Арал апаты. Арал теңізінің экологиялық ахуалы

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Арал апаты
2. Арал теңізінің экологиялық ахуалы
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Арал теңізі — Қазақстан мен Өзбекстан шекарасында орналасқан сутоған. Теңіз ХХ ғасырда ауданы жағынан (68 мың км2) әлемде төртінші орында болған болатын, бірақ 1960 жылдардан бастап теңіздің суы азайып келеді.
Арал ауданы 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал оболыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни Арал поселкасы Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Территориясы 52,2 км2.
Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде.
Арал теңізі, Кайнозой дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200 жыл бұрын Каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұған теңіздің терістік бетіндегі қазіргі Сарышығанақ, Ақеспе тұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектерінің тасқа айнала бастаған күйінде табылуы дәлел болмақ. Бұл теңіздің кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ Арал маңынан акуланың тісі мен сүйегі табылды. ХІХ ғасырдың орта кезіндегі Арал-Каспий ойпатының пайда болуы жөніндегі болжамдардан Арал бассейнінің геологиялық ерте кезеңде Жерорта теңізімен тұтасып жатқан су айдыны екенін, оның кейінгі Альпілік дәуірлерде жер қыртысының көтерілуіне байланысты ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал теңізінің көлемі жайлы, Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте дүние әдебиеттерінде де кездеседі.

1. Қазақ энциклопедиясы I том
2. «Экологияның өзекті мәселелері» 2004ж
3. Қазақ энциклопедиясы VII-том
4. Саинова А. Экология.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Арал теңізі — Қазақстан мен Өзбекстан ше карасында орналасқан сутоған.
Теңіз ХХ ғасырда ауданы жағынан (68 мың км2) әлемде төртінші орында болған
болатын, бірақ 1960 жылдардан бастап теңіздің суы азайып келеді.
Арал ауданы 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына
Қамыстыбас және Арал оболыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап
жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни Арал поселкасы Арал қаласы болып
аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Территориясы 52,2 км2.
Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің
проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында
мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0
млн. АҚШ долларын құрайтын Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал
теңізінің солтүстік бөлігін сақтау жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007
жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық
негіздемесі әзірленуде.
Арал теңізі, Кайнозой дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200
жыл бұрын Каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұған теңіздің терістік бетіндегі
қазіргі Сарышығанақ, Ақеспе тұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен
уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа
сүйектерінің тасқа айнала бастаған күйінде табылуы дәлел болмақ. Бұл
теңіздің кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ Арал
маңынан акуланың тісі мен сүйегі табылды. ХІХ ғасырдың орта кезіндегі Арал-
Каспий ойпатының пайда болуы жөніндегі болжамдардан Арал
бассейнінің геологиялық ерте кезеңде Жерорта теңізімен тұтасып жатқан су
айдыны екенін, оның кейінгі Альпілік дәуірлерде жер қыртысының көтерілуіне
байланысты ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал
теңізінің көлемі жайлы, Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте дүние
әдебиеттерінде де кездеседі.

Арал апаты
Арал апаты – Арал теңізінің тартылуына байланысты Орта
Азия мен Қазақстанның үлкен аймағындағы адамдарға, табиғатқа, өсімдіктер
мен жан-жануарлар дүниесіне келген экологиялық, әлеуметтік-экономикалық
үлкен апат. Соңғы 40 жылда сол өңірдегі суармалы жер көлемінің ұлғаюы, суды
қажет ететін кәсіпорындардың көбеюі, Арнасай, Шардара, Сарықамыс сияқты
көптеген жасанды су қоймаларының пайда болуы – Арал айдынының аумағын,
көлемін, тереңдігін азайтты.
Сөйтіп су тұздылығының артуы (1 литрде 35 мг, 1996) нәтижесінде су
түбіне шөккен тұз шөгінділері пайда болды. Көлемі 4 млн. гектарға жуық
жалаңаштанған теңіз түбінен көтерілген (жыл сайын теңіз түбінен көтерілетін
70 млн. тонна) улы шөгінділер тұзды шаңға айналып, жайылымдар мен
егістіктерді улап, үлкен апат әкелді. Қазақстанның Қызыл кітабына енген
жануарлардың кейбір түрлері (итала қаз, бұлдырық, жидек,
аралшағаласы, ондатр, т.б.) құрып кетті. Арал апаты сол өңірдегі 60 мыңға
жуық тұрғынының денсаулығына зиянды әсерін тигізді.

Арал теңізінің экологиялық ахуалы
Арал экологиясы – шөлейт аудандарда суды көп қажет ететін өндірістерді
орналастырудағы стратегиялық қателі ктердің нәтижесінде пайда
болған экологиялық жағдай. 1961 жылға дейін Арал теңізінің көп жылдық
орташа деңгейі 53 абс. м, орташа аумағы 66,1 км2,көл. 1062 км3
болған. Өзендердің теңізге құйылу мөлшерінің кемуі, теңіздің су деңгейінің
азаюына, оның 2-ге бөлінуіне әкеп соқтырды. Енді ол Үлкен Арал және Кіші
Арал болып аталады (1992 ж.). Бұл 2 көлдің арасын бөліп тұрған құрғақ
жердің ауданы жылдан-жылға ұлғаюда. Арал теңізінің тартылуы және оңтүстік
ендікте суғармалы егіндік жерлердің көбеюі қуат, жылу, ылғал алмасуының
тапшылығы сол өңірдің экологиясын және ландшафты мен ауа райын өзгертті.
1970 ж. Арал теңізіне құйылатын өзен суының көл. 7 – 11 км3-ге дейін
азайса, ал 1980 ж. теңізге құятын өзен сулары мүлдем сарқылды. Су
тазартудың және бірнеше рет пайдаланған сулардың шығыны шөлді жерлерді
жарамсыз батпақ шалшыққа айналдырды. Ғарыштан түсірілген суреттерді
талдағанда 1985 ж. табиғи көлдің саны 28 (аум. 287,48 км2), антропогендік
көлдің саны 195 (аум. 6421,71 км2), ал қолдан жасалған Сарықамыс
және Арнасай көлдерінің су қорының көл. 55 км3 болды. Жылдық түсетін ылғал
мөлшері де өзгерді. Мыс., 1950 – 59 ж. ақпан – наурыз айлары ылғал көп
түсетін, ал қыркүйек ең аз жауатын кезі болса, 1970 – 79 ж. жауынның көп
жауатын кезі сәуір айына, аз түсетін айы шілдеге сәйкес келді.
Тұздың атмосфераға таралуы 6 – 7 есе өсті. Арал өңіріндегі жаз айларындағы
ең жоғ. темп-ра орта есеппен 1,8 – 2,5°С-қа жоғарылады. Бұл жалпы дүние
жүзіндегі жылудың көтерілу тенденциясына байланысты болуы да
мүмкін. Сырдария атырауы мен Қазалыда жылдық орташа салыстырмалы ауаның
ылғалд. 15 – 20%-ға, ал 1960 жылдан Арал қ-нда 25 – 30%-ға азайды. Бұл
жағдай Арал құмды аймағындағы конденсаттық ылғалды азайтты. Соның
нәтижесінде жер қыртысының сулануы және шөл өсімдіктерінің ылғалдануы
едәуір қысқарды. Теңіз жағасындағы аймақта көктем және күз кезінде теңізден
келетін бриздер мүлдем жойылды. Өйткені көктемгі соңғы суықтар ұзаққа
созылып, ал алғашқы күз суықтары керісінше, 10 – 12 күн ертерек түсетін
болды. Егістік жерлерді суландырудың ұлғаюынан, шалшықтанған аумақтың
көбеюінен судың булануы өсті, ал каналдар (жасанды арналар) мен сүзгілік
(фильтрлік) көлдерден шыққан су булары микроклиматты өзгертуге әсер етті
Теңіз деңгейінің төмендеуі ауа райының өзгеруіне, сол өңірдің сусыздануына
әкелді. Бұл жерлерде 1950 – 90 ж. аралығында шаңды дауыл жиілігі 60 есе
көбейіп, кеуіп кеткен теңіз түбінен көтерілген тұзды шаң жылына 15 – 75
млн. т-ға жетті. Жыл сайын суғармалы жердің 1 га-сынан 15 т-дан 90 т-ға
дейін тұз жиналды. Бірнеше рет пайдаланған сумен суғарылғандықтан, Әмудария
және Сырдария өзендерінің төм. құйылысында орналасқан аудандардағы жер
қыртысы сортаңға (мыс., Қызылорда облысының 52%-ы) айналды. Тұзды шаңның
көтерілуі атмосфераның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.