ӘМІР ТЕМІР ұстанған қағидалары

Жоспар
Кіріспе

1 Әмір Темір
2 Әмір Темір мұражайы
3 ӘМІР ТЕМІР ұстанған қағидалары

Әмір Темір (Темір бін-Тарағай Барлас, парсыша: تیمور لنگ‎ — Тимур-е Ләнг, Ақсақ Темір, Темірлаң) (1336—1405 жж.) — Орталық Азия жаһангері. Әмір Темірдің (Темуридтер) империясының негізін қалаған. Барлас руынан шыққан, Кеште туған. Қазір бұл ӨзбекстанныңҚащқадәрия облысының Шахрисабыз қаласы. Барлас руы түркі тілдес тайпаларына жатқан, қазір ұрпақтары өзбек халқының ішіне кіреді. Барластар Шыңғысханның жаулануы кезінде, қазіргі Моңғолия жерлерінен Орта Азияға көшкен. Әмір Темірдің арғы атасы Қаражер бек еді, оның баласы Ижил бек еді, оның баласы Әйлеңгір бек еді, оның баласы Беркел бек еді, оның баласы Мұхаммед Тарағай еді, оның баласы Әмір Темір. Темір барластарның бір бөлігінің бекі, жетекшісі еді. Кейін өзіне басқа бектерін қаратты, Шағатай ұлысының хандары - Моғолстанның билеушілеріне қарсы көтеріліс бастаған. Темір басқарған жігіттері керуендеріне шабуыл жасаған, соңдықтан оны жасында баспашы болды дейді. Бектердің бекі болып, Шағатай ұрпақтарынан тәуелсіз мемлекет құрған. Бірақ Шыңғысханның тікелей ұрпағы болмағандықтан, өзінің лауазымы "хан" емес, "әмір" еді.Әмір Темір Тоқтамыс ханмен көп жылдар бойы соғыс жүргізеді.
Әмір Темір, Құтбуддин Темір Гүркап, Сахиб Қыран Ағзам Жанат Макан (9. 4. 1336, Қожа-Илгар Кеш, Түркістанда өмірге келген — 18. 2. 1405, Самарқан қаласында дүние салды) — қолбасшы, мемлекет қайраткері. Барлас тайпасының биі Тарағай бектің баласы. Әмір Темір алғашында Қашқадария уәлаятының билеушісі болды (1361). Осы кезден бастап ол Моғолстан ханы Тоғлұқ-Темірмен, оның ұлы Қлияс Қожа және Балх пен Самарқан әмірі Хұсейнмен билік үшін күрес жүргізіп, 1370 жылы Мауераннахрды өзінің қолына алды. Жас кезінде Түркістан маңындағы бір шайқаста аяғынан жарақаттанған. 14 ғасырдың 70-жылдары оның қолбасшылық дарыны толық ашылып, атақ-даңқы жер жүзіне тарады.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Әмір Темір
Әмір Темір (Темір бін-Тарағай Барлас, парсыша: تیمور لنگ‎ — Тимур-е
Ләнг, Ақсақ Темір, Темірлаң) (1336—1405 жж.) — Орталық Азия жаһангері. Әмір
Темірдің (Темуридтер) империясының негізін қалаған. Барлас руынан шыққан,
Кеште туған. Қазір бұл ӨзбекстанныңҚащқадәрия облысының Шахрисабыз қаласы.
Барлас руы түркі тілдес тайпаларына жатқан, қазір ұрпақтары өзбек халқының
ішіне кіреді. Барластар Шыңғысханның жаулануы кезінде, қазіргі Моңғолия
жерлерінен Орта Азияға көшкен. Әмір Темірдің арғы атасы Қаражер бек еді,
оның баласы Ижил бек еді, оның баласы Әйлеңгір бек еді, оның баласы Беркел
бек еді, оның баласы Мұхаммед Тарағай еді, оның баласы Әмір Темір. Темір
барластарның бір бөлігінің бекі, жетекшісі еді. Кейін өзіне басқа бектерін
қаратты, Шағатай ұлысының хандары - Моғолстанның билеушілеріне қарсы
көтеріліс бастаған. Темір басқарған жігіттері керуендеріне шабуыл жасаған,
соңдықтан оны жасында баспашы болды дейді. Бектердің бекі болып, Шағатай
ұрпақтарынан тәуелсіз мемлекет құрған. Бірақ Шыңғысханның тікелей ұрпағы
болмағандықтан, өзінің лауазымы "хан" емес, "әмір" еді.Әмір Темір Тоқтамыс
ханмен көп жылдар бойы соғыс жүргізеді.
Әмір Темір, Құтбуддин Темір Гүркап, Сахиб Қыран Ағзам Жанат Макан (9.
4. 1336, Қожа-Илгар Кеш, Түркістанда өмірге келген — 18. 2. 1405, Самарқан
қаласында дүние салды) — қолбасшы, мемлекет қайраткері. Барлас тайпасының
биі Тарағай бектің баласы. Әмір Темір алғашында Қашқадария уәлаятының
билеушісі болды (1361). Осы кезден бастап ол Моғолстан ханы Тоғлұқ-
Темірмен, оның ұлы Қлияс Қожа және Балх пен Самарқан әмірі Хұсейнмен билік
үшін күрес жүргізіп, 1370 жылы Мауераннахрды өзінің қолына алды. Жас
кезінде Түркістан маңындағы бір шайқаста аяғынан жарақаттанған. 14 ғасырдың
70-жылдары оның қолбасшылық дарыны толық ашылып, атақ-даңқы жер жүзіне
тарады. Осман империясы мен Орталық Азия аймағында ол “Aksak Tіmur” (Ақсақ
Темір), ирандықтарға Тимурленг, еуропалықтарға Тамерлан есімімен белгілі
болды.Әмір Темірдің әскерлерінің тегеурінді шабуылдары арқасында Хорезм
мемлекеті (1372 — 88), Шығыс Түркістан (1376), Герат (1381), Хорасан
(1381), Қандағар (1383), Сұлтания (Оңтүстік Әзербайжан, 1384), Тебриз
(1384), Иран және Ауғанстан толық бағындырылды. Бірнеше дүркін жойқын
жорықтан соң Алтын Орданы күйретті. Әмір Темір 1370 — 90 жылдары Тоқтамыс
хан мен Едіге әмірдің арасындағы алауыздықты шебер пайдалана отырып, Дешті
Қыпшақ, Ақ Орда мен Моғолстанға 10-нан астам жойқын соғыс жорығын жасады.
Әмір Темірдің Алтын Орданы талқандауы Ресейдің тәуелсіздік алуына оң жағдай
жасады. 90-жылдары Әзербайжан, Дағыстан, Гүржістан (Грузия), Ирак Әмір
Темір мемлекетінінің құрамына енді. 1398 жылы Үндістан басып алынды. Сирия
мен Лубнан (Палестина) мәмлүктері бағындырылды. Алдыңғы Азияның басқа
мемлекеттері де Әмір Темірдің билігін мойындады. 1402 жылы жазда Әмір Темір
Анкара шайқасында Осман империясының негізгі әскери күшін талқандап, түрік
сұлтаны Илдырым Баязидті (Баязид) тұтқындады. Әмір Темірдің үздіксіз
соғыстарының нәтижесінде алып империя — Темір мемлекеті құрылды. Оның жалпы
аумағы 14 млн км2-ге жетті. Әмір Темір 1405 жылы Қытайға жорыққа шыққанда
жолай Отырарда қайтыс болды. Ол 68 жас, 10 ай, 9 күн өмір сүрді. Сүйегі
Самарқандағы Гүр-Әмір кесенесіне жерленді. Әмір Темірдің 4 ұлы болды:
Жиһангер (1356 — 1376), Әмір Шейї (1356 — 1394), Мираншах (1366 — 1408),
Шаїрух (1377 — 1447). Темір әулетінен ұлы ғалым Ұлықбек (1394 — 1449),
Моғол империясын құрушы Бабыр (1483 — 1530) сынды атақты адамдар шықты.
Әмір Темір өлгеннен кейін мирасқорларының билікке таласуынан Темір
мемлекеті ыдырап кетті. Ол әлемдік тарихта талантты қолбасшы, тегеурінді
саясаткер ретінде қалған. Орталық Азиядағы бірқатар сәулетті ғимараттардың
пайда болуы, қалалардың өркендеуі, шөл даладағы жер суландыру
құрылыстарының салынуы, қолөнер мен сауданың дамуы Әмір Темір есімімен
тығыз байланысты. Тарихи деректер оның қол астындағы аймақтардағы түркі,
парсы, араб мәдениеті мен өнерінің өкілдері, ғалым-ойшылдары Әмір Темірдің
тарапынан үлкен қолдау тапқандығын растайды. Әмір Темір қазақ жерінде
мәңгілік өшпес ескерткіш — қасиетті Қожа Ахмет Иасауи кесенесін салып
қалдырды. Сонымен қатар жаулап алынған елдердегі Әмір Темірдің шектен тыс
қатыгездігі оны күрделі тарихи тұлға ретінде танытады
Әмір Темір мұражайы
Ташкент қаласында жалтыраған көк күмбезді, іші ерекше көркем
әсемделген бұл бір зәулім ғимарат (оң жақтағы фотода бейнеленген). Ішінде
көрерменнің назарын Әмір Темір мен Ислам Каримовтың көрмесі өзіне тартады.
Мұражайдың сыртындағы бақта салт атты Ақсақ Темірдің ескерткіші орнатылған.
Темірлан немесе түркі дүниесінде Әмір-Темір атымен тарихта әйгілі аты
қалған тұлғаның жеке өмірі мен оның сан-алуан қызметтері қазіргі кездегі
оқымысты зерттеушілердің барған сайын қызығушылығын арттыра түсуде. Оның
себептері де түсінікті. Өйткені Темірлан туралы бұрынғы жазылып, зерттеліп
кеңінен тарихта әртүрлі зерттеу жұмыстары мазмұндары жағынан ұқсас
болғанымен олардың ортақ бағалары бірдей болды. Ондай "ұқсастық" немесе
"бірегейлік баға" беріліп кеңес дәуірінде жарыққа шыққан еңбектерде кеңінен
орын алды. Кеңес авторларының зерттеулерінде отаршылдық, билеп-төстеушілік
мүдделеріне сәйкестендірілді. Сөйтіп Әмір-Темір тарихи тұлға ретінде тек
"зұлым", "басқыншы", "жауыз", "қатыгез" т.б. бағалармен сипатталды. Әрине,
өзінен-өзі түсінікті нәрсе XIV-XV ғасырдағы Орталық Азия, түркі
халықтарының мемлекеттілігін қалыптастыру басқа саясаттармен қатар соғыс
қимылдарынсыз шешілуі мүмкін емес еді. Мұндай құбылыстар тек Орталық Азия
халықтарының тарихына ғана тән емес, ол әлем халықтарының орта ғасырдағы
тарихтарына да бірден бір тән құбылыс екендігін тарих оқиғалары растайды.
Демек, басқа өркениет дәрежесіне қолдары жеткен халықтардың бастарынан
өткен "зорлық соғыстар" объективті жағымды роль атқарып, біртұтас
мемлекеттілікті қалыптастыруда өзінің үлесін қосты. Осы мағынада алғанда
Әмір-Темір саясаты да қайта қаралып, оны Орта Азия халықтарының біртұтас
мемлекетін құру жолындағы күрес заңдылықтарымен байланыстыру қажет . Сонда
ғана Әмір-Темір туралы зерттеулер біздің пікірімізше толық, тарихи шындықгы
толықтыра түседі деген ойдамыз. Жоғарыдағы айтылған пікірлерден, әрине,
Әмір-Темірдің басқыншы соғыс, қатігездік жойқын әрекеттерін бүркемелеу
ниеттері пікірлері тумаса керек. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.