“Шинжяң тәжірибесінің” маңызы

1 Әлемдік қаржы дағдарысы
2 “Шинжяң тәжірибесі”

Әлемдік қаржы дағдарысы экономиканың осыдан үш-төрт жыл бұрын басым бағыттары болып келген құрылыс, банк-қаржы және осы саламен тығыз байланысты басқа да секторлардың көптеген әлсіз, жетіспейтін тұстарын, проблемаларын ашып берді. Қазіргі кезде аталған секторлардан бөлек, экономиканы постдағдарыстық кезеңнен кейін, басқа қандай салалармен толықтырып, жандандыра, дамыта аламыз деген мәселе маңызды болып тұр. Қазақстанның экономиканың қай секторында болмасын басымдықтары жеткілікті, бұл жерде әсіресе, жол-транспорт инфрақұрылымы, транзиттік мүмкіндіктерімізді тиімді пайдалану салалары экономиканың басым бағыттарының бірі болатын кезі жетті десе артық айтқанымыз емес. Еліміздегі транспорт инфрақұрылымы, транзиттік мүмкіндіктерімізді тиімді пайдалану мәселелеріне келсек, тәуелсіздік алған жылдардан бастап, аталған салаларға тек ағымдық, рефлексивті түрде ғана назар аударылып келді. Транспорттық инфрақұрылым саласындағы бірнеше үлкен, көлемді жобаларды жүзеге асыру үшін қаржының тапшылығы, ұйымдастырушылық мүмкіндіктердің және инвестицияның жетіспеуі қолбайлау болып келгені белгілі. Бүгінгі таңда транспорттық инфрақұрылым, транзиттік мүмкіндердімізді пайдалану, дамыту мәселелеріне мән бермей, байқамай, оны дамытпай отыру уақыт пен мүмкіндіктерімізді жіберіп алумен тең. «Транспорттық потенциал», «транзиттік потенциал» деген кезде, қайсібір мемлекеттің территориясының транзиттік мүмкіндігі барма, сонымен қатар транзит үшін территориясы қолайлы ма, аталған мемлекет териториясының басқа баламалы транзиттік тораптарға қарағанда тиімділігі қандай, жүк тасымалы бойынша уақытпен ресурсты үнемдеу жағынан тиімді тұстары бар ма, секілді бірнеше факторлармен сұрақтарға жауап іздеуге тура келеді.

Жағрапиялық жағынан алғанда Қазақстанның территориясы тиімді транспорт кеңістігінде орналасқан. Бір жағынан Қазақстан, Азия-Тынық мұхиты аймағын Еуропамен, Ресейді Орталық Азия елдерімен, Таяу Шығыс және Парсы шығанағы, Үнді мұхиты елдерімен байланыстыратын торапты алып отыр, екінші жағынан бұл торапта Қазақстан жалғыз емес екені белгілі. Қазақстан үшін аталған секторды дамыту барысында, тағы бір қиындық бұл-еліміздің контиенталдық жағынан алғанда ішкері орналасып, ашық теңізден алыс орналасуы. Транзиттік мүмкіндіктерді дамытудың геоэкономикалық жағын алатын болсақ, біздің көршілеріміздің экономикалық жағынан даму деңгейі, саяси жағдайының қалпы қалай деген мәселелерге үлкен мән беруге тура келеді. Егер, қандай да бір мемлекет тиімді транзит торабында орналасып және оны одан әрі дамытуға бағытты жұмыс жасаса, алайда осы елдің көрші мемлекеттерінің экономикалық, саяси жағдайлары тұрақсыз, қалыпсыз болса, сыртқы экономикалық қарым-қатынасты дамытумен қатар, транзиттік мүмкіндіктерді алға жалжыту өте қиын болады. Бұл мәселеге келгенде Қазақстан үшін тиімді және тиімсіз жақтары да жетерлік. Біріншіден, біз ТМД елдерін бір-бірімен байланыстыратын бірден-бір үлкен территориялы мемлекетпіз, біздің солтүстігімздегі Ресей де, оңтүстігіміздегі елдер де дамушы мемлекеттер, қарым-қатынастары, сауда-саттықтары, алыс-берістері артып келе жатырған елдер, сонымен қатар, Қазақстан геоэкономикалық жағынан алғанда Орта Азия елдерімен басқа да рынокті, үлкен серпіммен дамып жатырған Қытаймен, Қытайдың батыстағы белсенді дамып жатырған Шыңжаң-ұйғыр автономиялы ауданымен байланыстырушы дәлізді иеленіп отыр. Алдағы уақытта ТМД аумағында, оның ішінде ТМД-ның еуропаға жақын орналасқан елдерімен Орталық Азияны, ТМД-мен Оңтүстік Шығыс Азия елдері, Қытаймен арадағы тауар тасымалы, Ресеймен Оңтүстік Азия елдері, Пәкістан, Иран, Үндістан елдері арасындағы, жалпы Еуропамен Азия арасындағы сауда-саттықтың, тауар айналымының, тауар тасымалының артуына байланысты Қазақстанның транзиттік жүк тасымалы мүмкіндігімен ролі тек арта бермек. Аймақтағы геосаяси жағдай және оның тұрақтылығы транзиттік жүк тасымалымен транзиттік инфрақұрылымды дамытуда шешуші орын алатын факторлердің бірі.