінің орнын
алмастыра алмайды. Бұл процесте мұғалім тарапынан ақпараттық әңгіме басым
болады. Бұндай жағдайда әңгіме бұзылып, түсінбеушілік пайда
болады.Мектептегі педагог өзінің оқушыға деген психологиялық ісерін
ескермейді. Педагог әр балаға жол таба білуі керек. Мейлі ол бала тұйық
немесе бұзық, жалқау немесе ештеңеге қызықпайтын бала болса да.Педагог
өзінің балаға деген бір ауыз сөзі, яғни көңілге жететін сөзі баланың
өмірінде маңызды роль атқарып, жадында мәңгі жатталып қалатындай есінде
қалуы кере
Адам қажырлы еңбегімен табиғатты өзгерісе мұғалім жалпы жасампаз
еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды.
Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін
жадында сақтауға, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге деген
құштарлығын, өмірге деген көзқарасын дұрыс қалыптастырып, ықыласын,
сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық
қасиеттерін жетілдіріп, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің
өмірлік мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.
Талант деген сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын
– жазушылырда, әртістерде, өнер адамдарда кездеседі. Ал, мұғалім болу –
талант па, ол әркімнің қолынан келе бермей ме? - деген сұрақ туады.
Ұстаздың барлығы талант болып тумайды. Егер кез келген мұғалім ынта –
ықылас қойып, табандылық танытатын болса, өз бетімен көп еңбектенсе,
идеялық жағынан сенімді, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы
білсе, оқытудың әдістемесін меңгеріп, бала психологиясын жете білсе,
педагогикалық техниканы қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлікке жету
қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық кәсіпті меңгерсе, педагогикалық
әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.
Педагогикалық шеберлік – ұстаздық талантпен тығыз байланысты.
К.Д.Ушинский: Педагогика теориясын қаншама жетік білгенмен, педагогикалық
әдептің қыр – сырын меңгермейінше бұған оның оның қолы жетпейтіндігін, -
айтады.
Педагогикалық шеберлік – тек қана мұғалімнің жалпы, жан – жақты және
әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол – әр сөзді оқушылырға жеткізе білу,
олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік: 1) мұғалімнің өмірге
көзқарасы, оның идеялық нанымды, моральды бойына сіңірген адам екендігі; 2)
пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және оқушылардың бойында әдеп,
әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды сіңіре білгендігі; 3) оқыту мен
тәрбиелеудің әдіс – тәсілдерін меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды
өткізе алатын, педагогикалық әдеп пен талантын ұштастырған адам ғана
шеберлікке ие болады. Педагогикалық шеберлікте педагогикалық техника деп
аталатын мәселеге мән беріледі. Мұғалім әр сөзін дұрыс сөйлеп, нық айтуы
тиіс, оның жүріс – тұрысы, қозғалысы, отырып – тұруы оқушыларға ерсі
болмайтындай дәрежеде болуы керек.
Педагогикалық шеберліктің негізі – балалардың өз еркімен дамуына жол
ашу, оқу – тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық ынтымақтастықтар
жұмыс атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен
сүйіспеншілікті арттыру педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып
табылады. [5, 54-63]
Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты
ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы
зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге
бөлінеді:
- педагогикалық іс - әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
- педагогикалық кәсіби білгірлігі;
- педагогикалық іс- әрекеттеке бейімділігі;
- педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз
байланыста жүзеге асады.
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік
жөніндегі ғылыми – зерттеу пайымдаулар мыналар:
- пеадагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
- тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігі;
- әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
- іс - әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы.
Сонымен қатар әлеуметтік – қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты
кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық
кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттер:
1. Педагогикалық білім бірлігі;
2. Педагогикалық кәсіпке бейімділігі;
3. Ситуацияларды меңгеру;
4. Балалардың психологиялық жағдайын меңгеру.
Педагог - өзіне қажетті әрекетті анықтап алғаннан кейін ғана
педагогиалық еңбектің құрылымын, оның ұйымдастырылуын дұрыс бағалауға
болады. Педагогикалық әрекеттің шығармашылық тұсы оның объективті маңызды
қасиеті болып табылады. Оның маңыздылығы сол, педагогикалық жағдайлардың
көптүрлілігі, олардың бір мағаналық еместігі олардан шығатын
тапсырмалардың шешілуіне және анализіне вариативтілікті қажет етеді.
Педагогтың шығармашылық потенциалы оларда қордаланған әлеуметтік
тәжірибенің психологиялық- педагогикалық және пәндік білім, жаңа ойлар,
талаптар мен қабілеттер негізінде қалыптасады. Тәжірибе мынаны көрсетеді:
Шығармашылық -еңбекке деген қатынасы құнды болатын адамдарға тән,
және ол кәсіби жіктелуін жоғарлатуға және алған тәжірибесін , білімін
толықтыруға тырысатын адамға ғана келеді
Педагогтың шығармашылығының пайда болу аясына педагогикалық
тапсырманың еріксіз түрде стандартсыз, нақты шешілуін жатқызады. Сонымен
қатар педагогтың шығармашылығы коммуникативті тапсырмаларды шешуде де аз
көрінбейді.В. А. Кан-Калик мұғалімнің шығармашылық әрекетінің логикалық
–педагогикалық аспектісімен қатар эммоционалдықты бөле отырып,
коммуникативті шығармашылықтағы педагог әрекетінің ерекшелігін атап
көрсетеді жаңа коммуникативті тапсырмаларды табу және іздестіру,
оқушылармен топтық жұмыста қарым-қатынастың жаңа формасын орнату.)
Педагогикалық шығармашылықтың жекелік аясында педагогтың өзін-өзі
шығармашылық тұлға ретінде анықтауы жүзеге асады. [2,43-51]Батыс елдерінде
білім беру жүйесінде қабылдаған ерекшеліктер бар. Ол культтехнологиялар тек
білім саласында ғана емес. Мұғалім жұмысының нәтижелілігі балалар
кірістірілген процестің алгоритмімен анықталады. Олжақта яғни батыс
елдерінде нәтижеге кепілдік беретін технологиялар әлдеқашан жарияланған.
