Азықтық майларды зерттеу

Кіріспе
Май өндіретін өсімдіктерге сипатама
Өсімдік майы
Өсімдік майының сапасы
МАЙДЫҢ САПАСЫН АНЫҚТАУ
Майлы дақылдар
Өсімдік майын гидрогендеу
Майдың қышқылдық санын анықтау
Май шайқауыш
Қорытынды.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Менің курстық жобамның тақырыбы Азықтық майларды зерттеу.Сонымен қатар, осы курстық жобада қарастырылатын сұрақтар тек қызықтығымен шектелмейді, олар тағы қазіргі таңда өте актуалды ұсынылған сапалы тағамдардың үлкен актуалдығы бірінші кезекте халықты сапасы жоғары тағамдарды шығару және халытың денсаулығына зиян келтірмейтіндей етіп жақсарту мәселесінің зор әлеуметтік маңыздылығымен көрінеді.Сондай-ақ бұл тақырыпта азықтық майлардың жалпы түсінігі,түрлері,сапа көрсеткіштері туралы және де осы сияқты көптеген мәселелері туралы қозғалады.
Азықтық майлар-адам өмірінде азық ретінде қолданылады. Жоғары молекулалы карбон қышқылдарын айтады. Азықтық майларға өсімдік майлары, жануар майлары,жемістер майлары жатады.
Майлар құрамы жағынан өте бай және күрделі қосылыс.Адам арганизімінде май өте ұзақ уақыт қорытылады және организімге витаминдер, микроэлементтер, бос карбон қышқылдарын және азықтық ферменттерді тасымалдайды. Сонымен бірге майдың құрамында улы газдармен таксикологиялық заттарда кездеседі (холестерин). Бұл заттар адам организімінің функциясын бұзады. Қанның құрамын өзгертеді және потологиялық ауруларга әкеп соғады . Осыған байланысты май құрамын зертеуде оның құрамындағы зат мөлшерінің норматифтік құжаттарын бекітуде экспертизасының нәтижесі негізінде сапасына баға берудің маңызы ерекше. Анализ жүргізуде майдың орташа үлгісін әр партиянын оныншы ыдысынан алады. Орта үлгіні алудан бұрын майды жақсылап араластырады, кейін үлгі алынады. Орташа үлгіні жақсылап араластырып одан 0,5 л лобараториялық үлгіні алады. Осы үлгі негізінде сапасына баға беріледі. Азықтық майлардың негізгі міндеттері – қазіргі жағдайда халықтың сапалы тағамдармен ,яғни жоғары дәрежедегі май өнімдерін шығару мәселелері елдің экономикасы үшін ең басты міндеттердің бірі болып саналады.
Азықтық майлардың негізгі мақсаты – қазіргі уақыттағы азықтық майлардың түрлерін жан-жақты зерттеп, сапасыз майлардың аз мөлшерде шығару жолдарын қарастыру.
Азықтық майлардың өзекті мәселесі-яғни әртүрлі сападағы майларды шығарып, сапалы майдың халық үшін пайдасының зор екенін дәлдеп көрсету.

1. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы 1978 ж Алматы Мектеп
2. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы 1975
3. И.Гарфунгел В.Канонов А.Қаратаев «Майлы өсімдіктерді тану»
4. Google kz
5. Ұлттық энциклопедия 2002

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Азықтық майларды зерттеу

Кіріспе

Менің курстық жобамның тақырыбы Азықтық майларды зерттеу.Сонымен
қатар, осы курстық жобада қарастырылатын сұрақтар тек қызықтығымен
шектелмейді, олар тағы қазіргі таңда өте актуалды ұсынылған сапалы
тағамдардың үлкен актуалдығы бірінші кезекте халықты сапасы жоғары
тағамдарды шығару және халытың денсаулығына зиян келтірмейтіндей етіп
жақсарту мәселесінің зор әлеуметтік маңыздылығымен көрінеді.Сондай-ақ бұл
тақырыпта азықтық майлардың жалпы түсінігі,түрлері,сапа көрсеткіштері
туралы және де осы сияқты көптеген мәселелері туралы қозғалады.

Азықтық майлар-адам өмірінде азық ретінде қолданылады. Жоғары
молекулалы карбон қышқылдарын айтады. Азықтық майларға өсімдік майлары,
жануар майлары,жемістер майлары жатады.

Майлар құрамы жағынан өте бай және күрделі қосылыс.Адам арганизімінде май
өте ұзақ уақыт қорытылады және организімге витаминдер, микроэлементтер, бос
карбон қышқылдарын және азықтық ферменттерді тасымалдайды. Сонымен бірге
майдың құрамында улы газдармен таксикологиялық заттарда кездеседі
(холестерин). Бұл заттар адам организімінің функциясын бұзады. Қанның
құрамын өзгертеді және потологиялық ауруларга әкеп соғады . Осыған
байланысты май құрамын зертеуде оның құрамындағы зат мөлшерінің
норматифтік құжаттарын бекітуде экспертизасының нәтижесі негізінде
сапасына баға берудің маңызы ерекше. Анализ жүргізуде майдың орташа үлгісін
әр партиянын оныншы ыдысынан алады. Орта үлгіні алудан бұрын майды
жақсылап араластырады, кейін үлгі алынады. Орташа үлгіні жақсылап
араластырып одан 0,5 л лобараториялық үлгіні алады. Осы үлгі негізінде
сапасына баға беріледі.

Азықтық майлардың негізгі міндеттері – қазіргі
жағдайда халықтың сапалы тағамдармен ,яғни жоғары дәрежедегі май өнімдерін
шығару мәселелері елдің экономикасы үшін ең басты міндеттердің бірі болып
саналады.

Азықтық майлардың негізгі мақсаты – қазіргі уақыттағы азықтық
майлардың түрлерін жан-жақты зерттеп, сапасыз майлардың аз мөлшерде
шығару жолдарын қарастыру.
Азықтық майлардың өзекті мәселесі-яғни әртүрлі сападағы майларды
шығарып, сапалы майдың халық үшін пайдасының зор екенін дәлдеп көрсету.

Май өндіретін өсімдіктерге сипатама

Күнбағыс ,мақсары өсімдіктері күрделі гүлділер тұқымдасына
жатады. Бұл тұқымдаста 18-20 мыңдай түрі бар.Өмірлік формалары кішігірім
ағаштар,бұталар,лианалар, көп жылдық жане бір жылдық шөптесін өсімдіктер.
Көп жагдайда олар өрмелеп өседі. Жер бетінін барлық құрлықтарында кездеседі
. Бұл ең көп таралған және жоғарғы деңгейде жетілген тұқымдастардың бірі
.Көптеген туыстары өзгергіш келеді, өйткені олар белсенді түрде форма түзу
сатысында тұр . Түрлері тұқымы арқылыда вегетативтік жолмен де өте жақсы
көбейеді .Бұтактарында жапырақтары әдетте кезектесіп, сиректеу немесе
топтасып орналасқан. Тұкымдасқа тән белгілер мыналар : Себеттің сыртын гүл
асты жапырақтары жауып тұрады. Гүлдері алуан түрлі – біреулері біршама
үлкен және қанық бояалған,ал екіншілері ұсақ көріксіз болып келеді .
Күрделі гүлділердің шаруашылықтағы маңызы зор. Олардың ішінде аса құнды
тамаққа пайдаланылатын (май алынатын және көкеністік) татымды дәмі
бар,дәрілік бойаулыкқ сәндік, қош иісті өсімдіктер аз емес. Көптеген
түрлері өсімдіктер жабынының негізгі компаненттерінің бірі болып табылады
.

Мақсары- биіктігі 100 см, жапырағы кезекті орналасқан,гүлі
ұсақ,түсі сары,қызылсары ,ақ себет гүл шоғырына топтаған, қосжынысты ,
тұқымды ұсақ, ақ түсті,ұзындығы 3-6 мм. Шілде тамызда гүлдеп, тұқымды
қыркүйекте піседі.Мақсары Үндістан,Солтүстік Африка,Орта Азия
,Закавказья,Қазақстанда өседі.Суыққа шөлге төзімді.Мақсарының тұқымынан 25-
30% дәнінен 46-60 % май, гүлінен бояу алынады.Күнжарасы- құнарлы мал
азығы.Мақсары сүрлемге қосылады.Тұқымы ауыспалы егістікке арасы 60-70см
етіліп(5-7кгга) себіледі.Тұқымы пісіп жетілгенде комбайынмен жиналады,әр
гектардан 3-5ц тұқым алынады.

Күнбағыс-күрделігүлділер тұқымдасына жататын 1 жылдық шөптесін
өсімдік. Сабағы тік, жуан,сырты қалың түкті,өзегі қуыс, кіндік тамыры 2-3 м
тереңдікке кетеді.Жапырағы үлкен ,жалпақ,гүл шоғыры-себет.Жемісі
тұқымша,онда 22-27% май болады.Күнжарасы малға құнды азық.1кг-да 396г
сіңімді протейін болады.Сары желегін медецинада пайдаланады,күлінен сақар
алынады. Онда 30-36%калий тотығы бар.Украйнада, Орал,Сібір,Қазақстанда
өседі.Повольже,Оңтүстік Орал,Қазақстанның Солтүстік аймақтарында ерте және
тез пісетін Саратовтық 10,Саратовтық 196,Қостанайлық 91 т.б. сорттары
будандастырылған .Бұл сорттардың бір гектарынан 10-12цмай алынады

. Күнбағыс отамалы дақыл ретінде өсірледі .Күздік және жаздық астық
дәнді бұршақ дақылдары ең жақсы алғы дақыл болады . Күбағыс егілетін
егістікке зябь айдағанда бір гектарға қырық т көң ,60 кл фосфыр және 45 кл
калли тыңайтқыштары шашылады Күн бағыстың сабағы жуан, тік өседі кейде
бұтақтайды ,сырты түкті. Гүл шоғыры себет. Карзинкадан екі түрлі гүл шығады
.Шет жағында тіл тәрізді, ал ортасында түтікше тәрізді гүлдер салады .
Түтікше гүлдер дән береді.Гүлдерінің түсі ашық сарыдан қызғылт сарыға
дейін,кейде күлгін түсті болады.Күнбағыстың дәні ұзыншақ ,төрт қырлы сына
тәрізді. Сыртында қатты қабығы бар.Қара түсті сорттарда қабықтын құрамына
смоладан тұратын фитомелан деп аталатын сауыты бар. Ол күнбағыстың дәнін
күнбағыс оты аталатын дәннің ядыросын жейтіни көбелектен қорғайды. Ол
қабат тек қана қышқылдармен қайнатқанда ғана ериді.

Күнбағыс оты немесе күнбағыс қара
күйесі жұмыртқасын түтікше гүлдердің ішіне салады. Жас құрттар өсімдіктің
тозаңымен немесе гүлдің жапырақшаларымен, ал өскен соң өзегімен
қоректенеді.Ондай дән ащы дәмді. Жеген орнында құрттың нәжістері толып
тұрады. Сондықтан қара түсті сауытты сортардың маңызы өте зор. Қазіргі
егіліп жүрген сортардың қабығында 95 процентке дейін қара май бар. Сыртқы
қатты қабыгының астында жұқа дән қабыршығы бар. Оның астында эндосперм
орналасқан.Қабықтын ішінде қара майды сауыттың ең алдымен қара немесе
қара-көк түсінен немесе күкірт қышқылы (15 бөлік) мен өңдеп табуға
болады. Дәнің ірілігі корзинканың шетінен ортасына қарай кішірейе
береді.Егердәннің толыуы және пісу кезінде кенет жағдай нашарласа
қабықтың іші бос қалуы да мүмкін. Дәнінде 12-19 процент белок, 25-52
процент май, 13-27 процент клетчатка, 20-27 процент тағы да басқа
көмірсутектерін, 2-5 процент минералдық заттар ұстайды , ал ақталған ядрода
18-29 процент белок, 50-65 процент май болады. Күнбағыс шаршы
тозаңданатын өсімдік. Сондықтан оның топтау өте қиын. Сонда да оны дәнәнің
құрылысына қарай үш топқа бөледі : 1.шағатын шекілдеуік, 2.май алатын,
3.межеумок деп аталатын жоғары екеуінің арасындағы дән. Шағатын шекілдеуік
күнбағыстың сабағы биік, дәні ірі, корзинкасыда үлкен ,ал май алатын
күнбағыс аласа бойлы,корзинкасы кішірек,дәні ұсақ,ал межеумок осы екеуінің
арасындағы сипаттамада болады.Басқа айырмашылықтары мына кестеде
көрсетілген:

КҮНБАҒЫС СИПАТТАМАСЫ

Шағатын күнбағысМай алатын межеумок
КӨРСЕТКІШТЕРІ күнбағыс

Биіктігі , м 2+4 1,5+2,5 2+3
Корзинкасының 17+45 14+20 15+30
диаметірі, см
Дәнінің ұзындығы, мм11+23 7+13 11+15
Көлденеңі мм 7,5+12,0 4+7 7,5+10,0
Қабығының қалыңдығы қалың жұқа Қалың
Ядроның қабықтың 13 бөлігін түгелдей толтырадыОрташа толған
ішінде жатуы алады
Қабығының сырты орташа
Қабығынын % Қырлы- қырлы қырсыз 48+52
45+78 35+45

Шағатын күнбағыстың түсі ақ, сұр, ал май алатын күнбағыстың түсі қара,қара
ала, кейде қара сұр ала болып келеді.

Күнбағыстың 20-ға жақын сорты бар .Оның көбі сауытты майлы
сорттар. Көбінесе В. Пустовойт, Д.Жданов шығарған сорттардың майлылығы 50%
ке дейін жетеді. Олар ВНИИМК аталып аяғына 2-3 цифыр қосылған. Мысалы
ВНИИМК 8883 жане т.б. атты сорттары: Передовик,Смена,Маяк т.б.

Күнбағысқа бір стандарт ГОСТ 22391-71 (Күбағыс.Өнеркәсіптік шикі
зат) жасалған.Онда басқада көптеген көрсеткіштерімен қатар оның қышқылдық
санына қойылатын шек көрсетілген. Ол 1,3 -5,0 мг КОН арасында болу керек.

Химиялық құрамы күнбағыс жапырақтарында каучук ,каратин бар. Ал
гүлдерінде кверциметрин деп аталатын антоцианды бояғыш зат болады,дәнінде
пальметин ,стеорин ,арофит,олеин мен каротинойдтардан тұратын май ,белок,
көмірсутегі т.б. заттар бар .Дәрілк мақсатта күн бағыстың гүлдерін
пайдаланады. Гүлдерін спиртке тұндырып ,безгек ауруын емдейді. Кейбір
жерлерде дәнін құрғақтай айдау жолымен алынған сұйықпен теміреткіні
емдейді.

Зығыр тегі 200-ге жақын бір жылдық және көп жылдық өсімдіктерді
біріктіреді. Оның ішінде біреуі ғана –мәдени зығыр ғана жіп талшықтарын
және өсімдік майын алу үшін егіледі бұл түр бес : 1.жіп иіретін талшық
алуға арналған 2.кутряш немесе май алуға арналған 3. Осы екеуінің арсындағы
аралық 4.ірі дәнді 5. Төселіп өсетін немесе жартылай күздік топтарға
бөлінген.

Зығыр бір жылдық өсімдік . Сабағының қабығында буда-буда болып пектин
заттар мен желімденген кендір жіп тлшықтары бар. Одан түтілген кенді жіп
бөліп алады.Оның мөлшері 20% -ке дейін жетеді.Сабағының және оның
бұтақтарының ұшында дән салатын қауашақтар болады.Қауашақтың іші 5 ұяға
бөлінген .Оның әрқайсысы 2 бөліктен тұрады. Әр бөлігінде 1-1-ден, ал 1
қауашақта 10 дән пайда болады.

Зығырдың дәні жалпақ, жылтыр жұмыртқа формалы ,ұшында имек құстұмсығы
бар.Түсі қоңыр немесе сары.Ұзыны 3-6 мм,көлденеңі 1,8-3,2 ,қалыңдығы 0,5-
1,5 мм.1000 дәннің массасы 3,5-нан 15-ға дейін.

Ұрық эндосперінің ортасында орналасқан. Ол 2 жақтан тұрады.Оның 2-
нің арасында гүл түйіні орналасқан.Дәнінің қабығы суға тисе ісініп, өзіне
суды көп тартып алады да,тез шырыштанады.Өнгенде қабығы ашылып екі жарнағы
сыртқа шығады.

Ұрығы өте үлкен-дәнінің 56-70% алады, ал эндосперімі –тек 11-25,
қабығы-16-20% болады.Олардың химялық құрамы мына кестеде белгіленген (%
есебімен).

май белок клетчатка күл көмірсутек су Әр
Дәннің бөліктің
бөліктері қатынасы

ұрық 59 19 1,3 4,36 16 4 69
эндосперм 40 32 5,0 3,0 20 5 13,6
қабығы 8 1 18,0 3,0 62 11 17

тұтас дән 48 21 4,0 4,0 22 4 100

Қазақстанда тараған сорттары:

Воронежский 1308-биіктігі 38-77 см,дәні қоңыр түсті, майлылығы 37-47%,1000
дәнінің масасы 7 гр.ВИР1650-БИІКТІГІ 40-80 см, дәні қоңыр түсті, майлылығы
40-45 процент 1000 дәнінің массасы 7 гр.

Жана сортты: ВНИИМҚ 390, ВНИИМҚ 172, ВНИИМҚ 64 т.б. жаңа тарай бастаған
.

Зығыр дәніне екі стандарт жасалған : ГОСТ 11549-46. (Май алуға
арналған зығыр) деп аталған сандаттар .

Майкене тек май алу үшін ғана өсірледі . Одан өте бағалы , басқа
өсімдікке пайда болмайтын немесе химиялық әдістермен алынбайтын майдың
ерекше түрі алынады Қастор майы деп аталатын Кеппейтін , қатып немесе
суықта қоюланбайтын май тек осы майкенің дәнінен алынады . Бұл май Қиыр
Солтүстікте істейтін машиналарды майлауға , турбореактивтік саолеттердін
майы ретінде, терілу , жеңіл өнеркәсібінде , юояу , линолеум алуға тағы
басқа көптеген өндіріс орындарында , медицинада қолданылады Кастор майының
ішінде болатын себацин қышқылы нейлон, кабилдердің қоспасы сияқты суыққа
төзімді, өмірі кеппейтін , жер астында болуға да шыдамды кабелдерді
майлауға пайдаланатын табылмайтын шикі зат. Медицинада пайдаланатын кастор
майын тек дәнді сығып алу әдісімен ғана бөліп алады, ал басқа майларды
ерітіп алуға болады .

Май өндірістерінің қалдығы –күн жара , сығындыдан казейн белоктық
заттарын, желім алуға немесе жер тыңайтқыш ретінде және отқа жағуға болады
. Егер күнжара мен сығындыны тазаласа мал азығы ретінде де пайдалануға
болады . Онда 47% дейін белок бар.

Майкененің сабағынан кендір алады жапырағын жібек құрттарына жемге
пайдалануға болады .Майкененің сабағы жуан, биік өседі , іші қуыс ,
бұтақтарының басында гүл шоқтары болады . Әр гүл шоғы бір-бірден жеміс
салады . Жемісі үш ұялы домалақ қауашақ. Оның диаметірі 10-15 мм , үсті
тікен –тікен, жасыл,қызыл, немесе қоңыр түсті, піскен кезде қауашақ ашылып
, дәні шашылып кетеді.

Дәні жұмыртқа тәрізді , ұзыны 5-55 мм көлденеңі 10мм жақын . 1000 дәнінің
массасы 200-500 г . қабығы қатты , жылтыр , қоңыр шұбар болады. Стандарт
ГОСТ 14944-69 (майкене. Босатқанда қойылатын шарттар ) Бұл стандартта
майкененің дәнін екеі типке бөлген . 1- ұсақ дәнді майкене -1000 дәнінің
массасы 200-350 г болса ; 2-ірі дәнді майкене – 1000 дәнінің массасы 350 г
–нан жоғары болса деп бөлген .

Өсімдік майы

ТҮРЛІ ӨСІМДІКТЕР ДӘНІНЕН АЛЫНАТЫН ТАБИҒИ ӨНІМДЕР.Өсімдік майын негізінен
глицириннің ,қаныққан және қанбаған бір негізгіді май қышқылдарының күрделі
эфирлерінен (95-98%)түзіледі.Олардан басқа өсімдік майынның құрамында 1-2%
май қышқылдары ,0,05-3% өсімдік стеридері ,аз мөлшерде пигменттер 0,5%-ке
дейін Е витамині болады.Кейбір өсімдік майының құрамында илік заттар
,алколойдтар ,гликозойдтер .зфир майлары т.б кездеседі.Өсімдік майының
құрамы майдың түсіне , дәміне әсер етеді.Өсімдік майына қыша майы,күнжігіт,
жүгеоі,күнбағыс,какао, мақта,жүзім,жүзім,қауын,қарбыз т.б өсімдік майлары
жатады.Өсімдік тердің тұқымдары мен жемістерінде өсімдік майының мөлшері әр
түрлі (2-3%-70%)аса болады.Өсімдік майының құрамында қандай май қышқылдары
болатындығы да өсімдіктердін түріне байланысты,мыс.пальма тәрізді
өсімдіктерде молекулалық массасы төмен және орташа қышқылдар басым, жұпар
ағашында миристин қышқылы көбірек .Өссімдік майының құрамындағы май
қышқылына және физ-хим көрсеткіштеріне байланысты қатты және сұйық май
болып 2-ге бөлінеді.Өсімдік майын негізінен тамаққа қолданылады;сондай-ақ
олифа,сыр, жағар май ретінде, сабын өндірісінде т.б кең пайдаланылады

Өсімдік майының сапасы

Өсімдік майларының сараптау обектісі : Күнбағыс ,жүгері ,соя ,
рафинатталган мақта майы, қышазығыр,рафинатталган зәйтүн,рапыс орахис
пальма және пальмо ядыро майлары өсімдік майлары үш глицирит пен май
қышқылдарының қоспасымен өсімдіктердің май алу кезінде қосылатын заттар
жиыны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.