“Иммунология” пәні бойынша практикалық сабақтар жоспары
1 Иммунология ғылымы.Иммунологияның даму тарихы
2 Иммунитет. Иммунитеттің түрлері
3 Иммундық жауаптың негізгі қасиеттері
4 Макроорганизмдердің табиғи резистанттілігі туралы түсінік
5 Құстар мен сүтқоректілердің иммундық жүйесі
6 Иммундық жауапқа қатысатын клеткаларды морфологиясы.
7 Т . лимфоциттердің цитоморфологиясы, локализациялануы, иммундық қызметтері
8 Плазмоциттер мен гистобірегейліктің негізгі комплексі
9 Антигендер.
10 Антиденелер.
11 Антиденелер синтезі олардың түзілу динамикасы.Иммунологиялық ес.
12 Комплемент жүйесі ,пропердин мен интерферондар
13 Аллергия және гиперсезгіштіктердің түрлері.
14 Имунопатологиялық реакциялар
15 Иммунодиагностика негіздері
2 Иммунитет. Иммунитеттің түрлері
3 Иммундық жауаптың негізгі қасиеттері
4 Макроорганизмдердің табиғи резистанттілігі туралы түсінік
5 Құстар мен сүтқоректілердің иммундық жүйесі
6 Иммундық жауапқа қатысатын клеткаларды морфологиясы.
7 Т . лимфоциттердің цитоморфологиясы, локализациялануы, иммундық қызметтері
8 Плазмоциттер мен гистобірегейліктің негізгі комплексі
9 Антигендер.
10 Антиденелер.
11 Антиденелер синтезі олардың түзілу динамикасы.Иммунологиялық ес.
12 Комплемент жүйесі ,пропердин мен интерферондар
13 Аллергия және гиперсезгіштіктердің түрлері.
14 Имунопатологиялық реакциялар
15 Иммунодиагностика негіздері
Тірі организмдерде өзінің тұтастығын сақтау үшін бөгде заттармен күресу үшін қызмет ететін арнаулы жүйе иммундық жүйе болады .Иммунология осы иммундық жүйенің қалыпты сау жағдайдағы құрылымы мен қызметін зерттейді.Ал иммунопатология бұл жүйенің ауру жағдайындағы құрлымы мен қызметініңбұзылудың өзгерістерін қарастырады.
Иммунология- антиген деп аталатын генетикалық бөгде субстанцияларға
организмнің жауап қайтаруының молекулалық механизмдерін зерттейтін
иммунитет жөніндегі ғылым.
Заманауи иммунологияның алдында келесі мақсаттар тұр.
1.Адам мен жануарларды жұқпалы аурулардан қорғау мен алдын алудың әдістерін жасақтап күрес тәсілдерін жетілдіру.
2.Жасанды табиғи токсиндер мен аллергендерге сондай-ақ биотехнологиялық жолмен жасалып шығарылған синтетикалық антигендерге қарсы иммунитетті стимулдеу жолдарын қарастыру.
З.Адам организміндегі иммундық жүйенің күйін бағалау ,оның қалыпты қызметіне жағдай жасау.
4.Иммундык жүйенің ауруларын зерттеу, әртүрлі табиғатты иммуномодуляторлар көмегімен иммундық түзету жасау әдістерін жетілдіру.
5.Трансплантациялық иммунитетті зерттеу, қатерлі ісік аурулардың алдын алу
диагностика әдістерін табу.
6.Аллергиянын алдын алу оны емдеу
Иммунологияның ғылым ретінде қалыптасуы иммунитет деп аталатын феноменнің арқасында мүмкін болды. Иммунология ғылым ретінде ХІХ-ХХғ шегінде қалыптасты. 1881ж француз ғалымы Луи Пастер тауықтардағы холера ауруын зерттей отырып ауру қоздырғыштардың ескі дақылдарымен тауықтарды байқамай жұқтырып алғанда, олардың ауырмай кейіннен жаңа штаммдарды жұқтырғанда олардың өлмей қалғандығын байқайды.Бірақ иммунологияның атасы ретінде Луи Пастерді емес Эдуард Дженнерді санайды ,себебі ол 1796ж әмпирикалық жолмен адамдарды шешек ауруынан сақтаудың алдын алу жолын ашты ол сауыншылардың сиыр шешегі ауруымен ауырғандардың кәдімгі шешекпен ауырмайтындығын анықтап вакцинация әдісін жетілдірді( бұл сөз вакка-сиыр деген сөзден шыққан)
1890ж неміс зерттеушісі Э. Беринг организмге енген микробтар мен олардың токсиндеріне қарсы қанда кейініректе антидене деп аталатын қорғаныштық заттар түзілетіндігін ашып,осы ғылыми жаңалықтардың негізінде Паулъ Эрлих деген ғалым иммунитеттің гуморалъдық теориясын қалыптастырды.
1882ж орыс ғалымы Илья Ильич Мечников теңіз жұлдыздарымен тәжірибе жасап фагоцитоз феноменін , оның негізінде иммунитеттің фагоцитарлық теориясын қалыптастырды,1899ж Н.Я. Чистович микроорганизмдерден басқа ұлпаларды бөгде (әритроцит, қан плазмасы)парентеалды енгізгенде антидене бөлетінін анықтап инфекциялық емес иммунитеттің негізін қалады.
Иммунология- антиген деп аталатын генетикалық бөгде субстанцияларға
организмнің жауап қайтаруының молекулалық механизмдерін зерттейтін
иммунитет жөніндегі ғылым.
Заманауи иммунологияның алдында келесі мақсаттар тұр.
1.Адам мен жануарларды жұқпалы аурулардан қорғау мен алдын алудың әдістерін жасақтап күрес тәсілдерін жетілдіру.
2.Жасанды табиғи токсиндер мен аллергендерге сондай-ақ биотехнологиялық жолмен жасалып шығарылған синтетикалық антигендерге қарсы иммунитетті стимулдеу жолдарын қарастыру.
З.Адам организміндегі иммундық жүйенің күйін бағалау ,оның қалыпты қызметіне жағдай жасау.
4.Иммундык жүйенің ауруларын зерттеу, әртүрлі табиғатты иммуномодуляторлар көмегімен иммундық түзету жасау әдістерін жетілдіру.
5.Трансплантациялық иммунитетті зерттеу, қатерлі ісік аурулардың алдын алу
диагностика әдістерін табу.
6.Аллергиянын алдын алу оны емдеу
Иммунологияның ғылым ретінде қалыптасуы иммунитет деп аталатын феноменнің арқасында мүмкін болды. Иммунология ғылым ретінде ХІХ-ХХғ шегінде қалыптасты. 1881ж француз ғалымы Луи Пастер тауықтардағы холера ауруын зерттей отырып ауру қоздырғыштардың ескі дақылдарымен тауықтарды байқамай жұқтырып алғанда, олардың ауырмай кейіннен жаңа штаммдарды жұқтырғанда олардың өлмей қалғандығын байқайды.Бірақ иммунологияның атасы ретінде Луи Пастерді емес Эдуард Дженнерді санайды ,себебі ол 1796ж әмпирикалық жолмен адамдарды шешек ауруынан сақтаудың алдын алу жолын ашты ол сауыншылардың сиыр шешегі ауруымен ауырғандардың кәдімгі шешекпен ауырмайтындығын анықтап вакцинация әдісін жетілдірді( бұл сөз вакка-сиыр деген сөзден шыққан)
1890ж неміс зерттеушісі Э. Беринг организмге енген микробтар мен олардың токсиндеріне қарсы қанда кейініректе антидене деп аталатын қорғаныштық заттар түзілетіндігін ашып,осы ғылыми жаңалықтардың негізінде Паулъ Эрлих деген ғалым иммунитеттің гуморалъдық теориясын қалыптастырды.
1882ж орыс ғалымы Илья Ильич Мечников теңіз жұлдыздарымен тәжірибе жасап фагоцитоз феноменін , оның негізінде иммунитеттің фагоцитарлық теориясын қалыптастырды,1899ж Н.Я. Чистович микроорганизмдерден басқа ұлпаларды бөгде (әритроцит, қан плазмасы)парентеалды енгізгенде антидене бөлетінін анықтап инфекциялық емес иммунитеттің негізін қалады.
1.Бернет Ф. Клеточная иммунология М.Мир. 1971.
2.Бойд У. Основы иммунология М. Мир. 1991.
3.Ройт А. Основы иммунология М. Медицина 1990.
4.Петров Р.В. Иммунология. М. Медицина 1987.
Қосымша
5.Уилсон Д. Тело и антитело М. Мир. 1974.
6. Петров Р.В. Введение в инфекционную иммунологию
2.Бойд У. Основы иммунология М. Мир. 1991.
3.Ройт А. Основы иммунология М. Медицина 1990.
4.Петров Р.В. Иммунология. М. Медицина 1987.
Қосымша
5.Уилсон Д. Тело и антитело М. Мир. 1974.
6. Петров Р.В. Введение в инфекционную иммунологию
Лекция 1.
Иммунология ғылымы.Иммунологияның даму тарихы
Жоспары:
1 Иммунология ғылым ретінде. Иммунологияның анықтамасы.
2.Иммунология ғылымының мақсаттары .
З.Иммунологиянын дамуынын қысқа тарихы.
4.Иммунологиянын заманауи жетістіктері.
Лекция мәтіні:
Тірі организмдерде өзінің тұтастығын сақтау үшін бөгде заттармен
күресу үшін қызмет ететін арнаулы жүйе иммундық жүйе болады .Иммунология
осы иммундық жүйенің қалыпты сау жағдайдағы құрылымы мен қызметін
зерттейді.Ал иммунопатология бұл жүйенің ауру жағдайындағы құрлымы мен
қызметініңбұзылудың өзгерістерін қарастырады.
Иммунология- антиген деп аталатын генетикалық бөгде субстанцияларға
организмнің жауап қайтаруының молекулалық механизмдерін зерттейтін
иммунитет жөніндегі ғылым.
Заманауи иммунологияның алдында келесі мақсаттар тұр.
1.Адам мен жануарларды жұқпалы аурулардан қорғау мен алдын алудың әдістерін
жасақтап күрес тәсілдерін жетілдіру.
2.Жасанды табиғи токсиндер мен аллергендерге сондай-ақ биотехнологиялық
жолмен жасалып шығарылған синтетикалық антигендерге қарсы иммунитетті
стимулдеу жолдарын қарастыру.
З.Адам организміндегі иммундық жүйенің күйін бағалау ,оның қалыпты
қызметіне жағдай жасау.
4.Иммундык жүйенің ауруларын зерттеу, әртүрлі табиғатты иммуномодуляторлар
көмегімен иммундық түзету жасау әдістерін жетілдіру.
5.Трансплантациялық иммунитетті зерттеу, қатерлі ісік аурулардың алдын алу
диагностика әдістерін табу.
6.Аллергиянын алдын алу оны емдеу
Иммунологияның ғылым ретінде қалыптасуы иммунитет деп аталатын
феноменнің арқасында мүмкін болды. Иммунология ғылым ретінде ХІХ-ХХғ
шегінде қалыптасты. 1881ж француз ғалымы Луи Пастер тауықтардағы холера
ауруын зерттей отырып ауру қоздырғыштардың ескі дақылдарымен тауықтарды
байқамай жұқтырып алғанда, олардың ауырмай кейіннен жаңа штаммдарды
жұқтырғанда олардың өлмей қалғандығын байқайды.Бірақ иммунологияның атасы
ретінде Луи Пастерді емес Эдуард Дженнерді санайды ,себебі ол 1796ж
әмпирикалық жолмен адамдарды шешек ауруынан сақтаудың алдын алу жолын ашты
ол сауыншылардың сиыр шешегі ауруымен ауырғандардың кәдімгі шешекпен
ауырмайтындығын анықтап вакцинация әдісін жетілдірді( бұл сөз вакка-сиыр
деген сөзден шыққан)
1890ж неміс зерттеушісі Э. Беринг организмге енген микробтар мен
олардың токсиндеріне қарсы қанда кейініректе антидене деп аталатын
қорғаныштық заттар түзілетіндігін ашып,осы ғылыми жаңалықтардың негізінде
Паулъ Эрлих деген ғалым иммунитеттің гуморалъдық теориясын қалыптастырды.
1882ж орыс ғалымы Илья Ильич Мечников теңіз жұлдыздарымен тәжірибе
жасап фагоцитоз феноменін , оның негізінде иммунитеттің фагоцитарлық
теориясын қалыптастырды,1899ж Н.Я. Чистович микроорганизмдерден басқа
ұлпаларды бөгде (әритроцит, қан плазмасы)парентеалды енгізгенде антидене
бөлетінін анықтап инфекциялық емес иммунитеттің негізін қалады.
1900ж Карл Ландштейнер адамдағы қан топтарын ашып ,ұлпалық антигендер
ғылымына негіз салды. II дүниежүзілік соғыста терінің күйюіне қарсы
трансплантация мәселесі туындады.
Трансплантация кезіндегі ұлпалардың сай келмеу себебі иммунитет
екендігі ашылған соң трансплатациялык иммунитет зертеулерінен
иммунологиялық толеранттылық туралы ілім қалыптасты.
Иммунологиялық толеранттылық бөтенді танып оған жауап қайыршау көну,
бұл құбылысты бір-біріне байланыссыз П. Медавар мен М, Гашек анықтады.
Антиденелерінің құрылысы мен түзілу заңдылықтарын ашу олардың шексіз көп
түрлілігінің құрылысын ашу моноклоналъды антидене алуға мүмкіндік беретін
гибридомдық технологияның өмірге келуіне алып келді.Қазіргі уақытта
иммунологиялық жауаптарының генетикалық негіздері , ұлпалардың гисто
төзушілігі сондай-ақ генетикалық гомеостаз идеялары заманауи иммунологиялық
алдында тұрған шешуге тиіс үлкен мәселелері болып табылады.
Лекция 2
Иммунитет. Иммунитеттің түрлері.
Жоспары:
1. Иммунитет теориялары.
2. Табиғи, туа пайда болған иммунитет.
3. Жасанды жүре пайда болған иммунитет.
Лекция мәтіні:
Иммунология ғылымының 100 жылдан аса даму барысында бір бірін
толықтырған, бір болып дамыған бірнеше теориялар ашылды: иммунитеттің ең
алғашқы теориясын бүйір тізбектер теориясын Пауль Әрлих 1897ж
қалыптастырды бұл теорияның мәнісі организмге түскен антиген протоплазмалық
бүйір тізбектерінің рецепторларымен байланысады нәтижесінде рецепторлар
нейтралданады. Бұл рецепторлардың орнына басқалары көп мөлшерде түзіледі.
Пауль Әрлих 1,2,3 дәрежелі рецепторларды ажыратты .1926ж Томас Хант Морган
неміс ғалымы жіпке тізілген моншақтар теориясын ұсынды, яғни гендер
хромосомоларға тізбектеліп орналасқан соған сай белоктар иммуноглобиндер де
тізілген моншақтарға тән орналасқан .1932ж М Геидельберг және Л. Полинг
иммунитеттің жаңа теориясын торлар теориясын ұсынды Бұл теория бойынша
антиген- антидене комплексі тор түрінде түзіледі. Тор түзілу үшін әр
антидененің молекуласында әр антиген молекуласына кемінде үш антигендік
дитерминант екі активті орталық болуы шарт. Антиген молекуласы тордың
бұрыштарында, ал антиденелер жалғастырушы бойынша бөліктер түрінде
орналасқан. 1930ж Ф .Брег. Ф. Габровиц матрица теориясын ұсынды. 1949ж Ф
Бернет мен Ф. Фенер тура емес матрица, 1955ж Н Ерне табиғи сұрыпталу
теориясы 1956ж Борде Қос фаза теориясы.
Қазіргі уақытта жер жүзінің иммунологтары авторы Ф Бернет 1964ж болып
табылатын клонды іріктемелі теорияны бетке ұстар теория ретінде қолданады
Бұл теория 4 негізгі болжамға сүйенеді
1.Лимфоидты клеткалардың молдығы: 1012 дейін жетеді.
2. Лимфоидты клеткалардың популяциясының гетерогенділігі
3. Антигеннің азғантай мөлшері алдын ала адаптацияланған клон клеткасын
көбеюге антидене продуцентеріне айналуына итермелейді, (стимулдейді)
4. Антигененің көп мөлшері алдын ала адаптацияланған иммунокомпенентті
клеткаларды өлтіреді.
Иммунитет дегеніміз- организмнің генетикалық өзгелік белгілері бар
тірі денелер мен заттардан қорғану тәсілі мұндай денелер мен заттарға
бактериялар вирустар, қарапайымдылар, гельминттер, белоктар, клеткалар
ұлпалар, өзгерген аутоантигендер соның ішінде қатерлі ісік антигендерді
жатады. Мұндай тұжырым Бернет аксиомасына, яғни иммунитеттің орталық
механизмі өзін және өзгені тану постулатына сай келеді. Иммунитет гомеостаз
көріністерінің бір саласы барлық тірінің: адам, жануар, өсімдіктер тіпті
бактериялардың да қасиеті болып табылады.
Табиғи және туа пайда болатын иммунитет
Дені сау организм өзін әртүрлі механизмдер арқылы қорғайды Мұндай
механизмдерге физикалық кедергілер баръерлер, қан мен ұлпалардағы
фагоциттер,табиғи клеткалар әнка клеткасы (N0) қанның әртүрлі молекулалары
жатады. Бұл механизмдер арнайы емес: әртүрлі патогендер үшін әсерлі. Бірақ
индукция үшін олардың алғашқы әсерін талап етпейді бөтен макромолекулардың
екіншілік әсерінен түзілмейді.Туа п. б. иммунитет туылысымен қалыптасады
,бүкіл өмір бойы сақталады ол патогендерге қарсы қорғаныстың алғашқы шебі
физикалық ,физалогиялық ,клеткалық кедергілерден тұрады. Физикалық
кедергілерге тері, одан бөлінетін тер, май сілекейлі қабаттар, олардағы
әпителий клеткалары мен түктер сілекей ,көз жасы т. б .жатады Физиологиялық
кедергілерге дене температурасы қарын сөлінің рН, көз жасының құрамындағы
лизоцим ,комплемент жүйесінің белоктары жатады. Клеткалық кедергілерге
әндоцитоз деген атпен біріктірілетін пиноциноз, фагоцитоз процестері жатады
Әндоцитоз еритін макромолекуларды бөтен және өзгерген өз клеткасына
бағыталған клетка реакциясы бұл процестің лизосомаларда жүру себебі онда
молекулалық гидролитикалық ферменттер жинақтары болады. Фагоцитарлық
реакция 4 кезеңнен тұрады.
1.Микробтарға хемотаксис
2. Адгезия
3. Мембрана өсіндісінің түзіліп оның қатерлі клеткамен комплекс түзіп
лизосомамен қосылуы.
4. Фаголисомадағы микробтардың, ісініп, еріп ,инактивтелуі.
Демек табиғи туа п. б .иммунитет тің жалпы сипаттамаларына мыналар
жатады.Қорғаныс механизмі әрқашан организмде болады. патогенге тура жауап
қайтарады. Олар арнайы емес, есі болмайды ,сондықтан табиғи иммунитетті
тұқым қуалайтын туа п.б. және өмір барысында қалыптасқан жүре п .б. деп
бөледі. Тұқым қуалайтын туа п. б иммунитет макроорганизмнің белгілі бір
жұқпалы ауруды ол аурумен бұрынырақ кездеспегеніне байланыссыз,
қабылдамауға бейімделік күйі иммундық жауаптың бұл түрі ұрпақтан-ұрпаққа
беріледі, туыла салысымен қалыптасады, өмір бойы сақталады. Туа п. б
иммунитет патогенді микроорганизмнің қандайда болсын көп мөлшерін
енгізгенде қалыптаспайтын иммунитет түрі. Мысалы ірі қара шошқаның
ауруларына тұрақты және керісінше, салыстырмалы түрлі иммунитет белгілі
бір факторлардың әсерінен иммунитеттің бұзылуын айтады, суыну, қызу жалпы
өзгерістер, белоктық ашығу физиологиялық зорығу т .б. Даралық туа п. б
иммунитет түрдің кейбіреулерінің дараларында байқалады .Мысалы аллергия т.
б. Жүре п .б.иммунитеттердің мынандай түрлері бар: постинфекциялық
поствакциналық, активті, пассивтті коллостральды, антитоксикалық ,стерилді
стерилді емес, айқас сияқты түрлері болады Бұл иммунитеттің түрі организмде
патогенді микроорганизмге олардың антиденемен жанасу нәтижесінде өмір сүру
барсында қалыптасатын тұқым қуалау арқылы берілген иммундық жүйенің
механизмдері арқылы тұрақтанатын азғана уақыт сақталатын екі аптадан бір
екі айға дейінгі түрі. Жүре п. б .иммунитет активті ,пасивтті болып
жіктеледі екеуІ де табиғи жолмен қалыптасады активті аурудан кейін ал
пассивтті уызымен немесе трансплацентарлы.Активті иммунитет кезінде арнайы
емес қорғаныстық жүйелер ,иммуногенез іске қосылып ес лимфоциттер п. б.
арнайы антиденелер түзіледі. Ал пассивті иммунитет кезінде организм дайын
антиденелер қабылдайды. Антитокалық иммунитет деп-бактериалық таксиндеріне
қарсы имуниттерді аитады Стерильді деп- көптеген жұқпалы аурулардан
қалыптасқан иммунитетті айтамыз. Айқас жүре п. б. иммунитет деп - артық
антигендері бар бірнеше патогенге қарсы иммунитетті айтамыз.
Лекция 3
Иммундық жауаптың негізгі қасиеттері.
Жоспары:
1. Иммундық жауаптың іргелі қасиеттері: арнайылылық, әртүрлілік, ес,
иммундық жауаптың тоқтауы, өзінікін өзгеден ажырату.
2.Иммундық жауаптардың фазалары.
Лекция мәтіні:
Гуморальдық және клеткалық иммундық жауаптардың барлық имуногендерге
қатысты бірнеше іргелі қасиеттері бар
1) Арнайылылық иммундық жауап белоктар полисахаридтер басқа да
антигендердің әртүрлі құрылымдық компонентеріне қатысты арнайы болып
табылады Антигендердің жеке лимфоциттер танитын учаскілері әпитоп деп
аталады. Арнайылылықтың болу себебі бөтен антиденелерге жауапты
лимфоциттердің антигендердің айыршашылығын ажырататын мембраналық
рецепторлары болады.
2) Әртүрлілік: жеке антигендік айыршашылықтардың жалпы саны (лимфоцит
рецепторлар) өте көп. Иммундық жүйе 1012 антигендік детерминантты тануға
қабілетті, қазіргі уақытта осындай әртүрліліктің молекулярлық механизмдері
анықталған,
3) Ес: иммундық жүйе бөтен антигендердің қайтадан енуіне жауап беруге
қабілетті болады (екіншілік иммундық жауап). Иммундық жүйенің осы қасиетін
ес деп атайды. Екіншілік иммундық жауап жылдам, күшті дамиды, және де
біріншіге қарағанда сапалық айыршашылығы болады .Естің яғни иммунологиялық
естің бірнеше ерекшеліктері болады.
а) антигендік стимуляциялау кезде сәйкес антигендік рецепторлар бар
лимфоциттер және олардың ұрпақтарының пролиферациясы туындайды
б) антигендік стимуляциялау кезінде алғашқы жауапты қамтамсыз ететін
ес клеткалары, яғни лимфоциттер ұзақ уақыт тіпті антиген болмаған
кезде де тірі болады Сондықтан ес клеткалары антигеннің қайта енуіне
тез жауап қайтаруға дайын тұрады.
в) Ес клеткалары болып табылатын лимфоциттер антигеннің болмашы
концентрациясына жауап қайтарып антиденелер бөледі.
4) Иммундық жауаптың тоқтауы: Қалыпты иммундық жауап антигендік
стимулдеуден кейін біраз уақыт өткен соң бірнеше себептерге байланысты
өшеді. Ол себептің маңыздысына лимфоциттердің белсенуі жатады. Белсенген
лимфоциттер өздерінің қызметін антигендік стимелдеуден соң азғана уақыт
атқарып 2-3 бөлінуден кейін тыныштық күйдеғі ес клеткасына айналады.
5) Өзінікін өзгеден ажыратуға қабілеттілік: иммундық жүйенің негізгі
қасиеттерінің бірі өзге антигендерді танып, жауап беру ал өз антигендермен
әрекеттеспесу болып табылады. Осындай жауап беруге қабілетсіздік
толеранттылық деп аталады
Толеранттылық жүре қалыптасатын қасиет ол иммундық жүйедегі екі процестің
арқасында мүмкіндік болады. Оның біріншісі клонды селекция, яғни өзінің
антигендеріне реактивті клеткалардың өлімі, екінші процесс анергия деп
аталады.Бұл клетканың бөлініп, бірақ функционалды белсенділігі болмайтын
жағдай, екі процесс те жетілмеген лимфоциттерде жүреді олар антигенді
таниды бірақ функциональды жетілмегендіктен антигенмен жанасу барысында
толық қанды иммунокомпетентті лимфоциттерге айнала алмайды.
Лекция 4
Макроорганизмдердің табиғи резистанттілігі туралы түсінік.
Жоспары:
1. Жедел қабынудың қорғаныстық маңызы
2.Микробқа қарсы қорғаныстық арнайы емес факторлары
3. Микробқа қарсы күрестің клеткалық емес механизмдері
Лекция мәтіні:
Инфекцияға қарсы күреске организмнің арнайы емес анатомиялық-
физиологиялық факторлары және маманданған иммундық жүйе қатысады.
Қоздырғышқа қарсы күресте иммундық жүйе анағұрлым әффективті, бірақ
организмнің қарсы тұру қабілеті көптеген арнайы емес факторлар мен
механизмдерге байланысты болады (тері- сілемей қабаты, секреттердің
бактерицидтік әсері, лизоцим, комплемент т. б.)
Организмді инфекциядан қорғауда жедел қабынудың рөлі өте үлкен.
Қабыну ұлпаллардың бөтен микробтар мен құрылымдық бұзылуына қарсы жауабы
болып табылатын организмнің өмірлік маңызды қорғаныс механизмі Бұл процеске
фагоцит, антидене, комплемент қатысады Жедел қабыну реакциясы ұлпалардың
бұзылуына кейін бір сағат ішінде дамиды және хроникалық қабынудан әжептеуір
айыршашылығы болады .
Оның классикалық формуласы: қызару, ісіну, температура түсінің
өзгеруі, ауырсыну, қабынудан соң қызметінің өзгеруі Қабыну реакциясы
ұлпалық бұзылу нәтижесінде организмде жаңа белоктар синтезделіп
температура көтеріліп нейтрофилия, апатия бұлшық ет әлсіздігі сияқты
қорғаныстық реакциялар жүреді Реакциялардың негізгі медиаторлары
интерлейкиндер оларды макрофагтар бөліп шығарадьг И интерлейкиндердің
әсерінен гепатоциттер белок синтезі мен секрециясын күшейтеді Мұндай жауап
зақымданғаннан кейін бірнеше сағаттан соң басталып 24-28-сағатқа созылады
Жедел инфекция мен қабыну кезінде түзілетіндіктен оларды жедел фаза
белоктары деп аталады олардың көпшілігі инфекция қоздырғышын өлтіріп
организмді қорғайды
Мұндай белоктар мыналар
1 Комплемент жүйенің белоктары
2 Қан ұюына қатысатын белоктар
3 Протеаза ингибиторлары
4 Метал байланыстыратын белоктар
жедел фаза белоктың маңыздылары мыналар:
С- реактивті белок
А- Сарысулык амилоидты белок
Р- Сарысулық амилоидты белок
Бұлардың концентрациясы қабыну кезінде қанда 100 еседен артып кетеді
2- Организмдердің қорғаныстық бейімділіктері түрлердің эволюциялық дамуының
нәтижесі Мұндай қорғаныстық баръерлерді 3 түрге бөлуге болады
1) Тері сілемеилі
2)Лимфатикалық
3)Қантамырлық
Инфекциялық аурулардың патогенезінде организм арнайы қорлар мен
күштерді ғана пайдаланып қоймай зат алмасудың деңгейін кейбір физилогиялық
процестерді де өзгертуге қабілетті Мысалы көптеген инфекциялық аурулар
кезінде дене температурасы артады несеп-тер бөлінуі артады. Бұзылмаған тері
мен сілемейлі қабаттар механикалық кедергі ғана емес сонымен қатар
көптеген микробтар үшін стерилдейтін факторлар бөледі. Тер және май бездері
әртүрлі бактерицидті заттар май қышқылдарын бөледі Көз алмасының сыртқы
қабаты коньюктиваның мұрынның сілеймелі қабатының айқын баръерлік
қасиеттері болады.
Лизоцим ацетил мурамидаза молекуласы шағын фермент Белокты зат
лизоцим көптеген бактерия түрлерінің клетка қабықшасының муреин қабатын
күшті ерітуге қабілетті зат. Ол көз жасында сілекейде, қанда, лимфада,
сүтте, балық уылдырығында ,жұмыртқа белогында болады. Мұрын сұйықтығы, көз
жасы көптеген микробтарды өлтіріп грипп полимиелит герпес вирустарын
инактивтеуге қабілетті болады .Жұқпалы аурулардың қоздырғыштары тері
сілемейлі қабатынан өтіп кетсе ол учаскеде тез арада қорғаныштық бекет
жергілікті қабыну процесі түзіледі. Бұл кезде фагоцитоз процесінің маңызы
зор. Қабыну зонасында бактериялар фиксациаланады. Себебі қабынған жерде
фибрин жіпшелері түзіледі. Кан ұю жүйесі фибринолитикалық жүйе, комплемент
жүйесі эндогенді медиаторлар барлығы қабыну процесіне қатысады.
Лекция 5
Құстар мен сүтқоректілердің иммундық жүйесі.
Жоспары:
1. Құстардың, сүтқоректілердің иммундық мүшелері.
2.Иммундық жүйенің орталық мүшелердің морфологиясы .Айырша бездің құрылысы.
3.Фабрициус қалтасы, сүйек майы, бауырдың морфологиясы мен иммундық маңызы.
Лекция мәтіні:
Иммундық жүйе организмнің генетикалық ішкі орта тұрақтылығын, яғни
иммундық гомеостазды қамтамасыз етуге қызмет ететін мүшелер,
ұлпалар,клеткалар жүйесі. Иммундық жүйе сонымен қатар қан жасау қызмет
атқарады. Сүтқоректілердің иммундық жүйесі орталық және шеткі мүшелерден
тұрады. Орталық мүшелерде иммунокомпетентті клеткалардың қалыптасуы мен
пісіп жетілуі жүреді. Ал шеткі мүшелерд олардың қызмет етуі жүзеге асады.
Сүтқоректілердің орталық иммундық мүшелеріне жілік майы мен тимус (айырша
без) ал шеткі мүшелеріне лимфа түйіндері, көк бауыр асқорыту жолының
лимфоидты ұлпасы (бадамша) Пейер тартпасы (бляшка) солитарлы фолликулдар
жатады. Иммундық қызметті орталық жүйке жүйесінің нейроглиясы мен тері де
атқарады. Құстардың иммундық жүйесінде орталық және шеткі мүшелер болады
.Олардың орталық мүшелеріне жілік майы, тимус, Фабрициус қалтасы (бурса) ол
шеткі мүшелеріне көкбауыр, Гардер безі, көз жасы безі, ас қорыту жолдарының
лимфоидты ұлпасы ,өкпенің лимфоидты ұлпасы ,тері жатады.
Сүт қоректілердің айырша безі тимус сыртынан дәнекер капсуламен
қапталған жұп бөлімді мүше. Ол сыртынан капсуламен қапталады, одан шығатын
жапырақтар паренхиманы бөліктерге бөледі. Құстарда тимустың бөліктері мойын
бөлімінде өңештің екі жағында орналасады. Әр бөліктің қыртыс, милық заттары
болады.Сыртқы қыртыс қабықта пісіп жетілмеген бөлінуге ұшырайтын клеткалар
лимфобластар орналасады, оларда Т- лимфоциттер түзіледі. Лимфобластарды
үлкен алып эпиталды клеткалар күтуші клеткалар қоршап тұрады Ал мишық
қабатта азғантай мөлшерді лимфоциттер көп мөлшерде жұлдыз тәрізді
эпителиальды клеткалар мен Гассаль денешіктері болады .Гассаль денешігі
деп- ортасында секрет бөлетін клеткаларын мүйізделген эпителиальды
клеткалар қоршаған концентрлі жиынтықты айтады. Тимустың қыртыс қабатында
сонымен қатар макрофагттар аз мөлшерде микрофагтар (эозинофил, нейтрофил)
клеткалары, семіз клеткалар болады. Тимуста митоз процесі өте интенсивті
жүреді. Тимустың иммундық жүйенің орталық мүшелерінің бірі ретіндегі
маңызын 1961 ж Джон Миллер дәлелдеді. Ол тимоэктомерленген тышқандарда 1,5-
3 айдан кейін вассинг синдромы, азып кету синдромы дамитынын клеткалық
иммунитеттің күшті бұзылатынын анықтады Қазіргі уақыта тимус ұлпасынан он
шақты пептидті гуморальды факторлар бөліп алынып идентификацияланып
химиялық жолмен синтезделген Бұл факторларға мыналар жатады. Тимозин,
тимопоэтин, тимулин тимустық гуморальды фактор, тимустық гормон т б Бұл
факторлар Т-лимфоциттерді иммунокомпетентті клеткаларға ацналдырадыады. Т-
лимфоциттерге әсер ету қасиеті бойынша бұл факторлар көбюді активтендіру
факторлары мен дифференцировка факторларына бөлінеді. Тимус иммундық жүйе
мен басқа жүйелерді байланыстыру қызметін де атқарады.
Фабрициус қалтасы (бурса) сөмке құстардың иммундық жүйесінің орталық
мүшесі болып табылады Ол клоаканың дорсалды бетінде орналасады .Бұл да
тимус тәрізді лимфоэпителиалды мүше, қыртыс ,милық заттары бар бөліктерден
тұрады. Қалтаның эпителиалды клеткалары мен ретикулоциттері арасында тығыз
қабықшалар түрінде үлкен және кіші лимфоциттер орналасады. Бұл
лимфоциттерден кейінірек антидене синтездейтін плазмоциттер қалыптасады.
Алдымен олар Б- клетка немесе В-лимфоциттер деп аталады.Сүтқоректілерде В-
лимфоциттердің пісіп жетілуі сүйек майында жүзеге асады .
Сүйек майы-сүйектердің кемік заттарында орналасатын ретикулярық
строма, қан түзуші клеткалар мен май ұлпалары жиынтықтарынан тұрады. Сүйек
майының бағаналы клеткалар имунокомпетентті клеткалардың бастамалары болып
табылады. Сыртқы көрнісі жағынан бағаналы клеткалар қаның кіші
лимфоциттеріне ұқсас оларды колония түзуге қабілеттілігі бойынша анықтауға
болады. Сүйек кемігі соныменн қатар В- лимфоциттерді қалыптастыру қызметін
де атқарады.
Бауырды соңғы жылдары ғана иммунитеттің орталық мүшесіне жатқызып жүр.
Дамудың эмбрональды кезеңінде бауыр В-лимфоциттердің біріншілік
популяциясының бастауы болып табылады. Осы кезде В- лимфоциттердің
антигенге байланыссыз дифференцировкасы жүреді.
Бауырлардың иммунокомпетентті клетка макрофаг болып табылатын Купфер
клеткасы жатады, олар қанды эндотоксиндерден тазартады ,айналып жүрген
иммундық комплекстерді ұстап оларды жояады фагоцитозды жұзеге асырады
антиденелерді Т-клеткаларға ұстап береді интерлейкиндерді синтездейді т б
қызмет атқарады. Эмбрональдық бауырда Т-лимфоциттердің алдыңғы клеткалары
арғы текті клеткалары табылған мнда лимфоциттер супрессорлардың
дифференсировкасы жүреді эмбрионалдық бауырда цитотоксикалық қасиеті бар
лимфоциттер Т- клеткалар үлкен лимфоциттер пит клеткалар ,НК- т б клеткалар
болады.
Лекция 6
Иммундық жауапқа қатысатын клеткаларды морфологиясы.
Жоспары:
1. Нейтрофилдер мен эозинофилдердің морфологиясы.
2 .Макрофагтар олардың түрлері түзілуі кезеңдері.
3 .Макрофагтардың формалары мен клеткалық морфологиясы.
4. Макрофагтардың иммунологиялық қызметтері.
5.Лимфоциттерге жалпы шолу.
Лекция мәтіні:
Тірі организмде иммундық жауапқа клеткалық 3 типі микрофагтар,
макрофагтар,лимфоциттер қатысады. Микрофагтарға сүт
қоректілерде нейтрофилдер мен эозинофилдер ал құстарда псевдоэозинофилдер
мен эозинофилдер жатады Нейтрофилдердің хемотоксистік қасиеті (яғни
химиялық қосылыстарға қарай жылжу әрекеті) жоғары дәрежелі қозғалғыштығы
фагоцитарлық белсенділігі болады. Бұл клеткаларының цитоплазмасында
гликоген бактерицидтік заттар Лизосомалар, антигенді жоятын әртүрлі
фермент (оксидаза периксидаза, қышқыл сілтілі фозфатазалар, лизоцим
,липаза т б ) болады.
Эозинофилдердің қозғалғыштығы фагоцитарлық белсенділігі төмен
болады. Оларда қышқыл фосфатаза пероксидаза гистаминаза ферменттері
болады Фагоцитоз жасағанда эозинофилдер дегрануляцияға ұшырайды яғни
грануладан әртүрлі ферментер бөлініп олар көмегімен гепарин гистамин
иммундық комплекстер инактивтеледі. Эозинофилдер паразиттерге
қарсы иммунитететте үлкен роль атқарады.
Макрофагтар А- клеткалар немесе қосымша клеткалар (ағылшын accecsori-
қосымша деген сөзден шыққан) мононуклеарлы фагоциттер жүйесіне жататын
клеткалар. Бұлар 10-20мкм клеткалары көп өмір сүретін жақсы дамыған
цитоплазмасы, лизосомалық аппараты бар клеткалар, морфологиялық жағынан
олар әртүрлі болып келеді. Оларға жілік майының моноциттері ,қанның
моноциттері , дәнекер ұлпалардың гистиоциттері бауырдың Купфер клеткалары
,көк бауырдың , жілік майының, лимфа түйіндеріндегі бос және
фиксацияланған макрофагтар өкпенің альвеолярлы макрофагтары, ішперде
макрофагтары ,қабыну ошақтарындағы эпителиодты және алып клеткалар,
буынның синовиалды қабықтарының макрофагтар сүйек ұлпалардың остеокластары
бас миының микроглиясы жатады. Макрофагтардың түзілуі келесідей кезеңдері
арқылы жүреді:
Жілік майының бағаналы клеткасы→ Монобласт→ Промоноцит→
жілік майының моноциті→шеткі қан моноциттері→ ұлпалық макрофаг
Жілік майынан қанға макрофагттар промоноцит, моноцит даму кезеңдеріне
түсіп онда 36 сағат тіршілік етеді
Макрофагтардың қорғаныштық реакцияларды қамтамасыз еткендегі негізгі
функциялары
1 Хемотаксис
2 Фагоцитоз.
3.Биологиялық белсенді заттар секрециясы.
4 Антигенді өңдеу (процессинг) және гистобірегейліктің бірінші класы
МНС-І және 2 классы МНС-2 арқылы ол антигенді имунокомпетенті клеткаларға
ұстап беру
Белсенген макрофагтар 50-ден астам биологиялық белсенді заттар
синтездеп ,бөліп шығарады ,олардың арасындағы маңыздыларына
простогландиндер жатады (ПГ-Е-1 ,ПГ-Е-2 ПЕ-Ф-а, ФЕ-Д2,т б) Макрофагттар
бөліп шығаратын заттар бір жағынан иммундык жауап пен қабыну медиаторлары
болып табылады ,сонымен бірге ол заттар макрофагтардың өздерінің
белсенділігін оң және теріс кері байланыс принципі бойынша реттеп отырады
Қазіргі уақытта макрофагттарың мынандай формалары белгілі
А) қабыну аймағы макрофагтары -қан моноциттері
Б) резидентті макрофагтар белсенбеген белгілі бір анатомиялық
обылыстағы макрофагтар.
В) индуцирленген макрофагттар фагоцитозға жұмылған макрофагтар.
Г) белсенген макрофагтар- иммундық жауапта қызметін орындауға дайын
макрофагтар. Макрофагтарды стимулдеуге иммундық жауап факторлары қажет
.Ол факторларға антиденелер, комплемент, лимфокин, микробты факторлар
қажет
Лекция 7
Т – лимфоциттердің цитоморфологиясы, локализациялануы, иммундық қызметтері.
Жоспары:
1. Т- лимфоциттердің цитоморфологиясы,локализациялануы,и ммундық кызметтері
2. Т- лимфоциттердің жіктелуі
3. Б- лимфоциттердің цитоморфологиясы, пісіп жетілуі кезеңдері, белсену
жолдары , локализациялануы
4 .Б- лимфоциттердің иммундық қызметтері, даму жолдары
Лекция мәтіні:
Т-лимфоциттердің клеткалық диаметрі 6-6,5мкм пішіні домалақ тығыншық
келген интенсивті боялатын ядросы жіңішке цитоплазмалық белдеуі болатын
клеткалар. Бұл клеткаларда перинуклеарлык зона әлсіз білінеді немесе
тіпті болмайды
Т-лимфоциттердің цитоплазмасында қышқыл фосфатаза бар,
гликоген жоқ, олар ұзақ өмір сүреді радиотұрақты болады. Т-лимфоциттер
тимуста, қанда, лимфада иммундық жүйенің тимусқа байланысты шеткі
мүшелерінде локализацияланады. Т-лимфоциттер клеткалық иммунитет
рекцияларын қамтамасыз етіп организмді вирустық ,бактериалдық аурулардан
микоздардан гельминтоздардан қорғауда үлкен роль атқарады. Клеткалық
иммундық реакциялар көптеген аутиоимундык аурулардың дамуында
баяуланған типті аллергиялық реакцияларда трансплантациялық, қабынуға карсы
иммунитетте үлкен роль атқарады Лимфоциттердің ерекшілігі олардың
рецепторлары еркін ойланып Қазіргі таңда Т-лимфоциттер 7 негізгі субкласқа
бөлінеді
I Т-хелпер индукторлары бұлар көмекші клеткалар қызметі Т- хелперлерді
индукциялап М Н С 2 класс антигендерін микрофагтарға экспрессиялау
II Т-супрессор индукторлары бұлардың қызметі Т-супрессор бастамалардың
пісіп жетілуін белсендіру
III Т-хелпер бірлер Бұлардың қызметі Т-киллер клеткаларының
пролиферациясын пісіп жетілуін туғызу, Т-хелпер екілерді белсендіріп,
макрофагтардың цитотоксикалық қызметіне жағдай жасау
IV Т-хелпер екілер бұлардың қызметтері Б-лимфоциттерді пролиферациялап
оларды антидене түзуші клеткаға айналдыру Т-хелперлер бірлердің жұмысын
тежеу
V Т- киллер клеткалар (ЦТЛ) цитотоксикалық лимфоциттер бұлардың қызметі
клетканың лизисі (трансплант ісік клеткалары вирус бактериялар басқа
антиденелермен инфицирленген клеткаларды еріту
VI Т-супрессорлар. Бұлардың қызметі Т-хелпердің қызметін тежеу
VII Т-ес клеткалары Бұлардың қызметі лейкоциттермен комплекс түзіп оларға
антиген туралы ақпарат беру
Т-лимфоциттер бір-бірінен рецепторлары бойынша ерекшеленеді олар белсену
үшін рецепторы бөтен антигенмен немесе өздерінің МНС І-2 белоктарымен
жанасуы керек. Жанасудан кейін 18-20 сағ кейін Т-хелпер индукторлары пайда
болады Т-хелпер бірлер Т киллерлерді пролиферациялап пісіп жетілдіреді.
Белсенген Т супрессорлар т хелпер рецепторларымен жанасып олардың қызметін
тежейді олар иммунокомпетентті Т және Б лимфоциттердің бір антигенге қарсы
клонының түзілуін бәсеңдетеді.
Б лимфоциттер диаметтрі 8,5 мкм әлсіз боялған ядросы бар лимфоциттер
олардың айқын білінетін мөлдір перинуклеарлық зонасы болады. Бұл клеткалар
аз өмір сүретін цитоплазмасында гликоген, сілтілік фосфатаза болатын
клеткалар. Бұлардың клетка қабықшасында көптеген имуноглубиндік рецепторлар
болады.Қалыпты иммундық жүйеде антигенмен әректетеспей тұрған кезде Б-
лимфоциттердің 2 түрлі субклассы болады
1) антидене түзуші клетка бастамалары болатын Т лимфоциттер
2) Б супрессорлар
Б лимфоциттерді антидене түзуші клеткаға айналдыру үшін
Т хелпер 2 -лердің көмегі қажет
Б лимфоциттер-супрессорлар көкбауырда, жілік майында, лимфа түйіндерінде,
бадамша безде болады Бұл лимфоциттер Т суперссорлармен бірге иммунологиялық
толеанттылықтың дамуына жауап береді.
Лекция 8
Плазмоциттер мен гистобірегейліктің негізгі комплексі.
Жоспары:
1 Плазмоциттердің клеткалық морфологиясы.
2 Гистобірегейліктің негізгі комплексінің әртүрлі кластарына сипатама.
3 Иммундық реакциялардың формалары.
Лекция мәтіні:
Плазмоциттер деп- негізгі қызметі имноглобулин синтездеу мен
секрециялау болып табылатын жоғары дәрежелі арнайы маманданған клеткаларды
айтамыз. Плазмоциттердің тұрқы олардың пісіп жетілуіне қарай 10 мкм-ден 20
мкм-ге дейін өзгеріп тұррады. Олардың цитоплазмасы айқын базофильді Браше
әдісі бойынша пиронин бояуымен қызыл түске болады. Ядроға жақын жерден
Гольджи аппараты локализацияланады ядроның өзі эксцентрлі орналасады онда
хроматиннің ірі кесектері болады.
Плазмоциттердің цитоплазмасында электрондық микроскоп көмегімен
үлкейтіп көргенде жақсы дамыған кедір бұдырлы эндоплазмалық тор көрінеді.
Оның мембранасында иммуноглобулиндер синтездейтін рибосомалар орналасады
Плазмоциттердің пісіп жетілуі, иммундық жүйенің басқа клеткаларымен
әрекеттесуі реттеуші молекулалар цитокиндер арқылы өтеді. Нгеізгі
цитокиндерге лейкоцит әрекеттесуі факторлары интерлейкиндер жатады Қазіргі
уақытта 16 интерлейкин белгілі болып отыр. Олар малекулалық массасы 16-60
дейін кДа (килодальтон) дейін болатын гликопротеиндер интерлейкиндерді
макрофагтар Т мен Б лимфоциттер, базофилдер т б клеткалар бөліп шығарады
Мысалы интерлейкин екінші М-2 Т- хелперлер бөлдеді. Ол Т мен Б
лимфоциттердің моноциттердің Т клеткалардың пролиферациясын ,пісіп жетілуін
туғызады. Барлық интерлейкиндерге клеткалық мембранада байланыстырушы
рецепторлар болады Клеткалар пісіп жетілуі барысында олардың
мембраналарында маркерлер –белгілі бір даму деңгейін көрсететін соған сай
келетін макромалекулалар түзіледі оларды СД-антиген деп аталады (
Дифференцировка кластері)
Гистобірегейліктің негізгі комплексі (ағылшын Маjог
Ніstocompatibilitj соmplex МНС) деп ұлпаларды бір-біріне отырғызғанда
олардың төзбеушілігін анықтайтын антигендер синтезін бақылайтьынан гендер
жүйесін айтады. Бұл комплекс трансплантанттарды қабылдамау реакцияларын
туғызады. Клеткалық цитомембраналардың беткейінде орналасқан қабылдамау
реакцияларын туғызатын құрлымдарын гистобірегейліктің антигендері ал
оларды коделейтін гендерді гистобірегейліктің гендері Н гендер деп аталады
МНС иммундық жүйенің бірінші кезекте иммунитеттің Т жүйесіннің қызмет етуін
анықтайтын негізгі генетикалық жүйе болып табылады. Ол өзінікі мен өзгені
тану қабілетін бөтен клеткаларды қабылдамау, антидене синтездеу, осы
процестерді жылдамдату қабілеттерін коделейді кәрілік аруларына (қатерлі
ісік, артрит, диабет тамырлардың гиалинозы, жүрек қан тамырлар жүйесінің
аурулары бүйрек аурулары) бейімділікті анықтайды себебі осы барлық аурулар
иммуниттердің Т клеткалық жүйесі жетімсізділігімен қабаттаса жүреді.
Гистобірегейліктің негізгі жүйесі полиморфты жүйе ол тығыз біріккен
көптеген гендерден тұрады. Ол гендердің ұйымдастырылуы сүтқоректілер мен
құстардың әр алуан түрлерінде ұқсас болады және көптеген қызметтер
атқарады.
Лекция 9.
Антигендер.
Жоспары:
1 Антиген түсінігі.
2 Антигендіктің негізгі шарты мен маңызды факторлары.
3 Эпитоптар олардың әртүрлігі мен ерекшіліктері.
4 Иммуногенділік жалпы түрлік туыстық топтық антигендер.
Лекция мәтіні:
Иммунологияда арнайы иммундық жауаптың 6 формасы болады.
1 Антидене бөлу.
2 Иммундық ес.
ЗИммунологиялық толеранттылық.
4 Жылдамдатылған типті гиперсезгіштік.
5 Баяулатылған типті гиперсезгіштік.
6 Идиотип -антиидиотипті әрекеттесу.
Барлық тірі организмдер әртүрлі паразиттердің қоректенуі, көбеюі үшін
потанциалды субстрат болғандықтан эволюция барысында әртүрлі қорғаныс
механизмерін олардың ішінде арнайы қорғаныс механизмдерін қалыптастыруға
мәжбүр болған.
Иммунологияның негізгі түсініктерінің бірі антиген түсінігі.Антиген
деп-қандайда бір иммундық жауап типін стимулдеп өзіне қарсы арнайы
әрекетесетін өнімдер туғыза алатын затты айтамыз. Антигендіктің негізгі
шарты затта бөтен генетикалық ақпараттық болуы Мұндай ақпаратты белок тар
олардың құрылымдық бірліктері, күрделі полисахаридтер сирек жағдайда
липидтермен ДНК ,белок, полисахарид ,липид, нуклеин қышқылдарының
комплекстері алып жүреді. Эволюция процесінде клетка қабықшасын
органиодтарды ферменттер, зат алмасу өнімдерінен тұратын бөтен құрылымдық
компонентерді танудың экономды механизмдері қалыптасқан
Парентеральды енгізгенде кез-келген бөтен ұлпалар ,клеткалар,
белоктар, полисахаридтер антиген болуы мүмкін. Молекулалардың
антигенділігінің маңызды факторы оның өлшемдері (молекулалық массасы )
Қазіргі уақытта арнайы имундау әдістерін қолданбай антидене алуға мүмкін
болған антигеннің ең кіші мөлшері 1000 дальтон (вазопрессин гормоны )
Антигеннің молекулалық массасы өскен сайын оған иммундық жауаптың
интенисивтілігі де артады. Мысалы қояндарды іш сүзегі бактерияларының
антигендерімен имунизациялағанда 2000кДа асатын молекулалары төменгі
молекулалы антигендерге қарағанда оларға антиденелер 500 мың есе көп
синтезделеді.
Адамның, жануарлардың иммундық жүйесі антигендердің химиялық
құрылысын, олардың молекуласындағы өте нәзік айыршашылықтарды таң
қаларлықтай таниды. Антиденелер антигендердің бүкіл молекуласына емес оның
белгілі бір учаскелеріне эпитоп немесе антигендік детерминанта деп аталатын
учаскелеріне ғана арнайы болып табылады. Ал антидененің антигенге
байланатын учаскесін паратоп деп атайды. Антигеннің арнайылылығын тану
мүмкіндігін эпитоптың құрлысының ерекшеліктерімен анықталады. Ал сол
ерекшіліктер бірінші кезекте заттың молекулалық құрылымына байланысты
болады. Мысалы әртүрлі жануарлардың инсулиндері бір-бірінен амин қышқылдық
құрамы бойынша ерекшеленеді
Лекция 10
Антиденелер.
Жоспары:
1 .Антидене түсінігі, табиғаты, антидене қасиеті.
2.Антидененің құрылымы Портер мен Эдельман жұмыстары.
З.Иммуноглобулиндердің құрылысының моделі: ауыр және жеңіл тізбектер.
4.Изотиптік,аллотиптік антигендік ерекшеліктер. Идиотип түсінігі.
Лекция мәтіні:
Эволюция барысында алдыңғы лекцияларда айтылғандай организмдер
патогенді микроорганизмге қарсы қорғанысының арнайы емес механизмдерін
қалыптастырды тері, сілекей қабықшалар лизоцим, тұз қышқылы комплемент
фагоцитоз т. б. Сондай-ақ патогенді микроорганизмдер де өз кезегінде арнайы
емес қорғаныс бекеттерінен өтіп кету қабілетін қалыптастырды. Сондықтан
рептилиялар мен балықтарда ең алғаш рет антидене түріндегі арнайы гуморалды
қорғаныс факторлары түзіле бастады. Құстарда анық көрінетін иммундық
антиденелік жауап жақсы қалыптасты.
Антидене деп- организмге түскен антигенге қарсы жауап ретінде
лимфоидты плазматикалық клеткаларда синтезделетін имуноглобулин класына
жататын белоктарды айтамыз. Антиденелер қанның сарысуының белоктарының 30%
құрайды, өзінің синтезін стимулдеген антигендерден арнайы байланысып
гуморалдық иммунитеттің арнайылылығын қамтамасыз етеді.Табиғаты жағынан
антиденелер әртүрлі физикалық химиялық қасиеттері бар иммуноглобулиндерге
жатады. Оларды (Үя) белгілейді Имуноглобулиндер 5 топқа немесе класқа
бөлінеді.
Антиденелердің қасиеттері олардың құрылымына байланысты болады Олардың
құрылымыы туралы деректерді ең алғаш рет 1959ж Портер 1962ж Эдельман папаин
ферментінің меркаптоэтанолдың қанның иммуноглобулиніне әсерін зерттеу
барысында тұжырымдады Папаин ферменті антиденелердің молекулаларын 3 түрлі
фрагментке бөлетіні анықталды.Екі алғашқы фрагмент бір-біріне ұқсайды олар
антигенді байланыстырып алады., 3 – ші фрагмент оңай кристалданады оның
антигендік белсенділігі болмайды Алғашқы 2 фрагмент ҒаЬ деп аталады
үшіншісі Ғс деп аталады
Иммуноглобулинді меркаптоэтанолмен фракциялағанда молекулалық массасы
55-57кДа 20-25кДа болатын полипептидік тізбектер бөлініп алынған.
Алғашқылары Н-тізбектер деп аталады немесе хеви, соңғылары жеңіл тізбектер
немесе L- тізбектер деп аталады .Лайтс деп аталатын екі тізбектің де
антиденелік белсенділігі болмаған. Алынған нәтиженің негізгі иммуноглбулин
G антиденесінің моделінің дұрыс нұсқасы жасалды. Бұл модель бойынша
иммуноглбулин G екі ауыр екі жеңіл тізбектерден тұрады. Олар бір-біріне
дисульфидтік байланысқан болып келеді .
Адамда 30-н астам аллотиптік маркерлер болады. Антиденелердің
құрылымыында аминқышқылдық тізбектері бірдей учаскелер вариабельді учаскеге
байланысады. Себебі онда аминқышқылдықтардың тізбегі гетерогендік
әртүрлілігінің арқасында арнайыллыықтардың көп түрлілігі қамтамасыз
етіледі. Антигендерден антидененің байланысуы эпитоппен паратоптың
стереохимялық комплементарлығы арқасына мүмкін болады. Ол алақаның
саусақтың өзіне сай келетін қолғапқа киілуіне ұқсайды. Антидененің
арнайлылығын анықталатын оның антигенді байланыстырушы орталығы идиотип деп
аталады, жануарларда антиденелердің идиотипіне қарсы антиденелер
синтезделеді олар антиидиотиптік антиденелер деп аталады. Антигендік
детерминанталар мен оларға қарсы антиденелердің бір-біріне саусақтардың
қолғапқа сай келетіндей себебі электростатикалық вандервальс, сутектік
байланыс, гидрофобты байланыстың болуы нәтижесінде мүмкін болады. Мұндай
иммундық комплекс түзілу қайтымды болады. Байланысудың беріктілігі мен
байланыс энергиясын антиденелердің афинділігі сипаттайды.
Лекция 11
Антиденелер синтезі олардың түзілу динамикасы.Иммунологиялық ес.
Жоспары:
1 Антиденелер синтезінің механизмі.
2 Антиденелер түзілудің фазалары.
3 Иммундық ес.
4 Гипериммундық сары сулар.
5 Гибридомалар технологиясы.
Лекция мәтіні:
Антиденелер көк бауырда, лимфа түйіндерінде, жілік майында орналасқан
плазмациттерде жасалады. Плазмациттер антигенмен жанасқан Б лимфоциттердің
арғы тектерінен түзіледі Б- клеткалар олардың ұрпақтары клондық принцип
бойынша тіршілік етеді. Иммундық жауаптық даму барысында олар
дифференциацияланып, пролиференцияланып одан соң пісіп жетіледі.
Антидененің синтезінің механизмі басқа белок синтезінен ешқандай
айыршашылығы жоқ. Жеңіл ауыр тізбектері жеке синтезделіп кейіннен
полирибосомадағы біріктіріліп, ең соңғы жинақталуы Гольджи комплексінде
жүзеге асады.
Иммуноглобулиндердің биосинтезі кедір- бұдырлы эндоплазмалық тордың
рибосомаларында жүреді. Полипептид тізбегінде көмірсулар процессинг
процесіне ұшырайды, ең соңында иммуноглобулиндер мембраналық бетіне кері
пиноцитоз процесі арқылы түзіледі. Антиденелердің өндірілуінің динамикасы,
олардың молекулалық, химиялық құрылымы генетикалық детерминацияланып
қойылған болады. Антидененің түзілуінде 4-фаза болады.
1 Тыныштық фазасы лог фаза немесе индукция фазасы антигендердің организмге
түскеннен бастап антидене түзілуіне дейінгі фаза оның ұзақтығы бірнеше
күннен бір айға дейін созылады. Бұл кезеңде Б-лимфоциттердің пролиферациясы
л класынның имуноглабулиндерін синтезделу бағытындағы дифферцировкасы
жүреді
2 Антиденелердің мөлшерінің өсу фазасы мны лаг фаза деп аталады
антиденелердің пайда болуына олардың максимальды мөлшеріне жетуіне дейінгі
кезең Бұл кезектің үзақтығы 2-15күн Бұл кезеңде антиденелер плазмацитерден
босап қанға өтеді і
3 Тұрақтану фазалары Бұл кезде антиденелердің мөлшері бірнеше күн немесе
апта бойына өзгеріссіз қалады Оның ұзақтығы жануарлардың түріне
антиденелердің сипатына антидене химиясына байланысты болады
4 Антидене өндірудің азаю фазасы Бұл фазаның ұзақтығы антидене индукторы
болатын антигеннің ұлпаларда болу ұзақтығына байланысты бірнеше апта немесе
айларға созылады. Антиген бірнеше апта немесе айдан кейін қайта түскенде
иммундық жауаптың антиген туралы ақпарат иммундық ес лимфоциттерінде
сақталады. Бұл кездегі жауап екіншілік иммундық жауап деп аталады Бұл кезде
бірден Ү§0 клетканың антиденелері синтезделді
Иммунологиялық ес деп- антигендердің қайта енуіне организмнің
жылдамдатылған иммундық жауап беру қабілетін айтады. Антигенге біріншілік
жауаптан кейін организмде ұзақ өмір суретін антиген туралы ақпарат
сақталған ес клеткалардың белгілі мөлшері түзіледі. антиген организмге
қайта түскенде осы ес клеткалары екіншілік иммундық жауапты қамтамасыз
етеді, екіншілік жауап механизмі біріншілік жауапқа ұқсайды. Бірақ
антиденелрдің түзілуі жылдам Уд с клеткасына жататын имуногтар синтезуі
имуналогикалық ес көптеген өнімге тән. Ол көп көп мөлшерде болатын Т-Б ес
лимфоцитердің болуымен қамтамасыз етеді. Әр антигендерге қарсы есті әр
лимфоидты клетканың клондары алып жүретін болғандықтан иммундық жүйе
бүрынғы ақпараты жоғалтпай жаңа ақпараты алүуға дайын тұрады Антигенді
қайта ендіру екі иммундық жауап туғызуы. Оның күші алғашқы жанасудан көрі
күштерек болады. Антигенді белгілі бір схемамен қайталап енгізу арқылы
қандай осы антигенге қарсы антиденің белгілі бір мөлшерін жинауға болады
Осындай жолмен алынған сары сулар гипер иммундық сары сулар деп
аталады.Оларды пассивтті иммунитеті түзуге немесе инфекциялық ауруларды
емдеу үшін сондай-ақ антигендік қүрамды диагностикалық зертеу үшін
қолданылады Білгілі бір микроорганизмге гипер имундау кезінде басқа
микраскоп түрлерінде болатын антигенге қарсы антиденелер түзілуі мүмкін сол
себепті гипер иммундық сары судың арнайылылығын артыру үшін алды 30%-к
полиәтилен глюкомен туындырады Осындай өңдеуден кейін гипер иммундық сары
сулар арнайы антигендер әрекеттесу қабілетін сақтайды Мұндай гипериммундық
сары суларды маиарнаиы немесе моноресепторлы сарысулар деп аталадыЕмдік
гипер иммундық сарысудың продуцентті диагностикалық сары суды қояндарды
ешкілерді қошқарларды теңіз шошқаларын гипер иммундық арқылы алады
пашклональды деп аталады 1975ж Глард Клалермен Цезол Мерштейн Гибридома
ауру әдісін немесе гибридомалық техналогия әдісін ойлап тапты Гиберидома
деп-гипер имунизацияланған тышқаның лимфоциттердің өнімдерінің милома
клеткісін қоректік ортада өсірілген комплекстерін айтады. деп-
антигендердің қайта енуіне организмнің жылдамдатылған иммундық жауап беру
қабылдайтын айтты. Антигенге біріншілік жауаптан кейін өткенге өмір үзақ
өмір суретін антиген туралы ақпарат сақталған ес клеткалардың белгілі
мөлшері түзілуі антиген организмге қайта түскенде осы ес клеткалары
екіншілдік иммундық жауапты қамтамасыз етеді екіншілікжауап механизмі
біріншілік жауап үқсайды. Бірақ антиденелрдің түзілуі жылдам Уд с
клеткасына жататын имуногтар синтезуі имуналогикалық ес көптеген өнімге
тән. Ол көп көп мөлшерде болатын Т-Б ес лимфоцитердің болуымен қамтамасыз
етеді. Әр антигендерге қарсы есті әр лимфоидты клетканың клондары алып
жүретін болғандықтан иммундық жүйе бүрынғы ақпараты жоғалтпай жаңа ақпараты
алүуға дайын тұрады Антигенді қайта ендіру екі иммундық жауап туғызуы. Оның
күші алғашқы жанасудан көрі күштерек болады. Антигенді белгілі бір схемамен
қайталап енгізу арқылы қандай осы антигенге қарсы антиденің белгілі бір
мөлшерін жинауға болады Осындай жолмен алынған сары сулар гипериммундық
сары сулар деп аталады.Оларды пассивтті иммунитет түзуге немесе инфекциялық
ауруларды емдеу үшін сондай-ақ антигендік құрамды диагностикалық зерттеу
үшін қолданылады. Белгілі бір микроорганизмге гипериммундау кезінде басқа
микроб түрлерінде болатын антигенге қарсы антиденелер түзілуі мүмкін сол
себепті гипериммундық сары судың арнайылылығын артыру үшін алдымен 30%-к
полиәтиленгликольмен тұндырады Осындай өңдеуден кейін гипериммундық сары
сулар арнайы антигендермен әрекеттесу қабілетін сақтайды Мұндай
гипериммундық сары сулар моноарнайы немесе монорецепторлы сарысулар деп
аталады. Емдік гипер иммундық сарысудың продуцентті диагностикалық сары
суды қояндарды ешкілерді қошқарларды теңіз шошқаларын гипер иммундау арқылы
алады
Лекция 12
Комплемент жүйесі ,пропердин мен интерферондар
Жоспары:
1.Комплемент жүйесі оның компоненттері
2.Класификациялық бағытта белсену
3.Альтернативті бағытта пропердиндік бағытта белсену
4.Интерферон- вирусқа қарсы зат.
Лекция мәтіні:
Тірі организмде микробтарға қарсы күресінің клеткалық механизмдерінен
басқада механизмдер жетіп артылады оларға комплемент, пропердин, интерферон
жатады,
Комплемент организмнің маңызды эффекторлық жүйесінің бірі болып
табылады және қанда еркін айналып жүретін В-глобулиндерге жататын 9
компоненттен тұрады (С1, С2,С9) Комплемент компоненттерінің продуценттеріне
әртүрлі клеткалар макрофагтар,сүйек майы, бауыр, ащы ішек, лимфа
түйіндері, өкпе клеткалары жатады
Белгілі бір жағдайларда комплемент жүйесі тек 2 түрлі бағытта ғана
белсенеді.
1.Класикалық бағыт (С,С2 С4).
2 Альтернативті бағыт (СЗС5С6С7С8).
Бірінші жағдайда антиген- антидене комплекісінің қүрамында болатын IgG
иммуноглобулиннің Ғс фрагментіне С1 компоненті бекінеді одан соң бұл
комплекс С4 пен С2 компоненттерін каскадты түрде белсендірудің арқасында
конвертаза ферменті түзіледі. Ол фермент СЗ компонентті ыдыратып
жібереді,ал оның белсенді бөлігі бөтен клеткаға барып бекінеді, артынша бұл
комплекске С5 С6 кіреді. Одан соң С7 компонент комплекске қосылғанда клетка
мембранасында ажырамастай болып байланысқан комплекс түзіледі осы
комплекске С8 С9 қосылса клетка қабықшасы интерграцияланып клетка лизиске
ұшырайды немесе комплемент лейкоциттерге бекінген жағдайда биологиялық
белсенді заттар бөлінеді
Екінші жағдайда немесе пропердиндік бағытта белсену кезінде
комплементантигендік индукторлар (бактериялардың эндотоксиндері мен
полисахаридтері) СЗ пен С5 конвертазаның стабилзаторлары болып табылатын
пропердинмен әрекеттеседі СЗ комплемент ыдырамастан В лимфицитер мен
макрофагтарды белсендіреді.
Пропердин -(про алдын ала пердере-қирату) комплемент жүйесінің
альтернативті бағытта белсенуінің оң реттеуші компоненті болып табылатын
белок табиғатты зат, ол ескірмеген қан плазмасында кездеседі оның
бактерицидтік сонымен қатар вирустарды нейтралдау да қасиетті болады.
Интерферон- организм клеткалары бөліп шығаратын вирус репродукциясына
кедергі келтіретін арнайы емес вирусқа қарсы зат. Арнайы вирусқа қарсы
заттар антиденелерден айыршашылығы интерферон организмге вирус түскеннен
кейін жедел түзіліп вирус белоктарын қырқатын протеинкиназа және вирус
нуклейн қышқылын қырқатын 2,5олигоаденилатсинтетаза гендерін белсендіреді
Интерферонның түзілуін тірі ғана емес өлі вирустар бактериялық
эндотоксиндер нуклеин қышқылы, кейбір полисахаридтер де индукциялай алады.
Фагоцитоз процесінің 2 типі бар.
1 Аяқталған.
2Аяқталмаған.
Фибринонектин макрофагттарда синтезделетін қан плазмасының ұлпа
сұйықтығының белогы. Барлық лимфоидты клеткалардың сыртында фиброниктинге
рецепторлар болады, ал фибринониктиннің өзінде коллаген фибрин, С1 -ді
кейбір бактерияларды байланыстыратын учаскілер болады сондықтан фибринектин
микробтарды немесе басқа бөлшектерді фагоциттермен байлап- матап
нәтижесінде өзі конформациялық өзгерістерге ұшырап оны протеазалар ерітіп
жібереді. Фибринонектиннің деградация өнімдері хемотаксис процесіне қозғау
береді
Бета- лизиндер тромбоциттер бөліп шығаратын кейбір бактериялар мен
эритроциттерді лизиске ұшыратуға қабілетті қан сарысуының белоктары Қалыпты
антиденелер көптеген жануарларда адам қанында өте аз мөлшерде кездесетін
имуноглабулиндер
Қан сарысуының ингибиторлары белок табиғатты эпителий секреттерінде
кездесетін арнайы емес вирусқа қарсы заттар. Олар термолабильді (60-620
)термостабильді (ІОО0) болып жіктеледі Ингибиторлар вирус нейтралдаушы және
антигемотоглютиндеуші белсенді болып табылады.
Иммундық жүйенің клеткалары олардың арасындағы байланысты қамтамасыз
ететін иммундық жауапты реттеуге қатысатын көптеген әртүрлі белоктар
секреттейді осындай реттеуші белоктар цитокиндер деп аталады олардың
гормондардан айыршашылығы гормондар тек кейбір ғана нысанаға мүшеге әсер
етсе цитокиндер көптеген типті клеткалар мен ұлпаларға әсер етеді. Әр типті
клеткалар әртүрлі цитокиндер синтездейді мысалы макрофагттар интерлейкин
-1,6,12 (ІЛ,6,12) синтездейді. Цитокиндерге интерлейкиндер, интерферондар
ісік некрозы факторлары хемокиндер жатады.
Интерлейкиндер- лимфоциттер мен басқа да лейкоциттердің әрекеттесуін
реттейтін белоктардың гетерогенді қоспасы олардың номері ашылу ретіне
байланысты.
Интерферондар вирустық инфекцияға иммундық стимулдеуге, химиялык
әсерге қарсы жауап ретінде синтезделетін гликопротеиндер, олар табиғи
киллер клеткаларды белсендіреді
Лекция 13
Аллергия және гиперсезгіштіктердің түрлері.
1 Аллергия түсінігі аллергендер.
2 Аллергиялық реакцияның кезеңдері.
3 Жылдамдатылған типті гиперсезгіштіктердің түрлері.
4 Баяулатылған типті гиперсезгіштік.
Аллергия ұлпалардың бұзылумен қабаттаса жүретін организмнің белгілі
бір затқа ол екінші қайтара түскенде көрінетін арнайы күшейтілген иммундық
реакциясы Аллергия терминін 1906ж австриялық педиатр Карл Пирке организмнің
өзгерген реактивтілігін атау үшін енгізді Организмдердің реактивтілік
қабілетін өзгертетін заттың бәрін ол аллерген деп атауды ұсынды.
Аллергендерге көптеген заттар: өсімдік, жануар текті заттар липоидтар
күрделі көмірсулар, дәрілер микробтардың тіршілік өнімдері жатады.
Аллергендердің типіне байланысты аллергия 3-ке бөлінеді.
1 Инфекциялық аллергия.
2 Тағамдық аллергия идиосинкразия.
3 Дәрілік аллергия.
Аллергиялардың арнайы болу себебі организмде Ү§Е Ү§0 антиденелердің
иммундық Т-лимфоциттердің болуына байланысты. Бұл антиденелер аллергенмен
алғашқы жанасудан кейін бірден түзіліп екінші қайтара жанасудан кейін
бірден көбейеді. Аллергия бірден дамымайды оның белгілі бір даму немесе
сенсибилизация кезеңі болады,ол бірнеше күннен бірнеше айға дейін созылады.
Бұл кезде антиденелерден сенсибилденген Т- лимфоциттер түзіледі.
Аллергиялық реакция нәтижесінде көп мөлшерде биологиялық белсенді
заттар аллергия медиаторлары түзіледі. Олар ұлпаларды бұзып аллергиялардың
клиникалық көрінісін қамтамасыз етеді. Аллергиялық реакция мынандай
кезеңдерден тұрады.
1 Иммунологиялық кезең.
Бұл кезде аллергиялық антидененің сенсибилденген Т- лимфоциттермен
әрекеттесу жүреді.
2 Патохимиялық кезең. Бұл кезде анафилаксия медиаторлары түзіледі
3 Патофизиологиялық кезең. Бұл кезде медиаторлар ұлпаларды мүшелерді
бұзады. Аллергиялық реакциялардың негізгі қатысушылары- лейкоциттер Т- Б-
лейкоциттер моноцит макрофагттар гранулоциттер комплемент жүйесі т б
клеткалар мен гуморалды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Иммунология ғылымы.Иммунологияның даму тарихы
Жоспары:
1 Иммунология ғылым ретінде. Иммунологияның анықтамасы.
2.Иммунология ғылымының мақсаттары .
З.Иммунологиянын дамуынын қысқа тарихы.
4.Иммунологиянын заманауи жетістіктері.
Лекция мәтіні:
Тірі организмдерде өзінің тұтастығын сақтау үшін бөгде заттармен
күресу үшін қызмет ететін арнаулы жүйе иммундық жүйе болады .Иммунология
осы иммундық жүйенің қалыпты сау жағдайдағы құрылымы мен қызметін
зерттейді.Ал иммунопатология бұл жүйенің ауру жағдайындағы құрлымы мен
қызметініңбұзылудың өзгерістерін қарастырады.
Иммунология- антиген деп аталатын генетикалық бөгде субстанцияларға
организмнің жауап қайтаруының молекулалық механизмдерін зерттейтін
иммунитет жөніндегі ғылым.
Заманауи иммунологияның алдында келесі мақсаттар тұр.
1.Адам мен жануарларды жұқпалы аурулардан қорғау мен алдын алудың әдістерін
жасақтап күрес тәсілдерін жетілдіру.
2.Жасанды табиғи токсиндер мен аллергендерге сондай-ақ биотехнологиялық
жолмен жасалып шығарылған синтетикалық антигендерге қарсы иммунитетті
стимулдеу жолдарын қарастыру.
З.Адам организміндегі иммундық жүйенің күйін бағалау ,оның қалыпты
қызметіне жағдай жасау.
4.Иммундык жүйенің ауруларын зерттеу, әртүрлі табиғатты иммуномодуляторлар
көмегімен иммундық түзету жасау әдістерін жетілдіру.
5.Трансплантациялық иммунитетті зерттеу, қатерлі ісік аурулардың алдын алу
диагностика әдістерін табу.
6.Аллергиянын алдын алу оны емдеу
Иммунологияның ғылым ретінде қалыптасуы иммунитет деп аталатын
феноменнің арқасында мүмкін болды. Иммунология ғылым ретінде ХІХ-ХХғ
шегінде қалыптасты. 1881ж француз ғалымы Луи Пастер тауықтардағы холера
ауруын зерттей отырып ауру қоздырғыштардың ескі дақылдарымен тауықтарды
байқамай жұқтырып алғанда, олардың ауырмай кейіннен жаңа штаммдарды
жұқтырғанда олардың өлмей қалғандығын байқайды.Бірақ иммунологияның атасы
ретінде Луи Пастерді емес Эдуард Дженнерді санайды ,себебі ол 1796ж
әмпирикалық жолмен адамдарды шешек ауруынан сақтаудың алдын алу жолын ашты
ол сауыншылардың сиыр шешегі ауруымен ауырғандардың кәдімгі шешекпен
ауырмайтындығын анықтап вакцинация әдісін жетілдірді( бұл сөз вакка-сиыр
деген сөзден шыққан)
1890ж неміс зерттеушісі Э. Беринг организмге енген микробтар мен
олардың токсиндеріне қарсы қанда кейініректе антидене деп аталатын
қорғаныштық заттар түзілетіндігін ашып,осы ғылыми жаңалықтардың негізінде
Паулъ Эрлих деген ғалым иммунитеттің гуморалъдық теориясын қалыптастырды.
1882ж орыс ғалымы Илья Ильич Мечников теңіз жұлдыздарымен тәжірибе
жасап фагоцитоз феноменін , оның негізінде иммунитеттің фагоцитарлық
теориясын қалыптастырды,1899ж Н.Я. Чистович микроорганизмдерден басқа
ұлпаларды бөгде (әритроцит, қан плазмасы)парентеалды енгізгенде антидене
бөлетінін анықтап инфекциялық емес иммунитеттің негізін қалады.
1900ж Карл Ландштейнер адамдағы қан топтарын ашып ,ұлпалық антигендер
ғылымына негіз салды. II дүниежүзілік соғыста терінің күйюіне қарсы
трансплантация мәселесі туындады.
Трансплантация кезіндегі ұлпалардың сай келмеу себебі иммунитет
екендігі ашылған соң трансплатациялык иммунитет зертеулерінен
иммунологиялық толеранттылық туралы ілім қалыптасты.
Иммунологиялық толеранттылық бөтенді танып оған жауап қайыршау көну,
бұл құбылысты бір-біріне байланыссыз П. Медавар мен М, Гашек анықтады.
Антиденелерінің құрылысы мен түзілу заңдылықтарын ашу олардың шексіз көп
түрлілігінің құрылысын ашу моноклоналъды антидене алуға мүмкіндік беретін
гибридомдық технологияның өмірге келуіне алып келді.Қазіргі уақытта
иммунологиялық жауаптарының генетикалық негіздері , ұлпалардың гисто
төзушілігі сондай-ақ генетикалық гомеостаз идеялары заманауи иммунологиялық
алдында тұрған шешуге тиіс үлкен мәселелері болып табылады.
Лекция 2
Иммунитет. Иммунитеттің түрлері.
Жоспары:
1. Иммунитет теориялары.
2. Табиғи, туа пайда болған иммунитет.
3. Жасанды жүре пайда болған иммунитет.
Лекция мәтіні:
Иммунология ғылымының 100 жылдан аса даму барысында бір бірін
толықтырған, бір болып дамыған бірнеше теориялар ашылды: иммунитеттің ең
алғашқы теориясын бүйір тізбектер теориясын Пауль Әрлих 1897ж
қалыптастырды бұл теорияның мәнісі организмге түскен антиген протоплазмалық
бүйір тізбектерінің рецепторларымен байланысады нәтижесінде рецепторлар
нейтралданады. Бұл рецепторлардың орнына басқалары көп мөлшерде түзіледі.
Пауль Әрлих 1,2,3 дәрежелі рецепторларды ажыратты .1926ж Томас Хант Морган
неміс ғалымы жіпке тізілген моншақтар теориясын ұсынды, яғни гендер
хромосомоларға тізбектеліп орналасқан соған сай белоктар иммуноглобиндер де
тізілген моншақтарға тән орналасқан .1932ж М Геидельберг және Л. Полинг
иммунитеттің жаңа теориясын торлар теориясын ұсынды Бұл теория бойынша
антиген- антидене комплексі тор түрінде түзіледі. Тор түзілу үшін әр
антидененің молекуласында әр антиген молекуласына кемінде үш антигендік
дитерминант екі активті орталық болуы шарт. Антиген молекуласы тордың
бұрыштарында, ал антиденелер жалғастырушы бойынша бөліктер түрінде
орналасқан. 1930ж Ф .Брег. Ф. Габровиц матрица теориясын ұсынды. 1949ж Ф
Бернет мен Ф. Фенер тура емес матрица, 1955ж Н Ерне табиғи сұрыпталу
теориясы 1956ж Борде Қос фаза теориясы.
Қазіргі уақытта жер жүзінің иммунологтары авторы Ф Бернет 1964ж болып
табылатын клонды іріктемелі теорияны бетке ұстар теория ретінде қолданады
Бұл теория 4 негізгі болжамға сүйенеді
1.Лимфоидты клеткалардың молдығы: 1012 дейін жетеді.
2. Лимфоидты клеткалардың популяциясының гетерогенділігі
3. Антигеннің азғантай мөлшері алдын ала адаптацияланған клон клеткасын
көбеюге антидене продуцентеріне айналуына итермелейді, (стимулдейді)
4. Антигененің көп мөлшері алдын ала адаптацияланған иммунокомпенентті
клеткаларды өлтіреді.
Иммунитет дегеніміз- организмнің генетикалық өзгелік белгілері бар
тірі денелер мен заттардан қорғану тәсілі мұндай денелер мен заттарға
бактериялар вирустар, қарапайымдылар, гельминттер, белоктар, клеткалар
ұлпалар, өзгерген аутоантигендер соның ішінде қатерлі ісік антигендерді
жатады. Мұндай тұжырым Бернет аксиомасына, яғни иммунитеттің орталық
механизмі өзін және өзгені тану постулатына сай келеді. Иммунитет гомеостаз
көріністерінің бір саласы барлық тірінің: адам, жануар, өсімдіктер тіпті
бактериялардың да қасиеті болып табылады.
Табиғи және туа пайда болатын иммунитет
Дені сау организм өзін әртүрлі механизмдер арқылы қорғайды Мұндай
механизмдерге физикалық кедергілер баръерлер, қан мен ұлпалардағы
фагоциттер,табиғи клеткалар әнка клеткасы (N0) қанның әртүрлі молекулалары
жатады. Бұл механизмдер арнайы емес: әртүрлі патогендер үшін әсерлі. Бірақ
индукция үшін олардың алғашқы әсерін талап етпейді бөтен макромолекулардың
екіншілік әсерінен түзілмейді.Туа п. б. иммунитет туылысымен қалыптасады
,бүкіл өмір бойы сақталады ол патогендерге қарсы қорғаныстың алғашқы шебі
физикалық ,физалогиялық ,клеткалық кедергілерден тұрады. Физикалық
кедергілерге тері, одан бөлінетін тер, май сілекейлі қабаттар, олардағы
әпителий клеткалары мен түктер сілекей ,көз жасы т. б .жатады Физиологиялық
кедергілерге дене температурасы қарын сөлінің рН, көз жасының құрамындағы
лизоцим ,комплемент жүйесінің белоктары жатады. Клеткалық кедергілерге
әндоцитоз деген атпен біріктірілетін пиноциноз, фагоцитоз процестері жатады
Әндоцитоз еритін макромолекуларды бөтен және өзгерген өз клеткасына
бағыталған клетка реакциясы бұл процестің лизосомаларда жүру себебі онда
молекулалық гидролитикалық ферменттер жинақтары болады. Фагоцитарлық
реакция 4 кезеңнен тұрады.
1.Микробтарға хемотаксис
2. Адгезия
3. Мембрана өсіндісінің түзіліп оның қатерлі клеткамен комплекс түзіп
лизосомамен қосылуы.
4. Фаголисомадағы микробтардың, ісініп, еріп ,инактивтелуі.
Демек табиғи туа п. б .иммунитет тің жалпы сипаттамаларына мыналар
жатады.Қорғаныс механизмі әрқашан организмде болады. патогенге тура жауап
қайтарады. Олар арнайы емес, есі болмайды ,сондықтан табиғи иммунитетті
тұқым қуалайтын туа п.б. және өмір барысында қалыптасқан жүре п .б. деп
бөледі. Тұқым қуалайтын туа п. б иммунитет макроорганизмнің белгілі бір
жұқпалы ауруды ол аурумен бұрынырақ кездеспегеніне байланыссыз,
қабылдамауға бейімделік күйі иммундық жауаптың бұл түрі ұрпақтан-ұрпаққа
беріледі, туыла салысымен қалыптасады, өмір бойы сақталады. Туа п. б
иммунитет патогенді микроорганизмнің қандайда болсын көп мөлшерін
енгізгенде қалыптаспайтын иммунитет түрі. Мысалы ірі қара шошқаның
ауруларына тұрақты және керісінше, салыстырмалы түрлі иммунитет белгілі
бір факторлардың әсерінен иммунитеттің бұзылуын айтады, суыну, қызу жалпы
өзгерістер, белоктық ашығу физиологиялық зорығу т .б. Даралық туа п. б
иммунитет түрдің кейбіреулерінің дараларында байқалады .Мысалы аллергия т.
б. Жүре п .б.иммунитеттердің мынандай түрлері бар: постинфекциялық
поствакциналық, активті, пассивтті коллостральды, антитоксикалық ,стерилді
стерилді емес, айқас сияқты түрлері болады Бұл иммунитеттің түрі организмде
патогенді микроорганизмге олардың антиденемен жанасу нәтижесінде өмір сүру
барсында қалыптасатын тұқым қуалау арқылы берілген иммундық жүйенің
механизмдері арқылы тұрақтанатын азғана уақыт сақталатын екі аптадан бір
екі айға дейінгі түрі. Жүре п. б .иммунитет активті ,пасивтті болып
жіктеледі екеуІ де табиғи жолмен қалыптасады активті аурудан кейін ал
пассивтті уызымен немесе трансплацентарлы.Активті иммунитет кезінде арнайы
емес қорғаныстық жүйелер ,иммуногенез іске қосылып ес лимфоциттер п. б.
арнайы антиденелер түзіледі. Ал пассивті иммунитет кезінде организм дайын
антиденелер қабылдайды. Антитокалық иммунитет деп-бактериалық таксиндеріне
қарсы имуниттерді аитады Стерильді деп- көптеген жұқпалы аурулардан
қалыптасқан иммунитетті айтамыз. Айқас жүре п. б. иммунитет деп - артық
антигендері бар бірнеше патогенге қарсы иммунитетті айтамыз.
Лекция 3
Иммундық жауаптың негізгі қасиеттері.
Жоспары:
1. Иммундық жауаптың іргелі қасиеттері: арнайылылық, әртүрлілік, ес,
иммундық жауаптың тоқтауы, өзінікін өзгеден ажырату.
2.Иммундық жауаптардың фазалары.
Лекция мәтіні:
Гуморальдық және клеткалық иммундық жауаптардың барлық имуногендерге
қатысты бірнеше іргелі қасиеттері бар
1) Арнайылылық иммундық жауап белоктар полисахаридтер басқа да
антигендердің әртүрлі құрылымдық компонентеріне қатысты арнайы болып
табылады Антигендердің жеке лимфоциттер танитын учаскілері әпитоп деп
аталады. Арнайылылықтың болу себебі бөтен антиденелерге жауапты
лимфоциттердің антигендердің айыршашылығын ажырататын мембраналық
рецепторлары болады.
2) Әртүрлілік: жеке антигендік айыршашылықтардың жалпы саны (лимфоцит
рецепторлар) өте көп. Иммундық жүйе 1012 антигендік детерминантты тануға
қабілетті, қазіргі уақытта осындай әртүрліліктің молекулярлық механизмдері
анықталған,
3) Ес: иммундық жүйе бөтен антигендердің қайтадан енуіне жауап беруге
қабілетті болады (екіншілік иммундық жауап). Иммундық жүйенің осы қасиетін
ес деп атайды. Екіншілік иммундық жауап жылдам, күшті дамиды, және де
біріншіге қарағанда сапалық айыршашылығы болады .Естің яғни иммунологиялық
естің бірнеше ерекшеліктері болады.
а) антигендік стимуляциялау кезде сәйкес антигендік рецепторлар бар
лимфоциттер және олардың ұрпақтарының пролиферациясы туындайды
б) антигендік стимуляциялау кезінде алғашқы жауапты қамтамсыз ететін
ес клеткалары, яғни лимфоциттер ұзақ уақыт тіпті антиген болмаған
кезде де тірі болады Сондықтан ес клеткалары антигеннің қайта енуіне
тез жауап қайтаруға дайын тұрады.
в) Ес клеткалары болып табылатын лимфоциттер антигеннің болмашы
концентрациясына жауап қайтарып антиденелер бөледі.
4) Иммундық жауаптың тоқтауы: Қалыпты иммундық жауап антигендік
стимулдеуден кейін біраз уақыт өткен соң бірнеше себептерге байланысты
өшеді. Ол себептің маңыздысына лимфоциттердің белсенуі жатады. Белсенген
лимфоциттер өздерінің қызметін антигендік стимелдеуден соң азғана уақыт
атқарып 2-3 бөлінуден кейін тыныштық күйдеғі ес клеткасына айналады.
5) Өзінікін өзгеден ажыратуға қабілеттілік: иммундық жүйенің негізгі
қасиеттерінің бірі өзге антигендерді танып, жауап беру ал өз антигендермен
әрекеттеспесу болып табылады. Осындай жауап беруге қабілетсіздік
толеранттылық деп аталады
Толеранттылық жүре қалыптасатын қасиет ол иммундық жүйедегі екі процестің
арқасында мүмкіндік болады. Оның біріншісі клонды селекция, яғни өзінің
антигендеріне реактивті клеткалардың өлімі, екінші процесс анергия деп
аталады.Бұл клетканың бөлініп, бірақ функционалды белсенділігі болмайтын
жағдай, екі процесс те жетілмеген лимфоциттерде жүреді олар антигенді
таниды бірақ функциональды жетілмегендіктен антигенмен жанасу барысында
толық қанды иммунокомпетентті лимфоциттерге айнала алмайды.
Лекция 4
Макроорганизмдердің табиғи резистанттілігі туралы түсінік.
Жоспары:
1. Жедел қабынудың қорғаныстық маңызы
2.Микробқа қарсы қорғаныстық арнайы емес факторлары
3. Микробқа қарсы күрестің клеткалық емес механизмдері
Лекция мәтіні:
Инфекцияға қарсы күреске организмнің арнайы емес анатомиялық-
физиологиялық факторлары және маманданған иммундық жүйе қатысады.
Қоздырғышқа қарсы күресте иммундық жүйе анағұрлым әффективті, бірақ
организмнің қарсы тұру қабілеті көптеген арнайы емес факторлар мен
механизмдерге байланысты болады (тері- сілемей қабаты, секреттердің
бактерицидтік әсері, лизоцим, комплемент т. б.)
Организмді инфекциядан қорғауда жедел қабынудың рөлі өте үлкен.
Қабыну ұлпаллардың бөтен микробтар мен құрылымдық бұзылуына қарсы жауабы
болып табылатын организмнің өмірлік маңызды қорғаныс механизмі Бұл процеске
фагоцит, антидене, комплемент қатысады Жедел қабыну реакциясы ұлпалардың
бұзылуына кейін бір сағат ішінде дамиды және хроникалық қабынудан әжептеуір
айыршашылығы болады .
Оның классикалық формуласы: қызару, ісіну, температура түсінің
өзгеруі, ауырсыну, қабынудан соң қызметінің өзгеруі Қабыну реакциясы
ұлпалық бұзылу нәтижесінде организмде жаңа белоктар синтезделіп
температура көтеріліп нейтрофилия, апатия бұлшық ет әлсіздігі сияқты
қорғаныстық реакциялар жүреді Реакциялардың негізгі медиаторлары
интерлейкиндер оларды макрофагтар бөліп шығарадьг И интерлейкиндердің
әсерінен гепатоциттер белок синтезі мен секрециясын күшейтеді Мұндай жауап
зақымданғаннан кейін бірнеше сағаттан соң басталып 24-28-сағатқа созылады
Жедел инфекция мен қабыну кезінде түзілетіндіктен оларды жедел фаза
белоктары деп аталады олардың көпшілігі инфекция қоздырғышын өлтіріп
организмді қорғайды
Мұндай белоктар мыналар
1 Комплемент жүйенің белоктары
2 Қан ұюына қатысатын белоктар
3 Протеаза ингибиторлары
4 Метал байланыстыратын белоктар
жедел фаза белоктың маңыздылары мыналар:
С- реактивті белок
А- Сарысулык амилоидты белок
Р- Сарысулық амилоидты белок
Бұлардың концентрациясы қабыну кезінде қанда 100 еседен артып кетеді
2- Организмдердің қорғаныстық бейімділіктері түрлердің эволюциялық дамуының
нәтижесі Мұндай қорғаныстық баръерлерді 3 түрге бөлуге болады
1) Тері сілемеилі
2)Лимфатикалық
3)Қантамырлық
Инфекциялық аурулардың патогенезінде организм арнайы қорлар мен
күштерді ғана пайдаланып қоймай зат алмасудың деңгейін кейбір физилогиялық
процестерді де өзгертуге қабілетті Мысалы көптеген инфекциялық аурулар
кезінде дене температурасы артады несеп-тер бөлінуі артады. Бұзылмаған тері
мен сілемейлі қабаттар механикалық кедергі ғана емес сонымен қатар
көптеген микробтар үшін стерилдейтін факторлар бөледі. Тер және май бездері
әртүрлі бактерицидті заттар май қышқылдарын бөледі Көз алмасының сыртқы
қабаты коньюктиваның мұрынның сілеймелі қабатының айқын баръерлік
қасиеттері болады.
Лизоцим ацетил мурамидаза молекуласы шағын фермент Белокты зат
лизоцим көптеген бактерия түрлерінің клетка қабықшасының муреин қабатын
күшті ерітуге қабілетті зат. Ол көз жасында сілекейде, қанда, лимфада,
сүтте, балық уылдырығында ,жұмыртқа белогында болады. Мұрын сұйықтығы, көз
жасы көптеген микробтарды өлтіріп грипп полимиелит герпес вирустарын
инактивтеуге қабілетті болады .Жұқпалы аурулардың қоздырғыштары тері
сілемейлі қабатынан өтіп кетсе ол учаскеде тез арада қорғаныштық бекет
жергілікті қабыну процесі түзіледі. Бұл кезде фагоцитоз процесінің маңызы
зор. Қабыну зонасында бактериялар фиксациаланады. Себебі қабынған жерде
фибрин жіпшелері түзіледі. Кан ұю жүйесі фибринолитикалық жүйе, комплемент
жүйесі эндогенді медиаторлар барлығы қабыну процесіне қатысады.
Лекция 5
Құстар мен сүтқоректілердің иммундық жүйесі.
Жоспары:
1. Құстардың, сүтқоректілердің иммундық мүшелері.
2.Иммундық жүйенің орталық мүшелердің морфологиясы .Айырша бездің құрылысы.
3.Фабрициус қалтасы, сүйек майы, бауырдың морфологиясы мен иммундық маңызы.
Лекция мәтіні:
Иммундық жүйе организмнің генетикалық ішкі орта тұрақтылығын, яғни
иммундық гомеостазды қамтамасыз етуге қызмет ететін мүшелер,
ұлпалар,клеткалар жүйесі. Иммундық жүйе сонымен қатар қан жасау қызмет
атқарады. Сүтқоректілердің иммундық жүйесі орталық және шеткі мүшелерден
тұрады. Орталық мүшелерде иммунокомпетентті клеткалардың қалыптасуы мен
пісіп жетілуі жүреді. Ал шеткі мүшелерд олардың қызмет етуі жүзеге асады.
Сүтқоректілердің орталық иммундық мүшелеріне жілік майы мен тимус (айырша
без) ал шеткі мүшелеріне лимфа түйіндері, көк бауыр асқорыту жолының
лимфоидты ұлпасы (бадамша) Пейер тартпасы (бляшка) солитарлы фолликулдар
жатады. Иммундық қызметті орталық жүйке жүйесінің нейроглиясы мен тері де
атқарады. Құстардың иммундық жүйесінде орталық және шеткі мүшелер болады
.Олардың орталық мүшелеріне жілік майы, тимус, Фабрициус қалтасы (бурса) ол
шеткі мүшелеріне көкбауыр, Гардер безі, көз жасы безі, ас қорыту жолдарының
лимфоидты ұлпасы ,өкпенің лимфоидты ұлпасы ,тері жатады.
Сүт қоректілердің айырша безі тимус сыртынан дәнекер капсуламен
қапталған жұп бөлімді мүше. Ол сыртынан капсуламен қапталады, одан шығатын
жапырақтар паренхиманы бөліктерге бөледі. Құстарда тимустың бөліктері мойын
бөлімінде өңештің екі жағында орналасады. Әр бөліктің қыртыс, милық заттары
болады.Сыртқы қыртыс қабықта пісіп жетілмеген бөлінуге ұшырайтын клеткалар
лимфобластар орналасады, оларда Т- лимфоциттер түзіледі. Лимфобластарды
үлкен алып эпиталды клеткалар күтуші клеткалар қоршап тұрады Ал мишық
қабатта азғантай мөлшерді лимфоциттер көп мөлшерде жұлдыз тәрізді
эпителиальды клеткалар мен Гассаль денешіктері болады .Гассаль денешігі
деп- ортасында секрет бөлетін клеткаларын мүйізделген эпителиальды
клеткалар қоршаған концентрлі жиынтықты айтады. Тимустың қыртыс қабатында
сонымен қатар макрофагттар аз мөлшерде микрофагтар (эозинофил, нейтрофил)
клеткалары, семіз клеткалар болады. Тимуста митоз процесі өте интенсивті
жүреді. Тимустың иммундық жүйенің орталық мүшелерінің бірі ретіндегі
маңызын 1961 ж Джон Миллер дәлелдеді. Ол тимоэктомерленген тышқандарда 1,5-
3 айдан кейін вассинг синдромы, азып кету синдромы дамитынын клеткалық
иммунитеттің күшті бұзылатынын анықтады Қазіргі уақыта тимус ұлпасынан он
шақты пептидті гуморальды факторлар бөліп алынып идентификацияланып
химиялық жолмен синтезделген Бұл факторларға мыналар жатады. Тимозин,
тимопоэтин, тимулин тимустық гуморальды фактор, тимустық гормон т б Бұл
факторлар Т-лимфоциттерді иммунокомпетентті клеткаларға ацналдырадыады. Т-
лимфоциттерге әсер ету қасиеті бойынша бұл факторлар көбюді активтендіру
факторлары мен дифференцировка факторларына бөлінеді. Тимус иммундық жүйе
мен басқа жүйелерді байланыстыру қызметін де атқарады.
Фабрициус қалтасы (бурса) сөмке құстардың иммундық жүйесінің орталық
мүшесі болып табылады Ол клоаканың дорсалды бетінде орналасады .Бұл да
тимус тәрізді лимфоэпителиалды мүше, қыртыс ,милық заттары бар бөліктерден
тұрады. Қалтаның эпителиалды клеткалары мен ретикулоциттері арасында тығыз
қабықшалар түрінде үлкен және кіші лимфоциттер орналасады. Бұл
лимфоциттерден кейінірек антидене синтездейтін плазмоциттер қалыптасады.
Алдымен олар Б- клетка немесе В-лимфоциттер деп аталады.Сүтқоректілерде В-
лимфоциттердің пісіп жетілуі сүйек майында жүзеге асады .
Сүйек майы-сүйектердің кемік заттарында орналасатын ретикулярық
строма, қан түзуші клеткалар мен май ұлпалары жиынтықтарынан тұрады. Сүйек
майының бағаналы клеткалар имунокомпетентті клеткалардың бастамалары болып
табылады. Сыртқы көрнісі жағынан бағаналы клеткалар қаның кіші
лимфоциттеріне ұқсас оларды колония түзуге қабілеттілігі бойынша анықтауға
болады. Сүйек кемігі соныменн қатар В- лимфоциттерді қалыптастыру қызметін
де атқарады.
Бауырды соңғы жылдары ғана иммунитеттің орталық мүшесіне жатқызып жүр.
Дамудың эмбрональды кезеңінде бауыр В-лимфоциттердің біріншілік
популяциясының бастауы болып табылады. Осы кезде В- лимфоциттердің
антигенге байланыссыз дифференцировкасы жүреді.
Бауырлардың иммунокомпетентті клетка макрофаг болып табылатын Купфер
клеткасы жатады, олар қанды эндотоксиндерден тазартады ,айналып жүрген
иммундық комплекстерді ұстап оларды жояады фагоцитозды жұзеге асырады
антиденелерді Т-клеткаларға ұстап береді интерлейкиндерді синтездейді т б
қызмет атқарады. Эмбрональдық бауырда Т-лимфоциттердің алдыңғы клеткалары
арғы текті клеткалары табылған мнда лимфоциттер супрессорлардың
дифференсировкасы жүреді эмбрионалдық бауырда цитотоксикалық қасиеті бар
лимфоциттер Т- клеткалар үлкен лимфоциттер пит клеткалар ,НК- т б клеткалар
болады.
Лекция 6
Иммундық жауапқа қатысатын клеткаларды морфологиясы.
Жоспары:
1. Нейтрофилдер мен эозинофилдердің морфологиясы.
2 .Макрофагтар олардың түрлері түзілуі кезеңдері.
3 .Макрофагтардың формалары мен клеткалық морфологиясы.
4. Макрофагтардың иммунологиялық қызметтері.
5.Лимфоциттерге жалпы шолу.
Лекция мәтіні:
Тірі организмде иммундық жауапқа клеткалық 3 типі микрофагтар,
макрофагтар,лимфоциттер қатысады. Микрофагтарға сүт
қоректілерде нейтрофилдер мен эозинофилдер ал құстарда псевдоэозинофилдер
мен эозинофилдер жатады Нейтрофилдердің хемотоксистік қасиеті (яғни
химиялық қосылыстарға қарай жылжу әрекеті) жоғары дәрежелі қозғалғыштығы
фагоцитарлық белсенділігі болады. Бұл клеткаларының цитоплазмасында
гликоген бактерицидтік заттар Лизосомалар, антигенді жоятын әртүрлі
фермент (оксидаза периксидаза, қышқыл сілтілі фозфатазалар, лизоцим
,липаза т б ) болады.
Эозинофилдердің қозғалғыштығы фагоцитарлық белсенділігі төмен
болады. Оларда қышқыл фосфатаза пероксидаза гистаминаза ферменттері
болады Фагоцитоз жасағанда эозинофилдер дегрануляцияға ұшырайды яғни
грануладан әртүрлі ферментер бөлініп олар көмегімен гепарин гистамин
иммундық комплекстер инактивтеледі. Эозинофилдер паразиттерге
қарсы иммунитететте үлкен роль атқарады.
Макрофагтар А- клеткалар немесе қосымша клеткалар (ағылшын accecsori-
қосымша деген сөзден шыққан) мононуклеарлы фагоциттер жүйесіне жататын
клеткалар. Бұлар 10-20мкм клеткалары көп өмір сүретін жақсы дамыған
цитоплазмасы, лизосомалық аппараты бар клеткалар, морфологиялық жағынан
олар әртүрлі болып келеді. Оларға жілік майының моноциттері ,қанның
моноциттері , дәнекер ұлпалардың гистиоциттері бауырдың Купфер клеткалары
,көк бауырдың , жілік майының, лимфа түйіндеріндегі бос және
фиксацияланған макрофагтар өкпенің альвеолярлы макрофагтары, ішперде
макрофагтары ,қабыну ошақтарындағы эпителиодты және алып клеткалар,
буынның синовиалды қабықтарының макрофагтар сүйек ұлпалардың остеокластары
бас миының микроглиясы жатады. Макрофагтардың түзілуі келесідей кезеңдері
арқылы жүреді:
Жілік майының бағаналы клеткасы→ Монобласт→ Промоноцит→
жілік майының моноциті→шеткі қан моноциттері→ ұлпалық макрофаг
Жілік майынан қанға макрофагттар промоноцит, моноцит даму кезеңдеріне
түсіп онда 36 сағат тіршілік етеді
Макрофагтардың қорғаныштық реакцияларды қамтамасыз еткендегі негізгі
функциялары
1 Хемотаксис
2 Фагоцитоз.
3.Биологиялық белсенді заттар секрециясы.
4 Антигенді өңдеу (процессинг) және гистобірегейліктің бірінші класы
МНС-І және 2 классы МНС-2 арқылы ол антигенді имунокомпетенті клеткаларға
ұстап беру
Белсенген макрофагтар 50-ден астам биологиялық белсенді заттар
синтездеп ,бөліп шығарады ,олардың арасындағы маңыздыларына
простогландиндер жатады (ПГ-Е-1 ,ПГ-Е-2 ПЕ-Ф-а, ФЕ-Д2,т б) Макрофагттар
бөліп шығаратын заттар бір жағынан иммундык жауап пен қабыну медиаторлары
болып табылады ,сонымен бірге ол заттар макрофагтардың өздерінің
белсенділігін оң және теріс кері байланыс принципі бойынша реттеп отырады
Қазіргі уақытта макрофагттарың мынандай формалары белгілі
А) қабыну аймағы макрофагтары -қан моноциттері
Б) резидентті макрофагтар белсенбеген белгілі бір анатомиялық
обылыстағы макрофагтар.
В) индуцирленген макрофагттар фагоцитозға жұмылған макрофагтар.
Г) белсенген макрофагтар- иммундық жауапта қызметін орындауға дайын
макрофагтар. Макрофагтарды стимулдеуге иммундық жауап факторлары қажет
.Ол факторларға антиденелер, комплемент, лимфокин, микробты факторлар
қажет
Лекция 7
Т – лимфоциттердің цитоморфологиясы, локализациялануы, иммундық қызметтері.
Жоспары:
1. Т- лимфоциттердің цитоморфологиясы,локализациялануы,и ммундық кызметтері
2. Т- лимфоциттердің жіктелуі
3. Б- лимфоциттердің цитоморфологиясы, пісіп жетілуі кезеңдері, белсену
жолдары , локализациялануы
4 .Б- лимфоциттердің иммундық қызметтері, даму жолдары
Лекция мәтіні:
Т-лимфоциттердің клеткалық диаметрі 6-6,5мкм пішіні домалақ тығыншық
келген интенсивті боялатын ядросы жіңішке цитоплазмалық белдеуі болатын
клеткалар. Бұл клеткаларда перинуклеарлык зона әлсіз білінеді немесе
тіпті болмайды
Т-лимфоциттердің цитоплазмасында қышқыл фосфатаза бар,
гликоген жоқ, олар ұзақ өмір сүреді радиотұрақты болады. Т-лимфоциттер
тимуста, қанда, лимфада иммундық жүйенің тимусқа байланысты шеткі
мүшелерінде локализацияланады. Т-лимфоциттер клеткалық иммунитет
рекцияларын қамтамасыз етіп организмді вирустық ,бактериалдық аурулардан
микоздардан гельминтоздардан қорғауда үлкен роль атқарады. Клеткалық
иммундық реакциялар көптеген аутиоимундык аурулардың дамуында
баяуланған типті аллергиялық реакцияларда трансплантациялық, қабынуға карсы
иммунитетте үлкен роль атқарады Лимфоциттердің ерекшілігі олардың
рецепторлары еркін ойланып Қазіргі таңда Т-лимфоциттер 7 негізгі субкласқа
бөлінеді
I Т-хелпер индукторлары бұлар көмекші клеткалар қызметі Т- хелперлерді
индукциялап М Н С 2 класс антигендерін микрофагтарға экспрессиялау
II Т-супрессор индукторлары бұлардың қызметі Т-супрессор бастамалардың
пісіп жетілуін белсендіру
III Т-хелпер бірлер Бұлардың қызметі Т-киллер клеткаларының
пролиферациясын пісіп жетілуін туғызу, Т-хелпер екілерді белсендіріп,
макрофагтардың цитотоксикалық қызметіне жағдай жасау
IV Т-хелпер екілер бұлардың қызметтері Б-лимфоциттерді пролиферациялап
оларды антидене түзуші клеткаға айналдыру Т-хелперлер бірлердің жұмысын
тежеу
V Т- киллер клеткалар (ЦТЛ) цитотоксикалық лимфоциттер бұлардың қызметі
клетканың лизисі (трансплант ісік клеткалары вирус бактериялар басқа
антиденелермен инфицирленген клеткаларды еріту
VI Т-супрессорлар. Бұлардың қызметі Т-хелпердің қызметін тежеу
VII Т-ес клеткалары Бұлардың қызметі лейкоциттермен комплекс түзіп оларға
антиген туралы ақпарат беру
Т-лимфоциттер бір-бірінен рецепторлары бойынша ерекшеленеді олар белсену
үшін рецепторы бөтен антигенмен немесе өздерінің МНС І-2 белоктарымен
жанасуы керек. Жанасудан кейін 18-20 сағ кейін Т-хелпер индукторлары пайда
болады Т-хелпер бірлер Т киллерлерді пролиферациялап пісіп жетілдіреді.
Белсенген Т супрессорлар т хелпер рецепторларымен жанасып олардың қызметін
тежейді олар иммунокомпетентті Т және Б лимфоциттердің бір антигенге қарсы
клонының түзілуін бәсеңдетеді.
Б лимфоциттер диаметтрі 8,5 мкм әлсіз боялған ядросы бар лимфоциттер
олардың айқын білінетін мөлдір перинуклеарлық зонасы болады. Бұл клеткалар
аз өмір сүретін цитоплазмасында гликоген, сілтілік фосфатаза болатын
клеткалар. Бұлардың клетка қабықшасында көптеген имуноглубиндік рецепторлар
болады.Қалыпты иммундық жүйеде антигенмен әректетеспей тұрған кезде Б-
лимфоциттердің 2 түрлі субклассы болады
1) антидене түзуші клетка бастамалары болатын Т лимфоциттер
2) Б супрессорлар
Б лимфоциттерді антидене түзуші клеткаға айналдыру үшін
Т хелпер 2 -лердің көмегі қажет
Б лимфоциттер-супрессорлар көкбауырда, жілік майында, лимфа түйіндерінде,
бадамша безде болады Бұл лимфоциттер Т суперссорлармен бірге иммунологиялық
толеанттылықтың дамуына жауап береді.
Лекция 8
Плазмоциттер мен гистобірегейліктің негізгі комплексі.
Жоспары:
1 Плазмоциттердің клеткалық морфологиясы.
2 Гистобірегейліктің негізгі комплексінің әртүрлі кластарына сипатама.
3 Иммундық реакциялардың формалары.
Лекция мәтіні:
Плазмоциттер деп- негізгі қызметі имноглобулин синтездеу мен
секрециялау болып табылатын жоғары дәрежелі арнайы маманданған клеткаларды
айтамыз. Плазмоциттердің тұрқы олардың пісіп жетілуіне қарай 10 мкм-ден 20
мкм-ге дейін өзгеріп тұррады. Олардың цитоплазмасы айқын базофильді Браше
әдісі бойынша пиронин бояуымен қызыл түске болады. Ядроға жақын жерден
Гольджи аппараты локализацияланады ядроның өзі эксцентрлі орналасады онда
хроматиннің ірі кесектері болады.
Плазмоциттердің цитоплазмасында электрондық микроскоп көмегімен
үлкейтіп көргенде жақсы дамыған кедір бұдырлы эндоплазмалық тор көрінеді.
Оның мембранасында иммуноглобулиндер синтездейтін рибосомалар орналасады
Плазмоциттердің пісіп жетілуі, иммундық жүйенің басқа клеткаларымен
әрекеттесуі реттеуші молекулалар цитокиндер арқылы өтеді. Нгеізгі
цитокиндерге лейкоцит әрекеттесуі факторлары интерлейкиндер жатады Қазіргі
уақытта 16 интерлейкин белгілі болып отыр. Олар малекулалық массасы 16-60
дейін кДа (килодальтон) дейін болатын гликопротеиндер интерлейкиндерді
макрофагтар Т мен Б лимфоциттер, базофилдер т б клеткалар бөліп шығарады
Мысалы интерлейкин екінші М-2 Т- хелперлер бөлдеді. Ол Т мен Б
лимфоциттердің моноциттердің Т клеткалардың пролиферациясын ,пісіп жетілуін
туғызады. Барлық интерлейкиндерге клеткалық мембранада байланыстырушы
рецепторлар болады Клеткалар пісіп жетілуі барысында олардың
мембраналарында маркерлер –белгілі бір даму деңгейін көрсететін соған сай
келетін макромалекулалар түзіледі оларды СД-антиген деп аталады (
Дифференцировка кластері)
Гистобірегейліктің негізгі комплексі (ағылшын Маjог
Ніstocompatibilitj соmplex МНС) деп ұлпаларды бір-біріне отырғызғанда
олардың төзбеушілігін анықтайтын антигендер синтезін бақылайтьынан гендер
жүйесін айтады. Бұл комплекс трансплантанттарды қабылдамау реакцияларын
туғызады. Клеткалық цитомембраналардың беткейінде орналасқан қабылдамау
реакцияларын туғызатын құрлымдарын гистобірегейліктің антигендері ал
оларды коделейтін гендерді гистобірегейліктің гендері Н гендер деп аталады
МНС иммундық жүйенің бірінші кезекте иммунитеттің Т жүйесіннің қызмет етуін
анықтайтын негізгі генетикалық жүйе болып табылады. Ол өзінікі мен өзгені
тану қабілетін бөтен клеткаларды қабылдамау, антидене синтездеу, осы
процестерді жылдамдату қабілеттерін коделейді кәрілік аруларына (қатерлі
ісік, артрит, диабет тамырлардың гиалинозы, жүрек қан тамырлар жүйесінің
аурулары бүйрек аурулары) бейімділікті анықтайды себебі осы барлық аурулар
иммуниттердің Т клеткалық жүйесі жетімсізділігімен қабаттаса жүреді.
Гистобірегейліктің негізгі жүйесі полиморфты жүйе ол тығыз біріккен
көптеген гендерден тұрады. Ол гендердің ұйымдастырылуы сүтқоректілер мен
құстардың әр алуан түрлерінде ұқсас болады және көптеген қызметтер
атқарады.
Лекция 9.
Антигендер.
Жоспары:
1 Антиген түсінігі.
2 Антигендіктің негізгі шарты мен маңызды факторлары.
3 Эпитоптар олардың әртүрлігі мен ерекшіліктері.
4 Иммуногенділік жалпы түрлік туыстық топтық антигендер.
Лекция мәтіні:
Иммунологияда арнайы иммундық жауаптың 6 формасы болады.
1 Антидене бөлу.
2 Иммундық ес.
ЗИммунологиялық толеранттылық.
4 Жылдамдатылған типті гиперсезгіштік.
5 Баяулатылған типті гиперсезгіштік.
6 Идиотип -антиидиотипті әрекеттесу.
Барлық тірі организмдер әртүрлі паразиттердің қоректенуі, көбеюі үшін
потанциалды субстрат болғандықтан эволюция барысында әртүрлі қорғаныс
механизмерін олардың ішінде арнайы қорғаныс механизмдерін қалыптастыруға
мәжбүр болған.
Иммунологияның негізгі түсініктерінің бірі антиген түсінігі.Антиген
деп-қандайда бір иммундық жауап типін стимулдеп өзіне қарсы арнайы
әрекетесетін өнімдер туғыза алатын затты айтамыз. Антигендіктің негізгі
шарты затта бөтен генетикалық ақпараттық болуы Мұндай ақпаратты белок тар
олардың құрылымдық бірліктері, күрделі полисахаридтер сирек жағдайда
липидтермен ДНК ,белок, полисахарид ,липид, нуклеин қышқылдарының
комплекстері алып жүреді. Эволюция процесінде клетка қабықшасын
органиодтарды ферменттер, зат алмасу өнімдерінен тұратын бөтен құрылымдық
компонентерді танудың экономды механизмдері қалыптасқан
Парентеральды енгізгенде кез-келген бөтен ұлпалар ,клеткалар,
белоктар, полисахаридтер антиген болуы мүмкін. Молекулалардың
антигенділігінің маңызды факторы оның өлшемдері (молекулалық массасы )
Қазіргі уақытта арнайы имундау әдістерін қолданбай антидене алуға мүмкін
болған антигеннің ең кіші мөлшері 1000 дальтон (вазопрессин гормоны )
Антигеннің молекулалық массасы өскен сайын оған иммундық жауаптың
интенисивтілігі де артады. Мысалы қояндарды іш сүзегі бактерияларының
антигендерімен имунизациялағанда 2000кДа асатын молекулалары төменгі
молекулалы антигендерге қарағанда оларға антиденелер 500 мың есе көп
синтезделеді.
Адамның, жануарлардың иммундық жүйесі антигендердің химиялық
құрылысын, олардың молекуласындағы өте нәзік айыршашылықтарды таң
қаларлықтай таниды. Антиденелер антигендердің бүкіл молекуласына емес оның
белгілі бір учаскелеріне эпитоп немесе антигендік детерминанта деп аталатын
учаскелеріне ғана арнайы болып табылады. Ал антидененің антигенге
байланатын учаскесін паратоп деп атайды. Антигеннің арнайылылығын тану
мүмкіндігін эпитоптың құрлысының ерекшеліктерімен анықталады. Ал сол
ерекшіліктер бірінші кезекте заттың молекулалық құрылымына байланысты
болады. Мысалы әртүрлі жануарлардың инсулиндері бір-бірінен амин қышқылдық
құрамы бойынша ерекшеленеді
Лекция 10
Антиденелер.
Жоспары:
1 .Антидене түсінігі, табиғаты, антидене қасиеті.
2.Антидененің құрылымы Портер мен Эдельман жұмыстары.
З.Иммуноглобулиндердің құрылысының моделі: ауыр және жеңіл тізбектер.
4.Изотиптік,аллотиптік антигендік ерекшеліктер. Идиотип түсінігі.
Лекция мәтіні:
Эволюция барысында алдыңғы лекцияларда айтылғандай организмдер
патогенді микроорганизмге қарсы қорғанысының арнайы емес механизмдерін
қалыптастырды тері, сілекей қабықшалар лизоцим, тұз қышқылы комплемент
фагоцитоз т. б. Сондай-ақ патогенді микроорганизмдер де өз кезегінде арнайы
емес қорғаныс бекеттерінен өтіп кету қабілетін қалыптастырды. Сондықтан
рептилиялар мен балықтарда ең алғаш рет антидене түріндегі арнайы гуморалды
қорғаныс факторлары түзіле бастады. Құстарда анық көрінетін иммундық
антиденелік жауап жақсы қалыптасты.
Антидене деп- организмге түскен антигенге қарсы жауап ретінде
лимфоидты плазматикалық клеткаларда синтезделетін имуноглобулин класына
жататын белоктарды айтамыз. Антиденелер қанның сарысуының белоктарының 30%
құрайды, өзінің синтезін стимулдеген антигендерден арнайы байланысып
гуморалдық иммунитеттің арнайылылығын қамтамасыз етеді.Табиғаты жағынан
антиденелер әртүрлі физикалық химиялық қасиеттері бар иммуноглобулиндерге
жатады. Оларды (Үя) белгілейді Имуноглобулиндер 5 топқа немесе класқа
бөлінеді.
Антиденелердің қасиеттері олардың құрылымына байланысты болады Олардың
құрылымыы туралы деректерді ең алғаш рет 1959ж Портер 1962ж Эдельман папаин
ферментінің меркаптоэтанолдың қанның иммуноглобулиніне әсерін зерттеу
барысында тұжырымдады Папаин ферменті антиденелердің молекулаларын 3 түрлі
фрагментке бөлетіні анықталды.Екі алғашқы фрагмент бір-біріне ұқсайды олар
антигенді байланыстырып алады., 3 – ші фрагмент оңай кристалданады оның
антигендік белсенділігі болмайды Алғашқы 2 фрагмент ҒаЬ деп аталады
үшіншісі Ғс деп аталады
Иммуноглобулинді меркаптоэтанолмен фракциялағанда молекулалық массасы
55-57кДа 20-25кДа болатын полипептидік тізбектер бөлініп алынған.
Алғашқылары Н-тізбектер деп аталады немесе хеви, соңғылары жеңіл тізбектер
немесе L- тізбектер деп аталады .Лайтс деп аталатын екі тізбектің де
антиденелік белсенділігі болмаған. Алынған нәтиженің негізгі иммуноглбулин
G антиденесінің моделінің дұрыс нұсқасы жасалды. Бұл модель бойынша
иммуноглбулин G екі ауыр екі жеңіл тізбектерден тұрады. Олар бір-біріне
дисульфидтік байланысқан болып келеді .
Адамда 30-н астам аллотиптік маркерлер болады. Антиденелердің
құрылымыында аминқышқылдық тізбектері бірдей учаскелер вариабельді учаскеге
байланысады. Себебі онда аминқышқылдықтардың тізбегі гетерогендік
әртүрлілігінің арқасында арнайыллыықтардың көп түрлілігі қамтамасыз
етіледі. Антигендерден антидененің байланысуы эпитоппен паратоптың
стереохимялық комплементарлығы арқасына мүмкін болады. Ол алақаның
саусақтың өзіне сай келетін қолғапқа киілуіне ұқсайды. Антидененің
арнайлылығын анықталатын оның антигенді байланыстырушы орталығы идиотип деп
аталады, жануарларда антиденелердің идиотипіне қарсы антиденелер
синтезделеді олар антиидиотиптік антиденелер деп аталады. Антигендік
детерминанталар мен оларға қарсы антиденелердің бір-біріне саусақтардың
қолғапқа сай келетіндей себебі электростатикалық вандервальс, сутектік
байланыс, гидрофобты байланыстың болуы нәтижесінде мүмкін болады. Мұндай
иммундық комплекс түзілу қайтымды болады. Байланысудың беріктілігі мен
байланыс энергиясын антиденелердің афинділігі сипаттайды.
Лекция 11
Антиденелер синтезі олардың түзілу динамикасы.Иммунологиялық ес.
Жоспары:
1 Антиденелер синтезінің механизмі.
2 Антиденелер түзілудің фазалары.
3 Иммундық ес.
4 Гипериммундық сары сулар.
5 Гибридомалар технологиясы.
Лекция мәтіні:
Антиденелер көк бауырда, лимфа түйіндерінде, жілік майында орналасқан
плазмациттерде жасалады. Плазмациттер антигенмен жанасқан Б лимфоциттердің
арғы тектерінен түзіледі Б- клеткалар олардың ұрпақтары клондық принцип
бойынша тіршілік етеді. Иммундық жауаптық даму барысында олар
дифференциацияланып, пролиференцияланып одан соң пісіп жетіледі.
Антидененің синтезінің механизмі басқа белок синтезінен ешқандай
айыршашылығы жоқ. Жеңіл ауыр тізбектері жеке синтезделіп кейіннен
полирибосомадағы біріктіріліп, ең соңғы жинақталуы Гольджи комплексінде
жүзеге асады.
Иммуноглобулиндердің биосинтезі кедір- бұдырлы эндоплазмалық тордың
рибосомаларында жүреді. Полипептид тізбегінде көмірсулар процессинг
процесіне ұшырайды, ең соңында иммуноглобулиндер мембраналық бетіне кері
пиноцитоз процесі арқылы түзіледі. Антиденелердің өндірілуінің динамикасы,
олардың молекулалық, химиялық құрылымы генетикалық детерминацияланып
қойылған болады. Антидененің түзілуінде 4-фаза болады.
1 Тыныштық фазасы лог фаза немесе индукция фазасы антигендердің организмге
түскеннен бастап антидене түзілуіне дейінгі фаза оның ұзақтығы бірнеше
күннен бір айға дейін созылады. Бұл кезеңде Б-лимфоциттердің пролиферациясы
л класынның имуноглабулиндерін синтезделу бағытындағы дифферцировкасы
жүреді
2 Антиденелердің мөлшерінің өсу фазасы мны лаг фаза деп аталады
антиденелердің пайда болуына олардың максимальды мөлшеріне жетуіне дейінгі
кезең Бұл кезектің үзақтығы 2-15күн Бұл кезеңде антиденелер плазмацитерден
босап қанға өтеді і
3 Тұрақтану фазалары Бұл кезде антиденелердің мөлшері бірнеше күн немесе
апта бойына өзгеріссіз қалады Оның ұзақтығы жануарлардың түріне
антиденелердің сипатына антидене химиясына байланысты болады
4 Антидене өндірудің азаю фазасы Бұл фазаның ұзақтығы антидене индукторы
болатын антигеннің ұлпаларда болу ұзақтығына байланысты бірнеше апта немесе
айларға созылады. Антиген бірнеше апта немесе айдан кейін қайта түскенде
иммундық жауаптың антиген туралы ақпарат иммундық ес лимфоциттерінде
сақталады. Бұл кездегі жауап екіншілік иммундық жауап деп аталады Бұл кезде
бірден Ү§0 клетканың антиденелері синтезделді
Иммунологиялық ес деп- антигендердің қайта енуіне организмнің
жылдамдатылған иммундық жауап беру қабілетін айтады. Антигенге біріншілік
жауаптан кейін организмде ұзақ өмір суретін антиген туралы ақпарат
сақталған ес клеткалардың белгілі мөлшері түзіледі. антиген организмге
қайта түскенде осы ес клеткалары екіншілік иммундық жауапты қамтамасыз
етеді, екіншілік жауап механизмі біріншілік жауапқа ұқсайды. Бірақ
антиденелрдің түзілуі жылдам Уд с клеткасына жататын имуногтар синтезуі
имуналогикалық ес көптеген өнімге тән. Ол көп көп мөлшерде болатын Т-Б ес
лимфоцитердің болуымен қамтамасыз етеді. Әр антигендерге қарсы есті әр
лимфоидты клетканың клондары алып жүретін болғандықтан иммундық жүйе
бүрынғы ақпараты жоғалтпай жаңа ақпараты алүуға дайын тұрады Антигенді
қайта ендіру екі иммундық жауап туғызуы. Оның күші алғашқы жанасудан көрі
күштерек болады. Антигенді белгілі бір схемамен қайталап енгізу арқылы
қандай осы антигенге қарсы антиденің белгілі бір мөлшерін жинауға болады
Осындай жолмен алынған сары сулар гипер иммундық сары сулар деп
аталады.Оларды пассивтті иммунитеті түзуге немесе инфекциялық ауруларды
емдеу үшін сондай-ақ антигендік қүрамды диагностикалық зертеу үшін
қолданылады Білгілі бір микроорганизмге гипер имундау кезінде басқа
микраскоп түрлерінде болатын антигенге қарсы антиденелер түзілуі мүмкін сол
себепті гипер иммундық сары судың арнайылылығын артыру үшін алды 30%-к
полиәтилен глюкомен туындырады Осындай өңдеуден кейін гипер иммундық сары
сулар арнайы антигендер әрекеттесу қабілетін сақтайды Мұндай гипериммундық
сары суларды маиарнаиы немесе моноресепторлы сарысулар деп аталадыЕмдік
гипер иммундық сарысудың продуцентті диагностикалық сары суды қояндарды
ешкілерді қошқарларды теңіз шошқаларын гипер иммундық арқылы алады
пашклональды деп аталады 1975ж Глард Клалермен Цезол Мерштейн Гибридома
ауру әдісін немесе гибридомалық техналогия әдісін ойлап тапты Гиберидома
деп-гипер имунизацияланған тышқаның лимфоциттердің өнімдерінің милома
клеткісін қоректік ортада өсірілген комплекстерін айтады. деп-
антигендердің қайта енуіне организмнің жылдамдатылған иммундық жауап беру
қабылдайтын айтты. Антигенге біріншілік жауаптан кейін өткенге өмір үзақ
өмір суретін антиген туралы ақпарат сақталған ес клеткалардың белгілі
мөлшері түзілуі антиген организмге қайта түскенде осы ес клеткалары
екіншілдік иммундық жауапты қамтамасыз етеді екіншілікжауап механизмі
біріншілік жауап үқсайды. Бірақ антиденелрдің түзілуі жылдам Уд с
клеткасына жататын имуногтар синтезуі имуналогикалық ес көптеген өнімге
тән. Ол көп көп мөлшерде болатын Т-Б ес лимфоцитердің болуымен қамтамасыз
етеді. Әр антигендерге қарсы есті әр лимфоидты клетканың клондары алып
жүретін болғандықтан иммундық жүйе бүрынғы ақпараты жоғалтпай жаңа ақпараты
алүуға дайын тұрады Антигенді қайта ендіру екі иммундық жауап туғызуы. Оның
күші алғашқы жанасудан көрі күштерек болады. Антигенді белгілі бір схемамен
қайталап енгізу арқылы қандай осы антигенге қарсы антиденің белгілі бір
мөлшерін жинауға болады Осындай жолмен алынған сары сулар гипериммундық
сары сулар деп аталады.Оларды пассивтті иммунитет түзуге немесе инфекциялық
ауруларды емдеу үшін сондай-ақ антигендік құрамды диагностикалық зерттеу
үшін қолданылады. Белгілі бір микроорганизмге гипериммундау кезінде басқа
микроб түрлерінде болатын антигенге қарсы антиденелер түзілуі мүмкін сол
себепті гипериммундық сары судың арнайылылығын артыру үшін алдымен 30%-к
полиәтиленгликольмен тұндырады Осындай өңдеуден кейін гипериммундық сары
сулар арнайы антигендермен әрекеттесу қабілетін сақтайды Мұндай
гипериммундық сары сулар моноарнайы немесе монорецепторлы сарысулар деп
аталады. Емдік гипер иммундық сарысудың продуцентті диагностикалық сары
суды қояндарды ешкілерді қошқарларды теңіз шошқаларын гипер иммундау арқылы
алады
Лекция 12
Комплемент жүйесі ,пропердин мен интерферондар
Жоспары:
1.Комплемент жүйесі оның компоненттері
2.Класификациялық бағытта белсену
3.Альтернативті бағытта пропердиндік бағытта белсену
4.Интерферон- вирусқа қарсы зат.
Лекция мәтіні:
Тірі организмде микробтарға қарсы күресінің клеткалық механизмдерінен
басқада механизмдер жетіп артылады оларға комплемент, пропердин, интерферон
жатады,
Комплемент организмнің маңызды эффекторлық жүйесінің бірі болып
табылады және қанда еркін айналып жүретін В-глобулиндерге жататын 9
компоненттен тұрады (С1, С2,С9) Комплемент компоненттерінің продуценттеріне
әртүрлі клеткалар макрофагтар,сүйек майы, бауыр, ащы ішек, лимфа
түйіндері, өкпе клеткалары жатады
Белгілі бір жағдайларда комплемент жүйесі тек 2 түрлі бағытта ғана
белсенеді.
1.Класикалық бағыт (С,С2 С4).
2 Альтернативті бағыт (СЗС5С6С7С8).
Бірінші жағдайда антиген- антидене комплекісінің қүрамында болатын IgG
иммуноглобулиннің Ғс фрагментіне С1 компоненті бекінеді одан соң бұл
комплекс С4 пен С2 компоненттерін каскадты түрде белсендірудің арқасында
конвертаза ферменті түзіледі. Ол фермент СЗ компонентті ыдыратып
жібереді,ал оның белсенді бөлігі бөтен клеткаға барып бекінеді, артынша бұл
комплекске С5 С6 кіреді. Одан соң С7 компонент комплекске қосылғанда клетка
мембранасында ажырамастай болып байланысқан комплекс түзіледі осы
комплекске С8 С9 қосылса клетка қабықшасы интерграцияланып клетка лизиске
ұшырайды немесе комплемент лейкоциттерге бекінген жағдайда биологиялық
белсенді заттар бөлінеді
Екінші жағдайда немесе пропердиндік бағытта белсену кезінде
комплементантигендік индукторлар (бактериялардың эндотоксиндері мен
полисахаридтері) СЗ пен С5 конвертазаның стабилзаторлары болып табылатын
пропердинмен әрекеттеседі СЗ комплемент ыдырамастан В лимфицитер мен
макрофагтарды белсендіреді.
Пропердин -(про алдын ала пердере-қирату) комплемент жүйесінің
альтернативті бағытта белсенуінің оң реттеуші компоненті болып табылатын
белок табиғатты зат, ол ескірмеген қан плазмасында кездеседі оның
бактерицидтік сонымен қатар вирустарды нейтралдау да қасиетті болады.
Интерферон- организм клеткалары бөліп шығаратын вирус репродукциясына
кедергі келтіретін арнайы емес вирусқа қарсы зат. Арнайы вирусқа қарсы
заттар антиденелерден айыршашылығы интерферон организмге вирус түскеннен
кейін жедел түзіліп вирус белоктарын қырқатын протеинкиназа және вирус
нуклейн қышқылын қырқатын 2,5олигоаденилатсинтетаза гендерін белсендіреді
Интерферонның түзілуін тірі ғана емес өлі вирустар бактериялық
эндотоксиндер нуклеин қышқылы, кейбір полисахаридтер де индукциялай алады.
Фагоцитоз процесінің 2 типі бар.
1 Аяқталған.
2Аяқталмаған.
Фибринонектин макрофагттарда синтезделетін қан плазмасының ұлпа
сұйықтығының белогы. Барлық лимфоидты клеткалардың сыртында фиброниктинге
рецепторлар болады, ал фибринониктиннің өзінде коллаген фибрин, С1 -ді
кейбір бактерияларды байланыстыратын учаскілер болады сондықтан фибринектин
микробтарды немесе басқа бөлшектерді фагоциттермен байлап- матап
нәтижесінде өзі конформациялық өзгерістерге ұшырап оны протеазалар ерітіп
жібереді. Фибринонектиннің деградация өнімдері хемотаксис процесіне қозғау
береді
Бета- лизиндер тромбоциттер бөліп шығаратын кейбір бактериялар мен
эритроциттерді лизиске ұшыратуға қабілетті қан сарысуының белоктары Қалыпты
антиденелер көптеген жануарларда адам қанында өте аз мөлшерде кездесетін
имуноглабулиндер
Қан сарысуының ингибиторлары белок табиғатты эпителий секреттерінде
кездесетін арнайы емес вирусқа қарсы заттар. Олар термолабильді (60-620
)термостабильді (ІОО0) болып жіктеледі Ингибиторлар вирус нейтралдаушы және
антигемотоглютиндеуші белсенді болып табылады.
Иммундық жүйенің клеткалары олардың арасындағы байланысты қамтамасыз
ететін иммундық жауапты реттеуге қатысатын көптеген әртүрлі белоктар
секреттейді осындай реттеуші белоктар цитокиндер деп аталады олардың
гормондардан айыршашылығы гормондар тек кейбір ғана нысанаға мүшеге әсер
етсе цитокиндер көптеген типті клеткалар мен ұлпаларға әсер етеді. Әр типті
клеткалар әртүрлі цитокиндер синтездейді мысалы макрофагттар интерлейкин
-1,6,12 (ІЛ,6,12) синтездейді. Цитокиндерге интерлейкиндер, интерферондар
ісік некрозы факторлары хемокиндер жатады.
Интерлейкиндер- лимфоциттер мен басқа да лейкоциттердің әрекеттесуін
реттейтін белоктардың гетерогенді қоспасы олардың номері ашылу ретіне
байланысты.
Интерферондар вирустық инфекцияға иммундық стимулдеуге, химиялык
әсерге қарсы жауап ретінде синтезделетін гликопротеиндер, олар табиғи
киллер клеткаларды белсендіреді
Лекция 13
Аллергия және гиперсезгіштіктердің түрлері.
1 Аллергия түсінігі аллергендер.
2 Аллергиялық реакцияның кезеңдері.
3 Жылдамдатылған типті гиперсезгіштіктердің түрлері.
4 Баяулатылған типті гиперсезгіштік.
Аллергия ұлпалардың бұзылумен қабаттаса жүретін организмнің белгілі
бір затқа ол екінші қайтара түскенде көрінетін арнайы күшейтілген иммундық
реакциясы Аллергия терминін 1906ж австриялық педиатр Карл Пирке организмнің
өзгерген реактивтілігін атау үшін енгізді Организмдердің реактивтілік
қабілетін өзгертетін заттың бәрін ол аллерген деп атауды ұсынды.
Аллергендерге көптеген заттар: өсімдік, жануар текті заттар липоидтар
күрделі көмірсулар, дәрілер микробтардың тіршілік өнімдері жатады.
Аллергендердің типіне байланысты аллергия 3-ке бөлінеді.
1 Инфекциялық аллергия.
2 Тағамдық аллергия идиосинкразия.
3 Дәрілік аллергия.
Аллергиялардың арнайы болу себебі организмде Ү§Е Ү§0 антиденелердің
иммундық Т-лимфоциттердің болуына байланысты. Бұл антиденелер аллергенмен
алғашқы жанасудан кейін бірден түзіліп екінші қайтара жанасудан кейін
бірден көбейеді. Аллергия бірден дамымайды оның белгілі бір даму немесе
сенсибилизация кезеңі болады,ол бірнеше күннен бірнеше айға дейін созылады.
Бұл кезде антиденелерден сенсибилденген Т- лимфоциттер түзіледі.
Аллергиялық реакция нәтижесінде көп мөлшерде биологиялық белсенді
заттар аллергия медиаторлары түзіледі. Олар ұлпаларды бұзып аллергиялардың
клиникалық көрінісін қамтамасыз етеді. Аллергиялық реакция мынандай
кезеңдерден тұрады.
1 Иммунологиялық кезең.
Бұл кезде аллергиялық антидененің сенсибилденген Т- лимфоциттермен
әрекеттесу жүреді.
2 Патохимиялық кезең. Бұл кезде анафилаксия медиаторлары түзіледі
3 Патофизиологиялық кезең. Бұл кезде медиаторлар ұлпаларды мүшелерді
бұзады. Аллергиялық реакциялардың негізгі қатысушылары- лейкоциттер Т- Б-
лейкоциттер моноцит макрофагттар гранулоциттер комплемент жүйесі т б
клеткалар мен гуморалды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz