Еңбек тәртібі ұғымы және оны нығайтудың әдістері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе2

1. Еңбек тәртібі ұғымы және оны нығайтудың әдістері2

2. Ішкі еңбек тәртібі3

3. Қызметкерлердің тәртіптік жауаптылығы7

Қолданылған әдебиеттер тізімі9

Кіріспе

Еңбек тәртібі институтының әлеуметтік рөлі - бірлескен еңбектің жақсы ұйымдастырылуын қамтамасыз ете отырып, өндірістік процеске қатысушылардың барлық іс-әрекеттерін біріктіруде, оларды үйлестіру арқылы алға қойған мақсатқа жетуде. Құқықтық реттеу және экономикалық ынталандыру арқылы еңбек процесіне қатысушылардың дұрыс қарекетін, олардың өзара құқықтарын, заңдық міндеттері мен жауаптылығын белгілеу арқылы қамтамасыз ету. Бұл тұрғыда еңбек тәртібі экономиканың саласына, меншік түріне және шаруашылық жүргізудің ұйымдық-құқықтық формасына қарамастан кез-келген кәсіпорынның (мекеменің, ұйымның) ұжымдық еңбегінің ажырамас элементі болып табылады. Бұл тарауда еңбек тәртібінің ұғымы беріледі және еңбек тәртібін нығайту әдістері, кәсіпорынның (ұйымның, мекеменің) ішкі еңбек тәртібі жұмыста қол жеткен табыстар үшін мадақтау жолдары, сондай-ақ қызметкерлердің өз еңбек міндеттерін орындамағаны немесе дұрыс орындамағаны үшін белгіленген тәртіптік жауаптылық сөз болады.

1. Еңбек тәртібі ұғымы және оны нығайтудың әдістері

Қандай да болмасын бірлескен жұмыс, барлық қоғамдық өндіріс адамдардың бірыңғай, ортақ ережелермен бекітілген белгілі бір еңбек тәртібіне бағынуын, олардың келісіп қызмет атқаруын көздейді. Еңбек тәртібі осындай ережені жүзеге асыруға, адамдардың еңбек процесі барысында оны мұқият сақтауын қамтамасыз етуге арналған. Құқықтық санат ретінде еңбек тәртібі жұмыс беруші мен жұмыскердің ішкі еңбек тәртібіне бағынудағы, оның міндеттеулерін орындаудағы олардың өзара міндеттемелерінен көрініс табады.

Нарықтық экономиканың қалыптасуы және меншіктің өркилы түрлерінің, шаруашылық жүргізудің көптеген ұйымдық-құқықтық формаларының болуы республиканың кәсіпорындарында (мекемелерінде, ұйымдарында) еңбек тәртібін қамтамасыз етудің мазмұны мен тетігінің елеулі өзгеруіне ұшырауымен байланысты.

Бәрінен бұрын, еңбек тәртібін нығайтудың идеологиялық тәсілі жоғалды, экономикалық ынталандырудың ролі артты.

Кәсіпкерлік қызметтің бостандығы және еңбек жағдайын белгілеуде мемлекеттің араласу аясын шектеу еңбектік құқық қатынастары тараптарының арақатынасын түбірімен өзгертті. Бұл жерде, бір жағынан, кәсіпкер ұжымдағы еңбек тәртібін белгілеуге және оны нығайтуға ынталанады, себебі өндіріс тиімділігі және табыс көзі соған байланысты, екінші жағынан - қызметкер өзінің еңбек үлесіне қарай жалақы алуға, жұмысын жоғалтпауға ынталанады, себебі мемлекет енді оның еңбекке құқығын кепілдендіре алмайды. Қызметкерлердің жұмысты адал істеуіне де итермелейтін күш бар1.

Еңбек тәртібінің мәні - әрбір қызметкердің өзіне жүктелген еңбек міндетін дұрыс орындайтындай ішкі еңбек тәртібін белгілеу, ал жұмыс беруші, материалдық және моральдық көтермелеу шараларын пайдалана отырып, ол қажет болған жағдайда тәртіптік ықпал етудің қолда бар мүмкіндігін пайдаланып еңбек заңнамасының, жеке еңбек және ұжымдық шарттың аясында кәсіпорынның (мекеменің, ұйымның) жұмыс режимін сақтауында.

Кәсіпорындағы (мекемедегі, ұйымдағы) еңбек тәртібі әртүрлі тәсілдер мен амалдарды қолдана отырып, негізінен, сендіру және мәжбүрлеу әдістерімен қамтамасыз етіледі. Сендіру әдісі негізгі болып табылады. Оны қолданудағы мақсат - қызметкерлердің әкімшілік талаптарын, кәсіпорынның (мекеменің, ұйымның) ішкі еңбек тәртібінің ережелерін сапалы түрде орындауына қол жеткізу. Сендіру әдісін іске асырудың құқықтық формасына күшіндегі еңбек заңнамасында белгіленген мадақтау шаралары жатады (Еңбек туралы Заңның 93-бабы) .

Мәжбүрлеу әдісі қосымша (қосалқы) әдіс болып табылады. Ол сендіру әдісі тиісті нәтиже бермеген жағдайда қолданылады. Мәжбүрлеу әдісі жұмыс берушінің өз мақсаттары мен басқарушылық міндеттерін жүзеге асыруына көмек етеді. Мәжбүрлеу әдісін еңбек ұжымында іске асырудың құқықтық формасына еңбек тәртібінің бұзылғандығы үшін тәртіптік жаза қолдану шарасы жатады (Еңбек туралы Заңның 94 бабы) 2.

2. Ішкі еңбек тәртібі

Ішкі еңбек тәртібі дегеніміз кәсіпорын (мекеме, ұйым) жұмысының белгілі бір режимі, ол бойынша әрбір субъект еңбек заңнамасына, жеке еңбек және ұжымдық шарттарға сәйкес тиісті құқыққа ие болады, өзінің еңбек ұжымындағы орнына және өндірістік-әлеуметтік міндеттерді шешудегі рөліне қарай туындайтын өз міндетін атқарады.

Ішкі еңбек тәртібін құқықтық реттеу жұмыс берушінің актілері және басқа нормативтік құқықтық актілер негізінде жүзеге асырылады. Ішкі тәртіп ережелерін ерекше бөліп қараған жөн. Мұндай ережелердің мақсаты - қызметкерлерді еңбекке адал қарауға тәрбиелеу, еңбек тәртібін нығайту, еңбекті ғылыми негізде ұйымдастыру, жұмыс уақытын тиімді пайдалану, еңбек өнімділігінің қажетті деңгейін қамтамасыз ету. Ішкі еңбек тәртібінің ережелері жұмыс берушінің актілерімен бекітіледі. Экономиканың кейбір салаларындағы қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін тәртіп туралы жарғы жасалынады (теміржол көлігі, теңіз, азаматтық әуе флоты, т. б. )

Тәртіп туралы бұл жарғылардың күші экономиканың осы саласының негізгі қызметкерлеріне таралады, олардың тізбесі сол жарғының өзінде анықталады.

Ішкі еңбек тәртібінің ережелері қызметкерлердің мына міндеттерін көздейді:

- еңбек тәртібін сақтау (жұмысқа уақтылы келу, жұмыс уақытының белгіленген ұзақтығын сақтау, барлық жұмыс уақытын өндірістік еңбекке пайдалану, әкімшілік өкімін дер кезінде және дәл орындау, т. б. ) ;

~ еңбек өнімділігін арттыру, өнім шығару нормаларын және нормаланған өндірістік тапсырмаларды уақтылы және мұқият орындау;

- технологиялық тәртіптерді сақтау, жұмыста ақау жібермеу және өнім сапасын жақсарту;

- еңбек қорғау, қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария, еңбек гигиенасы және өрттен сақтану жөніндегі тиісті ережелер мен нұсқауларда көзделген талаптарды сақтау, арнаулы киімдерді, аяқ киімдерді, сақтық құралдарын пайдалану;

- өз жұмыс орнын таза және ұқыпты ұстау, сондай-ақ цехта және кәсіпорын аумағында тазалық сақтау, өзін алмастыратын жұмыскерге жұмыс орнын, құрал-жабдықтарды дайындап өткізу.

- кәсіпорын мүлкіне ұқыпты қарау, машиналарды, станоктарды, құрал-жабдықтарды тиімді пайдалану, материалдарға, арнайы киімдерге, т. б. ұқыптылық таныту;

- қалыпты жұмысқа кедергі келтіретін немесе қиындық жасайтын себептер мен жағдайларды тез жоюға шара қолдану (авария, т. б. ) бұл себептерді өз күшімен жоюға мүмкіндік болмаған ретте ол жайында әкімшілікке хабарлау;

- өз біліктілігін ұдайы жетілдіру;

Ішкі еңбек тәртібі ережелерінің кейбір нормалары қандай да бір өнегелікті талап етеді, олар нормативтік, заңдық міндеттеу түрінде бекітіледі. Мысалы, қызметкер жақсы және адал жұмыс істеуге, өзін жақсы жағынан көрсетуге, басқа жұмыскерлердің өз еңбек міндеттерін орындауына кедергі келтіретін әрекеттерден тартынуға тиіс. Бұл нормалар қызметкердің жұмыстағы өз әрекет-қылығын қызметтегі әдептің қалыптасқан талаптарымен салыстыруын міндеттейді. Бұл талаптар бұзылған жағдайда тек моральдық кінә емес, заңдық сипаттағы ұнамсыз салдарлар туындауы мүмкін.

Әрбір қызметкердің өз мамандығы, кәсіби немесе қызметі бойынша орындайтын міндеттерінің (жұмыстарының) ауқымы жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің тарифтік-біліктілік анықтамалықтарында, қызметкерлер лауазымдарының біліктілік анықтамалықтарында, сондай-ақ техникалық ережелерде, лауазымдық нұсқауларда анықталады.

Ішкі еңбек тәртібінің ережелеріне қарағанда жарғыларда тәртіптік жазалаудың қатаңырақ шаралары көзделген, ал бұл жазаларға бағыныштылық сатысында жоғары тұрған органдар арқылы ғана шағын келтіруге болады. Ішкі еңбек тәртібінің ережелері бойынша тәртіптік жаза қолданылған шараларға еңбек дауларын қараудың жалпы тәртібінде шағым келтіріледі3.

Бұлармен коса, ішкі еңбек тәртібі техникалық ережелермен және нұсқаулармен реттеледі, олар жалданбалы қызметшінің арнайы еңбек міндеттерін бекітеді. Бұл ережелер мен нұсқауларда өндірістік процестерді жүргізу тәртібі туралы, машиналармен жұмыс істеудің нақты ережелері туралы нұсқаулар болады (мысалы, автомобильдерді жүргізу және пайдалану ережелері, т. б. ) Мұндай ережелер мен нұсқауларды министрліктер мен ведомстволар бекітеді. Лауазымды адамдар туралы нұсқаулар мен ережелерді ішкі еңбек тәртібінің құрама бөлігі ретінде тану керек, олар қызметкерлердің белгілі бір санатының еңбек құқығы мен міндеттерін нақтылауды мақсат тұтады (мысалы, Мемлекеттік, кооперативтік және қоғамдық кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің бас және аға бухгалтерлері туралы Ереже) .

Еңбек заңнамасында қызметкерлер мен жұмыс берушілердің негізгі құқықтары мен міндеттері белгіленген, еңбек тәртібін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар, мадақтау шаралары мен тәртіптік жазаларды қолдану тәртібі көрсетілген (Еңбек туралы Заңның 7, 8, 93, 94 және басқа баптары) . Қызметкерлер мен жұмыс берушілердің негізгі міндеттері ішкі еңбек тәртібінің ережелерінде толығырақ баяндалған.

Мемлекеттік кәсіпорынның басшысының, оның орынбасарларының және басқа лауазымды адамдарының (әкімшілігінің) құзыры Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 19 маусымдағы "Мемлекеттік кәсіпорын туралы" заң күші бар Жарлығында, кәсіпорын жарғысында және басқа заңнамалар мен нормативтік актілерде анықталған. Басшы жеке басқару принципі бойынша әрекет етеді және кәсіпорынның қызметіне қатысты барлық мәселелерді өз құзыры шеңберінде жеке шешеді. Басшы сенімхатсыз кәсіпорын атынан әрекет жасайды, барлық органдарда оның мүдделерін білдіреді, кәсіпорын мүлкіне билік жасайды, шартқа отырады, сенімхат береді, банкте есеп ашады және басқа да мәміле жүргізеді, барлық қызметкерлер үшін орындалуы міндетті бұйрықтар шығарады және нұсқаулар береді. Заңнамаға сәйкес басшы кәсіпорынның жалдамалы қызметшісін жұмысқа қабылдайды және жұмыстан босатады, мадақтау шараларын қолданады және қызметкерлерді тәртіптік жазаға тартады.

Басшының орынбасарларының және кәсіпорынның басқа лауазымды адамдарының құзырын басшы белгілейді. Басшының орынбасарлары өз құзыры шегінде кәсіпорын атынан әрекет етеді, мемлекеттік органдар мен басқа кәсіпорындар алдында оның мүддесін қорғайды, сенімхатсыз шаруашылық операцияларын жүргізуге және шарттар жасасуға, сондай-ақ кәсіпорын қызметкерлеріне сенімхат беруге құқылы.

Әрбір қызметкердің өз мамандығы, кәсіби немесе қызметі бойынша атқаратын міндеттерінің шеңберін жұмысшылардың кәсіптері мен жұмыстарының тарифтік-біліктілік анықтамалығы, қызметкерлер лауазымдарының біліктілік анықтамалықтары, сондай-ақ техникалық ережелер, лауазымдық нұсқаулар мен ережелер анықтайды.

Әрбір лауазым бойынша біліктілік сипаттамасы үш бөлімнен тұрады:

1. "Лауазымдық міндеттер". Мұнда, әрбір лауазымдағы қызметкерге толықтай немесе жарым-жартылай жүктелуі мүмкін міндеттер көрсетілген.

2. "Білуге тиіс". Бұл бөлімде арнайы білімдерге, сондай-ақ заң актілеріне, ережелерге, нұсқауларға және басқа нормативтік құжаттарға қатысты қызметкерге қойылатын талаптар келтірілген.

3. "Біліктілік талаптары". Бұл бөлім қызметкердің өзіне жүктелген міндеттерді орындауы үшін қажетті арнайы дайындықтың деңгейін және жұмыс стажына талапты анықтайды.

Еңбектің бөлінуі мен кооперациялануына байланысты қызметкерге жүктелетін міңдеттер тізбесі біліктілік сипаттамасында көзделген. Қызметкердің еңбек міндетін белгілегенде қандай да бір лауазым бойынша көзделген міндеттің қажет болған жағдайда бірнеше орындаушылар арасында бөлінуі мүмкін екендігін ескеру керек. Еңбекті бөлгенде оның іріленуіне де жол беріледі. Бұл ретте кейбір қызметкерлердің міндеттерінің шеңбері кеңейеді және оларға әртүрлі лауазымдар үшін Біліктілік анықтамалығында көзделген жұмыстарды орындау тапсырылады. Біліктілік сипаттамасы жекелеген орындаушылардың нақты міндеттерін бекітетін лауазымдық нұсқауларды дайындауға негіз болып табылады.

Ішкі еңбек тәртібі ережелерінің негізінде жұмыс ұйымдастырылғанда жұмыс беруші мына жайларға баса назар аударады: әр адам өз мамандығы және кәсібі бойынша жұмыс істейді, оларға бекітілген жұмыс орны, станок, машина болады; тапсырылатын жұмыс басталғанға дейін қызметкерлер белгіленген тапсырмамен танысады, еңбектің қолайлы және қауіпсіз жағдайы қамтамасыз етіледі; машина, станок, жабдықтар және басқа құрал-саймандар ақаусыз күйде болады, жұмыстың ырғақты және үздіксіз жүруі үшін шикізаттар, материалдар және басқа ресурстар жеткілікті мөлшерде беріледі; ғылымның, техниканың соңғы жетістіктерін игеру және еңбекті ғылыми ұйымдастыру жолымен еңбек өнімділігін арттыру үшін жағдай жасау, еңбектің озық әдістері мен амалдарын зерттеуді және игеруді ұйымдастыру, жұмыс орындарында қызмет көрсетуді жетілдіру, ауыр және қиын жұмыстарды механикаландыру, еңбекті нормалауды ұдайы жақсарту, өнім шығарудың (қызмет көрсетудің) техникалық дәлелді нормаларын енгізу және ескіргендерін қайта қарау.

Жұмыс беруші қызметкерлердің еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын барынша аз пайдалана отырып, өндірістік қуаттар мен ішкі шаруашылық резервтерді барынша толық пайдалана отырып, экономика режимін қатаң сақтап және өндіріс тиімділігін көтере отырып өндірістік тапсырманы орындауын қамтамасыз ету үшін; қызметкерлердің өз еңбек нәтижелеріне қарай материалдық ынталылықты күшейту мақсатында еңбек ақыны ұйымдастыруды жақсарту үшін жағдай жасайды.

Жұмыс берушіге қауіпсіздік техникасының өндірістік жарақаттан сақтандыратын қазіргі құралдарын енгізу және қызметкерлердің кәсіби және басқа ауруларының алдын алатын санитарлық-гигиеналық жағдайларды қамтамасыз ету міндеті жүктеледі. Сонымен қатар жұмыс беруші қызметкерлердің қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария, еңбек гигиенасы және өрттен сақтану жөніндегі барлық талаптарды орындауын бақылайды.

Мемлекеттік емес кәсіпорындардың (мекемелердің, ұйымдардың) ішкі еңбек тәртібі жергілікті (локальдық) ережелермен қатар олардың жарғыларында және басқа нормативтік актілерде белгіленеді.

Еңбекті ұйымдастыру саласындағы кейбір ерекшеліктер өндірістік кооперативтерде кездеседі. Кооператив мүшелерінің еңбек қатынастары Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 5 қазандағы "Өндірістік кооператив туралы" заң күші бар Жарлығында және кооперативтің құрылтайшы құжаттарында, ал, кооперативтерде еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардікі - еңбек туралы заңнамада реттелген. Өндірістік кооперативтердің мүшелерінде ұйымдық, еңбек және мүліктік құқықтар мен міндеттер бар. Мысалы, кооператив мүшесі кооператив істерін басқаруға белгіленген тәртіпте қатысуға, кооперативтің басқару органдарын сайлауға немесе оларға сайлануға, алынған табысты бөлуге қатысуға, өзінің қосқан еңбегіне қарай табыстағы өз үлесін алуға (егер құрылтайшы құжаттарда өзгедей тәртіп қарастырылмаған болса), кооперативтегі өз еңбегі үшін жалақы түрінде немесе кооператив белгілеген басқадай формада ақы алуға; демалыс күндер, сондай-ақ қызметкерлердің тиісті санаты үшін заңнамада белгіленгеннен ұзақтықтағы кем дегенде жыл сайынғы төленетін демалыс беру арқылы қамтамасыз етілетін демалысқа; өз мүшелері үшін кооператив қарастырған жеңілдіктер мен артықшылықтарды пайдалануға құқылы, т. б4.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.