Есесіне шығыста барлық уақытта мұғалімнің тұлғалық роліне басты назар
аударған. Ол жақта білім алуға дайындық Гуруға сену деңгейімен анықталады.
Бірақ біз Шығыс пен Батыстың ортасында қалып қойдық. Және де қазіргі таңда
біздің білім жолайрықта. Біз барлық елдермен тату түрде білім беру жүйесмен
олай-бұлай жүрміз.
Мұғалімнің педагогикалық өмірбаяны өзіндік ерекшелікке ие. Және де
әркім бірден шебер бола алмайды. Кейбіреулердің бұған көп уақыты кетеді.
өкінішке орай жеке педагогтар қатардағы разрядта қалып қоятыны да болады.
Шебер болып, бір нәрсені жүзеге асыру үшін мұғалім педагогикалық
процестің заңдылықтары мен механизмін игеруі керек. Бұл мұғалімге
педагогикалық түрде ойлап әрекет етуге мүмкіндік береді. Яғни,
педагогикалық құбылыстарды өзінше саралап, оларды құрылымдық элементтерге
жіктеу, әр бөлктің тұтаспен байланысын негіздеу, оқыту теориясы мен
тәрбиелеу ойларынан тұжырымдар ж-әне принциптер табу, құбылысты дұрыс
анықтау, оның психологиялық- педагогикалық категорияның қай түріне
жататындығын анықтау, негізгі педагогикалық тапрсырманы табу және оның
шешілу жолдарын табу. Кәсіби шеберлік өзінің әрекетінде ғылыми теорияға
сүйенетін мұғалімге келкді. Әрине, ол бұл жолда түрлі қиындықтарға
тездеседі.Біріншіден, ғылыми теория-бұл заңдар, принциптер мен ережделердің
жиынтығы. Ал практика теорияның іс жүзінде қолданылуы. Бұл кезде
мұғалімннен теориялық ойлау қабілет талап етіледі. Екіншіден, педагогикалық
әрекет- бұл білім негізіне сүйенген біртұтас процес. Ол мұғалім білімінің
квалификациямен орналасуы. Яғни педагогикалық процесті меңгеруге қажетті
жалпылама қабілеттер деңгейіне жіктеу. Бұл мынаны білдіреді: мұғалім
педагогикалық қабілеттерді теорияның әсерімен ғана емес, одан тәуелсіз
меңгереді. [6,12-31]
1.2. Мұғалім әрекетінің педагогикалық шеберлігінің қалыптасуы
Мұғалімнің жұмысының нәтижелілігінің өлшемі деп мыналарды оқыту-
тәрбиелеу процесінде санауға болады:
Белсенді ірекетін ұйымдастыру; алдағы тұрған әрекеттің мотивін
қалыптастыру; ақпараттарды пайдалану; оқушыларды ақпаратты әртүрлі
тәсілмен саралауға үйрету, оқушының мықты тұстарына сүйену; оқушының өз-
өзімен болуына сүйену. Осы тұста мұғалім-оқушы жүйесінде әрекет етудің
нәтижесінің негізгі көрсеткіші ретінде не әлеуметтік Мұғалім ретінде
қалыптасу процесі мына жағдайда нәтижелі болады: түрде өз-өзімен болуы.
Әрекеттің өзіндік стилі асырудағы күрделі тапсырма, және егер, оларды
педагогикалық дайындау кезеңі жалпы педагогикалық - психологиялық
заңдылықтардан ғана емес, сонымен қатар, индивидуалдық ерекшеліктерін
ескеру негізінде жүргізіледі.
Оқытушылардың педагогикалық шеберлігін оның педагогикалық әрекетімен
байланысты. Педагогикалық кезеңдік заңдылыққа сәйкес, өзіндік әрекет
процесінде педагогтық дамудың негізгі кезеңдері мыналар: өз кәсібнің
меңгеру; оны жүзеге асыру; жұмыс жүйесін тексеру және бекіту; оны ары
қарай жүзеге асыру; тәжірибені жалпылау және қорытынды шығару. Әрекеттің
жүзеге асуы осы кезеңдерде маңызды орын алатындығын аталған кезеңдерден
білу қиын емес. Ең бірінші кезекте ол оқытушының жаңалықты іздестіруімен,
оның шығармашылығымен байланысты. Педагогтың шығармашылық белсенділгі мен
шеберлігінің арасындағы байланыс тәжірибеде расталған.
Студенттік кезеңдегі интелектуалды түрде өзін-өзі тәрбиелеудің
негізгі элементі- оқу. Нәтижесі де маңызды. Нәтижесі адамның жасы ұлғайса
маңызды. Оқу кезіндегі жиналған білімдер қоры өмір бойы қолданыста болады.
Бұл жерде әдебиеттен артық досты таппайсың. Техникалық - мінездемедегі
арнайы әдебиетпен де кезігіп қалуға тура келеді. Бұл ойлау процесіне артық
абстрактілік тудырады, ауызшы сөзді кәсіби фразеологизммен алмастырады. Дәл
осы ауызша сөздің жеткіліксіз болуы оқушлармен қарым-қатынаста кедергі
келтіреді. Бұл жерде техникалық терминология көмектеспейді. Сондықтан
иәдеби классиканы көбірек оқыған жөн. Нәтижесінде тіпті абстрактілік
материалды қабылдауда да айтарлықтай өзгерістер пайда болады. Өйткені
физикалық формулаларға да жан бітіруге болады. Мұғалімнің өзін өзі
интелектуалды тәрбиелеудегі мақсаты- өз біліміңді өз мамандығыңда сезе
білу. Мектеп мұғалімінің негізгі интелектуалды әрекеті- оқушылармен қарым-
қатынас жасау болып табылады. Сондықтан акцент дәл осы жерде болады. Білім
берудің тұсының мүмкін болатын зияндығы кешірімді. Өйткені
фундаментальдыдан басқа білім тез ескіреді. Мұғалім әр оқу жылы сайын өз
білімін жаңатып отыруы тиіс. Мұғалім өмірі- бұл ылғи да өзгеріп отыратын
әрекеттерді қуып отыру және оны өзінің пәні шеңберінде түсіндіру. Осы жерде
мынаны айтуға болады негізгі шешуші фактор- жақсы дамыған ауызша тіл. Одан
кейін жазбаша тіл тұр.Өйткені түсіндіре білуде өз ойын қағазға анықтап
алмаса жүзеге аспайды. Одан ткейін ғана жалпы білімнің жоғарғы деңгейін
өзіне қосатын кәсіби білімді тереңдету керек. Бұл қоршаған ортаның кез-
келген өзгерісіне бейімделуге мүмкіндік береді.
Балалармен жұмыс жасай отырып мұғалім этикаға байланысты
мәселелермен де жиі ұшырасып тұрады. Сонымен қатар жеке алғанда этиеалық
қарым- қатынастарда кәсіби этика, бала этикасы, өмір сүру этикасы- міне бұл
толық емес тізім. Бұл проблема әсіресе жас мұғалімде күрделі орын
алады(ұйыммен, балалармен қарым-қатынаста). Өйткені онда тәрбиенің жоқтығы
кедергі келтіреді. Оның өмірінің қиындықтарын нақты моральды принциптер
жеңілдете алады. Бір жағынан қарағанда мұғалім ылғи да балалардың әр пәнге
деген әр түрлі қарым- қатынасымен кездеіп отырады. Ұшқыр ой мен келісімге
келе білу бұл жерде керек ақ жағдай. Осы тұста қарым-қатынастық талпынысқа
мейлінше назар аударып отырған жөн
Американдықтар кейде бұл контактыны қоспау, яғни шет қалу деп атайды:
адамды бірден топтант бөледі, ол күш пен тынықты сезумен өзіне назар
аудартады, ол қатыспаса ұрыс шығып кетеді. Бұл үшңн керекті қабілеттерді
анықтау қиын, және бұл жағдай ойлау, тәрбиелеу түріне де байланысты. Өзіңе
деген агрессивті сөздерді болдырмау үшін ең алдымен өзіне еөңіл аударту
керек. Бұл құбылыс мұғалімдер арасында жиі кездеседі: бір мұғалімді балалар
жақсы көреді, бір мұғалімді жақсы көрмейді. Мұғалімді ұнатпаудан пәнді
ұнатпау туындайды. Осының нәтижесінде баланың сол пәннен үлгерімі
нашарлайды. Бір жағынан алғанда бавсқа адамдардың сезімін мазақ ету этикаға
жатпайды, сонымен қоса психиканы қатты жаралайды. Сондықтан мұғалім ең
алдымен оқушыларды және басқаларды, содан кейін барып өзін сыйлауға
үйренуі керек. Өзін- өзі физикалық тәрбиелеуге келер болсақ, біздіңше бұл
аспектіге өте аз назар аударады. Мұғалім әрекетінде физикалық күш өте аз
да, ал Эммоциялық күш басым. Осының нәтижесінде стресс, аурулар,
денсаулықтың нашарлауы пайда болады. Егер де оқу кезеңінде спортпен
айналыспаса, оның зияндығы көп уақыт байқалып тұрады. Рас, мақсатсыз ойлап,
спортпен кәсіби айналысудың нәтижесінде ескі жарақаттар қартайған шағында
толық көлемде көрініс беруі мүмкін. Осы қажеттіліктерді жүгіру, жүзу,
туризм, спорттық сауықтыру жүйелері қанағаттандырады. Мұғалім өз өмірінде
спортқа жақын болса, бұл ең алдыфмен иөз денесін игере білуі, мықты
денсаулықпен қоса бірқалыпты сполрттық форманы ұстап тұру. Оқушыдан
ешқандай көңілтолмаушылық, стресс байқамауы керек. Олар үшін мұғалім
барлық уақытта дені сау, көңілді, көмекке даяр тұратын болуы
керек.Балалдардың максимализмі мұғалімді көлденең қабылдауға, оған деген
қарым-қатынастың өзгеруіне алып келеді. [5,101-105]
Коммуникатимвті мүмкіндіктер басқа адамды түсіне білу қабілетінен
құралады. Өзінің араласатын адамымен дұрыс қарым-қатынас орната білуден
құралады . Яғни көлденеңінен және тігінен қарастырылатын қарым-
қатынастар.
Ақпараттық қабілеттер негізінен өзіне ақпаратты жеткізу барысындағы
ұйымдасуды, өзінің әрекектінің ұйымдасуын және адамдырмен қарым-қатынаста
өзінің іс әрекетін ұйымдастыра білу. Сонымен қатар атқарған ісіне есеп
беру, бақылау. Тексеру, клиенттің өзіндік жауапкершілігін орнату. Педагог
- арнайы әрекет ретінде өзін- өзі тәрбиелеудің деңгейін оны келесі
әрекеттерді қалай жүзеге асырғандығынан білуге болады: мақсат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 I-БӨЛІМ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕП
ЖӘНЕ ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ ҚАЛПТАСТЫРУ ТЕОРИЯСЫ
1.1. Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік туралы
түсінік ... ... ... 5
1.2. Мұғалім әрекетіндегі педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлікті
қалыптастырудың
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .10
II-БӨЛІМ МҰҒАЛІМНІҢ ПЕДАГОГТЫҚ ӘДЕБІ МЕН ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ.
1. Мұғалімнің педагогтық әдебі мен ұстаздық шеберлігінің резервті
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...15
2. Мұғалімнің әрекетіндегі педагогикалық шеберлікті қалыптастыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...23
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Жас ұрпақ тәрбиесі қай заманда болмасын
уақыт сөресінен түскен емес. Бір баланы адам етіп өсіргенше бір шаһар апат
болады-дейді Шығыс даналығы. Ал, жеке тұлғаның адамгершілігін қалыптастыру
үшін қыруар уақыт пен тер төгетін үлкен жауапкершілік қажет. Халық мұғалімі
– жас ұрпақтың рухани дүниесінің мүсіншісі, ол- өзінің ең қымбаттысы, ең
құндысы саналатын балаларға өзінің үмітін артып, болашағын сеніп тапсыратын
қоғамның сенімді өкілі. Осы аса ізгі және өте қиын кәсіп ұстаздан өз өмірін
оқу- тәрбие ісіне арнаған тұрақты шығармашылықты талап етеді.
Мұғалімнің сыртқы келбеті, әдебі мен мәдениеті, өзін - өзі басқару
шеберлігі, мұғалімнің моральдық қасиеттеріне, мұғалімдік әдебіне қойылатын
талаптар, оқу - тәрбие жұмысының табиғатына қарай күн сайын жаңарып, жаңа
сипатқа ие болуда. Мұның өзі қоғамның үздіксіз дамуынан, ғылым мен
техниканың өркендеуінен туындап отыр. Ахмет Байтұрсынов: Ең әуелі мектепке
керегі - білімді, педагогика әдістемесінен хабары мол, оқыта білетін
мұғалім,- деген болатын.
Мұғалімнің кәсіптік мәдениеті туралы Н.К. Крупская, С.Т.Шацкий,
А.С.Макаренко, К.Жарыкбаев, Ш.Т.Таубаева еңбектерінде кеңінен сөз болып,
мұғалімнің әдеби, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дауыс дикциясы,
сыртқы бейнесі жөнінде көптеген әңгіме қозғалады. Мұғалімге қарапайымдылық,
ұқыптылық, жинақтылық тән болуы тиіс. Мұғалімнің киімі, қозғалысы, шаш
үлгісі сәнді болып келгені абзал. Мұғалімнің әлеуметтік беделін көтеруде
оның сабырлылығы, сергектілігі, мейірімділігі мен кішіпейілділігі де зор
рөл атқарады. Білімдар мұғалімнің сөйлеу техникасы мен адамды түсіне білуі,
басқа адамды елітіп әкетуі басым болады.[1,51-53]
Атақты педагог ғалым В.А.Сухамлинский Мұғалімдік мамандық – бұл
адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан
дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол
даналықты жүрекепен ұғына білу болып табылады - деп, ұстаздық өненге
ерекше баға берген. Жас жеткіншектерге тәрбие беру ісінде мұғалімнің
атқаратын міндеті өте зор. Бұл мәселе педагогика ғылымында өзекті
мәселесінің бірі,мұғалімді адамгершілік, әдептілік, имандылыққа тәрбиелеу
ісінің жеке өзіне ғана ерекшеліктері мен заңдылықтары бар.
Мектепте білім алу – бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі. Қандай
білім беру жүйесінен және қандай мұғалімнен білім алғаны баланың үлгеріміне
және жеке тұлғалық қалыптасуына байланысты болады. Кәсіби шеберліктің
құрылу процесі, білімінің жүзеге асуы мен қалыптасуын ғана емес, сонымен
қатар оның тұлғалық қалыптасуын да қарастырады. Мұғалімнің кәсіби
шеберлігіне байланысты мәселелер көптеген жауапкершілікті талап етеді.
Қазақстандағы жалпы білім беретін және кәсіби білім беретін мектептердегі
жүргізіліп жатқан реформалар өзінің педагогикалық жүйесінде, принципті
өзерістерді қажет етеді.Қазіргі кезеңде білім беру мақсаттары өзгеруде,оқу
ақпаратының мазмұны жаңаруда, педагогикалық коммуникация құралдары, және
педагогикалық әсер етудің объектісі - оқушылар да айтарлықтай өзгеруде. Осы
факторлардың барлығы педагогикалық кәсіби шеберлігінің деңгейін
жоғарлатуды талап етеді. Оқу процесінің жаңаруына қажетті шарт кез-келген
педагогикалық жүйенің басты тұлғасы болып табылатын оқытушылардың
педагогикалық шеберлігін арттыру болып саналады.[]
Зерттеудің мақсаты: заман ағысына сай біліммен қаруланған, ой-өрісі
жоғар, зерделі, жан-жақты дамыған маманды қалыптастыруда педагогикалық
шеберлікті теориялық тұрғыдан негіздеп, оның әдістемесін жасау.
Зерттеу объектісі: мектептегі педагогтардың жалпы және кәсіби
шеберлігіндегі іс-әрекет.
Зерттеу пәні: мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін қалыптастырудың
жолдары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, педагог қажырлы еңбегімен табиғатты
өзгертсе,онда мұғалім жалпы жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып,
дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Онда оқушыларыды тек біліммен
қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін жадында сақтауға, қабілетін,
ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге деген құштарлығын, өмірге деген
көзқарасын дұрыс қалыптаструға, ықыласын, сенімін, төзімділігін,
іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық қасиеттерін жетілдіріп,
адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуде толықтай мүмкіндік туады,осы
арқылы мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің нәтижесін көрсетеді.
Зерттеудің міндеттері:
- шебер мұғалімнің педагогикалық білімді жетік меңгеруін, ғылыми-
педагогикада негіздеу;
- мұғалімдердің педагогикалық кәсіпке бейімдеп, оны ұйымдастырып іске
асырудың педагогикалық шарттарын саралау;
- кез-келген ситуациялардан оңай жол таба білуі;
Зерттеудің әдістері: тақырыпқа байланысты педагогикалық ,
психологиялық, философиялық, әдістемелік әдебиеттерді ғылыми-теориялық
тұрғыда талдау, педагогикалық шеберліктердің мазмұны мен бағдарламаны
сұрыптау, тәрбиешілер мен ата-аналар арасында сауалнама жүргізу,бақылау,
озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, тәжірибелік –эксперимент
жұмыстарының нәтижесіне баға беру,өңдеу, ұсыныстар беру.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: мұғалімдерге арналған Мұғалімнің
шеберлігін жаңа технологиялар арқылы қалыптастыру бағдарламасы және
Оқушылардың дүние танымын қалыптастыруда мұалімнің алатын орны қосымша
мәлімет құралады; Зерттеу нәтижелерін мектепте, жоғары оқу орындарында және
мұғалімдердің біліктілігін жетілдіруде институттарда пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: зерттеу жұмыстары кіріспеден, екі
бөлімнен, тұжырымдар мен қорытындылардан, пайдаланған әдебиеттер тізімі.
I-БӨЛІМ Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін қалыптастыру теориясы
1.1. Педагогикалық шеберлік туралы түсінік
Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-
жақты дамыған маман - уақыт талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ
көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім бастауында мектеп, ал
сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің мәңгілік іргетасын қалаушы-
ұстаз тұрады. Мұғалімдер- қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз
келсе, ең сынампаз бөлігі болып табылады, - деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев
бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тәуелсіз елімізге білікті
маман, өз ісінің шебері қажет. Ал педагогикалық шеберліктің негізі неде?
Мұғалімнің әдептілігін баға қоюында көрінеді. Егер мұғалім бағаны
қалай болса солай қоя салмай оқушының табысына сәтсіздігіне реніш кейіп
көрсетсе, онда мұғалімдермен оқушы арасындағы дұрыс қарым-қатынас болып
белсенділігі арта түседі.
Мұғалімнің оқушымен сабақта, сабақтан тыс және демалыс кезіндегі қарым
қатынасына байланысты педагогикалық әдептілік түрлі формада байқалады.
Мысалы: сабақтың жаңа оқу материалдарын баяндау кезінде оқушылар оқу
материалдарын түсінбеуімен оны ұғынбауы, тыңдамауы мүмкін. Мұндай жағдайда
әдепті мұғалім оқушыны жазғырмай өзінің білетін дәріптемей оқушыларының оқу
материалдарын түсінетініне сенім, артып, ынтымақтастықты зейінін
белсенділігін көрсетеді.
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикада
пайдаланудың өзі педагогикалық әдеп болып саналады. Педагогикалық әдеп -
мұғалімнің кәсіптік сапасы және кәсіптік мәдениеті. Мұғалім жұмсында
педагогикалық әдеп сақтамайынша, оқушылармен тіл табысу мүмкін емес, ал
оқушылардың тілін таппайынша, оқу-тәрбие үрдісінде ілгерілеу мүмкін емес.
Педагог әдебі – ілтипаттылық, сенім білдірушілік, әділдік, төзім мен
сабыр сақтау деген сияқты қасиеттермен өлшенеді. Сондықтан да ұстаз ұрпақ
тәрбиелеудегі қоғамның сенген адамы деп бекер айтпаған.
Шебер педагог - білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып,
оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені
ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына
қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау,
студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті
жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Тәуелсіз елге - білікті маман демекші, педагогикалық шеберліктің
негізі, өткен пікірімізде айтып кеткеніміздей, білім мен тәрбиені
ұштастырумен қатар – педагогтардың жаңа технологияны меңгере білуінде және
оны өз тәжірибесінде қолдана алуында. Педагогикалық көзқарас бойынша,
технология ұғымы – дәстүрлі оқыту әдістерінен басқа, ерекше үлгіде
ұйымдастырылған педагогикалық өндіріс деген пікір өз уақытында педагог-
ғалымдар тарапынан сынға алынғаны белгілі. Осы сыннан соң бірте-бірте
педагогикалық технологияны оқыту үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде
сипаттап, оны дидактикалық үрдістер мен оқыту құралдарымен жабдықтауда жаңа
ақпараттық технологияға негіздеу туралы мәселе қозғалады. [1,9-23]
Шебер педагог - білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып,
оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені
ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына
қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау,
студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті
жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Біздің ойымызша, инновациялық технологиялар оқытуды ізгілендіру, яғни
оқу құралдарын оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетінде пайдалануға
көмектеседі. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарының
өзі мұғалімнің әрдайым ізденісте, өздігінен білім алудың жағдайын туғызады.
Ол педагогикалық шарттарға: инновациялық ізденіс қажеттілігі; инновациялық
әдіс-тәсілдер жайлы білім; инновациялық әдіс-тәсілдерінің тиімді жолдарын
қарастыру; инновациялық әдістерді меңгеру; инновациялық әдіс-тәсілдерді
пайдалану және білім беруді ұйымдастыру формалары; инновациялық әдіс-
тәсілдерінін нәтижесінің болуы; инновациялық әдіс-тәсілдердің озық
тәжірибелерін бекіту жатады. Инновациялық іс-әрекетті басшылыққа ала
отырып, педагогикалық шеберліктің басқа құрауыштарының маңыздылығын жоққа
шығармаймыз.
Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы –
оның кәсіби шеберлігі мен білімінің жоғарғы сапасын қамтамасыз етеді.
Педагогтардың жалпы және кәсіби шеберлігін дамыту мәселелеріне Н.
Кузьмина, А. Щербаков көңіл аударған.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытушылардың кәсіби шеберлігі
мәселесін күрделендіріп отыр. Өйткені дәл қазіргі таңда оқушылардың жалпы
және рухани мәдениетін мұғалім анықтайды. Педагогикалық энциклопедияда
педагогикалық шеберлікке мынадай анықтама береді. Өзінің аты бойынша
балаларды сүйетін және өзін тәрбиелеу және білім беруін барлық уақытта
жоғары деңгейде жаңалап отырады. Педагог- өз ісінің шебері.Бұл дегеніміз
жоғары мәдениетті, өз пәнін терең білетін, өзіне тиісті ғылым және мәдениет
салаларымен жақсы таныс, психологиялық мәселелерін практикалық түрде
талдай білетін , тәрбиелеу мен білім беру әдістемесін терең меңгерген
маман. Осылайша, педагогикалық шеберліктің маңыздылығын кәсіби әрекеттерді
ұйымдастырудың жоғарғы деңгейін қамтамасыз етуші жекелік қасиеттердің
жиынтығы деп көрсетеді. Бұл қасиеттерге оқытушы әрекетінің гуманистік
бағытталуы, кәсіби білімі, педагогикалық ерекшеліктері және педагогикалық
техникасы жатады.[6,85-90]
Ғылымда сонымен бірге педагогтың меңгеруі қажетті нәрсе- педагогикалық
технология деген түсінік бар. Педагогикалық түсінік дегеніміз-
тәрбиеленушілерге әсер етуші әдістер мен тәсілдерді меңгеру.Сонымен қатар
әртістіктің кейбір әдістерін игеру, сөйлеудің, демалудың, дауыс көтерудің ,
мимиканың әдістерін білу.Егер бала нашақормен, қылмыскермен немесе
маскүнеммен бірге қиын жағдайға ұшырап қалса, мұғалім олармен әңгімеде тіл
таба білуікерек және жай ғана сөйлесіп қана қоймай оларды сендіріп, әсер
ете білуі керек.
Педагогтың шеберлігі туралы А, С. Макаренко былай деп жазған: Мен
бұндай шебер дәрежесіне тіпті шебрліктің бар екендігіне сенбей жеттім!!!
Немесе педагогикалық талант жөнінде әңгіме айтуға болды ма? Бізде талантты
тәрбиеленушілер қанша? Және талантсыз тәрбиелеушінің қолына түскен бала не
үшін зардап шегуі тиіс. Біз балалардың тәрбиесін талапқа қарап жасай аламыз
ба? Жоқ. Тек қана шеберлік туралы айтуымыз керек, яғни тәрбиелеу
процесіндегі.Шын білім туралы, тәрбиелей алу туралы.
Бастаушы педагогты шеберлікке не алып келеді? Педагогикалық
әдебиеттер бұл сұраққа бір мағынада жауап береді-педагогикалық техника және
талпыныстар. Басқаша айтқанда тәрбиеленушіні түсіне білу, яғни қарым-
қатынас психологиясын білу,сөйлеудің ерекшеліктерін білу, сенің сөзіңді
оқушылардың қалай қабылдап жатқанын білу, өзін -өзі бақылай білу, өзін-өзі
ұстау қабілетін білу.
Тәжірибе көрсеткендей, ешқандай сұрау салу және ешқандай сауалнама
мұғалім мен оқушының, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің әңгімесінің орнын
алмастыра алмайды. Бұл процесте мұғалім тарапынан ақпараттық әңгіме басым
болады. Бұндай жағдайда әңгіме бұзылып, түсінбеушілік пайда
болады.Мектептегі педагог өзінің оқушыға деген психологиялық ісерін
ескермейді. Педагог әр балаға жол таба білуі керек. Мейлі ол бала тұйық
немесе бұзық, жалқау немесе ештеңеге қызықпайтын бала болса да.Педагог
өзінің балаға деген бір ауыз сөзі, яғни көңілге жететін сөзі баланың
өмірінде маңызды роль атқарып, жадында мәңгі жатталып қалатындай есінде
қалуы кере
Адам қажырлы еңбегімен табиғатты өзгерісе мұғалім жалпы жасампаз
еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды.
Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін
жадында сақтауға, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге деген
құштарлығын, өмірге деген көзқарасын дұрыс қалыптастырып, ықыласын,
сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық
қасиеттерін жетілдіріп, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің
өмірлік мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.
Талант деген сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын
– жазушылырда, әртістерде, өнер адамдарда кездеседі. Ал, мұғалім болу –
талант па, ол әркімнің қолынан келе бермей ме? - деген сұрақ туады.
Ұстаздың барлығы талант болып тумайды. Егер кез келген мұғалім ынта –
ықылас қойып, табандылық танытатын болса, өз бетімен көп еңбектенсе,
идеялық жағынан сенімді, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы
білсе, оқытудың әдістемесін меңгеріп, бала психологиясын жете білсе,
педагогикалық техниканы қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлікке жету
қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық кәсіпті меңгерсе, педагогикалық
әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.
Педагогикалық шеберлік – ұстаздық талантпен тығыз байланысты.
К.Д.Ушинский: Педагогика теориясын қаншама жетік білгенмен, педагогикалық
әдептің қыр – сырын меңгермейінше бұған оның оның қолы жетпейтіндігін, -
айтады.
Педагогикалық шеберлік – тек қана мұғалімнің жалпы, жан – жақты және
әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол – әр сөзді оқушылырға жеткізе білу,
олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік: 1) мұғалімнің өмірге
көзқарасы, оның идеялық нанымды, моральды бойына сіңірген адам екендігі; 2)
пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және оқушылардың бойында әдеп,
әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды сіңіре білгендігі; 3) оқыту мен
тәрбиелеудің әдіс – тәсілдерін меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды
өткізе алатын, педагогикалық әдеп пен талантын ұштастырған адам ғана
шеберлікке ие болады. Педагогикалық шеберлікте педагогикалық техника деп
аталатын мәселеге мән беріледі. Мұғалім әр сөзін дұрыс сөйлеп, нық айтуы
тиіс, оның жүріс – тұрысы, қозғалысы, отырып – тұруы оқушыларға ерсі
болмайтындай дәрежеде болуы керек.
Педагогикалық шеберліктің негізі – балалардың өз еркімен дамуына жол
ашу, оқу – тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық ынтымақтастықтар
жұмыс атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен
сүйіспеншілікті арттыру педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып
табылады. [5, 54-63]
Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты
ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы
зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге
бөлінеді:
- педагогикалық іс - әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
- педагогикалық кәсіби білгірлігі;
- педагогикалық іс- әрекеттеке бейімділігі;
- педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз
байланыста жүзеге асады.
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік
жөніндегі ғылыми – зерттеу пайымдаулар мыналар:
- пеадагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
- тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігі;
- әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
- іс - әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы.
Сонымен қатар әлеуметтік – қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты
кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық
кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттер:
1. Педагогикалық білім бірлігі;
2. Педагогикалық кәсіпке бейімділігі;
3. Ситуацияларды меңгеру;
4. Балалардың психологиялық жағдайын меңгеру.
Педагог - өзіне қажетті әрекетті анықтап алғаннан кейін ғана
педагогиалық еңбектің құрылымын, оның ұйымдастырылуын дұрыс бағалауға
болады. Педагогикалық әрекеттің шығармашылық тұсы оның объективті маңызды
қасиеті болып табылады. Оның маңыздылығы сол, педагогикалық жағдайлардың
көптүрлілігі, олардың бір мағаналық еместігі олардан шығатын
тапсырмалардың шешілуіне және анализіне вариативтілікті қажет етеді.
Педагогтың шығармашылық потенциалы оларда қордаланған әлеуметтік
тәжірибенің психологиялық- педагогикалық және пәндік білім, жаңа ойлар,
талаптар мен қабілеттер негізінде қалыптасады. Тәжірибе мынаны көрсетеді:
Шығармашылық -еңбекке деген қатынасы құнды болатын адамдарға тән,
және ол кәсіби жіктелуін жоғарлатуға және алған тәжірибесін , білімін
толықтыруға тырысатын адамға ғана келеді
Педагогтың шығармашылығының пайда болу аясына педагогикалық
тапсырманың еріксіз түрде стандартсыз, нақты шешілуін жатқызады. Сонымен
қатар педагогтың шығармашылығы коммуникативті тапсырмаларды шешуде де аз
көрінбейді.В. А. Кан-Калик мұғалімнің шығармашылық әрекетінің логикалық
–педагогикалық аспектісімен қатар эммоционалдықты бөле отырып,
коммуникативті шығармашылықтағы педагог әрекетінің ерекшелігін атап
көрсетеді жаңа коммуникативті тапсырмаларды табу және іздестіру,
оқушылармен топтық жұмыста қарым-қатынастың жаңа формасын орнату.)
Педагогикалық шығармашылықтың жекелік аясында педагогтың өзін-өзі
шығармашылық тұлға ретінде анықтауы жүзеге асады. [2,43-51]Батыс елдерінде
білім беру жүйесінде қабылдаған ерекшеліктер бар. Ол культтехнологиялар тек
білім саласында ғана емес. Мұғалім жұмысының нәтижелілігі балалар
кірістірілген процестің алгоритмімен анықталады. Олжақта яғни батыс
елдерінде нәтижеге кепілдік беретін технологиялар әлдеқашан жарияланған.
Есесіне шығыста барлық уақытта мұғалімнің тұлғалық роліне басты назар
аударған. Ол жақта білім алуға дайындық Гуруға сену деңгейімен анықталады.
Бірақ біз Шығыс пен Батыстың ортасында қалып қойдық. Және де қазіргі таңда
біздің білім жолайрықта. Біз барлық елдермен тату түрде білім беру жүйесмен
олай-бұлай жүрміз.
Мұғалімнің педагогикалық өмірбаяны өзіндік ерекшелікке ие. Және де
әркім бірден шебер бола алмайды. Кейбіреулердің бұған көп уақыты кетеді.
өкінішке орай жеке педагогтар қатардағы разрядта қалып қоятыны да болады.
Шебер болып, бір нәрсені жүзеге асыру үшін мұғалім педагогикалық
процестің заңдылықтары мен механизмін игеруі керек. Бұл мұғалімге
педагогикалық түрде ойлап әрекет етуге мүмкіндік береді. Яғни,
педагогикалық құбылыстарды өзінше саралап, оларды құрылымдық элементтерге
жіктеу, әр бөлктің тұтаспен байланысын негіздеу, оқыту теориясы мен
тәрбиелеу ойларынан тұжырымдар ж-әне принциптер табу, құбылысты дұрыс
анықтау, оның психологиялық- педагогикалық категорияның қай түріне
жататындығын анықтау, негізгі педагогикалық тапрсырманы табу және оның
шешілу жолдарын табу. Кәсіби шеберлік өзінің әрекетінде ғылыми теорияға
сүйенетін мұғалімге келкді. Әрине, ол бұл жолда түрлі қиындықтарға
тездеседі.Біріншіден, ғылыми теория-бұл заңдар, принциптер мен ережделердің
жиынтығы. Ал практика теорияның іс жүзінде қолданылуы. Бұл кезде
мұғалімннен теориялық ойлау қабілет талап етіледі. Екіншіден, педагогикалық
әрекет- бұл білім негізіне сүйенген біртұтас процес. Ол мұғалім білімінің
квалификациямен орналасуы. Яғни педагогикалық процесті меңгеруге қажетті
жалпылама қабілеттер деңгейіне жіктеу. Бұл мынаны білдіреді: мұғалім
педагогикалық қабілеттерді теорияның әсерімен ғана емес, одан тәуелсіз
меңгереді. [6,12-31]
1.2. Мұғалім әрекетінің педагогикалық шеберлігінің қалыптасуы
Мұғалімнің жұмысының нәтижелілігінің өлшемі деп мыналарды оқыту-
тәрбиелеу процесінде санауға болады:
Белсенді ірекетін ұйымдастыру; алдағы тұрған әрекеттің мотивін
қалыптастыру; ақпараттарды пайдалану; оқушыларды ақпаратты әртүрлі
тәсілмен саралауға үйрету, оқушының мықты тұстарына сүйену; оқушының өз-
өзімен болуына сүйену. Осы тұста мұғалім-оқушы жүйесінде әрекет етудің
нәтижесінің негізгі көрсеткіші ретінде не әлеуметтік Мұғалім ретінде
қалыптасу процесі мына жағдайда нәтижелі болады: түрде өз-өзімен болуы.
Әрекеттің өзіндік стилі асырудағы күрделі тапсырма, және егер, оларды
педагогикалық дайындау кезеңі жалпы педагогикалық - психологиялық
заңдылықтардан ғана емес, сонымен қатар, индивидуалдық ерекшеліктерін
ескеру негізінде жүргізіледі.
Оқытушылардың педагогикалық шеберлігін оның педагогикалық әрекетімен
байланысты. Педагогикалық кезеңдік заңдылыққа сәйкес, өзіндік әрекет
процесінде педагогтық дамудың негізгі кезеңдері мыналар: өз кәсібнің
меңгеру; оны жүзеге асыру; жұмыс жүйесін тексеру және бекіту; оны ары
қарай жүзеге асыру; тәжірибені жалпылау және қорытынды шығару. Әрекеттің
жүзеге асуы осы кезеңдерде маңызды орын алатындығын аталған кезеңдерден
білу қиын емес. Ең бірінші кезекте ол оқытушының жаңалықты іздестіруімен,
оның шығармашылығымен байланысты. Педагогтың шығармашылық белсенділгі мен
шеберлігінің арасындағы байланыс тәжірибеде расталған.
Студенттік кезеңдегі интелектуалды түрде өзін-өзі тәрбиелеудің
негізгі элементі- оқу. Нәтижесі де маңызды. Нәтижесі адамның жасы ұлғайса
маңызды. Оқу кезіндегі жиналған білімдер қоры өмір бойы қолданыста болады.
Бұл жерде әдебиеттен артық досты таппайсың. Техникалық - мінездемедегі
арнайы әдебиетпен де кезігіп қалуға тура келеді. Бұл ойлау процесіне артық
абстрактілік тудырады, ауызшы сөзді кәсіби фразеологизммен алмастырады. Дәл
осы ауызша сөздің жеткіліксіз болуы оқушлармен қарым-қатынаста кедергі
келтіреді. Бұл жерде техникалық терминология көмектеспейді. Сондықтан
иәдеби классиканы көбірек оқыған жөн. Нәтижесінде тіпті абстрактілік
материалды қабылдауда да айтарлықтай өзгерістер пайда болады. Өйткені
физикалық формулаларға да жан бітіруге болады. Мұғалімнің өзін өзі
интелектуалды тәрбиелеудегі мақсаты- өз біліміңді өз мамандығыңда сезе
білу. Мектеп мұғалімінің негізгі интелектуалды әрекеті- оқушылармен қарым-
қатынас жасау болып табылады. Сондықтан акцент дәл осы жерде болады. Білім
берудің тұсының мүмкін болатын зияндығы кешірімді. Өйткені
фундаментальдыдан басқа білім тез ескіреді. Мұғалім әр оқу жылы сайын өз
білімін жаңатып отыруы тиіс. Мұғалім өмірі- бұл ылғи да өзгеріп отыратын
әрекеттерді қуып отыру және оны өзінің пәні шеңберінде түсіндіру. Осы жерде
мынаны айтуға болады негізгі шешуші фактор- жақсы дамыған ауызша тіл. Одан
кейін жазбаша тіл тұр.Өйткені түсіндіре білуде өз ойын қағазға анықтап
алмаса жүзеге аспайды. Одан ткейін ғана жалпы білімнің жоғарғы деңгейін
өзіне қосатын кәсіби білімді тереңдету керек. Бұл қоршаған ортаның кез-
келген өзгерісіне бейімделуге мүмкіндік береді.
Балалармен жұмыс жасай отырып мұғалім этикаға байланысты
мәселелермен де жиі ұшырасып тұрады. Сонымен қатар жеке алғанда этиеалық
қарым- қатынастарда кәсіби этика, бала этикасы, өмір сүру этикасы- міне бұл
толық емес тізім. Бұл проблема әсіресе жас мұғалімде күрделі орын
алады(ұйыммен, балалармен қарым-қатынаста). Өйткені онда тәрбиенің жоқтығы
кедергі келтіреді. Оның өмірінің қиындықтарын нақты моральды принциптер
жеңілдете алады. Бір жағынан қарағанда мұғалім ылғи да балалардың әр пәнге
деген әр түрлі қарым- қатынасымен кездеіп отырады. Ұшқыр ой мен келісімге
келе білу бұл жерде керек ақ жағдай. Осы тұста қарым-қатынастық талпынысқа
мейлінше назар аударып отырған жөн
Американдықтар кейде бұл контактыны қоспау, яғни шет қалу деп атайды:
адамды бірден топтант бөледі, ол күш пен тынықты сезумен өзіне назар
аудартады, ол қатыспаса ұрыс шығып кетеді. Бұл үшңн керекті қабілеттерді
анықтау қиын, және бұл жағдай ойлау, тәрбиелеу түріне де байланысты. Өзіңе
деген агрессивті сөздерді болдырмау үшін ең алдымен өзіне еөңіл аударту
керек. Бұл құбылыс мұғалімдер арасында жиі кездеседі: бір мұғалімді балалар
жақсы көреді, бір мұғалімді жақсы көрмейді. Мұғалімді ұнатпаудан пәнді
ұнатпау туындайды. Осының нәтижесінде баланың сол пәннен үлгерімі
нашарлайды. Бір жағынан алғанда бавсқа адамдардың сезімін мазақ ету этикаға
жатпайды, сонымен қоса психиканы қатты жаралайды. Сондықтан мұғалім ең
алдымен оқушыларды және басқаларды, содан кейін барып өзін сыйлауға
үйренуі керек. Өзін- өзі физикалық тәрбиелеуге келер болсақ, біздіңше бұл
аспектіге өте аз назар аударады. Мұғалім әрекетінде физикалық күш өте аз
да, ал Эммоциялық күш басым. Осының нәтижесінде стресс, аурулар,
денсаулықтың нашарлауы пайда болады. Егер де оқу кезеңінде спортпен
айналыспаса, оның зияндығы көп уақыт байқалып тұрады. Рас, мақсатсыз ойлап,
спортпен кәсіби айналысудың нәтижесінде ескі жарақаттар қартайған шағында
толық көлемде көрініс беруі мүмкін. Осы қажеттіліктерді жүгіру, жүзу,
туризм, спорттық сауықтыру жүйелері қанағаттандырады. Мұғалім өз өмірінде
спортқа жақын болса, бұл ең алдыфмен иөз денесін игере білуі, мықты
денсаулықпен қоса бірқалыпты сполрттық форманы ұстап тұру. Оқушыдан
ешқандай көңілтолмаушылық, стресс байқамауы керек. Олар үшін мұғалім
барлық уақытта дені сау, көңілді, көмекке даяр тұратын болуы
керек.Балалдардың максимализмі мұғалімді көлденең қабылдауға, оған деген
қарым-қатынастың өзгеруіне алып келеді. [5,101-105]
Коммуникатимвті мүмкіндіктер басқа адамды түсіне білу қабілетінен
құралады. Өзінің араласатын адамымен дұрыс қарым-қатынас орната білуден
құралады . Яғни көлденеңінен және тігінен қарастырылатын қарым-
қатынастар.
Ақпараттық қабілеттер негізінен өзіне ақпаратты жеткізу барысындағы
ұйымдасуды, өзінің әрекектінің ұйымдасуын және адамдырмен қарым-қатынаста
өзінің іс әрекетін ұйымдастыра білу. Сонымен қатар атқарған ісіне есеп
беру, бақылау. Тексеру, клиенттің өзіндік жауапкершілігін орнату. Педагог
- арнайы әрекет ретінде өзін- өзі тәрбиелеудің деңгейін оны келесі
әрекеттерді қалай жүзеге асырғандығынан білуге болады: мақсат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz