Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың құқықтық негіздері
1 Бюджетаралық қатынастардың құқықтық негіздері
2 Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың құқықтық негіздері
3 Республикалық бюджетті жоспарлаудың құқықтық негіздері
4. Жергілікті бюджеттерді жоспарлаудың құқықтық негіздері
2 Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың құқықтық негіздері
3 Республикалық бюджетті жоспарлаудың құқықтық негіздері
4. Жергілікті бюджеттерді жоспарлаудың құқықтық негіздері
Бюджетаралық қатынастар республикалық және жергілікті бюджеттерді әзірлеу, бекіту, атқару, сондай-ақ бюджеттік про¬цесс ауқымындағы орталық және жергілікті мемлекеттік билік органдарының бюджеттік құзыретін (құқықтарын) нақтылы айқындау және бекіту, олардың құқықтарын, міндеттерін және жауапкершіліктерін сақтау жөніндегі Қазақстан Республикасының тиісті мемлекеттік билік органдары мен жергілікті мемлекеттік басқару органдарының арасындағы (бюджеттік) қатынастардың жиынтығынан тұрады.
Бюджетаралық қатынастар бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару тиімділігін арттыруды нысаналайды, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық құрылыстардың әлеуметтік экономикалық дамуының тиімділігін арттыруға қолайлы жағдай жасауды көздейді.
Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттердің бюджеттік процестегі өзара қатынастары бюджетаралық қатынастар болып табылады.
Бюджетаралық қатынастар әдетте, мемлекеттік басқарудың деңгейлері арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің ара жігін дәлмедәл ажыратуға, түсімдер мен шығыстарды бюджет¬тер деңгейлері арасында бірыңғай бөлуге, сондай-ақ бюджетаралық қатынастарды айқындау әдістерінің біртұтастығы мен ашықтығына негізделеді.
Бірден ескеретін маңызды жәйт, бюджеттік процесте республикалық бюджеттің аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерімен өзара тікелей қатынастарына жол берілмейді.
Мәселен, облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің бюджеттік процесс ауқымындағы бас¬қа облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар қалалар бюджеттерімен өзара қатынастарына, сондай-ақ бюджеттік процесс ауқымындағы аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің бірбірімен өзара қатынастарына тыйым салынады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен орталық мемлекеттік органдар және облыстардың жергілікті атқарушы органдары заңнамада көзделген жағдайларды есепке алмағанда, тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың және аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттік процесіне араласа алмайды.
Бюджетаралық қатынас мән-жайына орай шығыстарды немесе түсімдердің жекелеген түрлерін бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне беру тек Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілген жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінде Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесіндегі бюджетаралық қатынастар:
1) облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттері мен республикалық бюджеттің, сондай-ақ аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттері мен жоғары тұрған облыстық бюджеттің өзара қатынастардағы теңділігі;
2) айқындалған түсімдердің ара жігін ажырату арқылы нақтылы түсімдерді бюджеттер арасында тиімді бөлу;
3) Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бірліктерінің бюджеттік қамтамасыз етілу деңгейлерін теңестіру;
4) жергілікті атқарушы органдардың бірдей деңгейде мемлекеттік қызметтер көрсетуін қамтамасыз ету;
5) мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімді жүргізілуін және көрсетілуін қамтамасыз ете алатын мемлекеттік басқару деңгейіне тиісті мемлекеттік қызметтер көрсетуді бекітіп беру жолымен барынша тиімді әрі нәтижелі мемлекеттік қызметтер көрсету;
6) тиісті қызметтерді қабылдап алушылардың қажеттіліктерін жақсылап есепке алу және мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыру мақсатында көрсетілетін қызметтерді атқаруды мүмкіндігінше бюджеттік жүйенің неғұрлым төмен деңгейіне беру арқылы мемлекеттік қызметтер көрсету деңгейін оны қабылдап алушыларға барынша жақындату;
7) әрбір деңгейдегі бюджеттің алынған ресми трансферттер мен кредиттердің тиімді және мақсатты пайдаланылуы үшін жауаптылығы сияқты принциптерге негізделеді.
Бюджетаралық қатынастар бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару тиімділігін арттыруды нысаналайды, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық құрылыстардың әлеуметтік экономикалық дамуының тиімділігін арттыруға қолайлы жағдай жасауды көздейді.
Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттердің бюджеттік процестегі өзара қатынастары бюджетаралық қатынастар болып табылады.
Бюджетаралық қатынастар әдетте, мемлекеттік басқарудың деңгейлері арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің ара жігін дәлмедәл ажыратуға, түсімдер мен шығыстарды бюджет¬тер деңгейлері арасында бірыңғай бөлуге, сондай-ақ бюджетаралық қатынастарды айқындау әдістерінің біртұтастығы мен ашықтығына негізделеді.
Бірден ескеретін маңызды жәйт, бюджеттік процесте республикалық бюджеттің аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерімен өзара тікелей қатынастарына жол берілмейді.
Мәселен, облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің бюджеттік процесс ауқымындағы бас¬қа облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар қалалар бюджеттерімен өзара қатынастарына, сондай-ақ бюджеттік процесс ауқымындағы аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің бірбірімен өзара қатынастарына тыйым салынады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен орталық мемлекеттік органдар және облыстардың жергілікті атқарушы органдары заңнамада көзделген жағдайларды есепке алмағанда, тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың және аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттік процесіне араласа алмайды.
Бюджетаралық қатынас мән-жайына орай шығыстарды немесе түсімдердің жекелеген түрлерін бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне беру тек Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілген жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінде Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесіндегі бюджетаралық қатынастар:
1) облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттері мен республикалық бюджеттің, сондай-ақ аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттері мен жоғары тұрған облыстық бюджеттің өзара қатынастардағы теңділігі;
2) айқындалған түсімдердің ара жігін ажырату арқылы нақтылы түсімдерді бюджеттер арасында тиімді бөлу;
3) Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бірліктерінің бюджеттік қамтамасыз етілу деңгейлерін теңестіру;
4) жергілікті атқарушы органдардың бірдей деңгейде мемлекеттік қызметтер көрсетуін қамтамасыз ету;
5) мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімді жүргізілуін және көрсетілуін қамтамасыз ете алатын мемлекеттік басқару деңгейіне тиісті мемлекеттік қызметтер көрсетуді бекітіп беру жолымен барынша тиімді әрі нәтижелі мемлекеттік қызметтер көрсету;
6) тиісті қызметтерді қабылдап алушылардың қажеттіліктерін жақсылап есепке алу және мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыру мақсатында көрсетілетін қызметтерді атқаруды мүмкіндігінше бюджеттік жүйенің неғұрлым төмен деңгейіне беру арқылы мемлекеттік қызметтер көрсету деңгейін оны қабылдап алушыларға барынша жақындату;
7) әрбір деңгейдегі бюджеттің алынған ресми трансферттер мен кредиттердің тиімді және мақсатты пайдаланылуы үшін жауаптылығы сияқты принциптерге негізделеді.
Бюджетаралық қатынастардың құқықтық негіздері
Бюджетаралық қатынастар республикалық және жергілікті бюджеттерді
әзірлеу, бекіту, атқару, сондай-ақ бюджеттік процесс ауқымындағы орталық
және жергілікті мемлекеттік билік органдарының бюджеттік құзыретін
(құқықтарын) нақтылы айқындау және бекіту, олардың құқықтарын, міндеттерін
және жауапкершіліктерін сақтау жөніндегі Қазақстан Республикасының тиісті
мемлекеттік билік органдары мен жергілікті мемлекеттік басқару органдарының
арасындағы (бюджеттік) қатынастардың жиынтығынан тұрады.
Бюджетаралық қатынастар бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану
және басқару тиімділігін арттыруды нысаналайды, сондай-ақ әкімшілік-
аумақтық құрылыстардың әлеуметтік экономикалық дамуының тиімділігін
арттыруға қолайлы жағдай жасауды көздейді.
Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттердің бюджеттік процестегі
өзара қатынастары бюджетаралық қатынастар болып табылады.
Бюджетаралық қатынастар әдетте, мемлекеттік басқарудың деңгейлері
арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің ара жігін дәлмедәл ажыратуға,
түсімдер мен шығыстарды бюджеттер деңгейлері арасында бірыңғай бөлуге,
сондай-ақ бюджетаралық қатынастарды айқындау әдістерінің біртұтастығы мен
ашықтығына негізделеді.
Бірден ескеретін маңызды жәйт, бюджеттік процесте республикалық бюджеттің
аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерімен өзара тікелей
қатынастарына жол берілмейді.
Мәселен, облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана
бюджетінің бюджеттік процесс ауқымындағы басқа облыстық бюджеттермен,
республикалық маңызы бар қалалар бюджеттерімен өзара қатынастарына, сондай-
ақ бюджеттік процесс ауқымындағы аудандар (облыстық маңызы бар қалалар)
бюджеттерінің бірбірімен өзара қатынастарына тыйым салынады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен орталық мемлекеттік органдар және
облыстардың жергілікті атқарушы органдары заңнамада көзделген жағдайларды
есепке алмағанда, тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар
қалалардың, астананың және аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
бюджеттік процесіне араласа алмайды.
Бюджетаралық қатынас мән-жайына орай шығыстарды немесе түсімдердің
жекелеген түрлерін бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне беру тек Қазақстан
Республикасының Бюджет кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілген
жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінде Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесіндегі бюджетаралық
қатынастар:
облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттері мен
республикалық бюджеттің, сондай-ақ аудандар (облыстық маңызы бар қалалар)
бюджеттері мен жоғары тұрған облыстық бюджеттің өзара қатынастардағы
теңділігі;
айқындалған түсімдердің ара жігін ажырату арқылы нақтылы түсімдерді
бюджеттер арасында тиімді бөлу;
Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бірліктерінің бюджеттік
қамтамасыз етілу деңгейлерін теңестіру;
жергілікті атқарушы органдардың бірдей деңгейде мемлекеттік қызметтер
көрсетуін қамтамасыз ету;
мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімді жүргізілуін және көрсетілуін
қамтамасыз ете алатын мемлекеттік басқару деңгейіне тиісті мемлекеттік
қызметтер көрсетуді бекітіп беру жолымен барынша тиімді әрі нәтижелі
мемлекеттік қызметтер көрсету;
тиісті қызметтерді қабылдап алушылардың қажеттіліктерін жақсылап есепке
алу және мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыру мақсатында
көрсетілетін қызметтерді атқаруды мүмкіндігінше бюджеттік жүйенің неғұрлым
төмен деңгейіне беру арқылы мемлекеттік қызметтер көрсету деңгейін оны
қабылдап алушыларға барынша жақындату;
әрбір деңгейдегі бюджеттің алынған ресми трансферттер мен кредиттердің
тиімді және мақсатты пайдаланылуы үшін жауаптылығы сияқты принциптерге
негізделеді.
Бюджеттік жүйе ауқымындағы бюджетаралық қатынастар республикалық және
облыстық бюджет, сондай-ақ республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті
арасында ресми трансферттермен және бюджеттік кредиттермен реттеледі.
Мысалы, кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджеттен облыстық
бюджеттерге, сондай-ақ Астана және Алматы қалаларының бюджеттеріне:
жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік тапсырысы негізінде кәсіптік
орта оқу орындарында оқитын студенттерге степендиялар төлеуді қамтамасыз
етуге;
жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік тапсырысы негізінде кәсіптік
орта оқу орындарында оқитындар үшін жол жүруге өтемақылар төлеуге;
жаңадан іске қосылатын денсаулық сақтау объектілерін ұстауға;
дәрілік заттарды, вакциналарды және басқа иммунды биологиялық препараттарды
сатып алуға;
жергілікті деңгейдегі қан орталықтарын материалдық-техникалық
жарақтандыруға;
табысы аз отбасылардың 18 жасқа дейінгі балаларына мемлекеттік жәрдемақылар
төлеуге;
мұқтаж мүгедектерді арнайы гигиеналық құралдармен қамтамасыз етуге және
мүгедекті оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес ымдау тілі мамандарының,
жеке көмекшілердің қызметтер көрсетуіне;
қалалық телекоммуникация желілерінің абоненттері болып табылатын әлеуметтік
жағынан қорғалатын азаматтардың телефон үшін абоненттік төлем тарифтерінің
көтерілуін өтеуге;
ауыз сумен жабдықтаудың баламасыз көзі болып табылатын сумен жабдықтаудың
аса маңызды топтық жүйелерінен ауыз су беру жөніндегі қызметтердің құнын
субсидиялауға;
әлеуметтік маңызы бар ауданаралық (қалааралық) және ішкі қатынастарда темір
жол жолаушылар тасымалдарын субсидиялауға;
көші-қон полициясының штат санын ұлғайтуға;
тұқым шаруашылығын дамытуды қолдауға;
асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға;
өңдірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының шығымдылығы мен сапасын арттыруды
колдауға;
көктемгі егіс және жиын-терін жұмыстарын жүргізу үшін қажетті тауар-
материалдық құндылықтарды субсидиялауға;
ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге су жеткізу жөніндегі қызметтердің
құнын субсидиялауға;
мал шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі мен сапасын арттыруды субсидиялауға;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелердің штаттарын ұстауды
қамтамасыз етуге;
жаңадан іске қосылатын білім беру объектілерін ұстауға;
балалардың тамақтануын, тұруын және тестілеу пункттеріне жеткізілуін
ұйымдастыруға;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелерді Интернетке қосуға және
олардың трафигін төлеуге;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелердің кітапхана қорларын
жаңарту үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер сатып алуға және
жеткізуге;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелерде лингафондық және
мультимедиялық кабинеттер жасауға;
бастауыш кәсіптік білім беретін мемлекеттік мекемелердің материалдық-
техникалық базасын нығайтуға;
облыстық (қалалық) педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институттарында
педагог қызметкерлерді қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға;
облыстық (қалалық) педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институттарының
материалдық-техникалық базасын нығайтуға;
арнаулы (түзету) білім беру ұйымдарын арнайы техникалық және орнын
толтырушы құралдармен қамтамасыз етуге ағымдағы нысаналы трансферттер
беріледі.
Сонымен қатар, облыстық бюджеттерге, сондай-ақ Астана және Алматы
қалаларының бюджеттеріне денсаулық сақтау ісін реформалауға және дамытуға,
білім берудің және денсаулық сақтаудың аса маңызды объектілерін салуға,
мектепке дейінгі ұйымдарды салуға және реконструкциялауға ағымдағы
трансферттер көзделеді.
Ал облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерге
қатысты бюджетаралық қатынастар ресми трансферттер, бюджеттік кредиттер
және кірістерді бөлу нормативтері арқылы реттеледі.
Бюджетаралық қатынастарды реттеу нысандарын айқындаған кезде бюджеттер
деңгейлерінің әрқайсысының салықтық әлеуеті, аймақтардың объективтік
бюджеттік қажеттіліктерін бағалау нәтижелері, тиісті бюджеттерге байланысты
дефициттік профициттік мәселелер, бекітілген заттай нормалар ескеріледі,
сондай-ақ оларды реттеу нысандары орта мерзімді фискалдық саясатқа сай
белгіленеді.
Ресми трансферттер жалпы сипаттағы трансферттер, ағымдағы мақсатты
трансферттер және дамуға арналған мақсатты трансферттер болып бөлінеді. Осы
орайда, жергілікті атқарушы органдар нысаналы (мақсатты) трансферттер мен
кредиттерді тек қана олардың мақсатты бағытына сәйкес пайдаланады.
Бұл ретте ескеретін маңызды жәйт, нысаналы трансферттер мен кредиттердің
мақсатты бағытқа сай пайдаланылмаған сомалары ағымдағы қаржы жылының 31
желтоқсанына дейін осы трансферттер мен кредиттерді бөлген жоғары тұрған
бюджетке міндетті түрде қайтарылады. Сонымен қатар, мақсатты трансферттер
мен кредиттердің қаржы жылы ішінде пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған)
сомалары осындай трансферттер мен кредиттерді бөлген жоғары тұрған бюджетке
қаржы жылы аяқталғаннан кейін он күн ішінде міндетті түрде қайтарылуға
жатады.
Дамуға арналған мақсатты трансферттердің қаржы жылы ішінде
пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған) сомалары Қазақстан Республикасы
Бюджет кодексінің 92-бабы 6-тармағының 1) тармақшасында белгіленген
мөлшерде төмен тұрған тиісті бюджеттердің иелігінде қалдырылуы ықтимал.
Әр қаржы жылы сайын республикалық бюджеттен:
Ақмола облысының;
Алматы облысының;
Шығыс Қазақстан облысының;
Жамбыл облысының;
Батыс Қазақстан облысының;
Қарағанды облысының;
Қостанай облысының;
Қызылорда облысының;
Павлодар облысының;
Солтүстік Қазақстан облысының;
Оңтүстік Қазақстан облысының облыстық бюджеттеріне субвенциялар беріледі.
Сонымен бірге республикалық бюджетте Астана және Алматы қалаларының
бюджеттерінен жыл сайынғы бюджеттік алынымдар (алып қоюлар) көзделеді.
Бюджеттік субвенциялар мен бюджеттік алынымдар (алып қоюлар) жалпы
сипаттағы ресми трансферттер болып табылады. Бюджеттік алынымдарды төмен
тұрған бюджеттерден жоғары тұрған бюджетке алу және жоғары тұрған бюджеттен
төмен тұрған бюджеттерге бюджеттік субвенциялар аудару тәртібі мен
кезеңділігін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Жоғары тұрған бюджеттерден төменгі бюджеттерге республикалық немесе
облыстық бюджетте бекітілген сомалар шегінде берілетін ресми трансферттер
бюджеттік субвенциялар болып саналады.
Төменгі бюджеттерден жоғары тұрған бюджеттерге республикалық немесе
облыстық бюджетте бекітілген сомалар шегінде берілетін ресми трансферттер
бюджеттік (алып қоюлар) алынымдарға жатады.
Жалпы сипаттағы ресми трансферттердің көлемдері абсолюттік түрде жылдар
бойынша бөліне отырып:
республикалық бюджет пен облыстық, республикалық маңызы бар қалалар,
астана бюджеттерінің арасында Қазақстан Республикасының заңымен;
облыстық бюджет пен аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің
арасында облыстық мәслихаттың нормативтік құқықтық шешімімен үш жылдық
кезеңге белгіленеді.
Жалпы сипаттағы ресми трансферттердің көлемдері әрбір үш жылда
өзгертіледі және олардың көлемдері тиісті жергілікті бюджеттің кірістері
мен шығыстары көлемдерінің арасындағы айырманы білдіреді.
Жалпы сипаттағы ресми трансферттер жергілікті бюджеттердің бюджеттік
қамтамасыз етілу деңгейін теңестіру және бюджеттің әрбір деңгейі үшін
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде бекітілген шығыстардың
бағыттарына сәйкес көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің стандарттық
деңгейін беру мақсатында бірдей фискалдық мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге
нысаналанады.
Кірістердің болжамды көлемдері аймақтың салықтық әлеуетін (жергілікті
салық салу жүйесінің фискалдық тиімділігін) ескере отырып және бюджеттер
деңгейлері арасындағы түсімдерді бөлу негізінде есептеледі.
Бұл ретте жергілікті бюджеттер шығындарының болжамды көлемінен
кірістерінің болжамды көлемі асып түскен жағдайда жергілікті бюджеттен
жоғары тұрған бюджетке бюджеттік алып қоюлар (алынымдар) белгіленеді.
Сонымен қатар, жергілікті бюджет шығындарының болжамды көлемі кірістердің
болжамды көлемінен асып түскен жағдайда жергілікті бюджетке жоғары тұрған
бюджеттен бюджеттік субвенциялар белгіленеді.
Жергілікті бюджеттер шығындарының болжамды көлемдері олардың ағымдағы
бюджеттік бағдарламаларға, даму бюджеттік бағдарламаларына бөлінуін,
бюджеттік қамтамасыз етілуін, және бекітілетін заттай нормаларды ескеру,
сондай-ақ бюджеттер деңгейлері арасында шығыстарды бөлу негізінде
есептеледі.
Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың құқықтық негіздері
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының тиімділігі
республикалық (орталық мемлекеттік бюджет ретінде) және жергілікті
бюджеттерді мемлекеттің, сондай-ақ оның әкімшілік-аумақтық кұрылыстарының
орталықтандырылған қаржылық (бюджеттік) ресурстары ретінде жоспарлауға
тікелей байланысты болады. Бюджеттік жүйенің тиісті деңгейлерінде жүзеге
асырылатын бюджеттік жоспарлау Қазақстан Республикасының және оның
әкімшілік-аумақтық бірліктерінің орталықтандырылған негізгі ақша қорларын
құру, қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу, сондай-ақ пайдалану (жұмсау) сияқты
барлық стадияларды қамтиды.
Осы орайда, айта кететін бір жәйт, бюджеттік жоспарлау бюджеттің жобасын
әзірлеу, қарау және бюджетті бекіту стадиялары, бюджетті атқару және оның
атқарылуын бақылау стадиялары, бюджеттің атқарылуы туралы есептемені
әзірлеу және бекіту стадиялары сияқты Қазақстан Республикасының Бюджет
кодексінде айқындалған тәртіппен орналасады.
Бюджеттік жоспарлаудың (процестің) мән-жайлары Қазақстан Республикасының
мемлекеттік және бюджеттік құрылысының негіздеріне, мемлекеттің бюджет
саясатының ұстанымдары мен мемлекеттік билік органдарының бюджеттік
жүйедегі құзыретіне (кұқықтарына) сай айқындалады, сондай-ақ оның барлық
стадиялары үш жылдың көлемінде іске асырылады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің жобаларын уақтылы әрі сапалы
әзірлеу республикалық және жергілікті бюджеттік комиссиялар тарапынан
қамтамасыз етіледі.
Бюджеттік жоспарлау Қазақстан Республикасының бюджеті мен оның әкімшілік-
аумақтық құрылыстары бюджеттерінің кірісі мен шығысын, олардың кірісіне
салық салу жүйесінен, мемлекеттік қарыз алу жүйесінен және басқа да түсім
көздерінен түсетін ақшалай ресурстарды басқаруға, сондай-ақ бюджеттік
қаражаттарды шығындар бойынша пайдалануды реттеуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік жоспарлау барысында мемлекеттің қаржылық (бюджеттік)
ресурстарының көлемі мен оларды Қазақстан Республикасының аумағында бөлу
арасындағы баланс (тендестірілім) қамтамасыз етіледі, сондай-ақ әрбір
басымды әрі мақсатты бағытта жұмсалынатын бюджеттік қаражаттар қаржыландыру
көзімен (жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге байланысты республикалық
бюджеттің қаржылық әлеуетімен) тікелей байланыстырылады.
Бюджеттік жоспарлаудың барлық стадиялары ұйымдастыру бюджеттік құқықтық
нормаларымен қатаң регламенттеледі. Республикалық және жергілікті бюджеттер
бір қаржы жылына арналып әзірленетіндіктен (бекіту стадиясынан өткеннен
кейін) тек бір жыл көлемінде, яғни ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан 31
желтоқсанына дейін (оны қоса) жұмыс істейді.
1. Республикалық бюджетті жоспарлаудың құқықтық негіздері
Республикалық бюджетті жоспарлау жоспарланып отырған кезеңге арналған
бюджет түсімдерінің көлемін және қоғамдық — мемлекеттік басымдықтарды
ескере отырып, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму міндеттеріне сәйкес
оларды пайдалану бағыттарын нысаналау әрі айқындау жөніндегі ұсыныстарды
әзірлеу процесі болып табылады.
Республикалық бюджет бір қаржы жылына арналып жоспарланады. Кезекті қаржы
жылына арналған бюджеттің жобасымен бір мезгілде алдағы үш жылдық кезеңге
арналған бюджеттің болжамы жасалады. Республикалық бюджеттің жобасын
әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.
Республикалық бюджет жобасын уақтылы және сапалы әзірлеу, сондай-ақ
бюджетті нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар жасауды қамтамасыз ету
мақсатында бюджеттік комиссия құрылады.
Республикалық бюджеттік комиссия оз қызметін тұрақты негізде жүзеге
асырады.
Республикалық бюджеттік комиссияның құзыреті:
алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясат жөнінде
ұсыныстар жасауды;
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасының көрсеткіштерін
айқындау жөнінде ұсыныстар жасауды;
алдағы үш жылдық кезеңде және жоспарланып отырған қаржы жылында
қаржыландыруға арналған бюджеттік бағдарламаларды іріктеу, орта мерзімді
фискалдық саясатты негізге ала отырып, оларды іске асыру тетігін айқындау
жөнінде ұсыныстар жасауды;
республикалық бюджеттің шығыстарын ұлғайтуды немесе түсімдерін қысқартуды
көздейтін нормативтік құқықтық актілердің жобалары бойынша ұсыныстар
жасауды;
тиісті қаржы жылына арналған бюджеттерді нақтылау жөнінде ұсыныстар
жасауды;
республикалық бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалау
нәтижелерін қарауды және солар бойынша ұсыныстар жасауды;
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде және республикалық Бюджеттік
комиссия туралы Ережеде көзделген өзге де өкілеттіктерді қамтиды.
Республикалық бюджеттік комиссияның, құрамына бюджеттік комиссияның
төрағасы, бюджеттік комиссия төрағасының орынбасарлары, бюджеттік
комиссияның хатшысы және бюджеттік комиссияның мүшелері кіреді.
Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орталық органдар республикалық
бюджеттік комиссияның жұмыс органы болып табылады. Жұмыс органы
республикалық бюджеттік комиссия айқындайтын мерзімдер мен күн тәртіптеріне
сәйкес бюджеттік комиссияның отырыстарына материалдар дайындайды.
Республикалық бюджеттік комиссияның төрағасы осы комиссияның қызметіне
басшылық жасайды және оның отырыстарын өткізеді, комиссияның жұмысын
жоспарлайды әрі оның шешімдерінің іске асырылуына жалпы бақылау жүргізеді,
сондай-ақ комиссия жүзеге асыратын қызметке жауапты болады. Бюджеттік
комиссияның төрағасы болмаған кезде оның функцияларын бюджеттік комиссия
төрағасының өзі тағайындаған орынбасары орындайды.
Республикалық бюджеттік комиссияның хатшысы бюджеттік комиссияның
қызметін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты
үйлестіреді және бюджеттік комиссия отырыстарының хаттамаларын дайындайды.
Республикалық бюджет түсімдерін болжауды республиканың немесе аймақтың
орта мерзімді әлеуметтік-экономикалық даму жоспары және алдағы үш жылдық
кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясат негізінде бюджеттік
жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады.
Аталмыш орта мерзімді фискалдық саясат мемлекеттің алдағы үш жылдық
кезеңге арналған салық-бюджет саясатын, соның ... жалғасы
Бюджетаралық қатынастар республикалық және жергілікті бюджеттерді
әзірлеу, бекіту, атқару, сондай-ақ бюджеттік процесс ауқымындағы орталық
және жергілікті мемлекеттік билік органдарының бюджеттік құзыретін
(құқықтарын) нақтылы айқындау және бекіту, олардың құқықтарын, міндеттерін
және жауапкершіліктерін сақтау жөніндегі Қазақстан Республикасының тиісті
мемлекеттік билік органдары мен жергілікті мемлекеттік басқару органдарының
арасындағы (бюджеттік) қатынастардың жиынтығынан тұрады.
Бюджетаралық қатынастар бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану
және басқару тиімділігін арттыруды нысаналайды, сондай-ақ әкімшілік-
аумақтық құрылыстардың әлеуметтік экономикалық дамуының тиімділігін
арттыруға қолайлы жағдай жасауды көздейді.
Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттердің бюджеттік процестегі
өзара қатынастары бюджетаралық қатынастар болып табылады.
Бюджетаралық қатынастар әдетте, мемлекеттік басқарудың деңгейлері
арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің ара жігін дәлмедәл ажыратуға,
түсімдер мен шығыстарды бюджеттер деңгейлері арасында бірыңғай бөлуге,
сондай-ақ бюджетаралық қатынастарды айқындау әдістерінің біртұтастығы мен
ашықтығына негізделеді.
Бірден ескеретін маңызды жәйт, бюджеттік процесте республикалық бюджеттің
аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерімен өзара тікелей
қатынастарына жол берілмейді.
Мәселен, облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана
бюджетінің бюджеттік процесс ауқымындағы басқа облыстық бюджеттермен,
республикалық маңызы бар қалалар бюджеттерімен өзара қатынастарына, сондай-
ақ бюджеттік процесс ауқымындағы аудандар (облыстық маңызы бар қалалар)
бюджеттерінің бірбірімен өзара қатынастарына тыйым салынады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен орталық мемлекеттік органдар және
облыстардың жергілікті атқарушы органдары заңнамада көзделген жағдайларды
есепке алмағанда, тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар
қалалардың, астананың және аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
бюджеттік процесіне араласа алмайды.
Бюджетаралық қатынас мән-жайына орай шығыстарды немесе түсімдердің
жекелеген түрлерін бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне беру тек Қазақстан
Республикасының Бюджет кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілген
жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінде Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесіндегі бюджетаралық
қатынастар:
облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттері мен
республикалық бюджеттің, сондай-ақ аудандар (облыстық маңызы бар қалалар)
бюджеттері мен жоғары тұрған облыстық бюджеттің өзара қатынастардағы
теңділігі;
айқындалған түсімдердің ара жігін ажырату арқылы нақтылы түсімдерді
бюджеттер арасында тиімді бөлу;
Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бірліктерінің бюджеттік
қамтамасыз етілу деңгейлерін теңестіру;
жергілікті атқарушы органдардың бірдей деңгейде мемлекеттік қызметтер
көрсетуін қамтамасыз ету;
мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімді жүргізілуін және көрсетілуін
қамтамасыз ете алатын мемлекеттік басқару деңгейіне тиісті мемлекеттік
қызметтер көрсетуді бекітіп беру жолымен барынша тиімді әрі нәтижелі
мемлекеттік қызметтер көрсету;
тиісті қызметтерді қабылдап алушылардың қажеттіліктерін жақсылап есепке
алу және мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыру мақсатында
көрсетілетін қызметтерді атқаруды мүмкіндігінше бюджеттік жүйенің неғұрлым
төмен деңгейіне беру арқылы мемлекеттік қызметтер көрсету деңгейін оны
қабылдап алушыларға барынша жақындату;
әрбір деңгейдегі бюджеттің алынған ресми трансферттер мен кредиттердің
тиімді және мақсатты пайдаланылуы үшін жауаптылығы сияқты принциптерге
негізделеді.
Бюджеттік жүйе ауқымындағы бюджетаралық қатынастар республикалық және
облыстық бюджет, сондай-ақ республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті
арасында ресми трансферттермен және бюджеттік кредиттермен реттеледі.
Мысалы, кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджеттен облыстық
бюджеттерге, сондай-ақ Астана және Алматы қалаларының бюджеттеріне:
жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік тапсырысы негізінде кәсіптік
орта оқу орындарында оқитын студенттерге степендиялар төлеуді қамтамасыз
етуге;
жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік тапсырысы негізінде кәсіптік
орта оқу орындарында оқитындар үшін жол жүруге өтемақылар төлеуге;
жаңадан іске қосылатын денсаулық сақтау объектілерін ұстауға;
дәрілік заттарды, вакциналарды және басқа иммунды биологиялық препараттарды
сатып алуға;
жергілікті деңгейдегі қан орталықтарын материалдық-техникалық
жарақтандыруға;
табысы аз отбасылардың 18 жасқа дейінгі балаларына мемлекеттік жәрдемақылар
төлеуге;
мұқтаж мүгедектерді арнайы гигиеналық құралдармен қамтамасыз етуге және
мүгедекті оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес ымдау тілі мамандарының,
жеке көмекшілердің қызметтер көрсетуіне;
қалалық телекоммуникация желілерінің абоненттері болып табылатын әлеуметтік
жағынан қорғалатын азаматтардың телефон үшін абоненттік төлем тарифтерінің
көтерілуін өтеуге;
ауыз сумен жабдықтаудың баламасыз көзі болып табылатын сумен жабдықтаудың
аса маңызды топтық жүйелерінен ауыз су беру жөніндегі қызметтердің құнын
субсидиялауға;
әлеуметтік маңызы бар ауданаралық (қалааралық) және ішкі қатынастарда темір
жол жолаушылар тасымалдарын субсидиялауға;
көші-қон полициясының штат санын ұлғайтуға;
тұқым шаруашылығын дамытуды қолдауға;
асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға;
өңдірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының шығымдылығы мен сапасын арттыруды
колдауға;
көктемгі егіс және жиын-терін жұмыстарын жүргізу үшін қажетті тауар-
материалдық құндылықтарды субсидиялауға;
ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге су жеткізу жөніндегі қызметтердің
құнын субсидиялауға;
мал шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі мен сапасын арттыруды субсидиялауға;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелердің штаттарын ұстауды
қамтамасыз етуге;
жаңадан іске қосылатын білім беру объектілерін ұстауға;
балалардың тамақтануын, тұруын және тестілеу пункттеріне жеткізілуін
ұйымдастыруға;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелерді Интернетке қосуға және
олардың трафигін төлеуге;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелердің кітапхана қорларын
жаңарту үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер сатып алуға және
жеткізуге;
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелерде лингафондық және
мультимедиялық кабинеттер жасауға;
бастауыш кәсіптік білім беретін мемлекеттік мекемелердің материалдық-
техникалық базасын нығайтуға;
облыстық (қалалық) педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институттарында
педагог қызметкерлерді қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға;
облыстық (қалалық) педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институттарының
материалдық-техникалық базасын нығайтуға;
арнаулы (түзету) білім беру ұйымдарын арнайы техникалық және орнын
толтырушы құралдармен қамтамасыз етуге ағымдағы нысаналы трансферттер
беріледі.
Сонымен қатар, облыстық бюджеттерге, сондай-ақ Астана және Алматы
қалаларының бюджеттеріне денсаулық сақтау ісін реформалауға және дамытуға,
білім берудің және денсаулық сақтаудың аса маңызды объектілерін салуға,
мектепке дейінгі ұйымдарды салуға және реконструкциялауға ағымдағы
трансферттер көзделеді.
Ал облыстық және аудандық (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерге
қатысты бюджетаралық қатынастар ресми трансферттер, бюджеттік кредиттер
және кірістерді бөлу нормативтері арқылы реттеледі.
Бюджетаралық қатынастарды реттеу нысандарын айқындаған кезде бюджеттер
деңгейлерінің әрқайсысының салықтық әлеуеті, аймақтардың объективтік
бюджеттік қажеттіліктерін бағалау нәтижелері, тиісті бюджеттерге байланысты
дефициттік профициттік мәселелер, бекітілген заттай нормалар ескеріледі,
сондай-ақ оларды реттеу нысандары орта мерзімді фискалдық саясатқа сай
белгіленеді.
Ресми трансферттер жалпы сипаттағы трансферттер, ағымдағы мақсатты
трансферттер және дамуға арналған мақсатты трансферттер болып бөлінеді. Осы
орайда, жергілікті атқарушы органдар нысаналы (мақсатты) трансферттер мен
кредиттерді тек қана олардың мақсатты бағытына сәйкес пайдаланады.
Бұл ретте ескеретін маңызды жәйт, нысаналы трансферттер мен кредиттердің
мақсатты бағытқа сай пайдаланылмаған сомалары ағымдағы қаржы жылының 31
желтоқсанына дейін осы трансферттер мен кредиттерді бөлген жоғары тұрған
бюджетке міндетті түрде қайтарылады. Сонымен қатар, мақсатты трансферттер
мен кредиттердің қаржы жылы ішінде пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған)
сомалары осындай трансферттер мен кредиттерді бөлген жоғары тұрған бюджетке
қаржы жылы аяқталғаннан кейін он күн ішінде міндетті түрде қайтарылуға
жатады.
Дамуға арналған мақсатты трансферттердің қаржы жылы ішінде
пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған) сомалары Қазақстан Республикасы
Бюджет кодексінің 92-бабы 6-тармағының 1) тармақшасында белгіленген
мөлшерде төмен тұрған тиісті бюджеттердің иелігінде қалдырылуы ықтимал.
Әр қаржы жылы сайын республикалық бюджеттен:
Ақмола облысының;
Алматы облысының;
Шығыс Қазақстан облысының;
Жамбыл облысының;
Батыс Қазақстан облысының;
Қарағанды облысының;
Қостанай облысының;
Қызылорда облысының;
Павлодар облысының;
Солтүстік Қазақстан облысының;
Оңтүстік Қазақстан облысының облыстық бюджеттеріне субвенциялар беріледі.
Сонымен бірге республикалық бюджетте Астана және Алматы қалаларының
бюджеттерінен жыл сайынғы бюджеттік алынымдар (алып қоюлар) көзделеді.
Бюджеттік субвенциялар мен бюджеттік алынымдар (алып қоюлар) жалпы
сипаттағы ресми трансферттер болып табылады. Бюджеттік алынымдарды төмен
тұрған бюджеттерден жоғары тұрған бюджетке алу және жоғары тұрған бюджеттен
төмен тұрған бюджеттерге бюджеттік субвенциялар аудару тәртібі мен
кезеңділігін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Жоғары тұрған бюджеттерден төменгі бюджеттерге республикалық немесе
облыстық бюджетте бекітілген сомалар шегінде берілетін ресми трансферттер
бюджеттік субвенциялар болып саналады.
Төменгі бюджеттерден жоғары тұрған бюджеттерге республикалық немесе
облыстық бюджетте бекітілген сомалар шегінде берілетін ресми трансферттер
бюджеттік (алып қоюлар) алынымдарға жатады.
Жалпы сипаттағы ресми трансферттердің көлемдері абсолюттік түрде жылдар
бойынша бөліне отырып:
республикалық бюджет пен облыстық, республикалық маңызы бар қалалар,
астана бюджеттерінің арасында Қазақстан Республикасының заңымен;
облыстық бюджет пен аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің
арасында облыстық мәслихаттың нормативтік құқықтық шешімімен үш жылдық
кезеңге белгіленеді.
Жалпы сипаттағы ресми трансферттердің көлемдері әрбір үш жылда
өзгертіледі және олардың көлемдері тиісті жергілікті бюджеттің кірістері
мен шығыстары көлемдерінің арасындағы айырманы білдіреді.
Жалпы сипаттағы ресми трансферттер жергілікті бюджеттердің бюджеттік
қамтамасыз етілу деңгейін теңестіру және бюджеттің әрбір деңгейі үшін
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде бекітілген шығыстардың
бағыттарына сәйкес көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің стандарттық
деңгейін беру мақсатында бірдей фискалдық мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге
нысаналанады.
Кірістердің болжамды көлемдері аймақтың салықтық әлеуетін (жергілікті
салық салу жүйесінің фискалдық тиімділігін) ескере отырып және бюджеттер
деңгейлері арасындағы түсімдерді бөлу негізінде есептеледі.
Бұл ретте жергілікті бюджеттер шығындарының болжамды көлемінен
кірістерінің болжамды көлемі асып түскен жағдайда жергілікті бюджеттен
жоғары тұрған бюджетке бюджеттік алып қоюлар (алынымдар) белгіленеді.
Сонымен қатар, жергілікті бюджет шығындарының болжамды көлемі кірістердің
болжамды көлемінен асып түскен жағдайда жергілікті бюджетке жоғары тұрған
бюджеттен бюджеттік субвенциялар белгіленеді.
Жергілікті бюджеттер шығындарының болжамды көлемдері олардың ағымдағы
бюджеттік бағдарламаларға, даму бюджеттік бағдарламаларына бөлінуін,
бюджеттік қамтамасыз етілуін, және бекітілетін заттай нормаларды ескеру,
сондай-ақ бюджеттер деңгейлері арасында шығыстарды бөлу негізінде
есептеледі.
Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың құқықтық негіздері
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының тиімділігі
республикалық (орталық мемлекеттік бюджет ретінде) және жергілікті
бюджеттерді мемлекеттің, сондай-ақ оның әкімшілік-аумақтық кұрылыстарының
орталықтандырылған қаржылық (бюджеттік) ресурстары ретінде жоспарлауға
тікелей байланысты болады. Бюджеттік жүйенің тиісті деңгейлерінде жүзеге
асырылатын бюджеттік жоспарлау Қазақстан Республикасының және оның
әкімшілік-аумақтық бірліктерінің орталықтандырылған негізгі ақша қорларын
құру, қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу, сондай-ақ пайдалану (жұмсау) сияқты
барлық стадияларды қамтиды.
Осы орайда, айта кететін бір жәйт, бюджеттік жоспарлау бюджеттің жобасын
әзірлеу, қарау және бюджетті бекіту стадиялары, бюджетті атқару және оның
атқарылуын бақылау стадиялары, бюджеттің атқарылуы туралы есептемені
әзірлеу және бекіту стадиялары сияқты Қазақстан Республикасының Бюджет
кодексінде айқындалған тәртіппен орналасады.
Бюджеттік жоспарлаудың (процестің) мән-жайлары Қазақстан Республикасының
мемлекеттік және бюджеттік құрылысының негіздеріне, мемлекеттің бюджет
саясатының ұстанымдары мен мемлекеттік билік органдарының бюджеттік
жүйедегі құзыретіне (кұқықтарына) сай айқындалады, сондай-ақ оның барлық
стадиялары үш жылдың көлемінде іске асырылады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің жобаларын уақтылы әрі сапалы
әзірлеу республикалық және жергілікті бюджеттік комиссиялар тарапынан
қамтамасыз етіледі.
Бюджеттік жоспарлау Қазақстан Республикасының бюджеті мен оның әкімшілік-
аумақтық құрылыстары бюджеттерінің кірісі мен шығысын, олардың кірісіне
салық салу жүйесінен, мемлекеттік қарыз алу жүйесінен және басқа да түсім
көздерінен түсетін ақшалай ресурстарды басқаруға, сондай-ақ бюджеттік
қаражаттарды шығындар бойынша пайдалануды реттеуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік жоспарлау барысында мемлекеттің қаржылық (бюджеттік)
ресурстарының көлемі мен оларды Қазақстан Республикасының аумағында бөлу
арасындағы баланс (тендестірілім) қамтамасыз етіледі, сондай-ақ әрбір
басымды әрі мақсатты бағытта жұмсалынатын бюджеттік қаражаттар қаржыландыру
көзімен (жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге байланысты республикалық
бюджеттің қаржылық әлеуетімен) тікелей байланыстырылады.
Бюджеттік жоспарлаудың барлық стадиялары ұйымдастыру бюджеттік құқықтық
нормаларымен қатаң регламенттеледі. Республикалық және жергілікті бюджеттер
бір қаржы жылына арналып әзірленетіндіктен (бекіту стадиясынан өткеннен
кейін) тек бір жыл көлемінде, яғни ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан 31
желтоқсанына дейін (оны қоса) жұмыс істейді.
1. Республикалық бюджетті жоспарлаудың құқықтық негіздері
Республикалық бюджетті жоспарлау жоспарланып отырған кезеңге арналған
бюджет түсімдерінің көлемін және қоғамдық — мемлекеттік басымдықтарды
ескере отырып, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму міндеттеріне сәйкес
оларды пайдалану бағыттарын нысаналау әрі айқындау жөніндегі ұсыныстарды
әзірлеу процесі болып табылады.
Республикалық бюджет бір қаржы жылына арналып жоспарланады. Кезекті қаржы
жылына арналған бюджеттің жобасымен бір мезгілде алдағы үш жылдық кезеңге
арналған бюджеттің болжамы жасалады. Республикалық бюджеттің жобасын
әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.
Республикалық бюджет жобасын уақтылы және сапалы әзірлеу, сондай-ақ
бюджетті нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар жасауды қамтамасыз ету
мақсатында бюджеттік комиссия құрылады.
Республикалық бюджеттік комиссия оз қызметін тұрақты негізде жүзеге
асырады.
Республикалық бюджеттік комиссияның құзыреті:
алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясат жөнінде
ұсыныстар жасауды;
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасының көрсеткіштерін
айқындау жөнінде ұсыныстар жасауды;
алдағы үш жылдық кезеңде және жоспарланып отырған қаржы жылында
қаржыландыруға арналған бюджеттік бағдарламаларды іріктеу, орта мерзімді
фискалдық саясатты негізге ала отырып, оларды іске асыру тетігін айқындау
жөнінде ұсыныстар жасауды;
республикалық бюджеттің шығыстарын ұлғайтуды немесе түсімдерін қысқартуды
көздейтін нормативтік құқықтық актілердің жобалары бойынша ұсыныстар
жасауды;
тиісті қаржы жылына арналған бюджеттерді нақтылау жөнінде ұсыныстар
жасауды;
республикалық бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалау
нәтижелерін қарауды және солар бойынша ұсыныстар жасауды;
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде және республикалық Бюджеттік
комиссия туралы Ережеде көзделген өзге де өкілеттіктерді қамтиды.
Республикалық бюджеттік комиссияның, құрамына бюджеттік комиссияның
төрағасы, бюджеттік комиссия төрағасының орынбасарлары, бюджеттік
комиссияның хатшысы және бюджеттік комиссияның мүшелері кіреді.
Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орталық органдар республикалық
бюджеттік комиссияның жұмыс органы болып табылады. Жұмыс органы
республикалық бюджеттік комиссия айқындайтын мерзімдер мен күн тәртіптеріне
сәйкес бюджеттік комиссияның отырыстарына материалдар дайындайды.
Республикалық бюджеттік комиссияның төрағасы осы комиссияның қызметіне
басшылық жасайды және оның отырыстарын өткізеді, комиссияның жұмысын
жоспарлайды әрі оның шешімдерінің іске асырылуына жалпы бақылау жүргізеді,
сондай-ақ комиссия жүзеге асыратын қызметке жауапты болады. Бюджеттік
комиссияның төрағасы болмаған кезде оның функцияларын бюджеттік комиссия
төрағасының өзі тағайындаған орынбасары орындайды.
Республикалық бюджеттік комиссияның хатшысы бюджеттік комиссияның
қызметін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты
үйлестіреді және бюджеттік комиссия отырыстарының хаттамаларын дайындайды.
Республикалық бюджет түсімдерін болжауды республиканың немесе аймақтың
орта мерзімді әлеуметтік-экономикалық даму жоспары және алдағы үш жылдық
кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясат негізінде бюджеттік
жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады.
Аталмыш орта мерзімді фискалдық саясат мемлекеттің алдағы үш жылдық
кезеңге арналған салық-бюджет саясатын, соның ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz