Жастар – әлеуметтік-демографиялық топ
1 Жастар . әлеуметтік.демографиялық топ
2 Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі
3 Жастардың әлеуметтік қазіргі жағдайы мен перспективасы
2 Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі
3 Жастардың әлеуметтік қазіргі жағдайы мен перспективасы
Адамзат қоғамы түрлі кезеңдерде қоғамның жастар проблемалары ретінде айқындауға болатын ерекше проблемаларды шешу қажеттілігіне тап болды. Осы проблеманың ерекшелігі мен өзектілігі барлық қоғамды бірктіреді қоғам жастар арқылы биологиялық және сол сияқты рухани жаңғырады.
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар. Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік құрылымды «бейтарап аумақтың» мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды «жаца тап» деп айтады, олардың өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері дәл келеді. Жастар «біз» деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында «ұрпақ», «жас ерекшелік табы», «жастық, жақ», «жастар», «әлеуметтік жасы келгендік» «қарттық» деген ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ деп санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ деп айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар, жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып, қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас «жасөспірім шақ» ұғымымен біріктіріледі және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу, армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар. Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік құрылымды «бейтарап аумақтың» мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды «жаца тап» деп айтады, олардың өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері дәл келеді. Жастар «біз» деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында «ұрпақ», «жас ерекшелік табы», «жастық, жақ», «жастар», «әлеуметтік жасы келгендік» «қарттық» деген ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ деп санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ деп айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар, жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып, қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас «жасөспірім шақ» ұғымымен біріктіріледі және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу, армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастар – әлеуметтік-демографиялық топ
Жастар – әлеуметтік-демографиялық топ.
Қылмыстың жасалу проблемалары.
Адамзат қоғамы түрлі кезеңдерде қоғамның жастар проблемалары ретінде
айқындауға болатын ерекше проблемаларды шешу қажеттілігіне тап болды. Осы
проблеманың ерекшелігі мен өзектілігі барлық қоғамды бірктіреді қоғам
жастар арқылы биологиялық және сол сияқты рухани жаңғырады.
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар.
Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері
және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін
талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи
айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде
болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас баланың
ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін толық
құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық базасы
болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады
деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды жаца тап деп айтады, олардың
өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері
дәл келеді. Жастар біз деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты
білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы
және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік
ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында ұрпақ, жас ерекшелік табы, жастық,
жақ, жастар, әлеуметтік жасы келгендік қарттық деген ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ деп
санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ деп
айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар,
жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл
ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық
кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің
ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып,
қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас жасөспірім шақ ұғымымен біріктіріледі және
біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына
әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан
бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде
құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты
теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу,
армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі болады. Олардың
саны олар бәсең игерілетін немесе тоқтатылатын белгілі бір толығу шегіне
жылдам жақындайды.
Социолог В.Н. Боряз толығу шегі жастық шақ деп түсінуге болатын жас
ерекшелік кезеңдерінің шеңберіне жатады деп есептейді. Ал одан әрі
-әлеуметтік есею кезеңіне кіру. В.Н. Боряз жастар санатын айқындауға
арналған аса кең шекараларды ұсынады, ол осы топқа 14-33 жас аралығындағы
адамдарды кигізеді.
Көптеген социологгар адам жасы тек есептегіш, өмір сүрген жылдың
көрсеткіші ретінде ғана қаралуы мүмкін еместігі туралы көзқарасты жақтайды.
Оның жеке адамның даму процесінің динамикасын зерттеуде елеулі мәні бар.
Әлеуметтік құрам, қажеттілік пен мүдде, мақсаттар мен өмір сүру жоспарлары,
іс-әрекеттің нәтижелері мен перспективалар әрбір алдыңғы кезеңде
дайындалады. Сондықтан зерттеушілер жеке тұлғаны бүкіл өмір бойындағы
тұтастықта зерттеуді үсынады.
Адам жасының қоғамдық функциялармен байланыс идеясы ғылымда бірнеше рет
атап көрсетілді. Ол адамның өмір циклін әлеуметтік кезеңдендіру негізінде
жатты. Адамның барлық өмір циклін біртұтас етіп байланыстыруға ұмтылыс А.
Шопенгауэрдің Адамның жастары туралы еңбегінде нақты көрсетілген, онда
ғалым өмір жолын екі қатарлы кезеңге бөледі, ал олардың әрқайсының өзіндік
ерекшеліктері және белгілері бар.
Қазіргі қоғам жүз, екі жүз жыл бұрынғыдай жастарға, оның мүдделеріне,
құндылықтарына, іс-қимыл тәртібіне киім үлгісіне бір жақты қарамайды. Үлкен
ұрпақ жастардың пікіріне, оның өзіне және оның проблемаларына тереңірек
қарайды. Ал олар бүгін мүлдем қарапайым емес.
Экономикалық белсенді тұрғындардың халықтың жалпы құрамындағы үлесінің
төмендеуі неғұрлым қарқынды бөлігі – жастар есебінен болады. Бүгін жұмыспен
қамту қызметіне өтініш жасайтындардың әрбір екіншісі жастардың өкілі.
Олардың жартысынан азы ғана жұмыспен қамтылады. Сондықтан жастардың
экономикалық іс-әрекеттегі үлесі халық шаруашылығында жұмыс істейтіндердің
жалпы санының 24 процентін ғана құрайды. Жұмыссыз жастардьщ саны 1993
жылдың басында жұмыссыздардың жалпы санының 54 процентін құрадыі.
Проблеманы зерттеушілер 1990 жылдан бастап қылмыскерлер қатарының
жасарғанын атап көрсетеді. Мысалы, бүгінгі күні Ресейде қылмыскерлердің
жартысы – 14 пен 30 жас арасьшдағы жастар, барлық қылмыскерлердің жетіден
бір бөлігін 14-18 жастағы кәмелетке толмағандар ққрайды, Қазақстанда
тиісінше – 50,9 және 6,9 процент. 1999 жылы ҚР полиция қызметкерлері 148
мыңға жуық кәмелетке толмаған қылмыскерлерді ұстаған, бұл 1998 жылға
қарағанда 10 мыңға көп. Жоғары оқу орындарының қылмыс жасаған студенттері
40 процентке жуық, ал мектеп, лицей және гимназиялардың оқушылары – 23
процентке көбейді.
Жасөспірімдер және жастар жасаған қылмыстың айрықша ерекшелігі соңғы
жылдары жеке бас мақсатында болып отыр. Ұрлық, автокөлікті айдап кету,
тонау, ұрып кету, бұзақылық – бұлар кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстың
өзіндік жиынтығы. Ең қорқыныштысы қылмыс өте аяусыздықпен жасалады.
Мүндағы барынша еңбек электрондық бүқаралық ақпарат құралдарына тиесілі,
олардың арналары бойынша жауыздық пен қатыгездік жаппай ағынмен беріледі.
Ең басты батырдың жүйелі түрде гүлденуі өмірдің жетістіктеріне күшпен
ғана қол жеткізетін жастардың сенімін қалыптастырады.
Өзінің міяез-құлқына осылайша қарау біршама дәрежеде зандық практиканың
және құқықтық тәрбиенің ерекшеліктерімен негізделеді, бұл жасөспірім
қылмыскерлерде өзіне жаза қолданылмайтыны туралы түсінікті қалыптастыруға
жиі әкеп соғады және бұл қылмыстың жасару себептерінің бірі болып
табылады. Рецидивтер ықтималдығы өсуде. Жазаңызды өтеп келгеннен кейін
қылмыс жасайсыз ба? деген сүрақтың жауабы да қарапайым: Жоқ - деп
сұралғандардың тек 45% ғана жауап берді, Қалай боларын білмеймін - деп
кәмелетке толмаған қылмыскерлердің 32% жауап берді.
Нашақорлықпен күресті күшейту мақсатында 2000 жылғы 17 ақпанда ҚР
Президенті нашақорлықпен және есірткі бизнесімен күрес жөніндегі агенттік
құру туралы жарлыққа қол қойды.
Сонымен қатар мектепке бармайтын балалар саны өсіп келеді. 1998 жылғы
қаңтарда ҚР Білім, денсаулық сақтау және мәдениет министрлігі мектеп
жасындағы 17 мың баланың сабаққа қатыспайтынын, сонымен қатар Қызыл Крест
және Қызыл Жарты ай Қоғамы халықаралық ұйымы 400 мың баланың мектептен қол
үзгені жөнінде айтады.
Қазақстанның қазіргі жастарының үлкен бөлігінде қандай құндылықтар бар,
олар неменеге ұмтылады? Алматы жастарының арасында сұрау жүргізген
зерттеушілер мынадай жауап береді: сұралғандардың үштен екісі банктік ірі
шот, сәтті тұрмысқа шығу, дискотекалар, казино және жағажай, сондай-ақ
білім алу, инфляцияға да, деноминацияға да илікпейтін тұрақты капитал
туралы армандайды. Олардың өз елінде осы капиталға ие болуы көрнекті.
Зертгеушілер тұтас алғанда жастардың субмәдениетінщ өзінің дүниетанымын,
аға ұрпақтың оппозициялық дүниетанымын міндетті қалыптастыру әрекетімен
сипатталатын атап көрсетеді. Жастар субмәдениеті мінез-құлықтьщ өзіндік
үлгісін, демалысты өткізу нысандарын, киімнің, шаш қою үлгісін ұсынады.
Жастардың сәні – бұл жеке әңгіме, себебі ол жастардың әлеуметтенуіне оның
әсерін біржақты бағалауға болмайтынын көрсетеді. Осы феноменді жақынырақ
ойласақ сәннің тарихта дәлелденген мынадай дефиницияларын табуға болады:
сән – бұл құрдастарға эксаумақтық сипаты бар еліктеу,
сән – бұл өзін-өзі көрсету және Менді нығайту; сән – бұл жақын арадағы
өткенмен ажырасу мүмкіндігі және жақын арадағы болашаққа дайындалу. Қазіргі
замандағы жастар субмәдениетінің маңызды элементі, мысалы,
рок-мәдениет.
Жастардың әлеуметтік қазіргі жағдайы мен перспективасы
Жас ұрпақтың дүниетанымындағы өзгерістердің мәнін ой елегінен
өткеріп,зерделеу теориялық міндеттер тұрғысынан қалай зәру болса, өмірлік
мақсат-мүддеден де солай маңызды. Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яки
еліміздің егемендік алуы — тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты.
Қоғамның күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-
салдарлары түбегейлі өзгерді, мұның өзінің жастардың ой-санасына, өмірлік
ұстанымдарына әсер-ықпалы болмай қалған жоқ.
Алдыңғы толқын — ағалардың кейінгі толқын — інілерге, яғни ересек, егде
кісілердің өскелең ұрпаққа деген көзкдрасы қалай? "Қорқамын кейінгі жас
балалардан" деген Абай атамыз сияқгы олар да күдікпен үрке карап жүрген жоқ
па? Бүгіңде шу тарткан сол "ересектеріміздің" өзі күні кеше қандай еді? Ұлы
суреткер Мұхтар Әуезов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік. Бірақ
балаларымыз қандай болмақ? Төрткіл дүниеден хабардар, көргені де, естіп
жатқаны да жетерлік. Барлығын алақанға салғандай өз көзімен көріп, соның
тірі куәсі — бүгінгі ұрпақ қайда бармақ?
Осынау сұрақтардың қай-қайсысы да айрықша ден қоюды қажет етеді және оларға
түп-түгіл, ег-жей-тегжейі жауап беру, әрине, оңайға түспейді.
Біз ешкімді енжар қалдырмайтын қызықта таңғажайып уақытта өмір сүріп
отырмыз; қоғам өмірінде, адам санасында, жастар дүниетанымында жүріп жатқан
орасан зор өзгерістер оқымыстылар ортасында ғылыми талас үшін таптырмайтын
азыққа айналды. Дәл осы түста оқырман назарын мынаған аудара кеткім келеді:
XX ғасырдың алпысыншы жылдарындағы жастар мен адамзат баласы естіп-білмеген
неше алуан оқиғалармен басталған XXI ғ. — бүгінгі таңдағы жастар арасында,
жер мен көктей демей~ақ қояйын, бірақ елең етерліктей айырмашылық еріксіз
қайран қалдырады.
Олар, шынында да, қандай еді? Өткен ғасырдың алпысыншы-жетпісінші
жылдарындағы жастар "жарқын болашақ" — коммунизмді орнату идеясына алаңсыз
сеніп өсті, олардың санасында күллі тіршілігіне деген қатынасты айқындайтын
біртұтас кұндылықтың негізі мықтап орныққан-ды. Дәлірек айтқанда, ол
заманда жас ұрпақгың рухани әлемі еңбек үстінде қалыптасты. Ұжымдық өмір
қауымдастық қатынастың өзіне тән көрінісі, әрі сапалық белгісі, әрі
принципі ретінде тек біріккен қоғамдық пайдалы еңбек жағдайында жүзеге
асты.
Бір жағынан, жастардың алдыңғы қатарлы отряды, анағұрлым белсенді және
саналы бөлігі комсомол маңына топтастырылды; екіншісі, әлеуметтік тұрғыдан
енжар, әлі ұйым ықпалына түсе қоймаған азын-шоғыр жасөспірім жеткіншектер
ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап көрсет-кеніндей,
қоғамдық белсенді топ өз қатарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай
талаптар қоятын: талапы тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше),
қоғамдық-саяси жұмысты және қоғамдық істі бәрінен де маңызды деп санауға
тиісті. Ал әлгі енжар, сүлесок жастардың тұрақты қоғам-дық тапсырмасы
болмайтын және олар үшін қоғамдық-саяси өмірдің бары да, жоғы да бірдей еді
.
Жастардың моральдық бет-бейнесі ең басты шарт еді, әлеуметтік деңгейдің
өлшеміндей бағаланатын, қоғамның бар сипатындай көрінетін. Сол жылдар-дағы
жастар өздерінің еңбегі неғұрлым жемісті болса, соғұрлым жақсы өмір
сүретіндіктерін жанымен ұғынатын. Ұжымдағы өзара көмек, сыйластық олардың
адамгершілік өресінің аса маңызды көрсеткіші тұғын. Социалистік қоғамда жас
адамның тұлға ретінде қалыптасуы — кісінің ұжымдық форманың кең дамуын және
оның тікелей ыкпалы жағдайында қалыптасуы шамамен осылай еді, мұның өзі
оның кісілік келбетін көрсететін,
Басқаларға қарағанда жастар әлеуметтік топ ретінде өзгеше қасиеттерге ие
екені белгілі, Бұл не қасиеттер? Ең әуелі, олардың "рухының беймазалығы",
болмысқа сын көзбен қарайтындығы, ешкімге кіріптар болғысы келмейтін
"өзімшілдігі", ақиқаттан, тіпті қоғамнан іргесін аулақ салуға ұмтылуы, саяқ
жүріп, қара басының қамын бәрінен биік қоюы. Яғни, көңіл деген — көк дөнен,
өз ерік-жігерінен қиялы ұшқыр.
Жастар қанша өзгеше қасиеттерге ие болмасын, ол таптан, әлеуметтік топтан
тысқары өмір сүре алмайды. Сондыктан да жастар мәселесі күллі қоғамға
қозғау салатын кең көлемдегі әлеуметтік проблемалардан да ауқымды һәм
күрделі. Жетпісінші жылдары Батыстың көптеген қоғамтанушылары жастар
арасында "өмірді түсіну түйсігін жоғалту" деп ата-латын дерттің тез таралуы
туралы кәдімгідей алаңдаушылықпен дабыл қаққанды. Сол жылдары американдық
журналдың бір санында осы тақырыпқа әр қырынан келген 200 сұхбат негізінде
АҚШ жастары мен студенттерінің Декларациясы жарияланды. Содан үзіңді:
"Біздің ең бір қиын проблемамыз — қоғамнан өз орнымызды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жастар – әлеуметтік-демографиялық топ.
Қылмыстың жасалу проблемалары.
Адамзат қоғамы түрлі кезеңдерде қоғамның жастар проблемалары ретінде
айқындауға болатын ерекше проблемаларды шешу қажеттілігіне тап болды. Осы
проблеманың ерекшелігі мен өзектілігі барлық қоғамды бірктіреді қоғам
жастар арқылы биологиялық және сол сияқты рухани жаңғырады.
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар.
Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері
және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін
талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи
айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде
болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас баланың
ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін толық
құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық базасы
болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады
деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды жаца тап деп айтады, олардың
өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері
дәл келеді. Жастар біз деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты
білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы
және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік
ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында ұрпақ, жас ерекшелік табы, жастық,
жақ, жастар, әлеуметтік жасы келгендік қарттық деген ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ деп
санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ деп
айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар,
жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл
ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық
кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің
ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып,
қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас жасөспірім шақ ұғымымен біріктіріледі және
біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына
әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан
бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде
құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты
теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу,
армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі болады. Олардың
саны олар бәсең игерілетін немесе тоқтатылатын белгілі бір толығу шегіне
жылдам жақындайды.
Социолог В.Н. Боряз толығу шегі жастық шақ деп түсінуге болатын жас
ерекшелік кезеңдерінің шеңберіне жатады деп есептейді. Ал одан әрі
-әлеуметтік есею кезеңіне кіру. В.Н. Боряз жастар санатын айқындауға
арналған аса кең шекараларды ұсынады, ол осы топқа 14-33 жас аралығындағы
адамдарды кигізеді.
Көптеген социологгар адам жасы тек есептегіш, өмір сүрген жылдың
көрсеткіші ретінде ғана қаралуы мүмкін еместігі туралы көзқарасты жақтайды.
Оның жеке адамның даму процесінің динамикасын зерттеуде елеулі мәні бар.
Әлеуметтік құрам, қажеттілік пен мүдде, мақсаттар мен өмір сүру жоспарлары,
іс-әрекеттің нәтижелері мен перспективалар әрбір алдыңғы кезеңде
дайындалады. Сондықтан зерттеушілер жеке тұлғаны бүкіл өмір бойындағы
тұтастықта зерттеуді үсынады.
Адам жасының қоғамдық функциялармен байланыс идеясы ғылымда бірнеше рет
атап көрсетілді. Ол адамның өмір циклін әлеуметтік кезеңдендіру негізінде
жатты. Адамның барлық өмір циклін біртұтас етіп байланыстыруға ұмтылыс А.
Шопенгауэрдің Адамның жастары туралы еңбегінде нақты көрсетілген, онда
ғалым өмір жолын екі қатарлы кезеңге бөледі, ал олардың әрқайсының өзіндік
ерекшеліктері және белгілері бар.
Қазіргі қоғам жүз, екі жүз жыл бұрынғыдай жастарға, оның мүдделеріне,
құндылықтарына, іс-қимыл тәртібіне киім үлгісіне бір жақты қарамайды. Үлкен
ұрпақ жастардың пікіріне, оның өзіне және оның проблемаларына тереңірек
қарайды. Ал олар бүгін мүлдем қарапайым емес.
Экономикалық белсенді тұрғындардың халықтың жалпы құрамындағы үлесінің
төмендеуі неғұрлым қарқынды бөлігі – жастар есебінен болады. Бүгін жұмыспен
қамту қызметіне өтініш жасайтындардың әрбір екіншісі жастардың өкілі.
Олардың жартысынан азы ғана жұмыспен қамтылады. Сондықтан жастардың
экономикалық іс-әрекеттегі үлесі халық шаруашылығында жұмыс істейтіндердің
жалпы санының 24 процентін ғана құрайды. Жұмыссыз жастардьщ саны 1993
жылдың басында жұмыссыздардың жалпы санының 54 процентін құрадыі.
Проблеманы зерттеушілер 1990 жылдан бастап қылмыскерлер қатарының
жасарғанын атап көрсетеді. Мысалы, бүгінгі күні Ресейде қылмыскерлердің
жартысы – 14 пен 30 жас арасьшдағы жастар, барлық қылмыскерлердің жетіден
бір бөлігін 14-18 жастағы кәмелетке толмағандар ққрайды, Қазақстанда
тиісінше – 50,9 және 6,9 процент. 1999 жылы ҚР полиция қызметкерлері 148
мыңға жуық кәмелетке толмаған қылмыскерлерді ұстаған, бұл 1998 жылға
қарағанда 10 мыңға көп. Жоғары оқу орындарының қылмыс жасаған студенттері
40 процентке жуық, ал мектеп, лицей және гимназиялардың оқушылары – 23
процентке көбейді.
Жасөспірімдер және жастар жасаған қылмыстың айрықша ерекшелігі соңғы
жылдары жеке бас мақсатында болып отыр. Ұрлық, автокөлікті айдап кету,
тонау, ұрып кету, бұзақылық – бұлар кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстың
өзіндік жиынтығы. Ең қорқыныштысы қылмыс өте аяусыздықпен жасалады.
Мүндағы барынша еңбек электрондық бүқаралық ақпарат құралдарына тиесілі,
олардың арналары бойынша жауыздық пен қатыгездік жаппай ағынмен беріледі.
Ең басты батырдың жүйелі түрде гүлденуі өмірдің жетістіктеріне күшпен
ғана қол жеткізетін жастардың сенімін қалыптастырады.
Өзінің міяез-құлқына осылайша қарау біршама дәрежеде зандық практиканың
және құқықтық тәрбиенің ерекшеліктерімен негізделеді, бұл жасөспірім
қылмыскерлерде өзіне жаза қолданылмайтыны туралы түсінікті қалыптастыруға
жиі әкеп соғады және бұл қылмыстың жасару себептерінің бірі болып
табылады. Рецидивтер ықтималдығы өсуде. Жазаңызды өтеп келгеннен кейін
қылмыс жасайсыз ба? деген сүрақтың жауабы да қарапайым: Жоқ - деп
сұралғандардың тек 45% ғана жауап берді, Қалай боларын білмеймін - деп
кәмелетке толмаған қылмыскерлердің 32% жауап берді.
Нашақорлықпен күресті күшейту мақсатында 2000 жылғы 17 ақпанда ҚР
Президенті нашақорлықпен және есірткі бизнесімен күрес жөніндегі агенттік
құру туралы жарлыққа қол қойды.
Сонымен қатар мектепке бармайтын балалар саны өсіп келеді. 1998 жылғы
қаңтарда ҚР Білім, денсаулық сақтау және мәдениет министрлігі мектеп
жасындағы 17 мың баланың сабаққа қатыспайтынын, сонымен қатар Қызыл Крест
және Қызыл Жарты ай Қоғамы халықаралық ұйымы 400 мың баланың мектептен қол
үзгені жөнінде айтады.
Қазақстанның қазіргі жастарының үлкен бөлігінде қандай құндылықтар бар,
олар неменеге ұмтылады? Алматы жастарының арасында сұрау жүргізген
зерттеушілер мынадай жауап береді: сұралғандардың үштен екісі банктік ірі
шот, сәтті тұрмысқа шығу, дискотекалар, казино және жағажай, сондай-ақ
білім алу, инфляцияға да, деноминацияға да илікпейтін тұрақты капитал
туралы армандайды. Олардың өз елінде осы капиталға ие болуы көрнекті.
Зертгеушілер тұтас алғанда жастардың субмәдениетінщ өзінің дүниетанымын,
аға ұрпақтың оппозициялық дүниетанымын міндетті қалыптастыру әрекетімен
сипатталатын атап көрсетеді. Жастар субмәдениеті мінез-құлықтьщ өзіндік
үлгісін, демалысты өткізу нысандарын, киімнің, шаш қою үлгісін ұсынады.
Жастардың сәні – бұл жеке әңгіме, себебі ол жастардың әлеуметтенуіне оның
әсерін біржақты бағалауға болмайтынын көрсетеді. Осы феноменді жақынырақ
ойласақ сәннің тарихта дәлелденген мынадай дефиницияларын табуға болады:
сән – бұл құрдастарға эксаумақтық сипаты бар еліктеу,
сән – бұл өзін-өзі көрсету және Менді нығайту; сән – бұл жақын арадағы
өткенмен ажырасу мүмкіндігі және жақын арадағы болашаққа дайындалу. Қазіргі
замандағы жастар субмәдениетінің маңызды элементі, мысалы,
рок-мәдениет.
Жастардың әлеуметтік қазіргі жағдайы мен перспективасы
Жас ұрпақтың дүниетанымындағы өзгерістердің мәнін ой елегінен
өткеріп,зерделеу теориялық міндеттер тұрғысынан қалай зәру болса, өмірлік
мақсат-мүддеден де солай маңызды. Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яки
еліміздің егемендік алуы — тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты.
Қоғамның күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-
салдарлары түбегейлі өзгерді, мұның өзінің жастардың ой-санасына, өмірлік
ұстанымдарына әсер-ықпалы болмай қалған жоқ.
Алдыңғы толқын — ағалардың кейінгі толқын — інілерге, яғни ересек, егде
кісілердің өскелең ұрпаққа деген көзкдрасы қалай? "Қорқамын кейінгі жас
балалардан" деген Абай атамыз сияқгы олар да күдікпен үрке карап жүрген жоқ
па? Бүгіңде шу тарткан сол "ересектеріміздің" өзі күні кеше қандай еді? Ұлы
суреткер Мұхтар Әуезов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік. Бірақ
балаларымыз қандай болмақ? Төрткіл дүниеден хабардар, көргені де, естіп
жатқаны да жетерлік. Барлығын алақанға салғандай өз көзімен көріп, соның
тірі куәсі — бүгінгі ұрпақ қайда бармақ?
Осынау сұрақтардың қай-қайсысы да айрықша ден қоюды қажет етеді және оларға
түп-түгіл, ег-жей-тегжейі жауап беру, әрине, оңайға түспейді.
Біз ешкімді енжар қалдырмайтын қызықта таңғажайып уақытта өмір сүріп
отырмыз; қоғам өмірінде, адам санасында, жастар дүниетанымында жүріп жатқан
орасан зор өзгерістер оқымыстылар ортасында ғылыми талас үшін таптырмайтын
азыққа айналды. Дәл осы түста оқырман назарын мынаған аудара кеткім келеді:
XX ғасырдың алпысыншы жылдарындағы жастар мен адамзат баласы естіп-білмеген
неше алуан оқиғалармен басталған XXI ғ. — бүгінгі таңдағы жастар арасында,
жер мен көктей демей~ақ қояйын, бірақ елең етерліктей айырмашылық еріксіз
қайран қалдырады.
Олар, шынында да, қандай еді? Өткен ғасырдың алпысыншы-жетпісінші
жылдарындағы жастар "жарқын болашақ" — коммунизмді орнату идеясына алаңсыз
сеніп өсті, олардың санасында күллі тіршілігіне деген қатынасты айқындайтын
біртұтас кұндылықтың негізі мықтап орныққан-ды. Дәлірек айтқанда, ол
заманда жас ұрпақгың рухани әлемі еңбек үстінде қалыптасты. Ұжымдық өмір
қауымдастық қатынастың өзіне тән көрінісі, әрі сапалық белгісі, әрі
принципі ретінде тек біріккен қоғамдық пайдалы еңбек жағдайында жүзеге
асты.
Бір жағынан, жастардың алдыңғы қатарлы отряды, анағұрлым белсенді және
саналы бөлігі комсомол маңына топтастырылды; екіншісі, әлеуметтік тұрғыдан
енжар, әлі ұйым ықпалына түсе қоймаған азын-шоғыр жасөспірім жеткіншектер
ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап көрсет-кеніндей,
қоғамдық белсенді топ өз қатарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай
талаптар қоятын: талапы тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше),
қоғамдық-саяси жұмысты және қоғамдық істі бәрінен де маңызды деп санауға
тиісті. Ал әлгі енжар, сүлесок жастардың тұрақты қоғам-дық тапсырмасы
болмайтын және олар үшін қоғамдық-саяси өмірдің бары да, жоғы да бірдей еді
.
Жастардың моральдық бет-бейнесі ең басты шарт еді, әлеуметтік деңгейдің
өлшеміндей бағаланатын, қоғамның бар сипатындай көрінетін. Сол жылдар-дағы
жастар өздерінің еңбегі неғұрлым жемісті болса, соғұрлым жақсы өмір
сүретіндіктерін жанымен ұғынатын. Ұжымдағы өзара көмек, сыйластық олардың
адамгершілік өресінің аса маңызды көрсеткіші тұғын. Социалистік қоғамда жас
адамның тұлға ретінде қалыптасуы — кісінің ұжымдық форманың кең дамуын және
оның тікелей ыкпалы жағдайында қалыптасуы шамамен осылай еді, мұның өзі
оның кісілік келбетін көрсететін,
Басқаларға қарағанда жастар әлеуметтік топ ретінде өзгеше қасиеттерге ие
екені белгілі, Бұл не қасиеттер? Ең әуелі, олардың "рухының беймазалығы",
болмысқа сын көзбен қарайтындығы, ешкімге кіріптар болғысы келмейтін
"өзімшілдігі", ақиқаттан, тіпті қоғамнан іргесін аулақ салуға ұмтылуы, саяқ
жүріп, қара басының қамын бәрінен биік қоюы. Яғни, көңіл деген — көк дөнен,
өз ерік-жігерінен қиялы ұшқыр.
Жастар қанша өзгеше қасиеттерге ие болмасын, ол таптан, әлеуметтік топтан
тысқары өмір сүре алмайды. Сондыктан да жастар мәселесі күллі қоғамға
қозғау салатын кең көлемдегі әлеуметтік проблемалардан да ауқымды һәм
күрделі. Жетпісінші жылдары Батыстың көптеген қоғамтанушылары жастар
арасында "өмірді түсіну түйсігін жоғалту" деп ата-латын дерттің тез таралуы
туралы кәдімгідей алаңдаушылықпен дабыл қаққанды. Сол жылдары американдық
журналдың бір санында осы тақырыпқа әр қырынан келген 200 сұхбат негізінде
АҚШ жастары мен студенттерінің Декларациясы жарияланды. Содан үзіңді:
"Біздің ең бір қиын проблемамыз — қоғамнан өз орнымызды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz