Сотта мемлекет мүддесін білдіру― прокуратура қызметінің бағыты ретінде
КІРІСПЕ . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . 5
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ МЕН МӘНІ . . . 6.22
§ 1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері. . 6.10
§.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдардың
жүйесіндегі прокуратураның орыны мен атқаратын рөлі. . . . . . . . . . . . . 11.18
§.1.3 Қылмыстық істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы,
және оның атқаратын рөлі; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19.22
II ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН МАЗМҰНЫ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23.36
§ 2.1 Прокуратураға тән функциялармен олардың мәні . . . . . . . . . . . . . . 23.29
§ 2.2 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық құдалау . . . . . . . . . . . . 30.36
III ТАРАУ ПРОКУРОРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР
БОЙЫНША БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСУЫ. . . . . . . 37.60
§ 3.1 Прокурор басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы
ретінде . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37.42
§ 3.2 Прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен дәлелдерді зерттеуі. . . . 43.49
§ 3.3 Прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі . . . . . . . . . . . . . . . . 50.53
§ 3.4 Сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері. . . . . . . . . . . . . . 54.60
ҚОРЫТЫНДЫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63.67
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ МЕН МӘНІ . . . 6.22
§ 1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері. . 6.10
§.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдардың
жүйесіндегі прокуратураның орыны мен атқаратын рөлі. . . . . . . . . . . . . 11.18
§.1.3 Қылмыстық істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы,
және оның атқаратын рөлі; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19.22
II ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН МАЗМҰНЫ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23.36
§ 2.1 Прокуратураға тән функциялармен олардың мәні . . . . . . . . . . . . . . 23.29
§ 2.2 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық құдалау . . . . . . . . . . . . 30.36
III ТАРАУ ПРОКУРОРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР
БОЙЫНША БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСУЫ. . . . . . . 37.60
§ 3.1 Прокурор басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы
ретінде . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37.42
§ 3.2 Прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен дәлелдерді зерттеуі. . . . 43.49
§ 3.3 Прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі . . . . . . . . . . . . . . . . 50.53
§ 3.4 Сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері. . . . . . . . . . . . . . 54.60
ҚОРЫТЫНДЫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63.67
Біздің мемлекетімізде барлық тиісті органдар құрылып, экономикамыз алға басты, халықтың әл-ауқаты жақсарды. Конституция мен заң ― халық пен биліктің арасындағы келіссөз. Осы келіссөз тиімді жүзеге асырылмаса, демократия да, мемлекет те, тәртіп те болмайды. Қарапайым азаматттардың ісін қорғау мәселесі прокуратура мен ішкі істер министірлігінің, сот жүйесінің қолында. Прокуратура республика аумағында заңдардың Қазақстан Республикасы Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырып жатыр, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады. Осы орайда прокуратура органдары өздерінің қадағалау тәртіптерін күшейтуге тиіс. [ 1 С.1-2 ]
Прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды анықтау және жою үшін шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту, қылмыстық қудалауды іске асыру жолымен заңдардың дәл және біріңғай қолданылуына жоғары қадағалауды іске асыруды қамтамасыз ететін арнаулы өкілетті адамдардың прокурорлар қызметі, яғни мемлекет атынан іске асырылатын ерекше қызмет ретінде сипаттауға болады. Сонымен, прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы, ол, мемлекет атынан іске асырылады, жергілікті органдардан тәуелсіз, тек Қазақстан Республикасының Президентіне ғана бағынышты. Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық министірліктер мен ведомстваларға, оларға бағынышты мекемелерге, кәсіпорындарға, атқару және басқару органдарына, сондай-ақ қоғамдық ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты жүргізіледі.
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің заңдарды біріңғай орындауын бақылауға және анықталған заң бұзушылықтарды жоюға тиіс.
Заңда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық қадағалау актілері барлық органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға міндетті.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз етудің негізгі жолы болып табылады. Сонымен, Конституция мен заңдарды және барлық өзге де шығарылған нормативтік-құқықтық актілердің қолданыстағы заңға сәйкес келуін сақтау заңдылықтың маңыздылығын құрайды.
Қазақстанда мемлекеттілікті дамытумен қатар республикалық органдардың жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгерді, қызметті жаңа мазмұндармен толықтырылды, оның функциялары да өзгерді. Бірақ, қызметтерінің негізгі мазмұны заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту, мемлекеттің мүдделерін әлеуметтік-экономикалық, саяси құқықтарын және азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы шешуші мәселелері болды. Сотта мемлекеттің мүддесін қолдай отырып, қылмыстық, азаматтық немесе басқа сот ісі барысында прокурор заңға сәйкес өз өкілеттігін жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаусыз осы кезеңдерде құқық қорғау толыққанды болмайды. Қылмыстық сот ісінде жалпы қорғауды қамтамасыз ету қажеттілігі туралы көпшіліктің мүддесін еске салу қажет. Заңға сәйкес келмейтін дәлелдер мен істер бойынша, соттың шешімімен, үкімімен, соттың басқа қаулысымен келіспеушілік, бас тарту немесе жоғары тұрған сотқа соттың наразылығы туралы қаулысын өзгерту мақсатында, прокурор істі қайта қарауға беруге құқылы. Сот-құқықтық жүйесі әлемдік тәжірибеге сәйкес, тәуелсіз мемлекетте қабылданған Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстері, ҚР Жоғары Сот Пленумының “Сот билігі туралы заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы” 14.05.1998 жылғы №1, “Соттарда қылмыстық жаза тағайындау кезінде заңдарды сақталу туралы” 30.04.1999 жылғы № 1 қаулылары және тағы басқа қолданысқа енгізілген кейін одан әрі дамытылды және жетілдірілді. Бұл нормативтік актілер әлеуметтік әділет қағидаттарын өмірде жүйелі түрде жүргізуге, әділ сот талқылауларын қамтамасыз ету және қылмыстық заңды дұрыс қолдану мақсаттарында соттарда әр қылмыстық істі қылмыстық процесстің міндеттері мен қағидаттарына сәйкес шешуге назар аудартады.
Прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды анықтау және жою үшін шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту, қылмыстық қудалауды іске асыру жолымен заңдардың дәл және біріңғай қолданылуына жоғары қадағалауды іске асыруды қамтамасыз ететін арнаулы өкілетті адамдардың прокурорлар қызметі, яғни мемлекет атынан іске асырылатын ерекше қызмет ретінде сипаттауға болады. Сонымен, прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы, ол, мемлекет атынан іске асырылады, жергілікті органдардан тәуелсіз, тек Қазақстан Республикасының Президентіне ғана бағынышты. Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық министірліктер мен ведомстваларға, оларға бағынышты мекемелерге, кәсіпорындарға, атқару және басқару органдарына, сондай-ақ қоғамдық ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты жүргізіледі.
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің заңдарды біріңғай орындауын бақылауға және анықталған заң бұзушылықтарды жоюға тиіс.
Заңда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық қадағалау актілері барлық органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға міндетті.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз етудің негізгі жолы болып табылады. Сонымен, Конституция мен заңдарды және барлық өзге де шығарылған нормативтік-құқықтық актілердің қолданыстағы заңға сәйкес келуін сақтау заңдылықтың маңыздылығын құрайды.
Қазақстанда мемлекеттілікті дамытумен қатар республикалық органдардың жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгерді, қызметті жаңа мазмұндармен толықтырылды, оның функциялары да өзгерді. Бірақ, қызметтерінің негізгі мазмұны заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту, мемлекеттің мүдделерін әлеуметтік-экономикалық, саяси құқықтарын және азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы шешуші мәселелері болды. Сотта мемлекеттің мүддесін қолдай отырып, қылмыстық, азаматтық немесе басқа сот ісі барысында прокурор заңға сәйкес өз өкілеттігін жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаусыз осы кезеңдерде құқық қорғау толыққанды болмайды. Қылмыстық сот ісінде жалпы қорғауды қамтамасыз ету қажеттілігі туралы көпшіліктің мүддесін еске салу қажет. Заңға сәйкес келмейтін дәлелдер мен істер бойынша, соттың шешімімен, үкімімен, соттың басқа қаулысымен келіспеушілік, бас тарту немесе жоғары тұрған сотқа соттың наразылығы туралы қаулысын өзгерту мақсатында, прокурор істі қайта қарауға беруге құқылы. Сот-құқықтық жүйесі әлемдік тәжірибеге сәйкес, тәуелсіз мемлекетте қабылданған Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстері, ҚР Жоғары Сот Пленумының “Сот билігі туралы заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы” 14.05.1998 жылғы №1, “Соттарда қылмыстық жаза тағайындау кезінде заңдарды сақталу туралы” 30.04.1999 жылғы № 1 қаулылары және тағы басқа қолданысқа енгізілген кейін одан әрі дамытылды және жетілдірілді. Бұл нормативтік актілер әлеуметтік әділет қағидаттарын өмірде жүйелі түрде жүргізуге, әділ сот талқылауларын қамтамасыз ету және қылмыстық заңды дұрыс қолдану мақсаттарында соттарда әр қылмыстық істі қылмыстық процесстің міндеттері мен қағидаттарына сәйкес шешуге назар аудартады.
Кітаптар мен монографиялар:
1 Назарбаев.Н.Ә. “Тәуелсіздікке бес жыл”. Алматы 1996 жыл. . . . . . . . . . . . . .
2 М.С.Нәрікбаев, Р.Н.Юрченко, М.М.Алиев Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдылығын қолданудың маңызды мәселелері. Астана 1996 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
3 Вицин.С. Прокуратура в правовом государстве. Москва 1997 год. . . . . . . . . .
4 Бахтыбаев.І.Ж. Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы нормативтік құқықтық актілер жинағы. Алматы “Рауан” 1997 жыл. . . . . . . . . .
5 Прокурорлық қадағалу (оқу бағдарламасы) Алматы Қазақ мемлекеттік заң университетінің кітапханасы 1998 жыл. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6 Алексеев.А.И, Ястребов.В.Б Профессия-прокурор. Москва 1998 год. . . . . . .
7 Толеубекова.Б.Х Уголовно-процессуальное права Республика Казахстан Алматы 1998 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 Прокурорский надзор (жауаптар мен сұрақтар) Жаңа заңгер 1999 жыл. . . . .
9 В.И.Басков. Курс прокурорского надзора Москва. Зарцело 1999 год. . . . . . .
10 Алексеев.В.Б, Измайлова.Ф.Ш Конституционная законность и прокурорский надзор Москва 1999 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11 Бессарабов.В.Г Прокуратура Россий в системе государственного кантроле Москва 1999 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12 Ақпарова.Р.Н Қазақстан Республикасының прокуратура органдары Алматы “Дәнекер” 2000 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13 Бахтыбаев.І.Ж Қазақстан Республикасының Конституциялық қадағалу. Алматы “Жеті Жарғы” 2000 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14 Ибрагимов.Х.Ю Провоохранительные органы. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы “Дәнекер” 2000 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . .
15 Бекбергенов.Н.А Провоохранительная система в Республики Казахстан. Астана 2000 год. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
16 Бахтыбаев.І.Ж Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау Алматы “Жеті Жарғы” 2000 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. .
17 Винокуров.Ю.Е және тағы басқалар, Прокурорский надзор. Оқулық 3-баслым Москва 2001 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . .. . . . . .. . .. .
18 Мерзодинов.Е.С Прокурорский надзор в Республике Казахстан за саблюдением прав и свобод человека и гражданина. Алматы 2001 год. . . . . . .
19 Тәуелсіздік жағдайындағы Қазақстан прокуратурасы. Алматы 2001год. . . .
20 Утибаев.Г.К Надзор за законностью рассмотрения уголовных дел в судах. жинақта. Прокуратура Казахстана в условиях независимости. Алматы-2001 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21 М.М.Алиев. Прокурорский надзор в Республики Казахстан Оқу әдістемелік материалдар Алматы “Жеті Жарғы” 2002 жыл. . . . . . . . . . . . . .. .
22 Келдібаев.М.Х, Огородников.А.А Прокурорский надзор. Учебник Санк-Петербург. 2002 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ..
23 Алауханов Е, Рахметов С. Жаза практикалық оқу құралы "Өркениет " 1998ж.
24 Нуралиева А.С. Роль судебного следствия во всестороннем, полном,объективном исследований доказательств по уголовному делу /Дис.автореферат/Алматы 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25 Толеубекова Б.Х.., Халиков К.Х., Нуралиева А.С., Тыныбеков С.Т. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: . . . . . ..
26 Байтұқбаев.Ж.И Мемлекеттік үкімет органдары жүйесіндегі прокуратураның функцияларымен құқықтық мәртебесі. “Автореферат”. Алматы 2003 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27 Алиев.М.М Қазақстан Республикасының сот жүйесі және Құқық қорғау органдары Астана 2004 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .
28 Байтұқбаев.Ж.И “Правовой статус и функций прокуратуры в системе органов государственной власти” Автореферат. Алматы. 2003 год. . . . . . . . . .
29 Өтебаев.Ғ.Қ Сотта мүдделерді білдіру. Қазақстан Республикасының Әділет органдары Мемлекеттік және өзге де ұйымдар қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институты. Астана 2004 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
30 Айтмухамбетов.Т.К Проблемы теорий и практики пресмотра пригаворов и постанавлений судов.”Дисертация” Республики Казахстан Алматы 2004 год. .
31 Құсайнов.Ш.Қ Қазақстан Республикасының сот ісін жүргізудегі айыптаушының процессуалдық жағдайы. “Автореферат” Қарағанды 2004 ж. .
32 Сматлаев.Б.М Прокурордың қылмыстық істерді қосымша тергеу үшін қайтаруы.”Автореферат” Қарағанды. 2004 жыл. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33 Журсінбаев.С.К Прокурорский надзор Казахстане; Учебник. Алматы 2004.
34 Өтебаев.Ғ.Қ Мемлекеттік айыптаушының соттағы сөзі. Оқулық Алматы 2004 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35 М.С.Нәрікбаев, Ғ.Қ.Өтебаев, М.М.Алиев Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау Астана 2005 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36 Кенжибекова.Э.П Қылмыстық іс қозғау сатысындағы дәлелдеу мәселелері “Дисертация” Алматы 2006 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
37 Строгович.М.С. Право обвиняемого на защиту и
презумпция невиновности.// Москва,1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .
38 Прокурорский надзор// Ю.Е.Винокуровтың редакциялығымен. Москва. Экзамен 2000 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39 Прокурорский надзор в Росийской Федераций // под редакций А.А.Чувилева Москва 2000 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . .. ..
Мерзімді басылымдар:
1 Скуратов.Ю.И. Концептуальные вопросы развития прокуратуры в период правовой реформы в РФ// Прокуратура в правовом государстве. Материалы многосторонней встречи, организавонной Советом Европы совместно с Генеральный Прокуратурой РФ Москва 1997 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 М.С.Нәрікбаев Дорога к правосудию (запечатленные мгновения)/ Әділ сотқа жол (есте қалған сәттер)/ Алматы. “Елимай контакт” 1997 жыл. . . .. . . .
3 Құжаттардағы халқаралық құқық: Оқулық/ құрастырған Н.Т.Балатов, Г.М.Мелков 1997 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Когамов.М.Ч. Предварительное расследование угаловных дел. Алматы 1998 год. Его же Процессуальное положение прокурора в угаловном судопроизводстве Казахстана// Проблемы совершенствование прокурорского надзора на современном этапе. Астана 1999 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 Темйрбулатов.С.Г Роль и место прокуратуры в системе обеспечения конституционной законности // Проблемы совершенствованые прокурорского надзора на совершенном этапе. Астана 1999 год. . . . . . . . . . . .
6 Темушкин.О.П Проблемы прокурорского надзора на современном этапе // Проблемы совершенствования прокурорского надзора. Материалы научно-практической конференции. Москва 1997 г с 44 қараңыз. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Практикалық материалы:
1. Архив Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының № 12350/54 үкімі. . .
2. Архив Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының № 34575155008554 қаулысы. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Нормативтік – құқықтық актлер:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1993 жыл. Алматы “Жеті Жарғы” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 16 шілде 1997 жыл. Алматы. “ЮРИСТ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . .
3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі 13 желтоқсан 1997 жыл. Алматы. “ЮРИСТ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқару кодексі 13 желтоқсан 1997 жыл. Алматы. “ЮРИСТ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 Қазақстан Республикасы “Прокуратура туралы” Заңы 21 желтоқсан 1995 жыл. Алматы. “ЮРИСТ” . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
6 Қазақстан Республикасының Сот жүйесі және қазылар мәртебесі туралы Заңы 25 маусым 2000 жыл. Алматы “ЮРИСТ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7 “Қылмыстық іс бойынша сот қаулыларының заңдылығына прокурорлық қадағалау жүргізу туралы” Қазақстан Республикасы Бас прокурорының міндетін атқарушының 17 шілде 1996 жылғы № 23 бұйрығы. . . . . . . . . . . . . . .
8 Бас прокурорының 15 шілде 2003 жылғы № 43 бұйрығы. Прокурорлық қадағалау туралы Бас прокурордың нормативтік құқықтық актілер жинағы Астана 1999 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 Қазақстан Республикасының Бас прокурордың “Қылмыстық істерді сотта қарауды заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы” 23 ақпан 2001 жылғы № 24 бұйрығы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10 Қазақстан Республикасының Бас прокурорының 19 шілде 2001 жылғы Прокурорлық қадағалау деп аталатын саласында алдын ала тергеу және анықтау заңдылығына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы № 88 бұйрығы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 Назарбаев.Н.Ә. “Тәуелсіздікке бес жыл”. Алматы 1996 жыл. . . . . . . . . . . . . .
2 М.С.Нәрікбаев, Р.Н.Юрченко, М.М.Алиев Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдылығын қолданудың маңызды мәселелері. Астана 1996 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
3 Вицин.С. Прокуратура в правовом государстве. Москва 1997 год. . . . . . . . . .
4 Бахтыбаев.І.Ж. Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы нормативтік құқықтық актілер жинағы. Алматы “Рауан” 1997 жыл. . . . . . . . . .
5 Прокурорлық қадағалу (оқу бағдарламасы) Алматы Қазақ мемлекеттік заң университетінің кітапханасы 1998 жыл. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6 Алексеев.А.И, Ястребов.В.Б Профессия-прокурор. Москва 1998 год. . . . . . .
7 Толеубекова.Б.Х Уголовно-процессуальное права Республика Казахстан Алматы 1998 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 Прокурорский надзор (жауаптар мен сұрақтар) Жаңа заңгер 1999 жыл. . . . .
9 В.И.Басков. Курс прокурорского надзора Москва. Зарцело 1999 год. . . . . . .
10 Алексеев.В.Б, Измайлова.Ф.Ш Конституционная законность и прокурорский надзор Москва 1999 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11 Бессарабов.В.Г Прокуратура Россий в системе государственного кантроле Москва 1999 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12 Ақпарова.Р.Н Қазақстан Республикасының прокуратура органдары Алматы “Дәнекер” 2000 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13 Бахтыбаев.І.Ж Қазақстан Республикасының Конституциялық қадағалу. Алматы “Жеті Жарғы” 2000 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14 Ибрагимов.Х.Ю Провоохранительные органы. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы “Дәнекер” 2000 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . .
15 Бекбергенов.Н.А Провоохранительная система в Республики Казахстан. Астана 2000 год. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
16 Бахтыбаев.І.Ж Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау Алматы “Жеті Жарғы” 2000 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. .
17 Винокуров.Ю.Е және тағы басқалар, Прокурорский надзор. Оқулық 3-баслым Москва 2001 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . .. . . . . .. . .. .
18 Мерзодинов.Е.С Прокурорский надзор в Республике Казахстан за саблюдением прав и свобод человека и гражданина. Алматы 2001 год. . . . . . .
19 Тәуелсіздік жағдайындағы Қазақстан прокуратурасы. Алматы 2001год. . . .
20 Утибаев.Г.К Надзор за законностью рассмотрения уголовных дел в судах. жинақта. Прокуратура Казахстана в условиях независимости. Алматы-2001 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21 М.М.Алиев. Прокурорский надзор в Республики Казахстан Оқу әдістемелік материалдар Алматы “Жеті Жарғы” 2002 жыл. . . . . . . . . . . . . .. .
22 Келдібаев.М.Х, Огородников.А.А Прокурорский надзор. Учебник Санк-Петербург. 2002 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ..
23 Алауханов Е, Рахметов С. Жаза практикалық оқу құралы "Өркениет " 1998ж.
24 Нуралиева А.С. Роль судебного следствия во всестороннем, полном,объективном исследований доказательств по уголовному делу /Дис.автореферат/Алматы 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25 Толеубекова Б.Х.., Халиков К.Х., Нуралиева А.С., Тыныбеков С.Т. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: . . . . . ..
26 Байтұқбаев.Ж.И Мемлекеттік үкімет органдары жүйесіндегі прокуратураның функцияларымен құқықтық мәртебесі. “Автореферат”. Алматы 2003 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27 Алиев.М.М Қазақстан Республикасының сот жүйесі және Құқық қорғау органдары Астана 2004 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .
28 Байтұқбаев.Ж.И “Правовой статус и функций прокуратуры в системе органов государственной власти” Автореферат. Алматы. 2003 год. . . . . . . . . .
29 Өтебаев.Ғ.Қ Сотта мүдделерді білдіру. Қазақстан Республикасының Әділет органдары Мемлекеттік және өзге де ұйымдар қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институты. Астана 2004 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
30 Айтмухамбетов.Т.К Проблемы теорий и практики пресмотра пригаворов и постанавлений судов.”Дисертация” Республики Казахстан Алматы 2004 год. .
31 Құсайнов.Ш.Қ Қазақстан Республикасының сот ісін жүргізудегі айыптаушының процессуалдық жағдайы. “Автореферат” Қарағанды 2004 ж. .
32 Сматлаев.Б.М Прокурордың қылмыстық істерді қосымша тергеу үшін қайтаруы.”Автореферат” Қарағанды. 2004 жыл. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33 Журсінбаев.С.К Прокурорский надзор Казахстане; Учебник. Алматы 2004.
34 Өтебаев.Ғ.Қ Мемлекеттік айыптаушының соттағы сөзі. Оқулық Алматы 2004 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35 М.С.Нәрікбаев, Ғ.Қ.Өтебаев, М.М.Алиев Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау Астана 2005 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36 Кенжибекова.Э.П Қылмыстық іс қозғау сатысындағы дәлелдеу мәселелері “Дисертация” Алматы 2006 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
37 Строгович.М.С. Право обвиняемого на защиту и
презумпция невиновности.// Москва,1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .
38 Прокурорский надзор// Ю.Е.Винокуровтың редакциялығымен. Москва. Экзамен 2000 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39 Прокурорский надзор в Росийской Федераций // под редакций А.А.Чувилева Москва 2000 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . .. ..
Мерзімді басылымдар:
1 Скуратов.Ю.И. Концептуальные вопросы развития прокуратуры в период правовой реформы в РФ// Прокуратура в правовом государстве. Материалы многосторонней встречи, организавонной Советом Европы совместно с Генеральный Прокуратурой РФ Москва 1997 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 М.С.Нәрікбаев Дорога к правосудию (запечатленные мгновения)/ Әділ сотқа жол (есте қалған сәттер)/ Алматы. “Елимай контакт” 1997 жыл. . . .. . . .
3 Құжаттардағы халқаралық құқық: Оқулық/ құрастырған Н.Т.Балатов, Г.М.Мелков 1997 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Когамов.М.Ч. Предварительное расследование угаловных дел. Алматы 1998 год. Его же Процессуальное положение прокурора в угаловном судопроизводстве Казахстана// Проблемы совершенствование прокурорского надзора на современном этапе. Астана 1999 год. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 Темйрбулатов.С.Г Роль и место прокуратуры в системе обеспечения конституционной законности // Проблемы совершенствованые прокурорского надзора на совершенном этапе. Астана 1999 год. . . . . . . . . . . .
6 Темушкин.О.П Проблемы прокурорского надзора на современном этапе // Проблемы совершенствования прокурорского надзора. Материалы научно-практической конференции. Москва 1997 г с 44 қараңыз. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Практикалық материалы:
1. Архив Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының № 12350/54 үкімі. . .
2. Архив Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының № 34575155008554 қаулысы. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Нормативтік – құқықтық актлер:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1993 жыл. Алматы “Жеті Жарғы” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 16 шілде 1997 жыл. Алматы. “ЮРИСТ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . .
3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі 13 желтоқсан 1997 жыл. Алматы. “ЮРИСТ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқару кодексі 13 желтоқсан 1997 жыл. Алматы. “ЮРИСТ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 Қазақстан Республикасы “Прокуратура туралы” Заңы 21 желтоқсан 1995 жыл. Алматы. “ЮРИСТ” . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
6 Қазақстан Республикасының Сот жүйесі және қазылар мәртебесі туралы Заңы 25 маусым 2000 жыл. Алматы “ЮРИСТ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7 “Қылмыстық іс бойынша сот қаулыларының заңдылығына прокурорлық қадағалау жүргізу туралы” Қазақстан Республикасы Бас прокурорының міндетін атқарушының 17 шілде 1996 жылғы № 23 бұйрығы. . . . . . . . . . . . . . .
8 Бас прокурорының 15 шілде 2003 жылғы № 43 бұйрығы. Прокурорлық қадағалау туралы Бас прокурордың нормативтік құқықтық актілер жинағы Астана 1999 жыл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 Қазақстан Республикасының Бас прокурордың “Қылмыстық істерді сотта қарауды заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы” 23 ақпан 2001 жылғы № 24 бұйрығы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10 Қазақстан Республикасының Бас прокурорының 19 шілде 2001 жылғы Прокурорлық қадағалау деп аталатын саласында алдын ала тергеу және анықтау заңдылығына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы № 88 бұйрығы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ – ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
“СОТТА МЕМЛЕКЕТ МҮДДЕСІН БІЛДІРУ―
ПРОКУРАТУРА ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ”
Орындаған
3 курс, кундізгі бөлімнің
студенті ________________________
Ғылыми жетекші
з.ғ.к, доцент ______________________
Норма бақылаушы _______________________
Кафедра меңгерушісінің,
рұқсатымен қорғауға ______________________
жіберілді
з.ғ.д., профессор
г. Алматы 2009
ГЛОСАРИЙ
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің өзіндік түрі. Оның
басқа мемлекеттік қызмет түрлерінен өзгешелігі Қазақстан Республикасының
Конституциясының дәл сақталуын тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де
құқықтық актілердің заңға сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана
берілген құралдардың көмегімен анықталған құқық бұзушылықтарды жоюға
шаралар қабылдайтын қызметтердің ерекше мазмұнымен анықталады.
Прокуратура Қазақстан Республикасының Конституциясының 83 бабына
сәйкес “мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің,
анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің
заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады. Заңдылықтың кез келген заң
бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың
Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де құқықтық
актілерге наразылық жасайды. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді,
сондай-ақ заңдармен белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге
асырады”.
Сот актілерінің заңдылығын қадағалау қылмыстық және азаматтық
істерді қарау кезінде заңдарды қолдану жөнінде түсініктемелер беру, сот
үкімдерінің, шешімдерінің, ұйғарымдары мен қаулылырының заңдылығы мен
негізділігін тексеру бойынша жоғары тұрған соттардың іс жұргізушілік
қызметі арқылы жүзеге асырылады.
Прокурор үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор франсуз
тіліндегі “procteur” латын тілінің “қамқоршылық жасайтын” деген сөздерінен
шыққан ол прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
Наразылық прокурордың қарсылық білдіруі жалпы қадағалауды, сондай-
ақ соттарда қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезінде заңдардың
орындалуын қадағалауды жүзеге асыру барысында прокурор анықтаған заң
бұзушылықты жоюдың негізгі құқықтық құралдарының бірі болып табылады.
Бұлтартпау шарасы қылмыстық істе тергеу мен соттан қашып кетеді
немесе қылмыстық іс бойынша ақиқатты айқындауға кедергі келтіреді, не
болмаса қылмыстық іс әрекет жасайды деп пайымдауға негіз болған кезде,
сондай ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін айыпталушыға қолданатын
заңмен белгіленген іс жүргізу шарасы.
Нормативтік акт мемлекеттік уәкілетті органы қабылдайтын жазбаша
ресми құжат; құқық нормаларын белгілейді, өзгертеді немесе алып тастайды.
Нормативтік актілер өзара қатаң ирархиялық бағыныстылыққа тұзіледі, кез
келген нормативтік актінің заңды күші осыған байаысты болады.
Принцип латын сөзінен аударғанда “негіз, бастама” деген ұғымды
білдіреді. Жалпы принціп деп басқарушы идеялармен ережелерін айтады.
Прокуратураға қатысты, оның ұйымдастырылуымен қызметінің
принціптері, Конституцияда “Прокуратура туралы заңда” бекітілген, оның
мақсаттарын, құқықтық табиғатын, сондай-ақ прокурорлардың өкілеттігін және
мемлекет аумағында заңдылықты қамтамасызету барысында басшылыққа алатын
ережелерді айтамыз.
Функция латын сөзінің “қызмет шеңбері, мақсаты” деген түсінікті
береді. Кез келген органның соның ішінде прокуратураныңда ұйымдастырылуын,
құрылымдармен құзреттігін оларға жүктелген функциялар айқындайды.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 - 5
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ
МӘРТЕБЕСІ МЕН МӘНІ 6-22
§ 1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен
міндеттері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6-10
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдардың 11-18
жүйесіндегі прокуратураның орыны мен атқаратын рөлі; . . . . . .
. . . 19-22
§ 1.3 Қылмыстық істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы,
және оның атқаратын рөлі; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . .
II ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН
МАЗМҰНЫ . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 23-36
§ 2.1 Прокуратураға тән функциялармен олардың мәні . . . . . . . 23-29
. . . . 30-36
§ 2.2 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық құдалау . . . . . . .
. .
III ТАРАУ ПРОКУРОРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША БАСТЫ СОТ
ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСУЫ . . . . 37-60
§ 3.1 Прокурор басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы
ретінде; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37-42
. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 43-49
§ 3.2 Прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен дәлелдерді зерттеуі. 50-53
54-60
§ 3.3 Прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі. . . . . . . . .
. . . . .
§ 3.4 Сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері; . . . . .
. . . . .
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61-62
. . . . . . . . . . . . . . .
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . . . . .63-67
. .
Р Е Ф Е Р А Т
Бітіру жұмысымның тақырыбы: Сотта мемлекет мүддесін білдіру-
прокуратура қызметінің бағыты ретінде.
Жұмыс: Кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттердің тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі мен таңдаудың мақсаты негізделген.
Прокурорлық қадағалау мәселелері мен сотта мемлекет мүддесін білдіру сондай-
ақ заңдарды қадағалау шараларын нығайту айқындалған.
Бірінші тарауда прокуратура органдарының Конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық қадағалаудың
түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық істерді соттарда
қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің жалпы сипаттамасы
атап өтілген.
Екінші тарауда прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары
мен мазмұны, прокуратураға тән функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге
асыратын қылмыстық қудалаудың жалпы сипаттамасы қарастырылған.
Үшінші тарауда прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына бағытталған. Сонымен қатар, прокурор басты сот талқылауына
мемлекеттік айыптаушы ретінде, прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен
дәлелдерді зерттеуі, прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі, сондай-ақ
сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері көрсетілген.
Қорытындыда негізгі тұжырымдар қалыптастырылған.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің 3 курс студенті Д.С.Дуйсековтың
дипломдық жұмысына
СЫН―ПІКІР
Дипломдық жұмыс Сотта мемлекет мүддесін білдіру- прокуратура
қызметінің бағыты ретінде тақырыпқа арналған.
Алғашқы тарауында прокуратура органдарының конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні қарастырылған. Тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық
қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық
істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің
жалпы сипаттамасы атап өтілген.
Жұмыстың екінші тарауында автор прокуратура органдары қызметінің
негізгі бағыттары мен мазмұнын атап өткен. Мұнда прокуратураға тән
функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалаудың
өзекті мәселелері қарастырылған.
Ал, үшінші тарауы прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына қатысуына арналған.
Қорыта айтқанда, Д.С.Дуйсековтың дипломдық жұмысында прокуратураның
мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын
анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданатыны, сондай-ақ Қазақстан
Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де
құқықтық актілерге наразылық жасайтыны жан-жақты ашылған.
Студент осы мәселеге қатысты заңгер зерттеушілердің арасында пікір-
таласты жан-жақты қарастырып, зерттеген.
Еңбекте дипломдық жұмыстың тақырыбын талдаудың тереңдігі, сараптаудың
жан-жақтылығы, ой-пікірлерді ұсынудың сауаттылығы сияқты барлық талаптар өз
деңгейінде орындалған.
Сондай-ақ жұмыстың мақсатын ашуға әдебиеттер жеткілікті пайдаланылған.
Дегенмен, автор жұмысында практикалық материалдарды аз пайдаланған.
Оның мәтінін теру барысында да біршама қателіктерді жіберіп алған.
Алайда, жұмысты қорғауға бағыт беруге болады, айтылған сын оның
жағымды, жақтарына кері әсер етпеуі тиіс.
Сын-пікір білдіруші
Қаз.ҰПУ-нің доценті,
заң ғылымдарының
кандидаты
Э.П.Кенжибекова
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің 3 курс студенті М.А.Махметовтың
дипломдық жұмысына
СЫН―ПІКІР
Дипломдық жұмыс Заң бұзушылық айқындалған жағдайдағы
прокуратураның құқықтық актілерінің маңызы тақырыпқа арналған.
Алғашқы тарауында прокуратура органдарының конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні қарастырылған. Тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық
қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі,прокуратураның
құқықтық актілерінің жүйесінің жалпы сипаттамасы атап өтілген.
Жұмыстың екінші тарауында автор прокуратура органдары қызметінің
негізгі бағыттары мен мазмұнын атап өткен. Мұнда прокуратураға тән
функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалау,
қылымыстық істерді соттарда қаралуына прокурордың қатысуы және оның
атқаратын рөлінің өзекті мәселелері қарастырылған.
Ал, үшінші тарауы прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына қатысуына арналған.
Қорыта айтқанда, М.А.Махметовтың дипломдық жұмысында прокуратураның
мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын
анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданатыны, сондай-ақ Қазақстан
Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де
құқықтық актілерге наразылық жасайтыны жан-жақты ашылған.
Студент осы мәселеге қатысты заңгер зерттеушілердің арасында пікір-
таласты жан-жақты қарастырып, зерттеген.
Еңбекте дипломдық жұмыстың тақырыбын талдаудың тереңдігі, сараптаудың
жан-жақтылығы, ой-пікірлерді ұсынудың сауаттылығы сияқты барлық талаптар өз
деңгейінде орындалған.
Сондай-ақ жұмыстың мақсатын ашуға әдебиеттер жеткілікті пайдаланылған.
Дегенмен, автор жұмысында практикалық материалдарды аз пайдаланған.
Оның мәтінін теру барысында да біршама қателіктерді жіберіп алған.
Алайда, жұмысты қорғауға бағыт беруге болады, айтылған сын оның
жағымды, жақтарына кері әсер етпеуі тиіс.
Сын-пікір білдіруші
Қаз.ҰПУ-нің доценті,
заң ғылымдарының
кандидаты
Э.П.Кенжибекова
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ – ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
“СОТТА МЕМЛЕКЕТ МҮДДЕСІН БІЛДІРУ―
ПРОКУРАТУРА ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ”
Орындаған
3 курс, кундізгі бөлімнің
студенті ________________________
Ғылыми жетекші
з.ғ.к, доцент ______________________
Норма бақылаушы _______________________
Кафедра меңгерушісінің,
рұқсатымен қорғауға ______________________
жіберілді
з.ғ.д., профессор
г. Алматы 2009
ГЛОСАРИЙ
Прокурорлық қадағалау – мемлекеттік қызметтің өзіндік түрі. Оның
басқа мемлекеттік қызмет түрлерінен өзгешелігі Қазақстан Республикасының
Конституциясының дәл сақталуын тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де
құқықтық актілердің заңға сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана
берілген құралдардың көмегімен анықталған құқық бұзушылықтарды жоюға
шаралар қабылдайтын қызметтердің ерекше мазмұнымен анықталады.
Прокуратура – Қазақстан Республикасының Конституциясының 83 бабына
сәйкес “мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің,
анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің
заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады. Заңдылықтың кез келген заң
бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың
Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де құқықтық
актілерге наразылық жасайды. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді,
сондай-ақ заңдармен белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге
асырады”.
Сот актілерінің заңдылығын қадағалау – қылмыстық және азаматтық
істерді қарау кезінде заңдарды қолдану жөнінде түсініктемелер беру, сот
үкімдерінің, шешімдерінің, ұйғарымдары мен қаулылырының заңдылығы мен
негізділігін тексеру бойынша жоғары тұрған соттардың іс жұргізушілік
қызметі арқылы жүзеге асырылады.
Прокурор – үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор франсуз
тіліндегі “procteur” латын тілінің “қамқоршылық жасайтын” деген сөздерінен
шыққан ол прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
Наразылық – прокурордың қарсылық білдіруі жалпы қадағалауды, сондай-
ақ соттарда қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезінде заңдардың
орындалуын қадағалауды жүзеге асыру барысында прокурор анықтаған заң
бұзушылықты жоюдың негізгі құқықтық құралдарының бірі болып табылады.
Бұлтартпау шарасы – қылмыстық істе тергеу мен соттан қашып кетеді
немесе қылмыстық іс бойынша ақиқатты айқындауға кедергі келтіреді, не
болмаса қылмыстық іс әрекет жасайды деп пайымдауға негіз болған кезде,
сондай ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін айыпталушыға қолданатын
заңмен белгіленген іс жүргізу шарасы.
Нормативтік акт – мемлекеттік уәкілетті органы қабылдайтын жазбаша
ресми құжат; құқық нормаларын белгілейді, өзгертеді немесе алып тастайды.
Нормативтік актілер өзара қатаң ирархиялық бағыныстылыққа тұзіледі, кез
келген нормативтік актінің заңды күші осыған байаысты болады.
Принцип – латын сөзінен аударғанда “негіз, бастама” деген ұғымды
білдіреді. Жалпы принціп деп басқарушы идеялармен ережелерін айтады.
Прокуратураға қатысты, оның ұйымдастырылуымен қызметінің
принціптері, Конституцияда “Прокуратура туралы заңда” бекітілген, оның
мақсаттарын, құқықтық табиғатын, сондай-ақ прокурорлардың өкілеттігін және
мемлекет аумағында заңдылықты қамтамасызету барысында басшылыққа алатын
ережелерді айтамыз.
Функция – латын сөзінің “қызмет шеңбері, мақсаты” деген түсінікті
береді. Кез келген органның соның ішінде прокуратураныңда ұйымдастырылуын,
құрылымдармен құзреттігін оларға жүктелген функциялар айқындайды.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 - 5
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ МЕН МӘНІ . . . 6-22
§ 1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері. . 6-
10
§.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдардың
жүйесіндегі прокуратураның орыны мен атқаратын рөлі. . . . . . . . . . . .
. 11-18
§.1.3 Қылмыстық істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы,
және оның атқаратын рөлі; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 19-22
II ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН МАЗМҰНЫ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23-36
§ 2.1 Прокуратураға тән функциялармен олардың мәні . . . . . . . . . . . .
. . 23-29
§ 2.2 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық құдалау . . . . . . . . . . . .
30-36
III ТАРАУ ПРОКУРОРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР
БОЙЫНША БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСУЫ. . . . . . . 37-60
§ 3.1 Прокурор басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы
ретінде . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37-42
§ 3.2 Прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен дәлелдерді зерттеуі. . . . 43-
49
§ 3.3 Прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі . . . . . . . . . . . . .
. . . 50-53
§ 3.4 Сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері. . . . . . . . . . .
. . . 54-60
ҚОРЫТЫНДЫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 61-62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 63-67
Р Е Ф Е Р А Т
Бітіру жұмысымның тақырыбы: Сотта мемлекет мүддесін білдіру-
прокуратура қызметінің бағыты ретінде.
Жұмыс: Кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттердің тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі мен таңдаудың мақсаты негізделген.
Прокурорлық қадағалау мәселелері мен сотта мемлекет мүддесін білдіру сондай-
ақ заңдарды қадағалау шараларын нығайту айқындалған.
Бірінші тарауда прокуратура органдарының Конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық қадағалаудың
түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық істерді соттарда
қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің жалпы сипаттамасы
атап өтілген.
Екінші тарауда прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары
мен мазмұны, прокуратураға тән функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге
асыратын қылмыстық қудалаудың жалпы сипаттамасы қарастырылған.
Үшінші тарауда прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына бағытталған. Сонымен қатар, прокурор басты сот талқылауына
мемлекеттік айыптаушы ретінде, прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен
дәлелдерді зерттеуі, прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі, сондай-ақ
сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері көрсетілген.
Қорытындыда негізгі тұжырымдар қалыптастырылған.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің 3 курс студенті Д.С.Дуйсековтың
дипломдық жұмысына
СЫН―ПІКІР
Дипломдық жұмыс Сотта мемлекет мүддесін білдіру- прокуратура
қызметінің бағыты ретінде тақырыпқа арналған.
Алғашқы тарауында прокуратура органдарының конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні қарастырылған. Тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық
қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық
істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің
жалпы сипаттамасы атап өтілген.
Жұмыстың екінші тарауында автор прокуратура органдары қызметінің
негізгі бағыттары мен мазмұнын атап өткен. Мұнда прокуратураға тән
функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалаудың
өзекті мәселелері қарастырылған.
Ал, үшінші тарауы прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына қатысуына арналған.
Қорыта айтқанда, Д.С.Дуйсековтың дипломдық жұмысында прокуратураның
мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын
анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданатыны, сондай-ақ Қазақстан
Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де
құқықтық актілерге наразылық жасайтыны жан-жақты ашылған.
Студент осы мәселеге қатысты заңгер зерттеушілердің арасында пікір-
таласты жан-жақты қарастырып, зерттеген.
Еңбекте дипломдық жұмыстың тақырыбын талдаудың тереңдігі, сараптаудың
жан-жақтылығы, ой-пікірлерді ұсынудың сауаттылығы сияқты барлық талаптар өз
деңгейінде орындалған.
Сондай-ақ жұмыстың мақсатын ашуға әдебиеттер жеткілікті пайдаланылған.
Дегенмен, автор жұмысында практикалық материалдарды аз пайдаланған.
Оның мәтінін теру барысында да біршама қателіктерді жіберіп алған.
Алайда, жұмысты қорғауға бағыт беруге болады, айтылған сын оның
жағымды, жақтарына кері әсер етпеуі тиіс.
Сын-пікір білдіруші
Қаз.ҰПУ-нің доценті,
заң ғылымдарының
кандидаты
Э.П.Кенжибекова
КІРІСПЕ
Біздің мемлекетімізде барлық тиісті органдар құрылып, экономикамыз
алға басты, халықтың әл-ауқаты жақсарды. Конституция мен заң ― халық пен
биліктің арасындағы келіссөз. Осы келіссөз тиімді жүзеге асырылмаса,
демократия да, мемлекет те, тәртіп те болмайды. Қарапайым азаматттардың
ісін қорғау мәселесі прокуратура мен ішкі істер министірлігінің, сот
жүйесінің қолында. Прокуратура республика аумағында заңдардың Қазақстан
Республикасы Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің
анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің
заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырып жатыр, заңдылықтың кез келген
заң бұзылуын анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады. Осы орайда
прокуратура органдары өздерінің қадағалау тәртіптерін күшейтуге тиіс. [ 1
С.1-2 ]
Прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды анықтау және жою үшін
шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту, қылмыстық қудалауды іске
асыру жолымен заңдардың дәл және біріңғай қолданылуына жоғары қадағалауды
іске асыруды қамтамасыз ететін арнаулы өкілетті адамдардың прокурорлар
қызметі, яғни мемлекет атынан іске асырылатын ерекше қызмет ретінде
сипаттауға болады. Сонымен, прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы, ол,
мемлекет атынан іске асырылады, жергілікті органдардан тәуелсіз, тек
Қазақстан Республикасының Президентіне ғана бағынышты. Прокурорлық
қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық
министірліктер мен ведомстваларға, оларға бағынышты мекемелерге,
кәсіпорындарға, атқару және басқару органдарына, сондай-ақ қоғамдық
ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты жүргізіледі.
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің заңдарды біріңғай
орындауын бақылауға және анықталған заң бұзушылықтарды жоюға тиіс.
Заңда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық
қадағалау актілері барлық органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдарға және
азаматтарға міндетті.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз етудің
негізгі жолы болып табылады. Сонымен, Конституция мен заңдарды және барлық
өзге де шығарылған нормативтік-құқықтық актілердің қолданыстағы заңға
сәйкес келуін сақтау заңдылықтың маңыздылығын құрайды.
Қазақстанда мемлекеттілікті дамытумен қатар республикалық
органдардың жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгерді, қызметті жаңа
мазмұндармен толықтырылды, оның функциялары да өзгерді. Бірақ,
қызметтерінің негізгі мазмұны заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту,
мемлекеттің мүдделерін әлеуметтік-экономикалық, саяси құқықтарын және
азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы шешуші
мәселелері болды. Сотта мемлекеттің мүддесін қолдай отырып, қылмыстық,
азаматтық немесе басқа сот ісі барысында прокурор заңға сәйкес өз
өкілеттігін жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаусыз осы кезеңдерде құқық
қорғау толыққанды болмайды. Қылмыстық сот ісінде жалпы қорғауды қамтамасыз
ету қажеттілігі туралы көпшіліктің мүддесін еске салу қажет. Заңға сәйкес
келмейтін дәлелдер мен істер бойынша, соттың шешімімен, үкімімен, соттың
басқа қаулысымен келіспеушілік, бас тарту немесе жоғары тұрған сотқа соттың
наразылығы туралы қаулысын өзгерту мақсатында, прокурор істі қайта қарауға
беруге құқылы. Сот-құқықтық жүйесі әлемдік тәжірибеге сәйкес, тәуелсіз
мемлекетте қабылданған Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстері, ҚР
Жоғары Сот Пленумының “Сот билігі туралы заңдарды қолданудың кейбір
мәселелері туралы” 14.05.1998 жылғы №1, “Соттарда қылмыстық жаза тағайындау
кезінде заңдарды сақталу туралы” 30.04.1999 жылғы № 1 қаулылары және тағы
басқа қолданысқа енгізілген кейін одан әрі дамытылды және жетілдірілді. Бұл
нормативтік актілер әлеуметтік әділет қағидаттарын өмірде жүйелі түрде
жүргізуге, әділ сот талқылауларын қамтамасыз ету және қылмыстық заңды дұрыс
қолдану мақсаттарында соттарда әр қылмыстық істі қылмыстық процесстің
міндеттері мен қағидаттарына сәйкес шешуге назар аудартады.
Қылмыстық, немесе өзге сот ісін жүргізу барысында сотта мемлекет
мүддесін білдіре отырып, прокурор “Прокуратура туралы” заңға, сондай-ақ
Республиканың қылмыстық істер жүргізу және өзге де заңдарға сәйкес
апелляциялық (кассациялық) және қадағалау тәртібінде өз өкілеттігін жүзеге
асырады.
Соттың (судьяның) іс бойынша шығарған шешімімен, үкімімен немесе
өзге қаулысымен оның заңға сәйкессіздігі немесе негіссіздігі бойынша
келіспеген жағдайда, прокурор істі қайта қарау немесе құқықтық актінің
күшін жою, не өзгерту туралы жоғары тұрған сотқа наразылық беруге құқылы.
Соттарда істер талқылауына қатысушы прокурорлардың алдында тек іс
жүргізу ғана емес, сондай-ақ сот төрелігін жүзеге асыру кезіндегі
заңдылықтың маңызды кепілі ретінде, соттарда заңдардың орындалуының
әлеуметтік маңызын қадағалау міндеті тұрады. Прокурор өзінің сот
талқылауына қатысуымен сотта дәлелдемелерді толық, жан-жақты және
объективті зеріттелуіне, сотталушы ретінде жауапқа тартылған адамның
кінәсін анықтауға, оның жасаған қылмысына дұрыс баға беруге, сотталушыға
заңмен негізделген әділ жаза тағайындауға, заңды шешім шығаруға
көмектеседі. Прокурор сот процесіне қатысып және мемлекет мүддесін білдіре
отырып, сот трибунасын қылмыс жасаған адамды жалпыға бірдей сотталуына, сот
талқылауының үнемі тәрбиелік рөлді орындауына, түрлі сот процестерінен
тиесілі қорытындылар шығаруға пайдалануы керек.
ҚР Бас прокуроры, прокуратура органдарының орталықтандыру
қағидаттарын қатаң сақтай отырып, өзінің бұйрықтарымен, нұсқауларымен
қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығын сақталуын қадағалауды жүзеге
асырушы прокурордың процесуалдық тәуелсіздігін нығайтады. Аталған
“Қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығына прокурорлық қадағалауды
ұйымдастыру туралы”. [ 2. C.10] 23.02.2001жылғы № 24 бұйрығында Бас
прокурор мынаны ұсынады: “Тараптардың бәсекелестік және теңдік қағидаттары
негізінде сотқа қатысуы заңды және негізді сот қаулысын шығаруға мүмкіндік
тудыруы керек. Айыпты қолдау кезінде өз көзқарасын сотта зерттелген
дәлелдемелердің негізінде анықтасын”.
Тергеу органдарымен жіберілетін заң бұзушылықтар мен
кемшіліктердің анықталуына байланысты, соттар істерде көбіне қосымша
тергеуге дұрыс қайтарады. Сондай-ақ, прокурорлардың наразылықтары бойынша
бұзылатын, яғни жеткіліксіз негіздер бойынша шығарылған сот
қаулыларыда аз емес. Кейде соттар істердің мәнін тыңдап, олар бойынша
заңды, негізді және әділ үкім шығаруға болатын істерді қосымша
тергеуге
жолдайды. Ал кейбір кезде соттар айыпталушының, жәбірленушінің, куәнің
жауаптарындағы маңыздары аз қарама-қайшылықтарды жою үшін қылмыстық істерді
қарайды. Мұндай жағдайларда прокурордың наразылығы мен судьяның қаулысы сот
қатесін түзетудің жалғыз іс жүргізу құралы болып табылады, себебі негізсіз
қаулы прокурордың наразылығы бойынша бұзылады. Прокурордың сотқа қатысуы
соттың заңды және негізді үкім қабылдауының кепілі ғана болып қоймайды,
сондай-ақ қылмысты алдын-алу және құқықты насихаттау жөніндегі жұмыс
нысандарының бірі болып табылады. Қылмыстық істер бойынша сотта мемлекеттік
айыпты қолдау, мемлекетте заңдардың дәл және біркелкі орындалуын
қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі прокурорлық қызметтің басымды
бағыттарының бірі болып табылады. [3. C.259] Қылмыстық іс талқыланып
жатқан сотта қатысып отырған прокурор, айыптауды қолдау арқылы мемлекет
мүддесін білдіреді және мемлекеттік айыптаушы болып табылады.
Прокурор, әлсіз әл-ауқатына байланысты, талапты өз бетімен қорғай
алмайтын жәбірленушінің мүддесін қорғау үшін, өз әрекеті үшін мүліктік
жауапкершілікке тартылатын айыпталушыға немесе тұлғаға талап қою құқығы
бар; сондай-ақ мемлекет мүддесіне талап етеді. Прокурордың өзіне айыптау
қорытындысымен түскен іс бойынша, Заң белгілеген шешімдер мен мерзімдер
тізіміне сәйкес және сол мерзім ішінде іс жүргізу әрекеттерін атқарады. Осы
мерзім он күннен асыру мүмкін емес. Прокурордың шешімдері өзі зеріттеген,
ҚР ҚІЖК-нің 281 бабында көрсетілген жағдайларды тексеру нәтижесіне
негізделу тиіс; айыпталушыға танылып отырған әрекеттің жасалғанын және бұл
әрекетте қылмыс құрамының бар-жоғын, істе оны тоқтатуға әкелетін мән-
жайлардың бар жоғын, тағылған айыптың негізді-негізсіз екенін, оның істе
бар дәлелдемелермен расталатынын, айыпталушыға іс бойынша барлық анықталған
және дәлелденген қылмыстық әрекеттері бойынша айып тағылғанын-тағылмағанын,
алдын ала тергеу жүргізуде қылмыстық іс жүргізу заңын елеулі бұзушылыққа
жол берілгені-берілмегенін тексеруге міндетті.
Мәселеге тікелей айтсақ, прокуратура бүгін- көпшіліктің заң
бұзушылығына, бастама алып, қарсы тұрған, ҚР ҚІЖК және заң күші бар
“Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы” заңында қарастырылған,
құқықтық ықпал жасау тұтқаларын пайдаланатын, жеке-дара және тәуелсіз
орган.
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ МЕН
МӘНІ
§1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 83 бабына және
“Прокуратура туралы” заңның 1 бабына сәйкес “прокуратура мемлекет атынан
Республика аумағында заңдардың Қазақстан Республикасы Президенті
Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және
біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің анықтама мен тергеудің,
әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды
жүзеге асырады. Заңдылықтың кез келген заң бұзылуын анықтау мен жою жөнінде
шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың Конституциясы мен заңдарына
қайшы келетін заңдарға, өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды.
Прокуратура сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңдармен
белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады”.
Үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор франсуз тіліндегі
procteur деген латын тілінің “қамқоршылық жасайтын” деген сөздерінен шыққан
ол прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы және “Прокуратура туралы” ҚР
Заңы прокуратураның мемлекеттік органдар арасындағы дербес жүйе ретінде,
ал прокурорлық қадағалауды прокуратура органы ретінде анықталады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бөлімінің 3 бабына сәйкес
республикадағы мемлекеттік билік біртұтас. Ол Конституция мен заңдар
негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың
тежемелік және тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы өзара іс-қимыл жасау
қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады.
Прокуратураға қатысты ережелер Қазақстан Республикасы
Конституциясының “ Соттар және сот төрелігі” бөліміне енгізілген. Бірақ бұл
жерде прокуратура соттармен қатар сот билігіне ие болады дегенді
білдірмейді. Прокуратура органдарының міндеттерімен функцияларының
сипаттамасы прокуратураны биліктің сот тармағына, сондай-ақ басқа атқарушы
мен заң шығарушы тармақтарына жатпайтынына ешқандай кумән келтірмейді.
Прокуратура органдары биліктің үш тармағының әрқайсысымен
функциональды байланысты болса да, ешқайсысына толығымен жатпайды.
Мемлекеттік құрылымдағы прокуратураның мұндай өзіндік жағдайы билік
тармақтарының қызметін теңестіруге және олардың оңтайлы іс-қимылын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, мемлекеттік қызметтің және түрі ретінде
прокурорлық қадағалаудың өзгешелігі туады.
Осы айтылғандардың оқу курстарын игеруде маңызды принципальды
бірнеше ережелер шығады.
Біріншіден, прокурорлық қадағалау- бұл прокуратурадан басқа
мемлекеттік, қоғамдық, дербес немесе өзге ұйымдар, мекемелер немесе
лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік қызметтің дербес,
ерекше түрі.
Екіншіден, прокурорлық қадағалау Қазақстан Республикасының
мемлекеті атынан жүзеге асырылады. Осы ережелердің маңыздылығын прокурордың
қадағалауды іске асыра отырып, құқық бұзушылықтарды анықтау, оларды жоюға
және жергілікті өзін-өзі басқару, атқарушы немесе сот биліктерінің жеке
органдары атынан емес, олардың барлық жиынтығына сәйкес кінәлі адамдарды
жазалауда шараларды қолдануы.
Үшіншіден, прокурорлық қадағалау- мемлекеттік қызметтің өзіндік
түрі. Прокуратура органдары басқа мемлекеттік қызмет органдарынан
өзгешелігі Қазақстан Республикасының Конституциясының дәл сақталуын
тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де құқықтық актілердің заңға
сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана берілген құралдардың көмегімен
анықталған құқық бұзушылықтарды жоюға шаралар қабылдайтын қызметтердің
ерекше мазмұны мен анықталады.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің басқа нысандарынан, ең
алдымен мемлекеттік функцияларды орындауда өзінің тағайындалуымен
ерекшелінеді.
Мемлекеттік басқарудың жеке органдары мен сот органдарына жүктелген
кейбір қадағалау міндеттері осы қызметтердің бір бөлігін ғана құрайды;
мемлекеттік басқару органдары үшін- бұл атқару және басқару қызметі; сот
мемлекеттік басқару органдары үшін сот әділдігі. Прокурорлық биліктің
мемлекеттік басқару билік органдарынан және әділ соттан ерекшеліндіретін
өзінің өзгешелігі бар.
Прокуратура қадағалауды іске асыру кезінде, заңда аталғандарды
қоспағанда, басқа органдардың шешімдерін өзінің шешімдерімен ауыстырмайды,
құқық бұзушыларға жазалау шараларын қолданбайды, керісінше құзіретті
органдардың, лауазымды адамдардың, ұйымдардың заң бұзушылықты жоюын талап
етеді. Атап айтқанда, прокурорлық шара қолдану жолымен мемлекеттік
органдардың, лауазымды адамдардың қызметіне бақылау жасамай, олардың
әкімшілік қызметіне арласпай заң бұзушылықтарды жою бойынша шаралар
қолданады. Заңдардың және жарлықтардың дәл әрі біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалаудың субьектісі Қазақстан Республикасының Бас прокуроры және
оған бағынышты прокурорлар болып табылады.
Осыған байланысты, прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды
анықтау және жою үшін шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту,
қылмыстық қудалауды іске асыру жолымен заңдардың дәл және біріңғай
қолданылуына жоғары қадағалауды іске асырудың қамтамасыз ететін арнаулы
өкілетті адамдардың прокурорлардың қызыметкері мемлекет атынан іске
асырылатын мемлекеттік қызметтің ерекше түрі ретінде сипаттауға болады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 83 бабына Прокуратура туралы
заңның 2-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы төменгі
тұрған прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және республика Бас
прокурорына бағындыра отырып, басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды
адамдардан тәуелсіз біріңғай орталықтандырылған жүйені құрайды. Қазақстан
Республикасы Президенті прокуратураға қатысы бойынша жоғары мемлекеттік
саты болып табылады.
“Қазақстан Республикасы Президенті туралы” Қазақстан Республикасы
Конституциясының заңының 13 бабына сәйкес Президент Парламент Сенатының
келісімі мен Бас прокурорды бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды, және
қызметтен босатады. Осы Конституциялық заңның 19 бабына сәйкес Президент
прокуратура органдарының қызметкерлеріне сыныптық шендер береді. Осыған
байланысты Қ.Р-нің Президенті прокуратура органдарын тікелей
қалыптастырады, және олардың қызметтеріне бақылау жасайды. Сонымен,
прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы, ол, мемлекет атынан іске асырылады,
жергілікті органдардан тәуелсіз, тек Қазақстан Республикасының
Президентіне ғана бағынышты.
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарына және
үкіметке, барлық министірліктер мен ведомстваларға оларға бағынышты
мекемелерге, кәсіпорындарға, атқару және басқару органдарына, сондай-ақ
қоғамдық ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты әрекет
етеді. Прокурорлар жоғарыда аталған субьектілердің заңдарды біріңғай
орындалуға, бақылауға және білінген заң бұзушылықтарды жоюға тиіс. Заңда
белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық қадағалау
актілері барлық органдарға, ұйымдарға лауазымды адамдарға және азаматтарға
міндетті.
Прокурорлық қадағалаудың мәні, сондай-ақ біздің қоғамдағы құқықтың
рөлімен анықталады. Президенттің 1997 жылғы 11 қазандағы “Қазақстан-2030,
Гүлдену, қауіпсіздік және барлық Қазақстандықтардың әлаухатын жақсарту”
Қазақстан халықына жолдаған жолдауында “Қазақстандағы мемлекеттік
құрылыстың болашағы тікелей қазіргі кезеңде шешілетін әлеуметтік-
экономикалық міндеттерге тікелей байланысты”деп көрсетілген.
[ 4 С.63] Осы әлеуметтік рөлді орындаудың құқығы көп жағдайда заңның дәл
орындалуына байланысты. Осыған орай прокуратура тәрізді орган құру қоғаммен
мемлекетті дамытудағы құқық пен заңдылықтың әлеуметтік рөліне қатысты
обьективті қажеттілік болып табылады.
Осыған сәйкес, прокурорлық қадағалау-бұл тек кез келген қол сұғушылық
пен заңсыздыққа қарсы ғана емес, сондай-ақ құқықты қамтамасыз ететін қарым-
қатынасқа қарсы әрекеттің мықты және сенімді кепілі. Құқықты мемлекет
қараудағы ең маңыздысы прокурорлық қадағалау заңдарды қолданудағы жоғары
қадағалау болып табылады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен міндеттері:
“Прокуратура туралы” Қазақстан Республикасының Заңының 4-бабына сәйкес
прокурорлық қызметінің мақсаты анықталады. Оның мақсаты Конституция мен
заңдардың үстем тұруын қамтамасыз ету адамның және азаматтардың
құқықтарымен бостандықтарын қорғау мақсатында, Қазақстан Республикасы
Конституциясының, заңдарының және Президетінің Жарлықтарының және өзге
де нормативтік құқықтық актілердің дәл әрі біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан:
1 Конституцияның Заң актілерінің және Республика Президенті актілерінің
бұзылуын анықтап оларды жою шараларын қолданады.
2 Жедел-іздестіру қызметінің анықтама мен тергеудің әкімшілік және
атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына қадағалауды жүзеге асырады.
3 Сотта мемлекет мүддесін білдіреді.
4 Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға және
басқа да құқықтық актілерге наразылық жасайды.
5 Заңда белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық құдалауды жүзеге
асырады.
6 Статистикалық көрсеткіштердің тұтастығын, обьективтілігін және
жеткіліктілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік құқықтық
статистиканы қалыптастырады, арнайы есепке алуды жүргізеді, құқықтық
статистика және арнайы есепке алу саласындағы заңдардың қолданылуын
қадағалауды жүзеге асырады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен міндеттері өзара тығыз
байланысты. Прокурорлық қадағалаудың мақсаты деп, тұтас алғанда
прокуратураның барлық қызметіне бағытталған жетістіктерінің нәтижесі, соның
ішінде оның маңызды функциясы прокурорлық қадағалау болып анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты прокуратураның мәртебесімен, мемлекеттегі
оның алатын орны және рөлімен анықталады. Нәтижесінде олар Қазақстан
Республикасы Конституциясы мен, прокуратура туралы заңмен, Қазақстан
Республикасы прокуратура органдарының қызметтерін реттейтін басқа да заң
актілерімен анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері өте көп және бір-бірінен деңгейі
мазмұны, шешімдерінің құралдары, осы міндеттерді шешетін және алға қосатын
прокуратура органдарының құзыреті бойынша бөлінеді. Прокурорлық
қадағалаудың міндеттері үш түрге бөлінуі мүмкін. Жалпы арнаулы, және жеке
(нақты).
Аталған міндеттер бір-бірімен өзара байланысты және әр
деңгейде. Жеке міндеттерді шешу (ең төменгі деңгей ) прокурорлық
қадағалаудың
арнаулы міндеттерін шешуге себепші болады. Өз кезегінде арнаулы
міндеттерді ойдағыдай шешу прокурорлық қадағалау міндеттерінің ең жоғары
деңгейі жалпы шешімдерге бағынышты.
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері Қазақстан Республикасы
Конституциясы мен, Прокуратура туралы Қазақстан Республикасы Заңы мен,
бірқатар басқа да нормативтік құқықтық актілермен, мысалға Қылмыстық іс
жүргізу және Азаматтық іс жүргізу заңымен анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері жоғары қадағалауды іске
асырудан турады; оларға мыналар жатады;
― республика аумағында заңдардың Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлықтарын және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және
біріңғай қолданылуын қадағалау;
― жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің заңдылығын,
қадағалау; кезкелген құқық бұзушылықты анықтау жою жөнінде шаралар қолдану;
― әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығын қадағалау
республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға және өзге
де құқықтық актілерге наразылық жасау;
― сотта мемлекеттің мүддесін білдіру және сот актілерінің заңдылығын
қадағалауды іске асыру;
― мемлекеттік- құқықтық статистика құру және құқықтық статистика
саласында қадағалауды іске асыру;
Прокуратураның қадағалау функцияларын орындайтын әрбір прокурор жалпы
міндеттерді шешеді. Прокурорлық қадағалаудың орындалуына қадағалауды
жүзеге асыратын заңдардың мазмұнымен ерекшелінетін бірнеше
бағыттардан тұрады. Осыған сәйкес, прокурордың алдында толығымен тұрған
жалпы міндеттер осы бағыттардың әрқайсысының да міндеттері болып
табылады. Жалпы міндеттер толығымен тек прокурорлық қадағалаудың әр-бір
біртұтас бағыты (саласы ) жалпы міндеттерді шешу кезінде өз үлестерін
қосады. Осы үлестің көлемі мен мазмұны прокурорлық қадағалаудың нақты
бағыттарының (салалармен) алдында тұрған арнаулы міндеттері мен
анықталады.
Арнаулы міндеттер көбінесе Бас прокурордың шығарған бұйрықтары
мен және өзге де құқықтық актілерімен реттеледі. Көбінесе бұл міндеттер
тергеу және анықтауды қадағалау саласында Қазақстан Республикасының
Бас прокурорының 2006 жылғы 19 шілдедегі № 88 “Прокурорлық қадағалау
деп аталатын саласында” алдын ала тергеу және анықтау заңдылығына
прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы бұйрығында анықталған. [5 С 28 ]
Прокурорлық қадағалаудың жалпы және арнаулы міндеттерін шешу
кезінде прокурор прокурорлық қадағалаудың белгілі міндеттерін қоя
отырып, және оларды шешу барысында прокурорлық қадағалаудың жалпы және
арнаулы міндеттері болып бөлінеді. Олар жалпы және арнаулыларға
қарағанда, барынша әртүрлі және көп жақты. Жеке міндеттер прокурорлық
қадағалаудың бағыттарына (салаларға) қолданатын прокурорлық құралдарға
прокурорлық қадағалау қызметін іске асыратын нақты жағдайларына қарай
ерекшелінеді. Әдетте, жеке және нақты міндеттер Бас прокуратураның,
облыстық және аудандық деңгейіндегі прокуратуралардың жұмыс
жоспарларында белгіленеді. Прокурорлардың өз міндеттерін орындау заңмен
берілген құқықтарды іске асыру жолмен жүргізіледі.
§ 1.2 Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдары жүйесіндегі
прокуратураның орны мен атқаратын рөлі.
Соңғы кезде мерзімді басылымдарда прокуратураның тағдырына, оның
мемлекеттегі орны мен рөліне арналған жариялымдар өте жиі пайда болып жүр.
Осы тақырыпқа жеке 2001 жылдың 21 желтоқсанда “Прокуратураның
мемлекеттік органдар арасындағы орны мен рөлі және азаматтар және заңды
тұлғалардың құқықтарын қорғау жөніндегі рөлі '' атты тақырыпқа арналған
мәжіліс ұйымдастырылды. Мәжіліс барысында мемлекеттегі өтіп жатқан
процесcтерге байланысты әртүрлі қызмет саласында прокурорлық қадағалау
шегін, прокуратураның функцияларымен өкілеттігін кеңейтуді жақтайтын немесе
оған керек әртүрлі дәлелдер алға тартылған. Билікті бөлу жүйесінде
прокуратураның орнын анықтау, мәселеге айналып отыр. Прокуратура 1301 жылы
Францияда Филипп IV корольдігі құрылды. Ол корольдің мүддесін қорғау
үшін арнайы құрылған. Сол кезде бақылау саласында прокуратураның
өкілеттіктері кең болған Англияда бұл жүйе қабылданған жоқ. Бірақ,
1879 жылы жалпы айыптаушылар институты құрылған. Кейіннен АҚШ пен
Ирландия да прокуратура арнайы қылмыстық құдалау органы ретінде құрылды.
АҚШ-та Әділет министірі бір мезгілде Бас атторней болып есептеледі
де, кейбір әкімшілік функцияларға ие болады. Сондықтан бұл жерде прокурор
басқарушы орган болып табылады және оның қадағалау өкілеттіктері
елеулі түрде өзгертіліп жатыр. Біреулері прокуратура заңдардың сақталуын
қадағалаушы орган ретінде заң шығару билігіне қосылу қажет деп санайды,
басқалары оның орны заңдарды іске асыратын атқарушы органдар жүйесінде
болуы тиіс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ – ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
“СОТТА МЕМЛЕКЕТ МҮДДЕСІН БІЛДІРУ―
ПРОКУРАТУРА ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ”
Орындаған
3 курс, кундізгі бөлімнің
студенті ________________________
Ғылыми жетекші
з.ғ.к, доцент ______________________
Норма бақылаушы _______________________
Кафедра меңгерушісінің,
рұқсатымен қорғауға ______________________
жіберілді
з.ғ.д., профессор
г. Алматы 2009
ГЛОСАРИЙ
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің өзіндік түрі. Оның
басқа мемлекеттік қызмет түрлерінен өзгешелігі Қазақстан Республикасының
Конституциясының дәл сақталуын тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де
құқықтық актілердің заңға сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана
берілген құралдардың көмегімен анықталған құқық бұзушылықтарды жоюға
шаралар қабылдайтын қызметтердің ерекше мазмұнымен анықталады.
Прокуратура Қазақстан Республикасының Конституциясының 83 бабына
сәйкес “мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің,
анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің
заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады. Заңдылықтың кез келген заң
бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың
Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де құқықтық
актілерге наразылық жасайды. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді,
сондай-ақ заңдармен белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге
асырады”.
Сот актілерінің заңдылығын қадағалау қылмыстық және азаматтық
істерді қарау кезінде заңдарды қолдану жөнінде түсініктемелер беру, сот
үкімдерінің, шешімдерінің, ұйғарымдары мен қаулылырының заңдылығы мен
негізділігін тексеру бойынша жоғары тұрған соттардың іс жұргізушілік
қызметі арқылы жүзеге асырылады.
Прокурор үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор франсуз
тіліндегі “procteur” латын тілінің “қамқоршылық жасайтын” деген сөздерінен
шыққан ол прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
Наразылық прокурордың қарсылық білдіруі жалпы қадағалауды, сондай-
ақ соттарда қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезінде заңдардың
орындалуын қадағалауды жүзеге асыру барысында прокурор анықтаған заң
бұзушылықты жоюдың негізгі құқықтық құралдарының бірі болып табылады.
Бұлтартпау шарасы қылмыстық істе тергеу мен соттан қашып кетеді
немесе қылмыстық іс бойынша ақиқатты айқындауға кедергі келтіреді, не
болмаса қылмыстық іс әрекет жасайды деп пайымдауға негіз болған кезде,
сондай ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін айыпталушыға қолданатын
заңмен белгіленген іс жүргізу шарасы.
Нормативтік акт мемлекеттік уәкілетті органы қабылдайтын жазбаша
ресми құжат; құқық нормаларын белгілейді, өзгертеді немесе алып тастайды.
Нормативтік актілер өзара қатаң ирархиялық бағыныстылыққа тұзіледі, кез
келген нормативтік актінің заңды күші осыған байаысты болады.
Принцип латын сөзінен аударғанда “негіз, бастама” деген ұғымды
білдіреді. Жалпы принціп деп басқарушы идеялармен ережелерін айтады.
Прокуратураға қатысты, оның ұйымдастырылуымен қызметінің
принціптері, Конституцияда “Прокуратура туралы заңда” бекітілген, оның
мақсаттарын, құқықтық табиғатын, сондай-ақ прокурорлардың өкілеттігін және
мемлекет аумағында заңдылықты қамтамасызету барысында басшылыққа алатын
ережелерді айтамыз.
Функция латын сөзінің “қызмет шеңбері, мақсаты” деген түсінікті
береді. Кез келген органның соның ішінде прокуратураныңда ұйымдастырылуын,
құрылымдармен құзреттігін оларға жүктелген функциялар айқындайды.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 - 5
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ
МӘРТЕБЕСІ МЕН МӘНІ 6-22
§ 1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен
міндеттері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6-10
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
§.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдардың 11-18
жүйесіндегі прокуратураның орыны мен атқаратын рөлі; . . . . . .
. . . 19-22
§ 1.3 Қылмыстық істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы,
және оның атқаратын рөлі; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . .
II ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН
МАЗМҰНЫ . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 23-36
§ 2.1 Прокуратураға тән функциялармен олардың мәні . . . . . . . 23-29
. . . . 30-36
§ 2.2 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық құдалау . . . . . . .
. .
III ТАРАУ ПРОКУРОРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР БОЙЫНША БАСТЫ СОТ
ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСУЫ . . . . 37-60
§ 3.1 Прокурор басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы
ретінде; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37-42
. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 43-49
§ 3.2 Прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен дәлелдерді зерттеуі. 50-53
54-60
§ 3.3 Прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі. . . . . . . . .
. . . . .
§ 3.4 Сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері; . . . . .
. . . . .
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61-62
. . . . . . . . . . . . . . .
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . . . . .63-67
. .
Р Е Ф Е Р А Т
Бітіру жұмысымның тақырыбы: Сотта мемлекет мүддесін білдіру-
прокуратура қызметінің бағыты ретінде.
Жұмыс: Кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттердің тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі мен таңдаудың мақсаты негізделген.
Прокурорлық қадағалау мәселелері мен сотта мемлекет мүддесін білдіру сондай-
ақ заңдарды қадағалау шараларын нығайту айқындалған.
Бірінші тарауда прокуратура органдарының Конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық қадағалаудың
түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық істерді соттарда
қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің жалпы сипаттамасы
атап өтілген.
Екінші тарауда прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары
мен мазмұны, прокуратураға тән функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге
асыратын қылмыстық қудалаудың жалпы сипаттамасы қарастырылған.
Үшінші тарауда прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына бағытталған. Сонымен қатар, прокурор басты сот талқылауына
мемлекеттік айыптаушы ретінде, прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен
дәлелдерді зерттеуі, прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі, сондай-ақ
сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері көрсетілген.
Қорытындыда негізгі тұжырымдар қалыптастырылған.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің 3 курс студенті Д.С.Дуйсековтың
дипломдық жұмысына
СЫН―ПІКІР
Дипломдық жұмыс Сотта мемлекет мүддесін білдіру- прокуратура
қызметінің бағыты ретінде тақырыпқа арналған.
Алғашқы тарауында прокуратура органдарының конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні қарастырылған. Тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық
қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық
істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің
жалпы сипаттамасы атап өтілген.
Жұмыстың екінші тарауында автор прокуратура органдары қызметінің
негізгі бағыттары мен мазмұнын атап өткен. Мұнда прокуратураға тән
функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалаудың
өзекті мәселелері қарастырылған.
Ал, үшінші тарауы прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына қатысуына арналған.
Қорыта айтқанда, Д.С.Дуйсековтың дипломдық жұмысында прокуратураның
мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын
анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданатыны, сондай-ақ Қазақстан
Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де
құқықтық актілерге наразылық жасайтыны жан-жақты ашылған.
Студент осы мәселеге қатысты заңгер зерттеушілердің арасында пікір-
таласты жан-жақты қарастырып, зерттеген.
Еңбекте дипломдық жұмыстың тақырыбын талдаудың тереңдігі, сараптаудың
жан-жақтылығы, ой-пікірлерді ұсынудың сауаттылығы сияқты барлық талаптар өз
деңгейінде орындалған.
Сондай-ақ жұмыстың мақсатын ашуға әдебиеттер жеткілікті пайдаланылған.
Дегенмен, автор жұмысында практикалық материалдарды аз пайдаланған.
Оның мәтінін теру барысында да біршама қателіктерді жіберіп алған.
Алайда, жұмысты қорғауға бағыт беруге болады, айтылған сын оның
жағымды, жақтарына кері әсер етпеуі тиіс.
Сын-пікір білдіруші
Қаз.ҰПУ-нің доценті,
заң ғылымдарының
кандидаты
Э.П.Кенжибекова
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің 3 курс студенті М.А.Махметовтың
дипломдық жұмысына
СЫН―ПІКІР
Дипломдық жұмыс Заң бұзушылық айқындалған жағдайдағы
прокуратураның құқықтық актілерінің маңызы тақырыпқа арналған.
Алғашқы тарауында прокуратура органдарының конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні қарастырылған. Тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық
қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі,прокуратураның
құқықтық актілерінің жүйесінің жалпы сипаттамасы атап өтілген.
Жұмыстың екінші тарауында автор прокуратура органдары қызметінің
негізгі бағыттары мен мазмұнын атап өткен. Мұнда прокуратураға тән
функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалау,
қылымыстық істерді соттарда қаралуына прокурордың қатысуы және оның
атқаратын рөлінің өзекті мәселелері қарастырылған.
Ал, үшінші тарауы прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына қатысуына арналған.
Қорыта айтқанда, М.А.Махметовтың дипломдық жұмысында прокуратураның
мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын
анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданатыны, сондай-ақ Қазақстан
Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де
құқықтық актілерге наразылық жасайтыны жан-жақты ашылған.
Студент осы мәселеге қатысты заңгер зерттеушілердің арасында пікір-
таласты жан-жақты қарастырып, зерттеген.
Еңбекте дипломдық жұмыстың тақырыбын талдаудың тереңдігі, сараптаудың
жан-жақтылығы, ой-пікірлерді ұсынудың сауаттылығы сияқты барлық талаптар өз
деңгейінде орындалған.
Сондай-ақ жұмыстың мақсатын ашуға әдебиеттер жеткілікті пайдаланылған.
Дегенмен, автор жұмысында практикалық материалдарды аз пайдаланған.
Оның мәтінін теру барысында да біршама қателіктерді жіберіп алған.
Алайда, жұмысты қорғауға бағыт беруге болады, айтылған сын оның
жағымды, жақтарына кері әсер етпеуі тиіс.
Сын-пікір білдіруші
Қаз.ҰПУ-нің доценті,
заң ғылымдарының
кандидаты
Э.П.Кенжибекова
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ – ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Сот билігі және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
“СОТТА МЕМЛЕКЕТ МҮДДЕСІН БІЛДІРУ―
ПРОКУРАТУРА ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ”
Орындаған
3 курс, кундізгі бөлімнің
студенті ________________________
Ғылыми жетекші
з.ғ.к, доцент ______________________
Норма бақылаушы _______________________
Кафедра меңгерушісінің,
рұқсатымен қорғауға ______________________
жіберілді
з.ғ.д., профессор
г. Алматы 2009
ГЛОСАРИЙ
Прокурорлық қадағалау – мемлекеттік қызметтің өзіндік түрі. Оның
басқа мемлекеттік қызмет түрлерінен өзгешелігі Қазақстан Республикасының
Конституциясының дәл сақталуын тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де
құқықтық актілердің заңға сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана
берілген құралдардың көмегімен анықталған құқық бұзушылықтарды жоюға
шаралар қабылдайтын қызметтердің ерекше мазмұнымен анықталады.
Прокуратура – Қазақстан Республикасының Конституциясының 83 бабына
сәйкес “мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің,
анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің
заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады. Заңдылықтың кез келген заң
бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың
Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де құқықтық
актілерге наразылық жасайды. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді,
сондай-ақ заңдармен белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге
асырады”.
Сот актілерінің заңдылығын қадағалау – қылмыстық және азаматтық
істерді қарау кезінде заңдарды қолдану жөнінде түсініктемелер беру, сот
үкімдерінің, шешімдерінің, ұйғарымдары мен қаулылырының заңдылығы мен
негізділігін тексеру бойынша жоғары тұрған соттардың іс жұргізушілік
қызметі арқылы жүзеге асырылады.
Прокурор – үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор франсуз
тіліндегі “procteur” латын тілінің “қамқоршылық жасайтын” деген сөздерінен
шыққан ол прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
Наразылық – прокурордың қарсылық білдіруі жалпы қадағалауды, сондай-
ақ соттарда қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезінде заңдардың
орындалуын қадағалауды жүзеге асыру барысында прокурор анықтаған заң
бұзушылықты жоюдың негізгі құқықтық құралдарының бірі болып табылады.
Бұлтартпау шарасы – қылмыстық істе тергеу мен соттан қашып кетеді
немесе қылмыстық іс бойынша ақиқатты айқындауға кедергі келтіреді, не
болмаса қылмыстық іс әрекет жасайды деп пайымдауға негіз болған кезде,
сондай ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін айыпталушыға қолданатын
заңмен белгіленген іс жүргізу шарасы.
Нормативтік акт – мемлекеттік уәкілетті органы қабылдайтын жазбаша
ресми құжат; құқық нормаларын белгілейді, өзгертеді немесе алып тастайды.
Нормативтік актілер өзара қатаң ирархиялық бағыныстылыққа тұзіледі, кез
келген нормативтік актінің заңды күші осыған байаысты болады.
Принцип – латын сөзінен аударғанда “негіз, бастама” деген ұғымды
білдіреді. Жалпы принціп деп басқарушы идеялармен ережелерін айтады.
Прокуратураға қатысты, оның ұйымдастырылуымен қызметінің
принціптері, Конституцияда “Прокуратура туралы заңда” бекітілген, оның
мақсаттарын, құқықтық табиғатын, сондай-ақ прокурорлардың өкілеттігін және
мемлекет аумағында заңдылықты қамтамасызету барысында басшылыққа алатын
ережелерді айтамыз.
Функция – латын сөзінің “қызмет шеңбері, мақсаты” деген түсінікті
береді. Кез келген органның соның ішінде прокуратураныңда ұйымдастырылуын,
құрылымдармен құзреттігін оларға жүктелген функциялар айқындайды.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 - 5
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ МЕН МӘНІ . . . 6-22
§ 1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері. . 6-
10
§.1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдардың
жүйесіндегі прокуратураның орыны мен атқаратын рөлі. . . . . . . . . . . .
. 11-18
§.1.3 Қылмыстық істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы,
және оның атқаратын рөлі; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 19-22
II ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН МАЗМҰНЫ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23-36
§ 2.1 Прокуратураға тән функциялармен олардың мәні . . . . . . . . . . . .
. . 23-29
§ 2.2 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық құдалау . . . . . . . . . . . .
30-36
III ТАРАУ ПРОКУРОРДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР
БОЙЫНША БАСТЫ СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНА ҚАТЫСУЫ. . . . . . . 37-60
§ 3.1 Прокурор басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы
ретінде . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37-42
§ 3.2 Прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен дәлелдерді зерттеуі. . . . 43-
49
§ 3.3 Прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі . . . . . . . . . . . . .
. . . 50-53
§ 3.4 Сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері. . . . . . . . . . .
. . . 54-60
ҚОРЫТЫНДЫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 61-62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 63-67
Р Е Ф Е Р А Т
Бітіру жұмысымның тақырыбы: Сотта мемлекет мүддесін білдіру-
прокуратура қызметінің бағыты ретінде.
Жұмыс: Кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттердің тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі мен таңдаудың мақсаты негізделген.
Прокурорлық қадағалау мәселелері мен сотта мемлекет мүддесін білдіру сондай-
ақ заңдарды қадағалау шараларын нығайту айқындалған.
Бірінші тарауда прокуратура органдарының Конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық қадағалаудың
түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық істерді соттарда
қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің жалпы сипаттамасы
атап өтілген.
Екінші тарауда прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары
мен мазмұны, прокуратураға тән функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге
асыратын қылмыстық қудалаудың жалпы сипаттамасы қарастырылған.
Үшінші тарауда прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына бағытталған. Сонымен қатар, прокурор басты сот талқылауына
мемлекеттік айыптаушы ретінде, прокурордың сот тергеуіне қатысуы мен
дәлелдерді зерттеуі, прокурор жарыссөзде және оның айыптау сөзі, сондай-ақ
сот актілерінің заңдылығын қадағалау мәселелері көрсетілген.
Қорытындыда негізгі тұжырымдар қалыптастырылған.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің 3 курс студенті Д.С.Дуйсековтың
дипломдық жұмысына
СЫН―ПІКІР
Дипломдық жұмыс Сотта мемлекет мүддесін білдіру- прокуратура
қызметінің бағыты ретінде тақырыпқа арналған.
Алғашқы тарауында прокуратура органдарының конституциялық құқықтық
мәртебесі мен мәні қарастырылған. Тарауда салыстырмалы негізде прокурорлық
қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны мен атқаратын рөлі, қылмыстық
істердің соттарда қаралуына прокурордың қатысуы және оның атқаратын рөлінің
жалпы сипаттамасы атап өтілген.
Жұмыстың екінші тарауында автор прокуратура органдары қызметінің
негізгі бағыттары мен мазмұнын атап өткен. Мұнда прокуратураға тән
функциялар олардың мәні, прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалаудың
өзекті мәселелері қарастырылған.
Ал, үшінші тарауы прокурордың қылмыстық істер бойынша басты сот
талқылауына қатысуына арналған.
Қорыта айтқанда, Д.С.Дуйсековтың дипломдық жұмысында прокуратураның
мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны, заңдылықтың кез келген заң бұзылуын
анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданатыны, сондай-ақ Қазақстан
Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға, өзге де
құқықтық актілерге наразылық жасайтыны жан-жақты ашылған.
Студент осы мәселеге қатысты заңгер зерттеушілердің арасында пікір-
таласты жан-жақты қарастырып, зерттеген.
Еңбекте дипломдық жұмыстың тақырыбын талдаудың тереңдігі, сараптаудың
жан-жақтылығы, ой-пікірлерді ұсынудың сауаттылығы сияқты барлық талаптар өз
деңгейінде орындалған.
Сондай-ақ жұмыстың мақсатын ашуға әдебиеттер жеткілікті пайдаланылған.
Дегенмен, автор жұмысында практикалық материалдарды аз пайдаланған.
Оның мәтінін теру барысында да біршама қателіктерді жіберіп алған.
Алайда, жұмысты қорғауға бағыт беруге болады, айтылған сын оның
жағымды, жақтарына кері әсер етпеуі тиіс.
Сын-пікір білдіруші
Қаз.ҰПУ-нің доценті,
заң ғылымдарының
кандидаты
Э.П.Кенжибекова
КІРІСПЕ
Біздің мемлекетімізде барлық тиісті органдар құрылып, экономикамыз
алға басты, халықтың әл-ауқаты жақсарды. Конституция мен заң ― халық пен
биліктің арасындағы келіссөз. Осы келіссөз тиімді жүзеге асырылмаса,
демократия да, мемлекет те, тәртіп те болмайды. Қарапайым азаматттардың
ісін қорғау мәселесі прокуратура мен ішкі істер министірлігінің, сот
жүйесінің қолында. Прокуратура республика аумағында заңдардың Қазақстан
Республикасы Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің
анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің
заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырып жатыр, заңдылықтың кез келген
заң бұзылуын анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады. Осы орайда
прокуратура органдары өздерінің қадағалау тәртіптерін күшейтуге тиіс. [ 1
С.1-2 ]
Прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды анықтау және жою үшін
шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту, қылмыстық қудалауды іске
асыру жолымен заңдардың дәл және біріңғай қолданылуына жоғары қадағалауды
іске асыруды қамтамасыз ететін арнаулы өкілетті адамдардың прокурорлар
қызметі, яғни мемлекет атынан іске асырылатын ерекше қызмет ретінде
сипаттауға болады. Сонымен, прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы, ол,
мемлекет атынан іске асырылады, жергілікті органдардан тәуелсіз, тек
Қазақстан Республикасының Президентіне ғана бағынышты. Прокурорлық
қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық
министірліктер мен ведомстваларға, оларға бағынышты мекемелерге,
кәсіпорындарға, атқару және басқару органдарына, сондай-ақ қоғамдық
ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты жүргізіледі.
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің заңдарды біріңғай
орындауын бақылауға және анықталған заң бұзушылықтарды жоюға тиіс.
Заңда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық
қадағалау актілері барлық органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдарға және
азаматтарға міндетті.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз етудің
негізгі жолы болып табылады. Сонымен, Конституция мен заңдарды және барлық
өзге де шығарылған нормативтік-құқықтық актілердің қолданыстағы заңға
сәйкес келуін сақтау заңдылықтың маңыздылығын құрайды.
Қазақстанда мемлекеттілікті дамытумен қатар республикалық
органдардың жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгерді, қызметті жаңа
мазмұндармен толықтырылды, оның функциялары да өзгерді. Бірақ,
қызметтерінің негізгі мазмұны заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту,
мемлекеттің мүдделерін әлеуметтік-экономикалық, саяси құқықтарын және
азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы шешуші
мәселелері болды. Сотта мемлекеттің мүддесін қолдай отырып, қылмыстық,
азаматтық немесе басқа сот ісі барысында прокурор заңға сәйкес өз
өкілеттігін жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаусыз осы кезеңдерде құқық
қорғау толыққанды болмайды. Қылмыстық сот ісінде жалпы қорғауды қамтамасыз
ету қажеттілігі туралы көпшіліктің мүддесін еске салу қажет. Заңға сәйкес
келмейтін дәлелдер мен істер бойынша, соттың шешімімен, үкімімен, соттың
басқа қаулысымен келіспеушілік, бас тарту немесе жоғары тұрған сотқа соттың
наразылығы туралы қаулысын өзгерту мақсатында, прокурор істі қайта қарауға
беруге құқылы. Сот-құқықтық жүйесі әлемдік тәжірибеге сәйкес, тәуелсіз
мемлекетте қабылданған Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстері, ҚР
Жоғары Сот Пленумының “Сот билігі туралы заңдарды қолданудың кейбір
мәселелері туралы” 14.05.1998 жылғы №1, “Соттарда қылмыстық жаза тағайындау
кезінде заңдарды сақталу туралы” 30.04.1999 жылғы № 1 қаулылары және тағы
басқа қолданысқа енгізілген кейін одан әрі дамытылды және жетілдірілді. Бұл
нормативтік актілер әлеуметтік әділет қағидаттарын өмірде жүйелі түрде
жүргізуге, әділ сот талқылауларын қамтамасыз ету және қылмыстық заңды дұрыс
қолдану мақсаттарында соттарда әр қылмыстық істі қылмыстық процесстің
міндеттері мен қағидаттарына сәйкес шешуге назар аудартады.
Қылмыстық, немесе өзге сот ісін жүргізу барысында сотта мемлекет
мүддесін білдіре отырып, прокурор “Прокуратура туралы” заңға, сондай-ақ
Республиканың қылмыстық істер жүргізу және өзге де заңдарға сәйкес
апелляциялық (кассациялық) және қадағалау тәртібінде өз өкілеттігін жүзеге
асырады.
Соттың (судьяның) іс бойынша шығарған шешімімен, үкімімен немесе
өзге қаулысымен оның заңға сәйкессіздігі немесе негіссіздігі бойынша
келіспеген жағдайда, прокурор істі қайта қарау немесе құқықтық актінің
күшін жою, не өзгерту туралы жоғары тұрған сотқа наразылық беруге құқылы.
Соттарда істер талқылауына қатысушы прокурорлардың алдында тек іс
жүргізу ғана емес, сондай-ақ сот төрелігін жүзеге асыру кезіндегі
заңдылықтың маңызды кепілі ретінде, соттарда заңдардың орындалуының
әлеуметтік маңызын қадағалау міндеті тұрады. Прокурор өзінің сот
талқылауына қатысуымен сотта дәлелдемелерді толық, жан-жақты және
объективті зеріттелуіне, сотталушы ретінде жауапқа тартылған адамның
кінәсін анықтауға, оның жасаған қылмысына дұрыс баға беруге, сотталушыға
заңмен негізделген әділ жаза тағайындауға, заңды шешім шығаруға
көмектеседі. Прокурор сот процесіне қатысып және мемлекет мүддесін білдіре
отырып, сот трибунасын қылмыс жасаған адамды жалпыға бірдей сотталуына, сот
талқылауының үнемі тәрбиелік рөлді орындауына, түрлі сот процестерінен
тиесілі қорытындылар шығаруға пайдалануы керек.
ҚР Бас прокуроры, прокуратура органдарының орталықтандыру
қағидаттарын қатаң сақтай отырып, өзінің бұйрықтарымен, нұсқауларымен
қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығын сақталуын қадағалауды жүзеге
асырушы прокурордың процесуалдық тәуелсіздігін нығайтады. Аталған
“Қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығына прокурорлық қадағалауды
ұйымдастыру туралы”. [ 2. C.10] 23.02.2001жылғы № 24 бұйрығында Бас
прокурор мынаны ұсынады: “Тараптардың бәсекелестік және теңдік қағидаттары
негізінде сотқа қатысуы заңды және негізді сот қаулысын шығаруға мүмкіндік
тудыруы керек. Айыпты қолдау кезінде өз көзқарасын сотта зерттелген
дәлелдемелердің негізінде анықтасын”.
Тергеу органдарымен жіберілетін заң бұзушылықтар мен
кемшіліктердің анықталуына байланысты, соттар істерде көбіне қосымша
тергеуге дұрыс қайтарады. Сондай-ақ, прокурорлардың наразылықтары бойынша
бұзылатын, яғни жеткіліксіз негіздер бойынша шығарылған сот
қаулыларыда аз емес. Кейде соттар істердің мәнін тыңдап, олар бойынша
заңды, негізді және әділ үкім шығаруға болатын істерді қосымша
тергеуге
жолдайды. Ал кейбір кезде соттар айыпталушының, жәбірленушінің, куәнің
жауаптарындағы маңыздары аз қарама-қайшылықтарды жою үшін қылмыстық істерді
қарайды. Мұндай жағдайларда прокурордың наразылығы мен судьяның қаулысы сот
қатесін түзетудің жалғыз іс жүргізу құралы болып табылады, себебі негізсіз
қаулы прокурордың наразылығы бойынша бұзылады. Прокурордың сотқа қатысуы
соттың заңды және негізді үкім қабылдауының кепілі ғана болып қоймайды,
сондай-ақ қылмысты алдын-алу және құқықты насихаттау жөніндегі жұмыс
нысандарының бірі болып табылады. Қылмыстық істер бойынша сотта мемлекеттік
айыпты қолдау, мемлекетте заңдардың дәл және біркелкі орындалуын
қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі прокурорлық қызметтің басымды
бағыттарының бірі болып табылады. [3. C.259] Қылмыстық іс талқыланып
жатқан сотта қатысып отырған прокурор, айыптауды қолдау арқылы мемлекет
мүддесін білдіреді және мемлекеттік айыптаушы болып табылады.
Прокурор, әлсіз әл-ауқатына байланысты, талапты өз бетімен қорғай
алмайтын жәбірленушінің мүддесін қорғау үшін, өз әрекеті үшін мүліктік
жауапкершілікке тартылатын айыпталушыға немесе тұлғаға талап қою құқығы
бар; сондай-ақ мемлекет мүддесіне талап етеді. Прокурордың өзіне айыптау
қорытындысымен түскен іс бойынша, Заң белгілеген шешімдер мен мерзімдер
тізіміне сәйкес және сол мерзім ішінде іс жүргізу әрекеттерін атқарады. Осы
мерзім он күннен асыру мүмкін емес. Прокурордың шешімдері өзі зеріттеген,
ҚР ҚІЖК-нің 281 бабында көрсетілген жағдайларды тексеру нәтижесіне
негізделу тиіс; айыпталушыға танылып отырған әрекеттің жасалғанын және бұл
әрекетте қылмыс құрамының бар-жоғын, істе оны тоқтатуға әкелетін мән-
жайлардың бар жоғын, тағылған айыптың негізді-негізсіз екенін, оның істе
бар дәлелдемелермен расталатынын, айыпталушыға іс бойынша барлық анықталған
және дәлелденген қылмыстық әрекеттері бойынша айып тағылғанын-тағылмағанын,
алдын ала тергеу жүргізуде қылмыстық іс жүргізу заңын елеулі бұзушылыққа
жол берілгені-берілмегенін тексеруге міндетті.
Мәселеге тікелей айтсақ, прокуратура бүгін- көпшіліктің заң
бұзушылығына, бастама алып, қарсы тұрған, ҚР ҚІЖК және заң күші бар
“Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы” заңында қарастырылған,
құқықтық ықпал жасау тұтқаларын пайдаланатын, жеке-дара және тәуелсіз
орган.
I ТАРАУ ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ МЕН
МӘНІ
§1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, мақсаттары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 83 бабына және
“Прокуратура туралы” заңның 1 бабына сәйкес “прокуратура мемлекет атынан
Республика аумағында заңдардың Қазақстан Республикасы Президенті
Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және
біріңғай қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің анықтама мен тергеудің,
әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды
жүзеге асырады. Заңдылықтың кез келген заң бұзылуын анықтау мен жою жөнінде
шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың Конституциясы мен заңдарына
қайшы келетін заңдарға, өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды.
Прокуратура сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңдармен
белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады”.
Үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор франсуз тіліндегі
procteur деген латын тілінің “қамқоршылық жасайтын” деген сөздерінен шыққан
ол прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы және “Прокуратура туралы” ҚР
Заңы прокуратураның мемлекеттік органдар арасындағы дербес жүйе ретінде,
ал прокурорлық қадағалауды прокуратура органы ретінде анықталады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бөлімінің 3 бабына сәйкес
республикадағы мемлекеттік билік біртұтас. Ол Конституция мен заңдар
негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың
тежемелік және тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы өзара іс-қимыл жасау
қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады.
Прокуратураға қатысты ережелер Қазақстан Республикасы
Конституциясының “ Соттар және сот төрелігі” бөліміне енгізілген. Бірақ бұл
жерде прокуратура соттармен қатар сот билігіне ие болады дегенді
білдірмейді. Прокуратура органдарының міндеттерімен функцияларының
сипаттамасы прокуратураны биліктің сот тармағына, сондай-ақ басқа атқарушы
мен заң шығарушы тармақтарына жатпайтынына ешқандай кумән келтірмейді.
Прокуратура органдары биліктің үш тармағының әрқайсысымен
функциональды байланысты болса да, ешқайсысына толығымен жатпайды.
Мемлекеттік құрылымдағы прокуратураның мұндай өзіндік жағдайы билік
тармақтарының қызметін теңестіруге және олардың оңтайлы іс-қимылын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, мемлекеттік қызметтің және түрі ретінде
прокурорлық қадағалаудың өзгешелігі туады.
Осы айтылғандардың оқу курстарын игеруде маңызды принципальды
бірнеше ережелер шығады.
Біріншіден, прокурорлық қадағалау- бұл прокуратурадан басқа
мемлекеттік, қоғамдық, дербес немесе өзге ұйымдар, мекемелер немесе
лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік қызметтің дербес,
ерекше түрі.
Екіншіден, прокурорлық қадағалау Қазақстан Республикасының
мемлекеті атынан жүзеге асырылады. Осы ережелердің маңыздылығын прокурордың
қадағалауды іске асыра отырып, құқық бұзушылықтарды анықтау, оларды жоюға
және жергілікті өзін-өзі басқару, атқарушы немесе сот биліктерінің жеке
органдары атынан емес, олардың барлық жиынтығына сәйкес кінәлі адамдарды
жазалауда шараларды қолдануы.
Үшіншіден, прокурорлық қадағалау- мемлекеттік қызметтің өзіндік
түрі. Прокуратура органдары басқа мемлекеттік қызмет органдарынан
өзгешелігі Қазақстан Республикасының Конституциясының дәл сақталуын
тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де құқықтық актілердің заңға
сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана берілген құралдардың көмегімен
анықталған құқық бұзушылықтарды жоюға шаралар қабылдайтын қызметтердің
ерекше мазмұны мен анықталады.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің басқа нысандарынан, ең
алдымен мемлекеттік функцияларды орындауда өзінің тағайындалуымен
ерекшелінеді.
Мемлекеттік басқарудың жеке органдары мен сот органдарына жүктелген
кейбір қадағалау міндеттері осы қызметтердің бір бөлігін ғана құрайды;
мемлекеттік басқару органдары үшін- бұл атқару және басқару қызметі; сот
мемлекеттік басқару органдары үшін сот әділдігі. Прокурорлық биліктің
мемлекеттік басқару билік органдарынан және әділ соттан ерекшеліндіретін
өзінің өзгешелігі бар.
Прокуратура қадағалауды іске асыру кезінде, заңда аталғандарды
қоспағанда, басқа органдардың шешімдерін өзінің шешімдерімен ауыстырмайды,
құқық бұзушыларға жазалау шараларын қолданбайды, керісінше құзіретті
органдардың, лауазымды адамдардың, ұйымдардың заң бұзушылықты жоюын талап
етеді. Атап айтқанда, прокурорлық шара қолдану жолымен мемлекеттік
органдардың, лауазымды адамдардың қызметіне бақылау жасамай, олардың
әкімшілік қызметіне арласпай заң бұзушылықтарды жою бойынша шаралар
қолданады. Заңдардың және жарлықтардың дәл әрі біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалаудың субьектісі Қазақстан Республикасының Бас прокуроры және
оған бағынышты прокурорлар болып табылады.
Осыған байланысты, прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды
анықтау және жою үшін шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту,
қылмыстық қудалауды іске асыру жолымен заңдардың дәл және біріңғай
қолданылуына жоғары қадағалауды іске асырудың қамтамасыз ететін арнаулы
өкілетті адамдардың прокурорлардың қызыметкері мемлекет атынан іске
асырылатын мемлекеттік қызметтің ерекше түрі ретінде сипаттауға болады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 83 бабына Прокуратура туралы
заңның 2-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы төменгі
тұрған прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және республика Бас
прокурорына бағындыра отырып, басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды
адамдардан тәуелсіз біріңғай орталықтандырылған жүйені құрайды. Қазақстан
Республикасы Президенті прокуратураға қатысы бойынша жоғары мемлекеттік
саты болып табылады.
“Қазақстан Республикасы Президенті туралы” Қазақстан Республикасы
Конституциясының заңының 13 бабына сәйкес Президент Парламент Сенатының
келісімі мен Бас прокурорды бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды, және
қызметтен босатады. Осы Конституциялық заңның 19 бабына сәйкес Президент
прокуратура органдарының қызметкерлеріне сыныптық шендер береді. Осыған
байланысты Қ.Р-нің Президенті прокуратура органдарын тікелей
қалыптастырады, және олардың қызметтеріне бақылау жасайды. Сонымен,
прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы, ол, мемлекет атынан іске асырылады,
жергілікті органдардан тәуелсіз, тек Қазақстан Республикасының
Президентіне ғана бағынышты.
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарына және
үкіметке, барлық министірліктер мен ведомстваларға оларға бағынышты
мекемелерге, кәсіпорындарға, атқару және басқару органдарына, сондай-ақ
қоғамдық ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты әрекет
етеді. Прокурорлар жоғарыда аталған субьектілердің заңдарды біріңғай
орындалуға, бақылауға және білінген заң бұзушылықтарды жоюға тиіс. Заңда
белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық қадағалау
актілері барлық органдарға, ұйымдарға лауазымды адамдарға және азаматтарға
міндетті.
Прокурорлық қадағалаудың мәні, сондай-ақ біздің қоғамдағы құқықтың
рөлімен анықталады. Президенттің 1997 жылғы 11 қазандағы “Қазақстан-2030,
Гүлдену, қауіпсіздік және барлық Қазақстандықтардың әлаухатын жақсарту”
Қазақстан халықына жолдаған жолдауында “Қазақстандағы мемлекеттік
құрылыстың болашағы тікелей қазіргі кезеңде шешілетін әлеуметтік-
экономикалық міндеттерге тікелей байланысты”деп көрсетілген.
[ 4 С.63] Осы әлеуметтік рөлді орындаудың құқығы көп жағдайда заңның дәл
орындалуына байланысты. Осыған орай прокуратура тәрізді орган құру қоғаммен
мемлекетті дамытудағы құқық пен заңдылықтың әлеуметтік рөліне қатысты
обьективті қажеттілік болып табылады.
Осыған сәйкес, прокурорлық қадағалау-бұл тек кез келген қол сұғушылық
пен заңсыздыққа қарсы ғана емес, сондай-ақ құқықты қамтамасыз ететін қарым-
қатынасқа қарсы әрекеттің мықты және сенімді кепілі. Құқықты мемлекет
қараудағы ең маңыздысы прокурорлық қадағалау заңдарды қолданудағы жоғары
қадағалау болып табылады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен міндеттері:
“Прокуратура туралы” Қазақстан Республикасының Заңының 4-бабына сәйкес
прокурорлық қызметінің мақсаты анықталады. Оның мақсаты Конституция мен
заңдардың үстем тұруын қамтамасыз ету адамның және азаматтардың
құқықтарымен бостандықтарын қорғау мақсатында, Қазақстан Республикасы
Конституциясының, заңдарының және Президетінің Жарлықтарының және өзге
де нормативтік құқықтық актілердің дәл әрі біріңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан:
1 Конституцияның Заң актілерінің және Республика Президенті актілерінің
бұзылуын анықтап оларды жою шараларын қолданады.
2 Жедел-іздестіру қызметінің анықтама мен тергеудің әкімшілік және
атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына қадағалауды жүзеге асырады.
3 Сотта мемлекет мүддесін білдіреді.
4 Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға және
басқа да құқықтық актілерге наразылық жасайды.
5 Заңда белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық құдалауды жүзеге
асырады.
6 Статистикалық көрсеткіштердің тұтастығын, обьективтілігін және
жеткіліктілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік құқықтық
статистиканы қалыптастырады, арнайы есепке алуды жүргізеді, құқықтық
статистика және арнайы есепке алу саласындағы заңдардың қолданылуын
қадағалауды жүзеге асырады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен міндеттері өзара тығыз
байланысты. Прокурорлық қадағалаудың мақсаты деп, тұтас алғанда
прокуратураның барлық қызметіне бағытталған жетістіктерінің нәтижесі, соның
ішінде оның маңызды функциясы прокурорлық қадағалау болып анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты прокуратураның мәртебесімен, мемлекеттегі
оның алатын орны және рөлімен анықталады. Нәтижесінде олар Қазақстан
Республикасы Конституциясы мен, прокуратура туралы заңмен, Қазақстан
Республикасы прокуратура органдарының қызметтерін реттейтін басқа да заң
актілерімен анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері өте көп және бір-бірінен деңгейі
мазмұны, шешімдерінің құралдары, осы міндеттерді шешетін және алға қосатын
прокуратура органдарының құзыреті бойынша бөлінеді. Прокурорлық
қадағалаудың міндеттері үш түрге бөлінуі мүмкін. Жалпы арнаулы, және жеке
(нақты).
Аталған міндеттер бір-бірімен өзара байланысты және әр
деңгейде. Жеке міндеттерді шешу (ең төменгі деңгей ) прокурорлық
қадағалаудың
арнаулы міндеттерін шешуге себепші болады. Өз кезегінде арнаулы
міндеттерді ойдағыдай шешу прокурорлық қадағалау міндеттерінің ең жоғары
деңгейі жалпы шешімдерге бағынышты.
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері Қазақстан Республикасы
Конституциясы мен, Прокуратура туралы Қазақстан Республикасы Заңы мен,
бірқатар басқа да нормативтік құқықтық актілермен, мысалға Қылмыстық іс
жүргізу және Азаматтық іс жүргізу заңымен анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері жоғары қадағалауды іске
асырудан турады; оларға мыналар жатады;
― республика аумағында заңдардың Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлықтарын және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және
біріңғай қолданылуын қадағалау;
― жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің заңдылығын,
қадағалау; кезкелген құқық бұзушылықты анықтау жою жөнінде шаралар қолдану;
― әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығын қадағалау
республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға және өзге
де құқықтық актілерге наразылық жасау;
― сотта мемлекеттің мүддесін білдіру және сот актілерінің заңдылығын
қадағалауды іске асыру;
― мемлекеттік- құқықтық статистика құру және құқықтық статистика
саласында қадағалауды іске асыру;
Прокуратураның қадағалау функцияларын орындайтын әрбір прокурор жалпы
міндеттерді шешеді. Прокурорлық қадағалаудың орындалуына қадағалауды
жүзеге асыратын заңдардың мазмұнымен ерекшелінетін бірнеше
бағыттардан тұрады. Осыған сәйкес, прокурордың алдында толығымен тұрған
жалпы міндеттер осы бағыттардың әрқайсысының да міндеттері болып
табылады. Жалпы міндеттер толығымен тек прокурорлық қадағалаудың әр-бір
біртұтас бағыты (саласы ) жалпы міндеттерді шешу кезінде өз үлестерін
қосады. Осы үлестің көлемі мен мазмұны прокурорлық қадағалаудың нақты
бағыттарының (салалармен) алдында тұрған арнаулы міндеттері мен
анықталады.
Арнаулы міндеттер көбінесе Бас прокурордың шығарған бұйрықтары
мен және өзге де құқықтық актілерімен реттеледі. Көбінесе бұл міндеттер
тергеу және анықтауды қадағалау саласында Қазақстан Республикасының
Бас прокурорының 2006 жылғы 19 шілдедегі № 88 “Прокурорлық қадағалау
деп аталатын саласында” алдын ала тергеу және анықтау заңдылығына
прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы бұйрығында анықталған. [5 С 28 ]
Прокурорлық қадағалаудың жалпы және арнаулы міндеттерін шешу
кезінде прокурор прокурорлық қадағалаудың белгілі міндеттерін қоя
отырып, және оларды шешу барысында прокурорлық қадағалаудың жалпы және
арнаулы міндеттері болып бөлінеді. Олар жалпы және арнаулыларға
қарағанда, барынша әртүрлі және көп жақты. Жеке міндеттер прокурорлық
қадағалаудың бағыттарына (салаларға) қолданатын прокурорлық құралдарға
прокурорлық қадағалау қызметін іске асыратын нақты жағдайларына қарай
ерекшелінеді. Әдетте, жеке және нақты міндеттер Бас прокуратураның,
облыстық және аудандық деңгейіндегі прокуратуралардың жұмыс
жоспарларында белгіленеді. Прокурорлардың өз міндеттерін орындау заңмен
берілген құқықтарды іске асыру жолмен жүргізіледі.
§ 1.2 Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдары жүйесіндегі
прокуратураның орны мен атқаратын рөлі.
Соңғы кезде мерзімді басылымдарда прокуратураның тағдырына, оның
мемлекеттегі орны мен рөліне арналған жариялымдар өте жиі пайда болып жүр.
Осы тақырыпқа жеке 2001 жылдың 21 желтоқсанда “Прокуратураның
мемлекеттік органдар арасындағы орны мен рөлі және азаматтар және заңды
тұлғалардың құқықтарын қорғау жөніндегі рөлі '' атты тақырыпқа арналған
мәжіліс ұйымдастырылды. Мәжіліс барысында мемлекеттегі өтіп жатқан
процесcтерге байланысты әртүрлі қызмет саласында прокурорлық қадағалау
шегін, прокуратураның функцияларымен өкілеттігін кеңейтуді жақтайтын немесе
оған керек әртүрлі дәлелдер алға тартылған. Билікті бөлу жүйесінде
прокуратураның орнын анықтау, мәселеге айналып отыр. Прокуратура 1301 жылы
Францияда Филипп IV корольдігі құрылды. Ол корольдің мүддесін қорғау
үшін арнайы құрылған. Сол кезде бақылау саласында прокуратураның
өкілеттіктері кең болған Англияда бұл жүйе қабылданған жоқ. Бірақ,
1879 жылы жалпы айыптаушылар институты құрылған. Кейіннен АҚШ пен
Ирландия да прокуратура арнайы қылмыстық құдалау органы ретінде құрылды.
АҚШ-та Әділет министірі бір мезгілде Бас атторней болып есептеледі
де, кейбір әкімшілік функцияларға ие болады. Сондықтан бұл жерде прокурор
басқарушы орган болып табылады және оның қадағалау өкілеттіктері
елеулі түрде өзгертіліп жатыр. Біреулері прокуратура заңдардың сақталуын
қадағалаушы орган ретінде заң шығару билігіне қосылу қажет деп санайды,
басқалары оның орны заңдарды іске асыратын атқарушы органдар жүйесінде
болуы тиіс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz