Жеткіншекті іс-әрекет арқылы тәрбиелеудің ерекшеліктері

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ЖЕТКІНШЕКТІ ІС-ӘРЕКЕТ АРҚЫЛЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

В статье рассматриваются отклонения в характере школьников, связанные с возрастными особенностями, и обязанности преподавателей, касающиеся данного вопроса.

This article deals with deviations in pupils’ nature connected with age peculiarities and with teachers’ duties concerning this point.

Тәрбие кез келген қоғамның маңызды функциясын құрайды. Қазіргі дамыған қоғамда дүниетанымы кең, адамгершілік қасиеттері мол, жоғары идеялы, өзіне сенімді, қоғамдық белсенді, болмысқа шығармашылық көзқараспен қарайтын жаңа адамды жеке тұлға ретінде тәрбиелеу басты мақсат пен міндетке айналып отыр. Бұл міндетті шешу қазіргі психологиялық-педагогикалық білім жүйесінде талданған ғылыми принциптерде іске асырылады және оларды үнемі теориялық жағынан дамытып отыру қажет.

Бұл қажеттілікті дамыту, оның әлеуметтік-психологиялық сипаты туралы мәселенің балаларды тәрбиелеу ісі үшін зор маңызы бар. Қоғамдағы баланың орны жүйелі ауысып отыратын жас кезеңдерімен бірге елеулі түрде өзгереді, іс-әрекеті де күрделенеді, мұның өзі қажеттіліктерді де елеулі түрде өзгерте отырып, жаңа қажеттіліктерді тудырады және олардың шеңберін кеңейтеді. Жаңа адамның жеке басын қалыптастыру міндеттерін шешу қажеттіліктер мен іс-әрекеттер байланысын дәл ашуды талап етеді. Бастапқы пункт қажеттіліктің өзі болып есептелетін байланыстар сызбасы (қажеттілік - іс-әрекет - қажеттілік) принципті түрде дұрыс емес.

Маркстік түсінік бойынша, қажеттіліктің өзі қоғамдық іс-әрекет процесінде пайда болады: іс-әрекет - қажеттілік - іс-әрекет. Сондықтан тәрбие процесін баланың іс-әрекетін кеңейтіп, оның даму процесіндегі өзгерістерін ескеру тұрғысында құрған өте маңызды. Іс-әрекеттің жетекші типін ұйымдастыру - баланың жеке басын қалыптастыруға мақсатты түрде ықпал жасайтын құрал. Мектеп жасындағы балалар көп қырлы, көп компонентті іс-әрекеттердің әр түріне қатысады. Алайда балалардың нақты өмірі іс-әрекеттердің жеке түрлерінен өзінен-өзі пайда болмайды, олардың жекелеген жас кезеңінде түрлі жүйесін құрады. Олардың әрқайсысы тек іс-әрекеттің алуан түрлерінің белгілі бір құрамымен сипатталып қана қоймай, сонымен бірге осы кезеңде баланың қарым-қатынасын айналадағы адамдарға, болмысқа алып келетін жетекші іс-әрекеттің болуымен де сипатталады. Жетекші іс-әрекет белгілі бір белгілермен сипатталады. Бұл іс-әрекет формасында және оның ішінде іс-әрекеттің жаңа түрі пайда болып, оның ішінде дифференцияланады (мысалы, оқыту ойын үстінде пайда болады), бұл іс-әрекет баланы дамытудың әрбір кезеңдегі негізгі психологиялық өзгерістерге байланысты (мектеп жасына дейінгі бала, мысалы, ойын үстінде адамдардың негізгі қоғамдық қызметтері мен мінез-құлық нормаларын игереді) .

А. Ясауи университетініњ хабаршысы, №1, 2011

Бейсейтов Д. Жеткіншекті іс-әрекет арқылы тәрбиелеудің ерекшеліктері

Жетекші қызметті дамыту осы кезеңде баланы дамытудағы психологиялық процестер мен психикалық ерекшеліктерге басты өзгерістер енгізуге жағдай жасайды. Сондықтан, іс-әрекеттің жетекші типін арнайы ұйымдастыру баланың жеке басына мақсатты түрде ықпал жасауға, оның осы бір іс-әрекет процесінде талап етілетін қажеттіліктердің, мотивтердің және мақсаттардың иерархиясын қалыптастыруға мүмкіншілік беретін негізгі шарт болып саналады. Әр түрлі және әр түрлі тәрбиелік маңызы бар іс-әрекеттің жетекші түрлерін әрбір жас кезеңдеріне алмастырып отыру заңдылығын зерттеу қазіргі психологтардың (Л. С. Выготский, В. В. Давыдов, А. Н. Леонтьев, Д. Б. Эльконин) қазіргі заманғы баланы психикалық дамытуды оларды тәрбиелеудің тұтас процесінің психологиялық негізі тұрғысында кезеңдерге бөлуге мүмкіндік берді [1, 2, 3, 4] . Сөйтіп, бір жағынан, іс-әрекетті, екінші жағынан, іс- әрекеттің динамикасын, оның жетекші типін алмастыруды зерттеу негізінде сырттай ұйымдастырылған іс-әрекетті мотивтердің белгілі бір иерархиялық байланыстарын қалыптастыруға, қажеттілік процесін дамытуға ықпал жасайтын механизмдер мен жолдарды дәйектілікпен іздеуге мүмкіншілік берді. Жеке адамды орнықты қалыптастыру үшін іс-әрекеттің әрбір жетекші типін қайта құру, қайта ұйымдастыру, жолдарын анықтау мүмкіндігі туды.

Балалық шақтың негізгі кезеңдерін сипаттайтын іс-әрекеттің жетекші типтері мен соған сәйкес психологиялық жаңа құрылымдардың контурлары қазіргі кезде баса көрсетіліп отыр. Мысалы, мектепке дейінгі шақта ойын іс- әрекеттері жетекші болып есептеледі. Біріншіден, ойын іс-әрекет ретінде көрінеді, мұнда адамдар өмірінің жалпы іргелі көріністеріне, олардың әлеуметтік функциясы мен қарым-қатынастарына баланың бағдар алуы болып өтеді. Екіншіден, ойын іс-әрекеті негізінде баланың қиялы мен символикалық функциясы қалыптасып, дамиды. Д. Б. Эльконин кіші шәкірттік шақта оқу іс-әрекеті жетекші орынға шығатынын айтады [4] . Ол білімнің қайсыбір саласында ғылыми ілімдерді үйренуге байланысты, онда балалардың болмысты көрсетудің теориялық формаларында бағдар алу негіздері қалыптасады. Бұл іс-әрекеттің толық қалыптасуында, В. В. Давыдовтың еңбегінде көрсетілгендей, жеті-он жастағы балаларда сананың маңызды ерекшелігі ретінде психикалық процестердің, қимылдардың ішкі жобасы мен өзінің жеке қимылының рефлекциясына тиісті еркіндік пайда болады [2] . Жеткіншектік шаққа қарай іс-әрекеттің жетекші типі тағы да өзгереді. Оқу іс-әрекеті, өзінің өзектілігі мен маңызын сақтай отырып, өзінің психологиялық рөліне байланысты жасөспірімдердің жиынтық қоғамдық пайдалы қызметінің тек қана жеке формасы ретінде алға шығады. Жұмыстың жетекші типі деп кеңейтілген қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің барлық варианттарын оқу, еңбек, қоғамдық ұйымдастырушылық, көркемөнер, спортты есептеуге болады. Іс-әрекеттердің бұл формалары кіші шәкірттік шақта да кездеседі, бірақ онда жеткілікті өрістетілмеген және жүйеленбеген. Бала жеткіншектік шақта бір формадан басқа екінші формаға (әрине, дұрыс, белгілі жобаға сай ұйымдастырғанда) еркін көшудің нақты мүмкіншіліктерін байқата отырып, іс-әрекеттің оқу мен еңбек,

А. Ясауи университетініњ хабаршысы, №1, 2011

Бейсейтов Д. Жеткіншекті іс-әрекет арқылы тәрбиелеудің ерекшеліктері

көркем өнер мен қоғамдық ұйымдастыру, спорт және басқа формалары мен міндетті түрде шұғылдануы керек. Күн тәртібі, оқу мен оқудан тыс жұмыстарды, еңбекпен, өнермен, спортпен және қоғам жұмыстарымен айналысуды бөлу - осының бәрі өзінің ерекше ұйымдастырылуын қалайды.

Қоғамдық пайдалы еңбек жеткіншектік шақтың негізгі психологиялық қажеттіліктеріне: балалардың қарым-қатынасының әр түрлі формаларын тауып, істің алуан-алуан өмір ситуацияларында, іс-әрекет формулаларында пайда болатын міндеттерді ұйымдастыра және құра білуге сәйкес келеді. Жеткіншектерде қарым-қатынастың дамыған жүйесін құру олардың бойында басқа адамдарға, айналасындағыларға саналы қарым-қатынастарды қалыптастырудың негізгі қызметін атқарады. Қарым-қатынастың дамыған жүйесі жеткіншектердің саналылығы қалыптасатын ситуация ретінде де көрінеді. Ересек мектеп шәкірттерінің жетекші іс-әрекеті оқу әрекетінің ерекше формасы болып табылады. Бұл жұмыс, бір жағынан, зерттеу элементтерін иеленеді, екіншіден белгілі бір кәсіптік бағдар алады. Бұл шақтың маңызды психологиялық жаңа құрылымдары - оқушылардың өзінің өмірлік жоспарын құра білу, оны жүзеге асыратын жолдарды іздестіріп, өзіндік санасын дамытуды айқындайтын адамгершілік мұраттарды жасау.

Баланың психикасын дамытудағы осы жайт Д. Б. Элькониннің жұмысында неғұрлым толық ашылған және оның өзінің заңдылықтары бар [4] . Ол, атап айтқанда, іс-әрекеттің барлық жетекші типтерін екі топқа бөлуге болатынын көрсетті. Бірінші топқа көбіне балалар арасындағы қарым-қатынастардың нормаларын, мотивтерін игеретін типтер кіреді. Бұл іс-әрекеттер нақты мазмұны бойынша ажыратылады, бірақ принципінде балаларды адам іс-әрекетінің жалпы мағынасына дәйекті түрде тереңдете ендіру формалары болып табылады. Мұнда балаларда ең алдымен қажеттілік мотивтік сфера дамиды. Екінші топқа материалдық және рухани мәдениет объектілерімен әрекет жасаудың қоғамдық қалыптасқан әдістерін игеру жөніндегі іс-әрекет жасаудың қоғамдық қалыптасқан әдістерін игеру жөніндегі іс-әрекет типтері кіреді. Бұл жерде оқушыларда интеллектуальды, таным қабілеттер, оперативті-техникалық мүмкіндіктері көбірек қалыптасады. Сонымен, іс-әрекеттердің қажеттіліктері басым дамыған кезеңдер таным қабілеттері басым дамитын кезеңдермен заңды түрде алмасып отырады.

Баланың психикасының даму заңдылықтарын іс-әрекеттің жетекші типінің өзіндік ерекшелігін, олардың мектеп оқушылары іс-әрекетінің басқа түрлері мен қарым-қатынасының өзара байланысын есепке алу тәрбие процесін анағұрлым оңтайлы ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жоғары интеллектуалды және шығармашылық мүмкіндіктері бар, белсенді, өзіндік іс-әрекеті бар жеке адамды қалыптастырудағы талап педагог-тәрбиешілердің алдына оқу-тәрбие жұмысының мазмұнын, әдістерін және оны ұйымдастыруды психологиядан алынған мәліметтер негізінде құру мақсатын қояды. Іс-әрекеттің жетекші типін арнайы ұйымдастыру баланың жеке басына мақсатты ықпал жасап, осы істің процесінде онда талғам мен мотивтің қажетті иерархиясын қалыптастыруға

А. Ясауи университетініњ хабаршысы, №1, 2011

Бейсейтов Д. Жеткіншекті іс-әрекет арқылы тәрбиелеудің ерекшеліктері

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.