Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынудың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық амал-шараларының тиімділігін арттыру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... 3.9
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚЫЛМЫСТЫҚ . ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРСЫ ШАРАЛАР.
1.1 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына қылмыстық . құқықтық қарсы шаралардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... .10.20
1.2 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы шаралардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ...21.30
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Қылмыстың объектісі ... ... ... ... ... 31.35
2.2 Қылмыстың объективтік жағы ... ... ...36.40
2.3 Қылмыстың субъектісі ... ... ... ... ...41.47
2.4 Қылмыстың субъективтік жағы ... ... ... ..48.53
ІІІ. ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫ ТҰТЫНУДЫҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... 54.60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... 61.69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... 70.73
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚЫЛМЫСТЫҚ . ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРСЫ ШАРАЛАР.
1.1 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына қылмыстық . құқықтық қарсы шаралардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... .10.20
1.2 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы шаралардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ...21.30
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Қылмыстың объектісі ... ... ... ... ... 31.35
2.2 Қылмыстың объективтік жағы ... ... ...36.40
2.3 Қылмыстың субъектісі ... ... ... ... ...41.47
2.4 Қылмыстың субъективтік жағы ... ... ... ..48.53
ІІІ. ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫ ТҰТЫНУДЫҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... 54.60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... 61.69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... 70.73
Бүгінгі таңда біздің мемлекетіміздің алдында тұрған басым саясаттың бірі — халықтың денсаулығын сақтау және жеке адамды жан-жақты дамыту болып табылады. Мұның бір дәлелі 1995 жылғы 30 тамыздағы жалпы халықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтардың денсаулығын сақтау құқықтарына кепілдік берілгендігінен көрінеді (29-бап).
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қоғам, мемлекет және әрбір жеке адам тіршілігіндегі ерекше орын алатын негізгі-негізгі тарихи қағидаларды бекітіп берді. Сол Қазақстан Республикасы Конституциясының ең бірінші бабында былай делінген: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құкықтары мен бостандықтарын құрметтеп қорғайды».
Азаматтардың өз денсаулықтарын сақтауға деген конституциялық құқықтары Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 мамырдағы "Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтау туралы" Заңы негізінде жүзеге асырылады. Бұл заң республикамыздың барлық азаматтарына жалпыға бірдей медициналық көмек көрсетуге кепілдік береді, әсіресе елеулі, кеселді ауруларға, соның ішінде жеке адамның әлеуметтік құлдырауына әкеліп соқтыратын, адамның денсаулығына айықпастай зиян келтіретін, жас ұрпақтың рухани дамуына, болашағына орны толмас залал келтіретін нашақорлықтан алдын ала сақтандыруға көңіл бөледі және наша-қорлық дертіне шалдыққан адамдарға медициналық көмек көрсету, сондай-ақ оларды үнемі ұдайы қорғау мәселелерін реттейді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан—2030: "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты келелі Жолдауында отандастарын салауатты өмір сүруге баулуға, нашақорлықпен және есірткі саудасымен күресті күшейтуге ерекше назар аударғаны баршаға аян.
Есірткі заттарды заңсыз тұтынуға және таратуға байланысты, қоғамға қайшы құбылыс — нашақорлықпен күрес нәтижелері бүгінгі күні қанағаттанарлықтай дәрежеде емес. Статистикалық мәліметтер бойынша есірткіге байланысты тіркелген қылмыстар саны, 1991 жыл мен 1999 жылды салыстырғанда 4984-тен 23704-ке өскен, яғни 4,7 есеге көбейген.
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қоғам, мемлекет және әрбір жеке адам тіршілігіндегі ерекше орын алатын негізгі-негізгі тарихи қағидаларды бекітіп берді. Сол Қазақстан Республикасы Конституциясының ең бірінші бабында былай делінген: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құкықтары мен бостандықтарын құрметтеп қорғайды».
Азаматтардың өз денсаулықтарын сақтауға деген конституциялық құқықтары Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 мамырдағы "Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтау туралы" Заңы негізінде жүзеге асырылады. Бұл заң республикамыздың барлық азаматтарына жалпыға бірдей медициналық көмек көрсетуге кепілдік береді, әсіресе елеулі, кеселді ауруларға, соның ішінде жеке адамның әлеуметтік құлдырауына әкеліп соқтыратын, адамның денсаулығына айықпастай зиян келтіретін, жас ұрпақтың рухани дамуына, болашағына орны толмас залал келтіретін нашақорлықтан алдын ала сақтандыруға көңіл бөледі және наша-қорлық дертіне шалдыққан адамдарға медициналық көмек көрсету, сондай-ақ оларды үнемі ұдайы қорғау мәселелерін реттейді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан—2030: "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты келелі Жолдауында отандастарын салауатты өмір сүруге баулуға, нашақорлықпен және есірткі саудасымен күресті күшейтуге ерекше назар аударғаны баршаға аян.
Есірткі заттарды заңсыз тұтынуға және таратуға байланысты, қоғамға қайшы құбылыс — нашақорлықпен күрес нәтижелері бүгінгі күні қанағаттанарлықтай дәрежеде емес. Статистикалық мәліметтер бойынша есірткіге байланысты тіркелген қылмыстар саны, 1991 жыл мен 1999 жылды салыстырғанда 4984-тен 23704-ке өскен, яғни 4,7 есеге көбейген.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1998
2. Н.Ә. Назарбаев "Қазақстан—2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, кауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы". Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. 1997 жылғы 11 қазан, 177 б.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 маусымдағы Жарлығымен «Қазақстан Республикасының қылмыс жасаушылыққа қарсы 1997-1998 жылдарға арналған күрес және құқық қорғау қызметінің 2000 жылға дейінгі негізгі бағыттары жөніндегі Мемлекеттік бағдарламасы»
4. Апиын – ажал//Жас Алаш, 5 ақпан-1992 жыл
5. Абдиров Н.М., Интыкбаев М.К. Подросток в орбите наркотизма: Проблемы, предупреждение: Монография. — Караганда: КВШ КНБ РК, 1997.
6. Абдиров Н. М. Концептуальные проблемы борьбы с наркотизмом в Республике Казахстан (криминологическое и уголовно-правовое исследование). Алматы. — 1999. С. 448.
7. Миньковский Г.М., Побегайло Э.Ф., Ревин В.П. Современные социально-правовые проблемы борьбы с наркотизмом в России. Совершенствование борьбы с наркотизмом (отечественный и зарубежный опыт): материалы конференции. М. 1997. С. 161.
8. Толеубекова Б.Х., Корзун И.В. Борьба с преступностыо в Казахстане: прогаозы и перспективы // Борьба с преступностью в Казахстане: вопросы теории и практики: (Материалы научно-практической конференции). — Алматы: НИИРИО Алматинской высшей школы МВД Республики Казахстан, 1998. С. 380.
9. Комментарий к Уголовному кодексу РК / Отв. редакторы: член-корреспондент АЕН РК, д-р юрид. наук, проф. И.Ш. Борчашвили, каңд. юрид. наук, доц. Г. К. Рахимжанова. — Караганда: РГК ПО "Полиграфия", 1999. С. 960.
10. Омигов В. И. Криминологические и правовые проблемы борьбы с наркоманией и наркотизмом. М. 1992. С. 150.
11. Малиновский И. Б. Борьба с нарушением правил обращений с наркотическами средстаами — важное направление предупреждения наркобизнеса// Совершенствование борьбы с наркотизмом (отечественный и зарубежный опыт): материалы конференции М. 1997. С. 161.
12. Преступность в России в 90-х годах и некоторые аспекты законности борьбы с ней. М. 1995. С. 39.
13. Токалов Т. Б. Установление уровня латентности преступлений связанных с незаконным оборотом наркотиков // Борьба с преступностью в Казахстане: Сб. материалов научно-практической конференции. — Алматы. 1998. С. 380.
14. Боголюбова Т.А. Наркотизм основы частной криминалогоческой теории. Автореферат, М., 1991-С. 28
15. Когамов М.Ч. Регламентация вопросов борьбы с организованной преступностью в современном законодательстве Казахстана//Борьба с оргнизованной преступностью и коррупцией, Алматы: НИИРИО АВСШ ГСК РК, 1996 – С. 347
16. Қазақстан Републикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2000
17. Криминалистика. Учебник под ред. Р.С. Белкина. Норма – Инфра, 1999
18. Криминалистика. Учебник под ред. Филиппова и А.Ф. Волынского, 1998
19. Алексеев А. И. Криминология (курс лекций). М. 1998. С. 339.
20. Гинзбург А.Я. Задержание подозреваемого в совершении преступления: процессуальные и криминалистические вопросы
21. Насырова М.Р., Токсанбай С.Р., Гуляева С.П., Орысша – қазақша заңы – экономикалық түсіндірме сөздік – анықтамалық, Алматы - 2006
22. Сұлтанов С. Есірткі қылмыстарын ашу мен тергеу барысындағы ұстаудың тактикалық ерекшеліктері//Тураби-№2, 2007-25-27 бб.
23. Толысбаев Е. Есірткімен күрес жолға қойыла бастады//Заң және заман, №6-2006, 28-29 бб.
24. Карпович К.А. Уголовно – правовые меры борьбы с распространением наркомании: Автореферат дис.кан. юрид. Наук.- Ростов-на-Дону, 1972 – С. 20
25. Игнатов А.Н. Совершенствование Особенной части УК РСФСР//Советское государство и право-1972, №5, С. 95-96
26. Уголовное право РК: Особенная часть//Караганда, 1998
27. ҚР-ң 1998 жылғы 26 маусымдағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы» Заңы//Егемен Қазақстан, 1998 жыл-30 маусым
28. П.Н. Сбирунов. Борьба с незаконным оборотом наркотиков. Монография, М: ВНИИ МВД РФ, 1998, С., 207
29. Мирошиченко Н.А., Музыка А.А. Уголовно-прововая борьба с наркоманией – Киев – Одесса, 1988, С.298
30. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім- Алматы, Жеті Жарғы – 1998, 288 б.
31. Бұл да сонда, 290 б.
32. КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1961 жылғы 25 ақпандағы "Есірткі және басқа да күшті әсер ететін немесе улы заттарды заңсыз жасау және тарату жөніндегі сот тәжірибесі туралы" Қаулысы
33. 1998 жылғы 14 мамырдағы ҚР Жоғарғы Соты Пленумының "Есірткі, психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру жөніндегі істер бойынша заңдарды қолдану туралы" № 4 Қаулысы
34. Жунусов Б.Ж. Уголовное право Республики Казахстан (Общая часть)//Караганда, 1998
35. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 1998 жылғы 14 мамырда қабылданған "Есірткі, психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру жөніндегі істер бойынша заңдарды қолдану туралы" Қаулысы
36. Лейкина Н:С. Личность преступника и уголовная ответственность – Саратов, 1991
37. Мирошиченко Н.А. Уголовная ответственность за незаконное изготовление, приобретение, хранение, перевозку наркотическиз средств. – Харьков, 1984- С., 11
38. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім- Алматы, Жеті Жарғы – 1998, 301 б.
39. Смитенко В.Н. Уголовно-прововая охрана здоровья населения в СССР//Киев, 1989- С. 97
40. Трайнин А.Н. Состав преступлений М., 1951-С.56
41. Пионтковский А.А. Состав преступлений. М., 1951. С. 56
42. Қайыржанұлы Е. Маскүнемдік қылмыс көзі Алматы, 1993-12-13 бб.
43. Карпец И.И. Перестройка и законодательство//Правда – 1987 г. 9 декабрь
44. Смағұлов А.А. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндірумен күрестің қылмыстық құқықтық проблемалары// Алматы – 2001
45. Смағұлов А.А. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндірумен күрестің қылмыстық құқықтық және криминологиялық проблемалары// Алматы – 2001
46. Н.Ә. Назарбаев "Қазақстан—2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, кауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы". Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. 1997 жылғы 11 қазан, 211 б.
47. Толысбаев Е. Есірткімен күрес жолға қойыла бастады//Заң және заман, №6 – 2006
48. Қылмыс пен жаза//Заң және заман - №7- 1998, 31 б.
49. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім- Алматы, Жеті Жарғы – 1998, 301 б
2. Н.Ә. Назарбаев "Қазақстан—2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, кауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы". Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. 1997 жылғы 11 қазан, 177 б.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 маусымдағы Жарлығымен «Қазақстан Республикасының қылмыс жасаушылыққа қарсы 1997-1998 жылдарға арналған күрес және құқық қорғау қызметінің 2000 жылға дейінгі негізгі бағыттары жөніндегі Мемлекеттік бағдарламасы»
4. Апиын – ажал//Жас Алаш, 5 ақпан-1992 жыл
5. Абдиров Н.М., Интыкбаев М.К. Подросток в орбите наркотизма: Проблемы, предупреждение: Монография. — Караганда: КВШ КНБ РК, 1997.
6. Абдиров Н. М. Концептуальные проблемы борьбы с наркотизмом в Республике Казахстан (криминологическое и уголовно-правовое исследование). Алматы. — 1999. С. 448.
7. Миньковский Г.М., Побегайло Э.Ф., Ревин В.П. Современные социально-правовые проблемы борьбы с наркотизмом в России. Совершенствование борьбы с наркотизмом (отечественный и зарубежный опыт): материалы конференции. М. 1997. С. 161.
8. Толеубекова Б.Х., Корзун И.В. Борьба с преступностыо в Казахстане: прогаозы и перспективы // Борьба с преступностью в Казахстане: вопросы теории и практики: (Материалы научно-практической конференции). — Алматы: НИИРИО Алматинской высшей школы МВД Республики Казахстан, 1998. С. 380.
9. Комментарий к Уголовному кодексу РК / Отв. редакторы: член-корреспондент АЕН РК, д-р юрид. наук, проф. И.Ш. Борчашвили, каңд. юрид. наук, доц. Г. К. Рахимжанова. — Караганда: РГК ПО "Полиграфия", 1999. С. 960.
10. Омигов В. И. Криминологические и правовые проблемы борьбы с наркоманией и наркотизмом. М. 1992. С. 150.
11. Малиновский И. Б. Борьба с нарушением правил обращений с наркотическами средстаами — важное направление предупреждения наркобизнеса// Совершенствование борьбы с наркотизмом (отечественный и зарубежный опыт): материалы конференции М. 1997. С. 161.
12. Преступность в России в 90-х годах и некоторые аспекты законности борьбы с ней. М. 1995. С. 39.
13. Токалов Т. Б. Установление уровня латентности преступлений связанных с незаконным оборотом наркотиков // Борьба с преступностью в Казахстане: Сб. материалов научно-практической конференции. — Алматы. 1998. С. 380.
14. Боголюбова Т.А. Наркотизм основы частной криминалогоческой теории. Автореферат, М., 1991-С. 28
15. Когамов М.Ч. Регламентация вопросов борьбы с организованной преступностью в современном законодательстве Казахстана//Борьба с оргнизованной преступностью и коррупцией, Алматы: НИИРИО АВСШ ГСК РК, 1996 – С. 347
16. Қазақстан Републикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Алматы, 2000
17. Криминалистика. Учебник под ред. Р.С. Белкина. Норма – Инфра, 1999
18. Криминалистика. Учебник под ред. Филиппова и А.Ф. Волынского, 1998
19. Алексеев А. И. Криминология (курс лекций). М. 1998. С. 339.
20. Гинзбург А.Я. Задержание подозреваемого в совершении преступления: процессуальные и криминалистические вопросы
21. Насырова М.Р., Токсанбай С.Р., Гуляева С.П., Орысша – қазақша заңы – экономикалық түсіндірме сөздік – анықтамалық, Алматы - 2006
22. Сұлтанов С. Есірткі қылмыстарын ашу мен тергеу барысындағы ұстаудың тактикалық ерекшеліктері//Тураби-№2, 2007-25-27 бб.
23. Толысбаев Е. Есірткімен күрес жолға қойыла бастады//Заң және заман, №6-2006, 28-29 бб.
24. Карпович К.А. Уголовно – правовые меры борьбы с распространением наркомании: Автореферат дис.кан. юрид. Наук.- Ростов-на-Дону, 1972 – С. 20
25. Игнатов А.Н. Совершенствование Особенной части УК РСФСР//Советское государство и право-1972, №5, С. 95-96
26. Уголовное право РК: Особенная часть//Караганда, 1998
27. ҚР-ң 1998 жылғы 26 маусымдағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы» Заңы//Егемен Қазақстан, 1998 жыл-30 маусым
28. П.Н. Сбирунов. Борьба с незаконным оборотом наркотиков. Монография, М: ВНИИ МВД РФ, 1998, С., 207
29. Мирошиченко Н.А., Музыка А.А. Уголовно-прововая борьба с наркоманией – Киев – Одесса, 1988, С.298
30. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім- Алматы, Жеті Жарғы – 1998, 288 б.
31. Бұл да сонда, 290 б.
32. КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1961 жылғы 25 ақпандағы "Есірткі және басқа да күшті әсер ететін немесе улы заттарды заңсыз жасау және тарату жөніндегі сот тәжірибесі туралы" Қаулысы
33. 1998 жылғы 14 мамырдағы ҚР Жоғарғы Соты Пленумының "Есірткі, психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру жөніндегі істер бойынша заңдарды қолдану туралы" № 4 Қаулысы
34. Жунусов Б.Ж. Уголовное право Республики Казахстан (Общая часть)//Караганда, 1998
35. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 1998 жылғы 14 мамырда қабылданған "Есірткі, психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру жөніндегі істер бойынша заңдарды қолдану туралы" Қаулысы
36. Лейкина Н:С. Личность преступника и уголовная ответственность – Саратов, 1991
37. Мирошиченко Н.А. Уголовная ответственность за незаконное изготовление, приобретение, хранение, перевозку наркотическиз средств. – Харьков, 1984- С., 11
38. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім- Алматы, Жеті Жарғы – 1998, 301 б.
39. Смитенко В.Н. Уголовно-прововая охрана здоровья населения в СССР//Киев, 1989- С. 97
40. Трайнин А.Н. Состав преступлений М., 1951-С.56
41. Пионтковский А.А. Состав преступлений. М., 1951. С. 56
42. Қайыржанұлы Е. Маскүнемдік қылмыс көзі Алматы, 1993-12-13 бб.
43. Карпец И.И. Перестройка и законодательство//Правда – 1987 г. 9 декабрь
44. Смағұлов А.А. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндірумен күрестің қылмыстық құқықтық проблемалары// Алматы – 2001
45. Смағұлов А.А. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндірумен күрестің қылмыстық құқықтық және криминологиялық проблемалары// Алматы – 2001
46. Н.Ә. Назарбаев "Қазақстан—2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, кауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы". Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. 1997 жылғы 11 қазан, 211 б.
47. Толысбаев Е. Есірткімен күрес жолға қойыла бастады//Заң және заман, №6 – 2006
48. Қылмыс пен жаза//Заң және заман - №7- 1998, 31 б.
49. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім- Алматы, Жеті Жарғы – 1998, 301 б
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-9
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН
ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚЫЛМЫСТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРСЫ ШАРАЛАР.
1.1 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қылмыстық – құқықтық қарсы шаралардың
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..10-20
1.2 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы шаралардың криминологиялық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21-30
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР
ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ–ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Қылмыстың
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..31-35
2.2 Қылмыстың объективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36-40
2.3 Қылмыстың
субъектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .41-47
2.4 Қылмыстың субъективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48-53
ІІІ. ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫ ТҰТЫНУДЫҢ АЛДЫН
АЛУ ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... 54-60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 61-69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .70-
73
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда біздің мемлекетіміздің
алдында тұрған басым саясаттың бірі — халықтың денсаулығын сақтау және жеке
адамды жан-жақты дамыту болып табылады. Мұның бір дәлелі 1995 жылғы 30
тамыздағы жалпы халықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының
Конституциясында азаматтардың денсаулығын сақтау құқықтарына кепілдік
берілгендігінен көрінеді (29-бап).
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қоғам, мемлекет және әрбір
жеке адам тіршілігіндегі ерекше орын алатын негізгі-негізгі тарихи
қағидаларды бекітіп берді. Сол Қазақстан Республикасы Конституциясының ең
бірінші бабында былай делінген: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең
қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құкықтары мен бостандықтарын
құрметтеп қорғайды. [1]
Азаматтардың өз денсаулықтарын сақтауға деген конституциялық құқықтары
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 мамырдағы "Қазақстан
Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтау туралы" Заңы негізінде
жүзеге асырылады. Бұл заң республикамыздың барлық азаматтарына жалпыға
бірдей медициналық көмек көрсетуге кепілдік береді, әсіресе елеулі, кеселді
ауруларға, соның ішінде жеке адамның әлеуметтік құлдырауына әкеліп
соқтыратын, адамның денсаулығына айықпастай зиян келтіретін, жас ұрпақтың
рухани дамуына, болашағына орны толмас залал келтіретін нашақорлықтан алдын
ала сақтандыруға көңіл бөледі және наша-қорлық дертіне шалдыққан адамдарға
медициналық көмек көрсету, сондай-ақ оларды үнемі ұдайы қорғау мәселелерін
реттейді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің
Қазақстан—2030: "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл-ауқатының артуы" атты келелі Жолдауында отандастарын салауатты өмір
сүруге баулуға, нашақорлықпен және есірткі саудасымен күресті күшейтуге
ерекше назар аударғаны баршаға аян.[2]
Есірткі заттарды заңсыз тұтынуға және таратуға байланысты, қоғамға
қайшы құбылыс — нашақорлықпен күрес нәтижелері бүгінгі күні
қанағаттанарлықтай дәрежеде емес. Статистикалық мәліметтер бойынша
есірткіге байланысты тіркелген қылмыстар саны, 1991 жыл мен 1999 жылды
салыстырғанда 4984-тен 23704-ке өскен, яғни 4,7 есеге көбейген.
Республикамыздағы есірткі заттармен немесе жүйкеге әсер ететін
заттармен заңсыз әрекет жасау адамдардың денсаулығына айықпас зиян келтіре
отырып, жеке адамның интеллектуалдық қабілет деңгейінің төмендеуіне әкеліп
соқтырады. Көптеген медициналык, психиатриялық және құқықтық зерттеулердің
қорытындысына сүйенетін болсақ, есірткіге бой алдырған жандар түбінде
азғындыққа ұшырайды екен. Олардың денсаулығы, мінез-құлқы бұзылып, еңбекке
жарамсыз, тіпті қоғамға керексіз, зиянды адам болып шығады. Нашақорлықпен
әуестенгендердің мейірімділік, туыстық, достық, адамдық қасиеттері мүлдем
жойылады. Олардың көз алдында тек құмарлық шөбі — анаша, марихуана, кокаин
тұрады. Осы дертті таратып отырғандар — нашаны тасымалдаушылар, сатушылар,
оны жастарға үйретіп көндіретіндер.
Қазіргі кездегі қоғам үшін елеулі мәселе, сонымен бірге еліміздегі
есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз таралуына
бірден-бір тікелей ықпал жасап отырған себептердің бірі бір адамның басқа
адамды есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіруі. Бұл кылмысқа көп жылдардан бері аса мән берілмей, дұрыс көңіл
аударылмай келе жатыр. Әрине, нашақорлықтың және нашақорлық дертінің
таралуында әлеуметтік-психологиялық жұқтыру және ұқсап бағу (елітіп әкету)
механизмі үлкен рөл ойнайды. Қасіретті кезеңнің басы — басқалар тұтынып
жатқан нәрсенің дәмін татуға еліріп кызығудан, ұмтылудан басталады.
Дегенмен де, шындығына келетін болсақ, бұл қылмыс есірткі заттардың немесе
жүйкеге әсер ететін заттардың таралуына тікедей ықпалын тигізіп отырады:
Біріншіден, нашақорлықпен ауыратын адам есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды іздеу барысында туған қиындықтан, есірткіні табуды
жеңілдету максатымен өз ортасына басқа адамдарды көндіреді. Жасөспірімдер
мен жастар арасындағы нашақорлар (уытқұмарлар) қысқа мерзімде және аса көп
салмай-ақ 10—15 адамды есірткі тұтынуға тарта алатындығы анықталған. Бұның
өсімі, әрине біздің қоғамымыз, мемлекетіміз үшін өте қауіпті. Екіншіден,
аса қауіпті болып саналатын жағдай — соңғы уақыттарда есірткі саудасымеы
айналысатын қылмыстық топтардың немесе қылмыстық қауымдастықтардың пайда
табу ниетімен, есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тарататын тұрақты рынок құру мақсатымен көп адамдарды есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіріп, тартуының қарқын
алып келе жатқаны.
Соңғы уақыттарда есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтынуға қызықтыра отырып адамның ынтасын туғызып, ерікті түрде қабылдауға
әсер етуден басқа, күштеп зорлау арқылы есірткі заттарды тұтынуға көндіру
әрекеттері де етек алуда. Әрине, осылайша бір-екі күштеп салынған
дозалардан соң кешегі дені сау адам немесе жасөспірім кәдімгі нашақор болып
шыға келеді. Бұл жайттар көбінесе материалдық ахуалы біршама жақсы
отбасыларда жиі ұшырасады.
Бұрын басты назар тек қана есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндіретін нашақорлық дертіне шалдыққан адамдардың мінез-
құлықтарына бағытталған болса, күш-жігерді керісінше есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіретін адамдардың басқа
топтарын құрайтын — есірткілерді таратушылардың қылмыстық әрекеттеріне
аудару керек. Өйткені, осы айтылған адамдардың қылмыстық әрекеттері енді
ғана егемен мемлекет атанған еліміздің болашағы үшін өте қауіпті. Мұның
себебі, есірткі заттарды тұтынушылар санының күннен күнге өсуі, одан
келетін зардаптар (олардың есірткі табудағы ойынан бастап қылмыс жасауына
дейін) аталған топтың іс-әрекеті салдарынан туындайтындығында. Сондықтан
да елдегі жасалған ауыр қылмыстардың едәуір бөлігі нашақорлардың үлесіне
тиіп отыр.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық зерттеудің алдына
қойған мақсаты — есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтынудың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық амал-шараларының
тиімділігін арттыруға бағытталған ғылыми негіздегі ұсыныстарды дайындау.
Осы мақсатқа жету үшін мынадай негізгі міндеттердің шешімін табу
қарастырылды:
- Қазақстан Республикасында есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынудың қылмыстық және криминологиялық күресудің
тәжірибесі талданылды;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
ықпал ететін факторлар анықталып және оның механизмдері зерттелді;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынғаны
үшін жауаптылықты қарастыратын заң нормалары талданылды;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіргені үшін қылмыстық жауаптылықты қарастыратын норманың жаңа құрылымы
туралы ғылыми негіздегі ұсыныстар мен пікірлер дайындалды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың бастамасымен
Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткі заттарға бақылау
орнату саласындағы халықаралық конвенцияларына қосылу туралы мәмілеге келу
болды. Қазақстанның 1961, 1971 және 1988 жылдардағы халықаралық
конвенцияларға қосылатыны жөніндегі тиісті құжаттар Біріккен Ұлттар
Ұйымының Нью-Йорктағы штаб пәтеріне табыс етілді. Сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 маусымдағы Жарлығымен Қазақстан
Республикасының қылмыс жасаушылыққа қарсы 1997-1998 жылдарға арналған күрес
және құқық қорғау қызметінің 2000 жылға дейінгі негізгі бағыттары жөніндегі
Мемлекеттік бағдарламасы жасалып, бекітілді. Бұл құжат елімізде есірткі
заттарды таратуға тыйым салуға бағытталған ауқымды шаралар кешенін
қамтиды.[3]
1997-жылдың 5-наурызында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997-1998
жылға арналған есірткіні теріс пайдалануға және заңсыз таратуға қарсы іс
қимыл жасаудың кешенді шаралары туралы мақсатты бағдарламасына орай қаулысы
шықты.
Зерттеудің ғылыми – методологиялық негіздері. Нашақорлық саласында
қоғамымызда ерекше көңіл аударатын мәселелердің бірі, есірткілерді заңсыз
таратушылардың көбеюі. Бұл кәсіппен тек қана бұрын қылмыс жасаған адамдар
емес, сондай-ақ осыған дейін ала жіпті аттамайтын азаматтарымыз да айналыса
бастады. Нарықтық экономикалық қатынастың кейбір ерекшеліктері, халқымыздың
жаңа өмір салтына дайындығының аздығы, бұл есірткілерге байланысты
қылмыстардың өсу себебінің бірі болды. Мұны Қазақстанда жүргізілген кейбір
зерттеу жұмыстарының (Мәселен, Н. М. Әбдіровтің, М. Қ. Ынтықбаевтың, Б. С.
Сәрсековтің, Н. А. Сартаеваның, Г. X. Феткуловтың және т. б.) нәтижелері де
дәлелдейді. Ең бір көкейтесті және қазіргі кездегі қоғам үшін қауіпті
мәселе, сонымен бірге еліміздегі есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз таралуына бірден-бір тікелей ықпал жасап отырған
себептердің бірі — бір адамның басқа адамды есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды тұтынуға көндіруі. Бұл қылмысқа көп жылдардан бері аса
мән бермей, дұрыс көңіл аудармай келе жатыр. Әрине нашақорлықтың және
есірткі ауруының таралуында әлеуметтік психологиялық жұқтыру және ұқсап
бағу механизмі үлкен рөл ойнайды.
Нашақорлықтың таралуына байланысты қылмыстық құқықтық және
криминологиялық күрес мәселесі бойынша жүргізілген зерттеулер бұрынғы
шыққан кейбір монографиялар мен диссертацияларда жарық көрген: А. Н.
Ағыбаевтың, А. Г. Алехиннің, 3. О. Ашитовтың, К. А. Бегаиевтің, И. Ш.
Борчашвилидің, Т. А. Боголюбованың, Б. Ж. Жүнісовтің, М. М. Қадыровтың, Е.
I. Қайыржановтың, М. Ч. Қоғамовтың, К. Ш. Құрмановтың, Н. А.
Мирошниченконың, А, А, Музыканың, М. С. Нәрікбаевтің, Р. Т. Нұртаевтың, С.
М. Рахметовтың, Г. Р. Рүстемованың, В. Н. Смитиенконың, Б. X.
Төлеубекованың, Н. О. Дулатбековтың, Е. Г. Жакишовтың, Д. С. Чукмаитовтың,
А. С. Якубовтың және тағы басқалардың да жұмыстары бұл тақырыптың жалпы
және жекелеген, нақтылы мәселелеріне назар аударғандығы белгілі. Бұл
мәселелер оқулықтарда, ғылыми мақалаларда және басқа да арнайы және
публицистикалық әдебиеттерде жарық көрген.
Қазақстанда нашақорлықтың, наркотизмнің және есірткі саудасының
мәселесін зерттеу жұмысы соңғы жылдары ғана қолға алынды. Қазақстанда 1997
жылы Н. М. Әбдіровтің және М. Қ. Ынтықбаевтың Подросток в орбите
наркотизма: проблемы, предупреждение атты монографиясы жарық көрді. Ал,
1998 ж. Б. С. Сәрсеков Контрабанда наркотиков в Казахстане: проблемы и
пути преодоления деген тақырыпта монография шығарды. Нашақорлықтың
қылмыстық — құқықтық және криминологиялық мәселесі көлемінде кең ауқымды
спектрде Қазақстандағы есірткілердің заңсыз айналымымен қылмыстық-құқықтық
және криминологиялық күресу шаралар жүйесі деген ғылыми тақырыпта доцент
Н. М. Әбдіровтің жетекшілік етуімен М. Қ. Ынтықбаев, Ш. А. Құрманбекова, Б.
С. Сәрсеков, Н. А. Сартаева, А. А. Смағұлов, Қ. Р. Сарыкұлов, Г. X.
Феткулов қатысқан жұмыс тобы осы мәселемен кең ауқымды айналысты.
Зерттеудің обьектісі мен пәні. Қазақстан Республикасындағы есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты қоғамға
қауіпті, заңға қайшы әрекеттер және есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынудың қылмыстық – құқықтық және криминологиялық
сипаттамасы зерттелінеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН
ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚЫЛМЫСТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРСЫ ШАРАЛАР
1.1 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қылмыстық – құқықтық қарсы шаралардың
жалпы сипаттамасы
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында жаңа ғасырдағы негізгі
басымдықтың бірі ретінде — Қазақстан азаматтарының денсаулығы көрсетілген.
Денсаулықтың мән-маңызы дана халқымыздың "Тазалық — саулық негізі, саулық —
байлық негізі" деген мақалымен нақтыланған. Ал, жан тазалығының негізі —
салауатты өмір сүру. Ішімдікке, нашақорлыққа салыну тек жеке адамның
денсаулығына зиян келтіріп қана қоймайды, ол қоғамдық тәртіпті бұзуға бағыт
беретін және қылмысқа апаратын бірден-бір төте жол болып табылады. Ең
кауіптілігі сол, бұл — ұлттың рухани азғындауына әкеліп соқтырады.
Нашақорлық (наркомания) грек сөзі, оның аудармасы "ессіздік". Ол туралы
— "ак өлім" — тозаққа апарар тура жол дейтін анықтама да бар.[4] Дәрігерлік
зерттеулер, сот-тергеу тәжірибесі бұл сөздің шындық екенін растайды.
Ішімдікке әуестенгеннен де нашақорлыққа салынған әлдеқайда қауіпті.
Нашақорлыққа салынған адам айықпас дертке шалдығып, ессіздікке ұрынады да,
қоғамға, айналасындағыларға қатер төндіреді.
Бүгінгі таңда дүние жүзі елдерін жайлаған нашақорлық дерті әлем
жұртшылығын алаңдатарлық дәрежеде өріс алып күн өткен сайын тамырын тереңге
жайып, бүкіл адамзатқа ортақ әлеуметтік проблемаға айналып отыр.[5] Қоғам
өміріне дейін енген аталмыш кеселге шалдықпаған немесе оны айналып өткен
мемлекетті атау қиын. Өйткені, ол қаншалықты қауіпті болса, соншалықты
қоғам ішінде тез тарайтын "жұқпалы ауру". Кейінгі кездері есірткі заттардың
немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен аты шыққан
мемлекеттер қатарында Қазақстан да аталып жүр.
Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткі заттарға бақылау орнату жөніндегі
бағдарламасына сәйкес сарапшыларының пікірі бойынша: нашақорлықка
байланысты жасалатын қылмыстар жөнінде, заңсыз әрекеттерге жол беретін
адамдардың жалпы саны жөнінде дұрыс мағлұмат алу үшін ресми статистиканың
мерзімді баспасөз беттерінде жарияланып жүрген деректерін кем дегенде 10
есеге көбейтуі қажет. Кейбір ақпарат көздерінің хабарлауына қарағанда,
біздің республикамыз нашақорлыққа байланысты қалыптасқан күрделі жағдай
жөнінде тізім бойынша алдыңғы қатардағы он елдің ішіне кіреді екен. Ал
Интерполдың хабарлауы бойынша біздің мемлекетіміздің, бүгінгі күні
нашақорлық жайлаған елдердің қатарына жақын қалғанын көрсетеді. Сонымен
қатар, олардың деректерінде 100 мың қазақстандық кәдімгі нашақорлар деп
көрсетілген. Бұл сан әрине, біздің 15 миллион халқы бар мемлекетіміз үшін
аз сан емес. Нашақорлықтың қазіргі кезеңде қарқын ала өсіп келе жатқан
шынайы қауіптілігіне тек осы айтылған ақпараттар немесе қылмыстық
статистиканың ресми мәліметтері негізінде ғана емес, бүгінгі қоғамымыздың
жай- күйіне қарап-ақ көз жеткізе аламыз. Бүгінде есірткінің (есірткі
заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың) заңсыз айналу қауіптілігі
республика аумағындағы халықтың арасындағы өзінің шыңына жетті деп айтуға
болады. Қауіпті нашақорлықтың мемлекетімізде кеңінен таралуына ықпал жасап
отырған бірден-бір себеп — нашақорлар мен есірткі саудасымен
айналысатындардың басқа адамдарды есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынуға көндіруі десек қателеспеген болар едік.
Бүгінгі күні нашақорлық мәселесінің еліміздегі өзекті мәселе екенін
құқық қорғау органдары қызметкерлерінің арасында жүргізілген сауалнама да
растап отыр. Сауалнама барысында сұралғандардың 92,8 %-ының айтуынша
Қазақстанның бүгінгі таңдағы нашақорлық мәселесі, бұрынғы 10 жылға
қарағанда өте өзекті бола бастапты, кызметкерлердің 1,2 %-ының пікірлерінше
өзектілік мәселесі өзгермеген қалыпта, 3,6 %-ның пікірлерінше аталған
мәселенің өзектілігі азайған болса, сұралушылардың 3,6 %-ы жауап беруге
қиналған.
Есірткілердің заңсыз айналымының және осыған байланысты қол
сұғушылықтың жыл сайын ұдайы өсуіне байланысты есірткі мәселесі әлеуметтік,
медициналық, экономикалық, саяси сипаттағы ұлттық мәселеге айналып отыр.
Бұл қазақстандық қоғамның даму болашағына тікелей түрде әсерін тигізеді.
Қазіргі кезеңде Қазақстан есірткі пайыздарының елеулі даму динамикасы бар
елдердің қатарына кіріп отыр.
Қазіргі уақытта нашақорлық-тамырын тереңге жайған әлеуметтік қатерлі
құбылысқа айналды. Бұқара халықтың шартты түрде алғандағы едәуір бөлігін
шарпыған бұл келеңсіз құбылыс қоғамды аса ауыр зардаптарға соқтыра биік құз
басынан құрдымға құлатуы әбден мүмкін. Бұл тұрғыдан алып қарағанда, қауіп-
қатерге душар болатын және көкейкесті мәселе туындататын нәрсе - қоғамдағы
әлеуметтік нашар ахуалдың орын алуы немесе еліміздегі құқықтық тәртіптің
босаңсуы ғана емес, ең алдымен ұлтымыздың, мемлекеттің, әлеуметтік
экономикалық мәселелеріне қатысты даму болашағы.
Халқымыздың генетикалық болашағының қандай болатыны жөнінде бүгіннен
бастап дабыл қағып, қатаң жауапкершілікті өзекті де аса маңызды мәселе
көтеруге әбден болады. Өйткені, бұл жерде әңгіме бәрінен бұрын, халықтың
табиғи өсіп-өнуін камтамасыз етуге неғұрлым күшті ықпал ететін болашақ
ұрпаққа төніп келе жатқан қауіп-қатер туралы болып отыр. Бұған дәлел
ретінде қазір есірткіні қасарыса қабылдайтын нашақорлардың үштен екі
бөлігінен астамы жасөспірімдер, 30 жасқа дейінгі жігіттер мен қыздар, тіпті
жас балалар екенін айтсақ та жеткілікті.[6]
Сондықтан да, соңғы кездері біздің республикамызда кең етек алып бара
жатқан нашақорлыққа көзжұмулықпен қарауға болмайды, өйткені көптеген
қылмыстың өзі де, көзі де сол есірткіде жатыр. Есірткі заттарға немесе
жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты қылмыстардың саны жылдан жылға
өсуде. Сонымен қатар, бүгінгі күні бірталай қылмыстардың, оның ішінде
ұрлықтың, тонаудың, шабуыл жасап тонаудың, қасақана кісі өлтірудің тағы
басқалардың істелуіне айыптының нашақорлық буы немесе есірткі заттарды не
жүйкеге әсер ететін заттарды қолға түсіру ойы себеп болып отыр.
Нашақорлықтың әлеуметтік зардаптары тек халықтың өнегелі және табиғи
денсаулығын бүлдіруде, қоғам мүшелерінің топтарын болашағынан айыруда ғана
емес. Олар, ең алдымен, нашақорлықтың қылмыстылықпен тығыз байланыста,
былайша айтқанда әртүрлі қылмыстық әрекеттер жасау үшін "керек" болып
табылатындығында. Бірінші кезекте пайдақорлық және зорлық кылмыс тұрады.
Есірткіні заңсыз алу елеулі материалдық шығындарды талап етеді. Есірткінің
бағасы бір қалыпты өсіп келеді. Соңғы уакытта қара базарда анағұрлым көп
таралған есірткі түрлерінің бағасы он және жүз есе өскен. [7]
Бүгінгі күні ең ірі келеңсіз фактор мемлекетімізде қылмыстың өсуіне
елеулі әсерін тигізіп отырған, маскүнемдік пен нашақорлықтың кең таралып
бара жатқаны.[8] Оның қауіптілігі таралу деңгейінен ғана емес, сонымен
бірге оған жағдай жасап отырған есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндірудегі қылмыстық белсенділіктен де көруге болады.
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды әрдайым тұтыну
салдарынан психикалық-физикалық тәуелділік пайда болып, негізгі мінез-
құлықтың реакциясы есірткіні белсенді түрде іздеуге әкеліп соқтырады. Бізде
есірткі еркін айналымнан алынғандықтан, күнделікті өмірден көріп
жүргеніміздей, есірткіні табу барысында туған қиындықтар, заңға қарсы
жолдарға жетелейді. Көңіл аудара кететін және бір мәселе, есірткінің қара
базардағы бағасының қымбаттылығының есірткі тұтынатын адамды қаржы табу
үшін де әртүрлі қылмыстық жолдарға апаратындығы. Бұл қылмыстың қоғамдық
қауіптілігін жылдан-жылға өсіп келе жатқан есірткі тұтыну үшін қаржы табу
мақсатындағы нашақорлардың жасап отырған қылмыстарынан да көруге болады.
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру
қылмысы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың елімізде
таралуының бір түрі болып келеді.[9] Енді осы қылмыстың қоғамдық
қауіптілігіне келейік. Е. А. Оңғарбаевтың айтуынша, қоғамдық қауіптілік
қылмыстың әлеуметтік мәнін көрсететін бірінші белгісі. Қоғамға қауіпті деп
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастарға зиян келтіру мүмкіндігін
туғызатын немесе зиян келтіретін әрекеттерді айтамыз. Келтірілген зиян
әртүрлі болуы мүмкін: материалдық, психикалық, идеологиялық, физиологиялық
т.с.с. Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі азғындық жолға енді-енді қадам
басайын деп тұрған адамның есірткінің дәмін татуға ынтасын және оның
организмге әсерін білуге деген қызығуын қоздыруда. Жасы кәмелетке
толмағандар немесе ересек адамдар тек қана өздерінің денсаулығына зиян
келтіріп қоймай, соңдай-ақ жеке тұлғаның физикалық және психикалық дұрыс
дамуына қауіп төндіріп, кедергі жасайды. Соның ішінде, ересек адамдардың
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
жасөспірімдерді көндіруі, қоғам үшін өте қауіпті. Мұның қауіптілігі өсіп
келе жатқан ұрпақты дұрыс физикалық, өнегелі, денін сау қылып тәрбиелеуге
кедергі жасайтындығында. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға жасөспірімдерді көндіру әлеуметтік маңызды тәрбиелеу
саласының қатынастарына қол сұғады. Бұл келеңсіздік — қатынастарға залал,
зиян келтіруімен сипатталады, немесе осындай зардаптың орын алуына жағдай
туғызады. Сонымен қатар есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндіру, көбіне пайда табу мақсатымен жасалады. Яғни,
есірткі заттарды өткізуге негізгі база құрылады.[10]
Осы әрекеттердің салдарынан нашақорлыққа көптеген адамдар, әсіресе
жасөспірімдер тартылуда. Әрине, қоғам үшін қауіпті жағдай әр нашақордың
есірткіге деген мұқтаждығының күннен-күнге өсуі. Олар өздерінің
денсаулығына, қоғамның әлеуметтік болмысына едәуір зиян келтіреді, сонымен
қатар нашақорлар мен уытқұмарлар бұл індеттің әрі қарай та-ралуына ықпал
етеді. Соңдықтан, нашақорлар есірткіні табуды жеңілдету мақсатымен, өз
ортасын кеңейту ойымен басқа адамдарды есірткіні тұтынуға көндіреді.
Сөйтіп, өзара қамқор топ қалыптасады. Оқшауланбаған бір нашақор өзіндегі
дертті 10—15 адамға жұқтыруға қабілетті екендігі есептелінген. Десе де,
қазіргі уақытта есірткі сатушылардың заңсыз пайда табу мақсатымен есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға басқа адамдарды
көндіріп жатқаны жасырын емес.[11]
Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі және осы қылмысты жасап отырған
адамның қоғам үшін қауіптілігі жоғары болса да, аталмыш қылмыстың есірткі
заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына байланысты
қылмыстардың ішіндегі үлес салмағына көңіл аударғанда, мемлекетімізде
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынғаны үшін
қылмыстық істердің мүлде аз қозғалғандығын көреміз. Оны мына төмендегі,
есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың жалпы
мемлекетіміздегі заңсыз айналымына байланысты қозғалған қылмыстық істер мен
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіргені
үшін козғалған қылмыстық істердің салыстырмалы арақатынасын теңгермелеген 1-
кестеден көруге болады.
Бұл жерде біз осы көрсетілген кестеге сүйене отырып, республикамызда
аталмыш қылмыс аз жасалған деп тұжырым жасап, көңіл аудармағанымыз үлкен
қателік болар еді. Себебі, қылмыстың бұл түрі есірткінің мемлекетімізде
таралуына тікелей әсерін тигізіп отыр. Бірақ бұл қылмыс есірткі заттарының
немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына байланысты
қылмыстардың ішінде латенттілік коэффиценті ең жоғары қылмысқа саналады.
Ресей ғалымдары өз есептері бойьшша есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру қылмысыньң латенттілігі ең жоғары —
100 %-ға жақындайтындығын айтып отыр. Криминологиялық ассоциацияның
мәліметтері бойынша, өткізу мақсатынсыз жасалған заңсыз әрекеттер, ең аз
дегенде 200 % болып саналады, осы әрекеттердің өткізу мақсатымен жасалуы
600 %-ға жетеді, есірткі заттармен және құрамында есірткі заттар бар
өсімдіктермен заңсыз жасалған басқа әрекеттердің латенттілігі одан да
жоғары.[12]
1 кесте. ҚР КК-нің бабында және ҚАЗ ҚСР КК-нің 213-2-бабында көрсетілген
қылмыстар санының есірткі немесе жүйекеге әср ететін заттарға байланысты
қылмыстардың жалпы санымен арақатынасы
Жылдар 1999 2000
Шу алқабы 58,23 % 48%
Өзбекстан 16% 4%
Қырғызстан 1,9% 8%
Тәжікстан 13,9% 8%
Қытай 0,37% 4%
Солтүстік Кавказ 0,7% 4%
Пәкістан 0,7% 8%
Ауғанстан 1,1% 19%
1.2 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы шаралардың криминологиялық
сипаттамасы
Есірткінің заңсыз айналымына қатысты қылмыскерлердің қылмысын әшкерелеу
үшін, оларды тікелей қылмыс үстінде ұстау тергеудің нәтижелі болуына ықпал
ете алатын жедел-іздестіру, тергеу және іс жүргізу шарасы болып табылады.
Сезіктіні ұстаудың негіздері Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 132-бабында былай деп көрсетілген: Қылмыс жасады деп
сезік келтірілген адамды ұстау - оның қылмысқа қатыстылығын анықтау және
оған қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын қолдану туралы мәселені шешу
мақсатында қолданылатын іс жүргізулік мәжбүрлеу шарасы.[16]
Ұстау қылмыстық іс қозғалғанға дейін әкімшілік тәртіпте, ал қылмыстық
іс қозғалған жағдайда қылмыстық іс жургізу тәртібінде жүзеге асырылады.
Ұстауды қолдануға негіз болатын жағдайлар тұлға жасаған есірткіге
қатысты қылмыс немесе әкімшілік құқық бұзушылық.
Ұстау тергеу әрекеті әр жағдайға байланысты жарғылық түрде немесе
жарғылықсыз түрде жүзеге асырылады. Жариялылық түрде сезіктіні ұстау оның
не үшін және қандай деректермен ұсталғандығы хабарланып, оның ішкі істер
органына жеткізілуі; жариясыздық түрінде сезікті қалалық немесе аудандық
ішкі істер органына заңды негізде, бірақ оған есірткіге қатыссыз басқа бір
сылтаумен шақыртылады да, ішкі істер органына алып келген соң, оны ұстаудың
шынайы себебі хабарланады. Жариялы ұстау процедурасы айналадағылардан
жасырылмайды, ал жариясыз ұстау жасырын түрде іске асырылады.[17]
Есірткінің заңсыз айналымына қатысы бар кұқық бұзушыны ұстау кезінде
көбінесе кездесетін кемшіліктерге көңіл бөлу керек, оларға мыналар жатады:
- ұстауды жедел қызмет уәкілдерінің тергеушінің қатысуынсыз жүргізуі,
сонымен қатар сезіктіні әшкерелейтін дәлелдемелерді қалай алу қажеттігі
туралы тергеушімен кеңеспей шешім қабылдау;
- сезіктіге қатысты дәлелдемелер бойынша есірткі заттарын алу, қылмыс
тобына қатысушылардың барлығын (дайындаушыны, тасымалдаушыны, өткізушіні)
және есірткінің қайдан келгенін жедел және іс жүргізу шараларынсыз анықтау;
- ұстау кезінде дәлелдемелерді ескермей, тек ұстау мақсатын алға қою;
- ұстау кезінде алынған деректерді іс жүргізу тұрғысынан сапасыз
рәсімдеу.
Есірткінің заңсыз айналымына қатысты іс жүргізетін тергеуші немесе
жедел қызметкер бірқатар қиындықтарға кездеседі, ол қылмыс затымен ұсталу
қаупін сезген сезіктінің есірткіден құтылуға талпыныс жасауымен байланысты
әрекетінен туындайды.
Ұстаудың тиімді болуының шарттарының бірі ұстаудың кенеттен, аяқ
астынан жүзеге асырылуы, себебі бұл кезде ұсталушы да, оның сы-байластары
да карсы қимыл-әрекет жасап үлгермейді, егер де сезіктілердің біреуі оларды
ұстау жайлы хабардар болса, тез арада тергеу үшін маңызды дәлелдемелерді
жойып жіберуі мүмкін. Қылмыстық топ мүшесінің біреуін ұстаған кезде онымен
байланысы бар басқа қылмыскерлерді әшкерелейтін дәлелдемелерді алуға тырысу
керек. Нәтижесіне әсер ететін басқа да шарт-тарды, атап айтсақ: ұсталушының
қоғамға қауіптілік дәрежесін және қылмыстық топтағы рөлін осы тұлғаның
жүрген жері туралы мәліметтердің қарастырған ұстау үрдісі кезінде қиындық
тудыруы мүмкін жерлер, жыл мезгілі мен тәулік уақытының жағдайын;
операцияны дайындауға кететін уақыт мөлшерін ескерген жөн.[18]
Ұстау операцияларын жоспарлау ұсталатын тұлғаның жеке басы мен мінез-
кылық ерекшеліктеріне, оны ұстайтын жерді бақылау нәтижелерінің деректеріне
негізделеді.
Ұстау шараларын жүргізу кезінде міндетті түрде аталған операцияларды
жүргізу жоспары құрылуы шарт. Жоспарда мынадай жайттар қамтылуы тиіс:
операцияның мақсаты (қолма-қол ұстау, құрамында есірткісі бар заттарды
дайындаудың алдын алу); оны өткізудің уақыты мен орны; жедел топтардың саны
мен сипаты; ұсталушының қарсыласқан әрекетіне тойтарыс берудің айла-
тәсілдері; жасырын қимылдау әдістері; киім түрі (азаматтық не қызметтік),
арнайы құралдармен қарулану; қызметтік иттерді пайдалану тәртібі;
ұсталушыны алып келетін жер ұстау кезінде шұғыл тергеу әрекеттерін
жүргізудің реттері.
Жедел топ құрамын және түрін анықтау барысында алға қойылған міндеттер
басшылыққа алынуы қажет. Іздеуші топ қылмыс жасалған жерлерге есірткі
дайындайтын, есірткі сатушылар мен сатып алушыларды анықтау, оларды ұстау
немесе ізіне түсу үшін жіберіледі. Басып алу тобы қоршауға алынған ауданда
немесе қалтарыста қылмыскерлерді тікелей ұстау үшін жіберіледі. Тосқауыл
қылмыскерлерді ұстау үшін олардың келуі ықтимал жерлерінде
ұйымдастырылады.[19]
Ұстаудың тактикалық тәсілдерінің барлық жағдайларында сезіктінің
есірткі заттарын және басқа да заттарды жойып жібермеуіне мүмкіндік бермеу,
қылмыстық әрекетінен жалтаруға немесе басқа да қылмыстық топтағы
сыбайластарымен тергеу барысындағы әрекеттерге келісіп алмауы үшін байланыс
жасауына жол бермеу керек.
Ұстаудың дұрыс қорытындысына жету мақсатында мынадай мәселелер
ұсынылады:
- ұстау тобына жақсы дайындықтан өткен полиция қызметкерлерін
жұмылдыру керек және олардың саны ұсталушылардың санынан екі-үш есе көп
болуы керек;
- қоғамдық құрылымдар өкілдері арасынан әрекет жасау тәртібі туралы
алдын ала нұсқау берілген азаматтар тартылуы қажет және оларға ұсталынатын
тұлғалардың әрекеттерін бақылау кажеттілігі түсіндірілуі керек;
- ұстау адамдар неғұрлым аз жерде немесе ашық жерде жүзеге асырылады;
- тұтқиылдан тап беру мүмкіндігін тиімді пайдаланып, ұсталушының және
оның сыбайластарының қолдарын тұсау керек;
- ұстау барысын мүмкіндігінше фотобейне таспаларға түсіріп алу
керек.[20]
Егер де ұсталушы қандай да болмасын затты лақтырып тастап үлгерсе,
Қазакстан Республикасы ҚІЖК қарастырылған ережесі бойынша ұстауға куәгер
болып тартылған куәгерлерден және ұстауды тікелей басқа да тұлғалардан
жауап алынып, белгіленген тәртіп бойынша хаттама толтыру қажет.
Заңсыз есірткі айналымына қатысы бар тұлғаларды ұстау:
- құрамында есірткісі бар өсімдіктер өсетін жерлерде іздеу шараларын
жүргізгенде (порттарда, вокзалдарда және т. б.) есірткі заттарын
тасымалдаушы тұлғалардың келуі ықтимал, сонымен қатар жекелей сату мен
есірткі тұтынатын тұлғалардың шоғырланатын жерлерде;
- есірткімен байланысты қылмыстар туралы азаматтардан келіп түскен
хабарлары мен арыздарын тексеру кезінде;
- жедел материалдарды жүзеге асыру уақытында жүзеге асырылады.
Бірінші жағдайда кем дегенде 3 адамнан тұратын жедел-іздестіру тобын
құру қажет. Топ мүшелерін ұстауға қатысты шаралардың өткізілетін жерлеріне
байланысты автокөлікпен жабдықтау, карулармен, байланыс кұралдарымен,
кісендермен, сонымен катар алынған және табылған есірткіні ресімдеу үшін
орау-каптау материалдарымен (жіп, орам қағаз, желім, мөр) қамтамасыз ету
керек. Сонымен бірге олар осы жергілікті жердегі заңсыз айналымдағы есірткі
заттардың қандай болатынын, оның қалай тасымалданатынын және оларды жасыру
тәсілдерін, сонымен катар осы қылмысты жасаған сезікті тұлға туралы жалпы
ақпараттарды және оның мінетін көлік құралдары туралы білулері қажет.[21]
Іздестіру шараларын өткізген кезде топқа мақсатты түрде өз уақытында
куәгерлерді қосу қажет. Сезіктіні және полиция қызметкерлерінің әрекетін
тіркеу және құжаттау кезінде бейнекамераны пайдаланған жөн.
Есірткі қылмыстары жайлы азаматтардан арыздар келіп түскен кезде арыз
қабылдаушы полиция қызметкері бұл қылмыс жасалған жердің қандай ерекшелігі
бар екенін (көп қабатты үйдің пәтері ме, тастап кеткен құрылыс орны ма,
үйлердің балкондары ма, қосалқы шығар есіктері бар ма және т.б.) және
қылмыс жасаған жердегі адамдар санын анықтап алуы қажет.
Жедел тергеу тобына есірткінің заңсыз айналымымен күресу желісінің
мамандандырылған қызметкері, криминалистикалық бөлімнің мамандары және
қылмыс болған жерге байланысты кинолог қызметтік итпен енгізіледі. Сонымен
бірге жоғарыда айтып өткеніміздей, қылмыс жасаған жердегі тұлғалардың
санына қарағанда жедел-тергеу тобына ендірілген полиция қызметкерлерінің
саны біршама көп болуы шарт.
Егер де қылмыс үй-жайда орын алса, онда ол жерге кіру қандай да бір
жақсы ниетті сылтаумен жүзеге асырылады. Жедел-тергеу тобының мүшелері үй-
жайдың шығатын есігі мен терезелерін күзетке алады.
Қылмыс жасалған жердегі тұлғалардың үсті-басын тексеру немесе оларды
жеке-жеке тінту жүргізіледі және есірткі заттарын табу, оларды алу
жағдайларын, сонымен қатар есірткі дайьндау үшін қолданылатын заттарды
суретке түсіру немесе бейнетаспаға бекіту шаралары жүргізіледі. Қылмыс
болған жерде ұсталғандарды есірткі қабылдағанын (маман дәрігердің болуы
шарт), сонымен қатар олардың денесіндегі есірткі қабылданған іздерін
анықтау үшін ҚР ҚІЖК ережелерін басшылыққа ала отырып куәландыру тиіс.
Ұсталған тұлғалар толық тінтуден және тексеруден толық, өтпейінше қылмыс
орнынан (дәретханаға, шомылатын бөлмеге) жіберілмеу керек. Бұл олардың
есірткі іздерін жасыруына жол бермеудің, сонымен қатар полиция
қызметкерлеріне қандай да болмасын қарсылық көрсетуі мен қашып құтылуының
алдын алу шарасы болмақ.
Жедел операция материалдарын жүзеге асыру кезінде есірткілердің заңсыз
айналымына қатысы бар қылмыскерлерді ұстау операциясы басталмастан бұрын
операция мүшелері кімнің қандай әрекеттерді орындайтындығын алдын ала
анықтап алғаны жөн. Атап айтқанда, хаттаманы кімнің жазатындығы, ұсталушыны
кімнің бақылайтындығы, кімнің тексеретіндігі және т.б. күні бұрын
айқындалады. Топ жетекшілері жедел жағдай түрлеріне байланысты топқа
қатысушылардың әрекетін үйлестіруі керек.
Кәнілі қылмыскерлердің өздерін (есірткі сатушылар, притон ұстаушылар,
есірткі ұрлаушылар және т. б.) ұстар алдында олармен тікелей не жанама
түрде байланысы бар тұлғаларды ұстауға бағытталған жедел комбинациялар
орындалуы қажет. Бұл шара ұсталушыларды тиімді жолмен тінту үшін және алдын
ала жекелеген дәлелдемелерге қол жеткізу үшін жасалатын амал.
Есірткі заттарды мақсатты түрде сақтау, тасымалдау және басқа да
әрекеттер бойынша сезіктелген тұлғаларды жеке тінтуді сол жерде жасау
керек. Егер қандай да болмасын жағдайларға байланысты оны жасау мүмкін
болмаса, онда ұсталушыны көлікке немесе вагонға алып келіп куәгерлердің
көзінше тексеруден және тінтуден өткізген жөн. Сонымен бірге осы шараларды
іске асырар кезінде ұсталушының қандай да болмасын есірткі заттарынан
құтылу амалдарына жол бермеу үшін оның оң және сол жағына екі кызметкердің
болғаны абзал. Қажет болған жағдайда олар ұсталушының екі қолы мен денесін
қозғалтпай ұстап тұрады. Жауапкершіліктен жалтару мақсатында және есірткіні
таптырмас үшін кылмыскер көп жағдайда сырқаттанған болып немесе аяқ асты
ауыра қалатындай айла қолданады. Қажетгі құжаттарды ресімдеу және басқа да
шараларды атқару кезінде ұсталушының алынған есірткіге жақындауына жол
бермей, оны жойып жіберуін болдыртпау керек.
Ұсталушыға қатысты қылмыстық іс қозғау және қандай да бір шара қолдану
үшін алынған есірткі заттары туралы маманның қорытындысы қажет. Сондықтан
ұстау операциясын жүзеге асыру кезінде зерттеу және тез арада қорытынды алу
үшін криминалистика құрылымы мамандарының қатысуын жоспарлау керек. Осы
қорытынды негізінде қылмыстық іс қозғауға, тінту жүргізуге және қылмыстық
әрекеттерді құжаттау бойынша жұмыстарды ұйымдастыруға болады.
Ұстау хаттамасына медициналық қызметкерлердің сезіктіге қатысты берген
есірткілік мастығын айғақтайтын анықтаманы тіркеу орынды. Медициналық
тексеру ұсталушыдан есірткі белгілерін объективті түрде анықтау үшін ғана
керек емес, ол сонымен қатар оның есірткі заттарын қабылдағанын жан-жақты
анықтауға мүмкіндік береді.
Қорыта келе, есірткі қылмысына қатысы бар қылмыскерлерді ұстау көп күш-
жігер салуды қажет ететін күрделі іс жүргізушілік әрекет болып табылады.
Оның сәтті өткізілуі, әсіресе есірткі қылмыстарын тергеген кезде тергеудің
одан әрі нәтижелі болуына себеп болады. Өйткені ұстау барысында сезіктіден
дәлелдемелік зат ретінде есірткі тәркіленуі мүмкін және ол қылмыстық іс
бойынша басқа дәлелдемелік маңызы бар тергеу әрекеттерін жүргізуге, атап
айтқанда, есірткіге қатысты сараптама тағайындауға және оны жүргізуге негіз
болады.[22]
Батыс аймақтық көлік прокуратурасы органдары өткен жыл ішінде есірткі
мен есірткі бизнесіне қарсы күреске бағытталған заңдардың қолданылуына
прокурорлық қадағалау жағдайына талдау жасаған болатын. Осы аралықтағы
талдау есірткіге байланысты, сондай-ақ нашақорлықтың салдарынан болатын
қылмыс деңгейінің бұрынғыдан көрі едәуір төмендегенін көрсетті.
Мысал келтіретін болсақ, 2007 жылдың он екі айында аталған қылмыс түрі
бойынша 186 қылмыс тіркелініп, көрсеткіш бұрынғыдан азайған. Есірткіге
қатысты қылмыстарды ашудың негізгі бөлімі көліктегі ішкі істер бөлімі
органдарының үлесіне тиеді.
Көліктегі құқық қорғау органдарының іс-әрекеті барысында заңсыз
айналымнан марихуана - 125 646 гр., гашиш - 14 092, 33 гр., героин - 444,
8637 гр. тәркіленіп, қылмыстық жауапкершілікке 151 адам тартылды, оның
ішінде өз республикамыздан - 135, ТМД елдерінен - 15, Өзбекстаннан - 6,
Украинадан - 1, Қырғызстаннан - 1 адам ұсталды.
Соңғы жылдары осы қылмысты пайда табу жолына айналдырып, оған балалар
мен әйелдерді тарту сияқты кеселді көріністердің көбейіп бара жатқанын атап
айтуға тура келеді. Соның бір айғағындай, есірткі сату мен тасымалдау,
өткізу үстінде ұсталған әйелдердің көбісі жанұяларын асырай алмағандықтан,
жұмыссыздықтан осындай әрекеттерге баратынын айтып ақталады.
Дегенмен кылмыс жасап, тапқан табыстың баянды болмайтындығын еске
алатын болсақ, әлеуметтік жағдайларды алға тартып, мұндай жолдармен
ақталудың, ешбір қисыны келмейді. Өткен жылғы есеп беру аралығында да
есірткіге қатысты 9 әйелдің заңға қайшы әрекеттері анықталды.
Көршілес елдердің, қатынас жолдары біздің жеріміз арқылы өтетін
болғандықтан, шекара бойында есірткі тасымалдау деректері бойынша өткен жыл
ішінде 15 қылмыстық іс қозғалды.
Олардың темір жол көлігі арқылы өткізуге амал-айла жасағандарын атап
өтетін болсақ, өткен жылдың қараша айында Ақтебе облыстық кеден бақылау
Департаментінің Ақкөл кеден бекеті мен желілік ішкі істер бөлімі
қызметкерлері бірлесіп өткізген Тосқауыл операциясы барысында, Ганюшкина
стансасында №625 Атырау - Астрахань бағытындағы поездың №8 вагонында
ұсталған Н. Станғалиев деген азаматтың, аяғының тізесі үстіне жапсырма
қағазбен оралып тасталған 20 политилен дорбасы табылып, одан салмағы 6,06
гр. есірткі заттары алынған.[23]
Осы аталған дерек бойынша Станғалиевке қатысты ҚР ҚК 250-бабының 1-
бөлімі, 259-баптың 4-бөлімі б тармақшасымен қылмыстық іс қозғалып, оны
қамауға алуға рұқсат берілді.
Дегенмен осы бағыттағы қылмыстың алдын алу, оның етек алып кетпеуіне
жол бермеу шараларын жасауда көптеген кемшіліктер кездесуде. Негізінен
кұқық қорғау органдарынан түскен түрлі дабылдар мен хабарлар арқылы осы
саладағы қылмыскерлерді ұстау мен оларға қылмыстық іс жүргізу әрекеттері
кеңінен жүргізілуде. Ал бір жағынан, оған тосқауыл қоюға немесе тұрғындар
арасында түрлі үгіттік іс-шаралар жүргізуге кешенді бағдарламалар арқылы
жұмыс істеу жеткіліксіз дәрежеде болып қалуда.
Сонымен қатар есірткіні сату және тасымалдаумен тұрақты түрде
айналысатын адамдардың айналасындағыларды назардан тыс қалдырмау қажет. Бұл
қоғамға зиянды кеселді түп-тамырымен жоюға, бұған тұрмыс жағдайы төмен
деңгейдегі жандардың көп тартылатындығын ескерсек, оларды жұмысқа
орналастыру шараларын қолға алудың көңіл көндіретіндей еместігін де
жасыруға болмайды.
Кейбір кездерде қылмыстық қудалау мен тергеу, жедел іздестіру
органдарының үйлесімділік пен қылмыстың, жолын кесу және алдын алу
саласындағы іс-қимылдары да талапқа сай келмейтіндіктен, көлік прокурорлары
тарапынан бұл органдардың да жұмыс тиімділігін арттыруға орай нақты
ұсыныстар жасалды.
Бір атап өтерлік жәйт, талданған уақыт аралығында есірткі бизнесіне
қатысты құқық қорғау қызметкерлерінің оғаш қылықтары мен сыбайлас-тыққа жол
ашатын қылмыс түрлері байқалмағандықтан, тәртіп сақшыларына қатысты
қылмыстық істің қозғалмағандығы, құқықтық органдардағы қызметтің беделі мен
белсенділігінің өскенінің айғағындай болып отыр.
Өткен жыл ішінде орындауға жататын 121 құжаттар бойынша 84869,909 гр.
есірткі құралдары жойылды, олардың ішінде бүгінгі күндері 84770,66 граммы
111 кұжатпен құртылды.
Қоғам өміріндегі тәртіп пен реттілікке үлкен нұқсан келтіріп,
халқымыздың денсаулығына, келер ұрпақтың болашағына зиянды әсер ететін
есірткі заттарының бұдан былайғы жерде таралуына көліктегі құқық қорғау
органдары үлкен іскерлікпен, біліктілікпен, заң талаптарына сәйкес
қимылдап, үйлесімділікпен күрес жүргізетін болса, бұл қылмыстың алдына да
тосқауыл қойылатынына күмән келтіруге болмайды.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР
ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Қылмыстың объектісі
Қылмыстық құқық ғылымында қылмыстық жауаптылыққа тартудың негізі болып
қылмыстың құрамы танылады, яғни қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстың
барлық белгілерінің болуы қажет етіледі.
Қылмыстың объектісі туралы мәселені кылмыстық құқық теориясында
көптеген заңгер ғалымдар зерттеп, саралап белгілі бір тұжырымдар беріп, оны
заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастардың бірі деп атағаны белгілі.
Есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін заттарға байлнысты
қылмыстар обьектісінің мәнін анықтауға үкіметімізде нашақорлықпен және
есірткі саудасымен қылмыстық құқықтық күрес жолындағы дұрыс саясатын бетке
ұстау оң нәтиже береді. Сонымен бірге, қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық
қатынастардың мәнін түсінудің заң шығарушылықта да сот талқылауында да
маңызды бар.
Есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты
қылмыстардың топтық объектісін анықтау үшін олардың қоғамдық қатынастардың
қандай тобына зиян келтіретінін анықтап алу кажет. Есірткі заттармен немесе
жүйкеге әсер ететін заттармен заңсыз әрекет жасағаны үшін қылмыстық
жауаптылықты анықтайтын нормалар ҚР-ның Қылмыстық кодексінің ерекше
бөлімінің "Халықтың денсаулығына және адамгершілігіне қарсы қылмыстар"
деген 10-тарауында орын алған.
Қылмыстық құқық әдебиеттерінде, қылмыстардың бұл топтарының объектісі
жөнінде нақтылы пікір жоқ. Көптеген авторлар есірткі заттарға немесе
жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты қылмыстарды халықтың денсаулығына
қарсы қылмыстарға жатқызады. Бірақ бұл мәселе бойынша басқа да пікірлер
бар. Мысалы, К.А. Карпович есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін
заттарға байланысты қылмыстық қоғамдық тәртіпке және халық денсаулығына қол
сұғатын қылмыстар деп екі топқа бөледі".[24]
В.И. Ткаченко есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтыну үшін притондарды ұйымдастыруды және ұстауды қоғамдық тәртіпке қарсы
қылмыстар қатарына жатқызады. Ал А.Н. Игнатов, халықтың денсаулығын қорғау
өзінше бір құқықтық мәселелердей бола отырып, халықтың денсаулығына қарсы
бағытталған қылмыстарды бөлек бір топтарда қарауды ұсынады.[25]
И.Ш. Борчашвили мен Г.К. Рақымжанованың пікірлерінше, талданып отырған
тарау кылмысының обьектісі дұрыс физикалық және психикалық денсаулықты
қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастардың жиынтығы — халықтың денсаулығы
болып табылады.[26]
Н. А. Мирошниченконың пікірінше, "халықтың денсаулғы деп белгілі бір
денсаулық сақтау ережесін бұзбай, адамның гармониялық дамуын қамтамасыз
ететін біртектес қоғамдық қатынастар жиынтығы" танылады.
Н. М. Әбдіров "нашақорлық пен наркотизмге байланысты процестер мен
тенденцияларды ескере отырып, есірткі тек адамдардың денсаулығына емес,
сондай-ак қоғамның қауіпсіздігіне де зиян екендігін білуіміз керек.
Сондықтан, есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты
қылмыстардың, соның ішінде есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндірудің обьектісі ретінде халықтың денсаулығын және
қоғамның қауіпсіздігін бірге көрсету керек" екендігін айтады.
Есірткілердің одан ары таралуы тектік қорға және ұлттың денсаулығына
ғана емес, сондай-ақ экономикалық реформалар тағдырына және мемлекеттің
болашағына, оның халқына қатер төндіреді.
Негізінен бұл ұсыныстар, көзқарастар бүгінгі күннің талабына сай,
орынды айтылып отыр. Мәселен, 1998 жылғы 26 маусымдағы "Қазақстан
Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы" Заңының 5-бабына сәйкес ҚР-ның
ұлттық қауіпсіздігіне төнетін қауіп-қатер деп заңдылық пен құқық
тәртібінің әлсіреуі, оның ішінде ұйымдасқан нысандарын қоса алғанда
қылмыстың өсуі, мемлекеттік органдардың қылмыстық құрылымы мен астасуы,
лауазымды адамдардың капиталдың заңсыз айналымына сүйеніш болуы, сыбайлас
жемқорлык, адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының
дәрежесі төмендеуіне ьқпал ететін қару мен есірткі заттардың заңсыз
айналысы көрсетілген. Бұл айтылған қауіп-қатер яғни есірткі заттардың
зансыз айналуы, осы заңның 5-бабының берілген демографиялық жағдайдың
нашарлауы, соның ішінде бала туудың күрт төмендеуі, өлім-жітімнің көбеюі,
елдің интеллектуалдық әлеуеті сапасының нашарлауы қауіп-катерлерінің
болуына тікелей әсерін тигізеді. ҚР-ның ұлттык кауіпсіздігі елдің, ұлттық
мүдделерінің нақты және ықтимал қауіп-қатерден қорғалуының жай-күйі. Ал
қоғамдық қауіпсіздік Қазақстан азаматтары өмірінің денсаулығы мен
берекетінің, сондай-ақ Қазақстан қоғамы құндылықтарының оларға залал
келтіре алатын ықтимал қауіп-қатерден қорғалуының жай-күйі. Ұлттық
қауіпсіздікке төнетін қауіп-қатер ұлттық мүдделерді іске асыруға кедергі
жасайтын немесе оларға қауіп төндіретін жағдайлардың, процесстер мен
факторлардың жиынтығы.[27]
Н. М. Әбдіровтің пікірінше, халықтың денсаулығын жеке-дара қылмыстық
құқыктық қорғау объектісі ретінде бекіту, қоғамымыздың және мемлекетіміздің
мүддесін әлеуметтік жат құбылыс — наркотизмнен қорғап қала алмайды. Бұл
жағдайда қоғамдық қауіпті қылмысты құқықтық қорғаудың объектісі ретінде
анықтай отырып, мемлекетіміз денсаулықты немесе өмірді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-9
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН
ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚЫЛМЫСТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРСЫ ШАРАЛАР.
1.1 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қылмыстық – құқықтық қарсы шаралардың
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..10-20
1.2 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы шаралардың криминологиялық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21-30
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР
ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ–ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Қылмыстың
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..31-35
2.2 Қылмыстың объективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36-40
2.3 Қылмыстың
субъектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .41-47
2.4 Қылмыстың субъективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48-53
ІІІ. ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫ ТҰТЫНУДЫҢ АЛДЫН
АЛУ ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... 54-60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 61-69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .70-
73
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда біздің мемлекетіміздің
алдында тұрған басым саясаттың бірі — халықтың денсаулығын сақтау және жеке
адамды жан-жақты дамыту болып табылады. Мұның бір дәлелі 1995 жылғы 30
тамыздағы жалпы халықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының
Конституциясында азаматтардың денсаулығын сақтау құқықтарына кепілдік
берілгендігінен көрінеді (29-бап).
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қоғам, мемлекет және әрбір
жеке адам тіршілігіндегі ерекше орын алатын негізгі-негізгі тарихи
қағидаларды бекітіп берді. Сол Қазақстан Республикасы Конституциясының ең
бірінші бабында былай делінген: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең
қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құкықтары мен бостандықтарын
құрметтеп қорғайды. [1]
Азаматтардың өз денсаулықтарын сақтауға деген конституциялық құқықтары
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 мамырдағы "Қазақстан
Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтау туралы" Заңы негізінде
жүзеге асырылады. Бұл заң республикамыздың барлық азаматтарына жалпыға
бірдей медициналық көмек көрсетуге кепілдік береді, әсіресе елеулі, кеселді
ауруларға, соның ішінде жеке адамның әлеуметтік құлдырауына әкеліп
соқтыратын, адамның денсаулығына айықпастай зиян келтіретін, жас ұрпақтың
рухани дамуына, болашағына орны толмас залал келтіретін нашақорлықтан алдын
ала сақтандыруға көңіл бөледі және наша-қорлық дертіне шалдыққан адамдарға
медициналық көмек көрсету, сондай-ақ оларды үнемі ұдайы қорғау мәселелерін
реттейді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің
Қазақстан—2030: "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл-ауқатының артуы" атты келелі Жолдауында отандастарын салауатты өмір
сүруге баулуға, нашақорлықпен және есірткі саудасымен күресті күшейтуге
ерекше назар аударғаны баршаға аян.[2]
Есірткі заттарды заңсыз тұтынуға және таратуға байланысты, қоғамға
қайшы құбылыс — нашақорлықпен күрес нәтижелері бүгінгі күні
қанағаттанарлықтай дәрежеде емес. Статистикалық мәліметтер бойынша
есірткіге байланысты тіркелген қылмыстар саны, 1991 жыл мен 1999 жылды
салыстырғанда 4984-тен 23704-ке өскен, яғни 4,7 есеге көбейген.
Республикамыздағы есірткі заттармен немесе жүйкеге әсер ететін
заттармен заңсыз әрекет жасау адамдардың денсаулығына айықпас зиян келтіре
отырып, жеке адамның интеллектуалдық қабілет деңгейінің төмендеуіне әкеліп
соқтырады. Көптеген медициналык, психиатриялық және құқықтық зерттеулердің
қорытындысына сүйенетін болсақ, есірткіге бой алдырған жандар түбінде
азғындыққа ұшырайды екен. Олардың денсаулығы, мінез-құлқы бұзылып, еңбекке
жарамсыз, тіпті қоғамға керексіз, зиянды адам болып шығады. Нашақорлықпен
әуестенгендердің мейірімділік, туыстық, достық, адамдық қасиеттері мүлдем
жойылады. Олардың көз алдында тек құмарлық шөбі — анаша, марихуана, кокаин
тұрады. Осы дертті таратып отырғандар — нашаны тасымалдаушылар, сатушылар,
оны жастарға үйретіп көндіретіндер.
Қазіргі кездегі қоғам үшін елеулі мәселе, сонымен бірге еліміздегі
есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз таралуына
бірден-бір тікелей ықпал жасап отырған себептердің бірі бір адамның басқа
адамды есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіруі. Бұл кылмысқа көп жылдардан бері аса мән берілмей, дұрыс көңіл
аударылмай келе жатыр. Әрине, нашақорлықтың және нашақорлық дертінің
таралуында әлеуметтік-психологиялық жұқтыру және ұқсап бағу (елітіп әкету)
механизмі үлкен рөл ойнайды. Қасіретті кезеңнің басы — басқалар тұтынып
жатқан нәрсенің дәмін татуға еліріп кызығудан, ұмтылудан басталады.
Дегенмен де, шындығына келетін болсақ, бұл қылмыс есірткі заттардың немесе
жүйкеге әсер ететін заттардың таралуына тікедей ықпалын тигізіп отырады:
Біріншіден, нашақорлықпен ауыратын адам есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды іздеу барысында туған қиындықтан, есірткіні табуды
жеңілдету максатымен өз ортасына басқа адамдарды көндіреді. Жасөспірімдер
мен жастар арасындағы нашақорлар (уытқұмарлар) қысқа мерзімде және аса көп
салмай-ақ 10—15 адамды есірткі тұтынуға тарта алатындығы анықталған. Бұның
өсімі, әрине біздің қоғамымыз, мемлекетіміз үшін өте қауіпті. Екіншіден,
аса қауіпті болып саналатын жағдай — соңғы уақыттарда есірткі саудасымеы
айналысатын қылмыстық топтардың немесе қылмыстық қауымдастықтардың пайда
табу ниетімен, есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тарататын тұрақты рынок құру мақсатымен көп адамдарды есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіріп, тартуының қарқын
алып келе жатқаны.
Соңғы уақыттарда есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтынуға қызықтыра отырып адамның ынтасын туғызып, ерікті түрде қабылдауға
әсер етуден басқа, күштеп зорлау арқылы есірткі заттарды тұтынуға көндіру
әрекеттері де етек алуда. Әрине, осылайша бір-екі күштеп салынған
дозалардан соң кешегі дені сау адам немесе жасөспірім кәдімгі нашақор болып
шыға келеді. Бұл жайттар көбінесе материалдық ахуалы біршама жақсы
отбасыларда жиі ұшырасады.
Бұрын басты назар тек қана есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндіретін нашақорлық дертіне шалдыққан адамдардың мінез-
құлықтарына бағытталған болса, күш-жігерді керісінше есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіретін адамдардың басқа
топтарын құрайтын — есірткілерді таратушылардың қылмыстық әрекеттеріне
аудару керек. Өйткені, осы айтылған адамдардың қылмыстық әрекеттері енді
ғана егемен мемлекет атанған еліміздің болашағы үшін өте қауіпті. Мұның
себебі, есірткі заттарды тұтынушылар санының күннен күнге өсуі, одан
келетін зардаптар (олардың есірткі табудағы ойынан бастап қылмыс жасауына
дейін) аталған топтың іс-әрекеті салдарынан туындайтындығында. Сондықтан
да елдегі жасалған ауыр қылмыстардың едәуір бөлігі нашақорлардың үлесіне
тиіп отыр.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық зерттеудің алдына
қойған мақсаты — есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтынудың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық амал-шараларының
тиімділігін арттыруға бағытталған ғылыми негіздегі ұсыныстарды дайындау.
Осы мақсатқа жету үшін мынадай негізгі міндеттердің шешімін табу
қарастырылды:
- Қазақстан Республикасында есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынудың қылмыстық және криминологиялық күресудің
тәжірибесі талданылды;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
ықпал ететін факторлар анықталып және оның механизмдері зерттелді;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынғаны
үшін жауаптылықты қарастыратын заң нормалары талданылды;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіргені үшін қылмыстық жауаптылықты қарастыратын норманың жаңа құрылымы
туралы ғылыми негіздегі ұсыныстар мен пікірлер дайындалды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың бастамасымен
Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымының Есірткі заттарға бақылау
орнату саласындағы халықаралық конвенцияларына қосылу туралы мәмілеге келу
болды. Қазақстанның 1961, 1971 және 1988 жылдардағы халықаралық
конвенцияларға қосылатыны жөніндегі тиісті құжаттар Біріккен Ұлттар
Ұйымының Нью-Йорктағы штаб пәтеріне табыс етілді. Сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 маусымдағы Жарлығымен Қазақстан
Республикасының қылмыс жасаушылыққа қарсы 1997-1998 жылдарға арналған күрес
және құқық қорғау қызметінің 2000 жылға дейінгі негізгі бағыттары жөніндегі
Мемлекеттік бағдарламасы жасалып, бекітілді. Бұл құжат елімізде есірткі
заттарды таратуға тыйым салуға бағытталған ауқымды шаралар кешенін
қамтиды.[3]
1997-жылдың 5-наурызында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997-1998
жылға арналған есірткіні теріс пайдалануға және заңсыз таратуға қарсы іс
қимыл жасаудың кешенді шаралары туралы мақсатты бағдарламасына орай қаулысы
шықты.
Зерттеудің ғылыми – методологиялық негіздері. Нашақорлық саласында
қоғамымызда ерекше көңіл аударатын мәселелердің бірі, есірткілерді заңсыз
таратушылардың көбеюі. Бұл кәсіппен тек қана бұрын қылмыс жасаған адамдар
емес, сондай-ақ осыған дейін ала жіпті аттамайтын азаматтарымыз да айналыса
бастады. Нарықтық экономикалық қатынастың кейбір ерекшеліктері, халқымыздың
жаңа өмір салтына дайындығының аздығы, бұл есірткілерге байланысты
қылмыстардың өсу себебінің бірі болды. Мұны Қазақстанда жүргізілген кейбір
зерттеу жұмыстарының (Мәселен, Н. М. Әбдіровтің, М. Қ. Ынтықбаевтың, Б. С.
Сәрсековтің, Н. А. Сартаеваның, Г. X. Феткуловтың және т. б.) нәтижелері де
дәлелдейді. Ең бір көкейтесті және қазіргі кездегі қоғам үшін қауіпті
мәселе, сонымен бірге еліміздегі есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз таралуына бірден-бір тікелей ықпал жасап отырған
себептердің бірі — бір адамның басқа адамды есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды тұтынуға көндіруі. Бұл қылмысқа көп жылдардан бері аса
мән бермей, дұрыс көңіл аудармай келе жатыр. Әрине нашақорлықтың және
есірткі ауруының таралуында әлеуметтік психологиялық жұқтыру және ұқсап
бағу механизмі үлкен рөл ойнайды.
Нашақорлықтың таралуына байланысты қылмыстық құқықтық және
криминологиялық күрес мәселесі бойынша жүргізілген зерттеулер бұрынғы
шыққан кейбір монографиялар мен диссертацияларда жарық көрген: А. Н.
Ағыбаевтың, А. Г. Алехиннің, 3. О. Ашитовтың, К. А. Бегаиевтің, И. Ш.
Борчашвилидің, Т. А. Боголюбованың, Б. Ж. Жүнісовтің, М. М. Қадыровтың, Е.
I. Қайыржановтың, М. Ч. Қоғамовтың, К. Ш. Құрмановтың, Н. А.
Мирошниченконың, А, А, Музыканың, М. С. Нәрікбаевтің, Р. Т. Нұртаевтың, С.
М. Рахметовтың, Г. Р. Рүстемованың, В. Н. Смитиенконың, Б. X.
Төлеубекованың, Н. О. Дулатбековтың, Е. Г. Жакишовтың, Д. С. Чукмаитовтың,
А. С. Якубовтың және тағы басқалардың да жұмыстары бұл тақырыптың жалпы
және жекелеген, нақтылы мәселелеріне назар аударғандығы белгілі. Бұл
мәселелер оқулықтарда, ғылыми мақалаларда және басқа да арнайы және
публицистикалық әдебиеттерде жарық көрген.
Қазақстанда нашақорлықтың, наркотизмнің және есірткі саудасының
мәселесін зерттеу жұмысы соңғы жылдары ғана қолға алынды. Қазақстанда 1997
жылы Н. М. Әбдіровтің және М. Қ. Ынтықбаевтың Подросток в орбите
наркотизма: проблемы, предупреждение атты монографиясы жарық көрді. Ал,
1998 ж. Б. С. Сәрсеков Контрабанда наркотиков в Казахстане: проблемы и
пути преодоления деген тақырыпта монография шығарды. Нашақорлықтың
қылмыстық — құқықтық және криминологиялық мәселесі көлемінде кең ауқымды
спектрде Қазақстандағы есірткілердің заңсыз айналымымен қылмыстық-құқықтық
және криминологиялық күресу шаралар жүйесі деген ғылыми тақырыпта доцент
Н. М. Әбдіровтің жетекшілік етуімен М. Қ. Ынтықбаев, Ш. А. Құрманбекова, Б.
С. Сәрсеков, Н. А. Сартаева, А. А. Смағұлов, Қ. Р. Сарыкұлов, Г. X.
Феткулов қатысқан жұмыс тобы осы мәселемен кең ауқымды айналысты.
Зерттеудің обьектісі мен пәні. Қазақстан Республикасындағы есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты қоғамға
қауіпті, заңға қайшы әрекеттер және есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынудың қылмыстық – құқықтық және криминологиялық
сипаттамасы зерттелінеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН
ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚЫЛМЫСТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРСЫ ШАРАЛАР
1.1 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қылмыстық – құқықтық қарсы шаралардың
жалпы сипаттамасы
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында жаңа ғасырдағы негізгі
басымдықтың бірі ретінде — Қазақстан азаматтарының денсаулығы көрсетілген.
Денсаулықтың мән-маңызы дана халқымыздың "Тазалық — саулық негізі, саулық —
байлық негізі" деген мақалымен нақтыланған. Ал, жан тазалығының негізі —
салауатты өмір сүру. Ішімдікке, нашақорлыққа салыну тек жеке адамның
денсаулығына зиян келтіріп қана қоймайды, ол қоғамдық тәртіпті бұзуға бағыт
беретін және қылмысқа апаратын бірден-бір төте жол болып табылады. Ең
кауіптілігі сол, бұл — ұлттың рухани азғындауына әкеліп соқтырады.
Нашақорлық (наркомания) грек сөзі, оның аудармасы "ессіздік". Ол туралы
— "ак өлім" — тозаққа апарар тура жол дейтін анықтама да бар.[4] Дәрігерлік
зерттеулер, сот-тергеу тәжірибесі бұл сөздің шындық екенін растайды.
Ішімдікке әуестенгеннен де нашақорлыққа салынған әлдеқайда қауіпті.
Нашақорлыққа салынған адам айықпас дертке шалдығып, ессіздікке ұрынады да,
қоғамға, айналасындағыларға қатер төндіреді.
Бүгінгі таңда дүние жүзі елдерін жайлаған нашақорлық дерті әлем
жұртшылығын алаңдатарлық дәрежеде өріс алып күн өткен сайын тамырын тереңге
жайып, бүкіл адамзатқа ортақ әлеуметтік проблемаға айналып отыр.[5] Қоғам
өміріне дейін енген аталмыш кеселге шалдықпаған немесе оны айналып өткен
мемлекетті атау қиын. Өйткені, ол қаншалықты қауіпті болса, соншалықты
қоғам ішінде тез тарайтын "жұқпалы ауру". Кейінгі кездері есірткі заттардың
немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымымен аты шыққан
мемлекеттер қатарында Қазақстан да аталып жүр.
Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткі заттарға бақылау орнату жөніндегі
бағдарламасына сәйкес сарапшыларының пікірі бойынша: нашақорлықка
байланысты жасалатын қылмыстар жөнінде, заңсыз әрекеттерге жол беретін
адамдардың жалпы саны жөнінде дұрыс мағлұмат алу үшін ресми статистиканың
мерзімді баспасөз беттерінде жарияланып жүрген деректерін кем дегенде 10
есеге көбейтуі қажет. Кейбір ақпарат көздерінің хабарлауына қарағанда,
біздің республикамыз нашақорлыққа байланысты қалыптасқан күрделі жағдай
жөнінде тізім бойынша алдыңғы қатардағы он елдің ішіне кіреді екен. Ал
Интерполдың хабарлауы бойынша біздің мемлекетіміздің, бүгінгі күні
нашақорлық жайлаған елдердің қатарына жақын қалғанын көрсетеді. Сонымен
қатар, олардың деректерінде 100 мың қазақстандық кәдімгі нашақорлар деп
көрсетілген. Бұл сан әрине, біздің 15 миллион халқы бар мемлекетіміз үшін
аз сан емес. Нашақорлықтың қазіргі кезеңде қарқын ала өсіп келе жатқан
шынайы қауіптілігіне тек осы айтылған ақпараттар немесе қылмыстық
статистиканың ресми мәліметтері негізінде ғана емес, бүгінгі қоғамымыздың
жай- күйіне қарап-ақ көз жеткізе аламыз. Бүгінде есірткінің (есірткі
заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың) заңсыз айналу қауіптілігі
республика аумағындағы халықтың арасындағы өзінің шыңына жетті деп айтуға
болады. Қауіпті нашақорлықтың мемлекетімізде кеңінен таралуына ықпал жасап
отырған бірден-бір себеп — нашақорлар мен есірткі саудасымен
айналысатындардың басқа адамдарды есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынуға көндіруі десек қателеспеген болар едік.
Бүгінгі күні нашақорлық мәселесінің еліміздегі өзекті мәселе екенін
құқық қорғау органдары қызметкерлерінің арасында жүргізілген сауалнама да
растап отыр. Сауалнама барысында сұралғандардың 92,8 %-ының айтуынша
Қазақстанның бүгінгі таңдағы нашақорлық мәселесі, бұрынғы 10 жылға
қарағанда өте өзекті бола бастапты, кызметкерлердің 1,2 %-ының пікірлерінше
өзектілік мәселесі өзгермеген қалыпта, 3,6 %-ның пікірлерінше аталған
мәселенің өзектілігі азайған болса, сұралушылардың 3,6 %-ы жауап беруге
қиналған.
Есірткілердің заңсыз айналымының және осыған байланысты қол
сұғушылықтың жыл сайын ұдайы өсуіне байланысты есірткі мәселесі әлеуметтік,
медициналық, экономикалық, саяси сипаттағы ұлттық мәселеге айналып отыр.
Бұл қазақстандық қоғамның даму болашағына тікелей түрде әсерін тигізеді.
Қазіргі кезеңде Қазақстан есірткі пайыздарының елеулі даму динамикасы бар
елдердің қатарына кіріп отыр.
Қазіргі уақытта нашақорлық-тамырын тереңге жайған әлеуметтік қатерлі
құбылысқа айналды. Бұқара халықтың шартты түрде алғандағы едәуір бөлігін
шарпыған бұл келеңсіз құбылыс қоғамды аса ауыр зардаптарға соқтыра биік құз
басынан құрдымға құлатуы әбден мүмкін. Бұл тұрғыдан алып қарағанда, қауіп-
қатерге душар болатын және көкейкесті мәселе туындататын нәрсе - қоғамдағы
әлеуметтік нашар ахуалдың орын алуы немесе еліміздегі құқықтық тәртіптің
босаңсуы ғана емес, ең алдымен ұлтымыздың, мемлекеттің, әлеуметтік
экономикалық мәселелеріне қатысты даму болашағы.
Халқымыздың генетикалық болашағының қандай болатыны жөнінде бүгіннен
бастап дабыл қағып, қатаң жауапкершілікті өзекті де аса маңызды мәселе
көтеруге әбден болады. Өйткені, бұл жерде әңгіме бәрінен бұрын, халықтың
табиғи өсіп-өнуін камтамасыз етуге неғұрлым күшті ықпал ететін болашақ
ұрпаққа төніп келе жатқан қауіп-қатер туралы болып отыр. Бұған дәлел
ретінде қазір есірткіні қасарыса қабылдайтын нашақорлардың үштен екі
бөлігінен астамы жасөспірімдер, 30 жасқа дейінгі жігіттер мен қыздар, тіпті
жас балалар екенін айтсақ та жеткілікті.[6]
Сондықтан да, соңғы кездері біздің республикамызда кең етек алып бара
жатқан нашақорлыққа көзжұмулықпен қарауға болмайды, өйткені көптеген
қылмыстың өзі де, көзі де сол есірткіде жатыр. Есірткі заттарға немесе
жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты қылмыстардың саны жылдан жылға
өсуде. Сонымен қатар, бүгінгі күні бірталай қылмыстардың, оның ішінде
ұрлықтың, тонаудың, шабуыл жасап тонаудың, қасақана кісі өлтірудің тағы
басқалардың істелуіне айыптының нашақорлық буы немесе есірткі заттарды не
жүйкеге әсер ететін заттарды қолға түсіру ойы себеп болып отыр.
Нашақорлықтың әлеуметтік зардаптары тек халықтың өнегелі және табиғи
денсаулығын бүлдіруде, қоғам мүшелерінің топтарын болашағынан айыруда ғана
емес. Олар, ең алдымен, нашақорлықтың қылмыстылықпен тығыз байланыста,
былайша айтқанда әртүрлі қылмыстық әрекеттер жасау үшін "керек" болып
табылатындығында. Бірінші кезекте пайдақорлық және зорлық кылмыс тұрады.
Есірткіні заңсыз алу елеулі материалдық шығындарды талап етеді. Есірткінің
бағасы бір қалыпты өсіп келеді. Соңғы уакытта қара базарда анағұрлым көп
таралған есірткі түрлерінің бағасы он және жүз есе өскен. [7]
Бүгінгі күні ең ірі келеңсіз фактор мемлекетімізде қылмыстың өсуіне
елеулі әсерін тигізіп отырған, маскүнемдік пен нашақорлықтың кең таралып
бара жатқаны.[8] Оның қауіптілігі таралу деңгейінен ғана емес, сонымен
бірге оған жағдай жасап отырған есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндірудегі қылмыстық белсенділіктен де көруге болады.
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды әрдайым тұтыну
салдарынан психикалық-физикалық тәуелділік пайда болып, негізгі мінез-
құлықтың реакциясы есірткіні белсенді түрде іздеуге әкеліп соқтырады. Бізде
есірткі еркін айналымнан алынғандықтан, күнделікті өмірден көріп
жүргеніміздей, есірткіні табу барысында туған қиындықтар, заңға қарсы
жолдарға жетелейді. Көңіл аудара кететін және бір мәселе, есірткінің қара
базардағы бағасының қымбаттылығының есірткі тұтынатын адамды қаржы табу
үшін де әртүрлі қылмыстық жолдарға апаратындығы. Бұл қылмыстың қоғамдық
қауіптілігін жылдан-жылға өсіп келе жатқан есірткі тұтыну үшін қаржы табу
мақсатындағы нашақорлардың жасап отырған қылмыстарынан да көруге болады.
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру
қылмысы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың елімізде
таралуының бір түрі болып келеді.[9] Енді осы қылмыстың қоғамдық
қауіптілігіне келейік. Е. А. Оңғарбаевтың айтуынша, қоғамдық қауіптілік
қылмыстың әлеуметтік мәнін көрсететін бірінші белгісі. Қоғамға қауіпті деп
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастарға зиян келтіру мүмкіндігін
туғызатын немесе зиян келтіретін әрекеттерді айтамыз. Келтірілген зиян
әртүрлі болуы мүмкін: материалдық, психикалық, идеологиялық, физиологиялық
т.с.с. Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі азғындық жолға енді-енді қадам
басайын деп тұрған адамның есірткінің дәмін татуға ынтасын және оның
организмге әсерін білуге деген қызығуын қоздыруда. Жасы кәмелетке
толмағандар немесе ересек адамдар тек қана өздерінің денсаулығына зиян
келтіріп қоймай, соңдай-ақ жеке тұлғаның физикалық және психикалық дұрыс
дамуына қауіп төндіріп, кедергі жасайды. Соның ішінде, ересек адамдардың
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
жасөспірімдерді көндіруі, қоғам үшін өте қауіпті. Мұның қауіптілігі өсіп
келе жатқан ұрпақты дұрыс физикалық, өнегелі, денін сау қылып тәрбиелеуге
кедергі жасайтындығында. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға жасөспірімдерді көндіру әлеуметтік маңызды тәрбиелеу
саласының қатынастарына қол сұғады. Бұл келеңсіздік — қатынастарға залал,
зиян келтіруімен сипатталады, немесе осындай зардаптың орын алуына жағдай
туғызады. Сонымен қатар есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндіру, көбіне пайда табу мақсатымен жасалады. Яғни,
есірткі заттарды өткізуге негізгі база құрылады.[10]
Осы әрекеттердің салдарынан нашақорлыққа көптеген адамдар, әсіресе
жасөспірімдер тартылуда. Әрине, қоғам үшін қауіпті жағдай әр нашақордың
есірткіге деген мұқтаждығының күннен-күнге өсуі. Олар өздерінің
денсаулығына, қоғамның әлеуметтік болмысына едәуір зиян келтіреді, сонымен
қатар нашақорлар мен уытқұмарлар бұл індеттің әрі қарай та-ралуына ықпал
етеді. Соңдықтан, нашақорлар есірткіні табуды жеңілдету мақсатымен, өз
ортасын кеңейту ойымен басқа адамдарды есірткіні тұтынуға көндіреді.
Сөйтіп, өзара қамқор топ қалыптасады. Оқшауланбаған бір нашақор өзіндегі
дертті 10—15 адамға жұқтыруға қабілетті екендігі есептелінген. Десе де,
қазіргі уақытта есірткі сатушылардың заңсыз пайда табу мақсатымен есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға басқа адамдарды
көндіріп жатқаны жасырын емес.[11]
Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі және осы қылмысты жасап отырған
адамның қоғам үшін қауіптілігі жоғары болса да, аталмыш қылмыстың есірткі
заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына байланысты
қылмыстардың ішіндегі үлес салмағына көңіл аударғанда, мемлекетімізде
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынғаны үшін
қылмыстық істердің мүлде аз қозғалғандығын көреміз. Оны мына төмендегі,
есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін заттардың жалпы
мемлекетіміздегі заңсыз айналымына байланысты қозғалған қылмыстық істер мен
есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіргені
үшін козғалған қылмыстық істердің салыстырмалы арақатынасын теңгермелеген 1-
кестеден көруге болады.
Бұл жерде біз осы көрсетілген кестеге сүйене отырып, республикамызда
аталмыш қылмыс аз жасалған деп тұжырым жасап, көңіл аудармағанымыз үлкен
қателік болар еді. Себебі, қылмыстың бұл түрі есірткінің мемлекетімізде
таралуына тікелей әсерін тигізіп отыр. Бірақ бұл қылмыс есірткі заттарының
немесе жүйкеге әсер ететін заттардың заңсыз айналымына байланысты
қылмыстардың ішінде латенттілік коэффиценті ең жоғары қылмысқа саналады.
Ресей ғалымдары өз есептері бойьшша есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру қылмысыньң латенттілігі ең жоғары —
100 %-ға жақындайтындығын айтып отыр. Криминологиялық ассоциацияның
мәліметтері бойынша, өткізу мақсатынсыз жасалған заңсыз әрекеттер, ең аз
дегенде 200 % болып саналады, осы әрекеттердің өткізу мақсатымен жасалуы
600 %-ға жетеді, есірткі заттармен және құрамында есірткі заттар бар
өсімдіктермен заңсыз жасалған басқа әрекеттердің латенттілігі одан да
жоғары.[12]
1 кесте. ҚР КК-нің бабында және ҚАЗ ҚСР КК-нің 213-2-бабында көрсетілген
қылмыстар санының есірткі немесе жүйекеге әср ететін заттарға байланысты
қылмыстардың жалпы санымен арақатынасы
Жылдар 1999 2000
Шу алқабы 58,23 % 48%
Өзбекстан 16% 4%
Қырғызстан 1,9% 8%
Тәжікстан 13,9% 8%
Қытай 0,37% 4%
Солтүстік Кавказ 0,7% 4%
Пәкістан 0,7% 8%
Ауғанстан 1,1% 19%
1.2 Қазақстан Республикасындағы есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер
ететін заттардың заңсыз айналымына қарсы шаралардың криминологиялық
сипаттамасы
Есірткінің заңсыз айналымына қатысты қылмыскерлердің қылмысын әшкерелеу
үшін, оларды тікелей қылмыс үстінде ұстау тергеудің нәтижелі болуына ықпал
ете алатын жедел-іздестіру, тергеу және іс жүргізу шарасы болып табылады.
Сезіктіні ұстаудың негіздері Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 132-бабында былай деп көрсетілген: Қылмыс жасады деп
сезік келтірілген адамды ұстау - оның қылмысқа қатыстылығын анықтау және
оған қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын қолдану туралы мәселені шешу
мақсатында қолданылатын іс жүргізулік мәжбүрлеу шарасы.[16]
Ұстау қылмыстық іс қозғалғанға дейін әкімшілік тәртіпте, ал қылмыстық
іс қозғалған жағдайда қылмыстық іс жургізу тәртібінде жүзеге асырылады.
Ұстауды қолдануға негіз болатын жағдайлар тұлға жасаған есірткіге
қатысты қылмыс немесе әкімшілік құқық бұзушылық.
Ұстау тергеу әрекеті әр жағдайға байланысты жарғылық түрде немесе
жарғылықсыз түрде жүзеге асырылады. Жариялылық түрде сезіктіні ұстау оның
не үшін және қандай деректермен ұсталғандығы хабарланып, оның ішкі істер
органына жеткізілуі; жариясыздық түрінде сезікті қалалық немесе аудандық
ішкі істер органына заңды негізде, бірақ оған есірткіге қатыссыз басқа бір
сылтаумен шақыртылады да, ішкі істер органына алып келген соң, оны ұстаудың
шынайы себебі хабарланады. Жариялы ұстау процедурасы айналадағылардан
жасырылмайды, ал жариясыз ұстау жасырын түрде іске асырылады.[17]
Есірткінің заңсыз айналымына қатысы бар кұқық бұзушыны ұстау кезінде
көбінесе кездесетін кемшіліктерге көңіл бөлу керек, оларға мыналар жатады:
- ұстауды жедел қызмет уәкілдерінің тергеушінің қатысуынсыз жүргізуі,
сонымен қатар сезіктіні әшкерелейтін дәлелдемелерді қалай алу қажеттігі
туралы тергеушімен кеңеспей шешім қабылдау;
- сезіктіге қатысты дәлелдемелер бойынша есірткі заттарын алу, қылмыс
тобына қатысушылардың барлығын (дайындаушыны, тасымалдаушыны, өткізушіні)
және есірткінің қайдан келгенін жедел және іс жүргізу шараларынсыз анықтау;
- ұстау кезінде дәлелдемелерді ескермей, тек ұстау мақсатын алға қою;
- ұстау кезінде алынған деректерді іс жүргізу тұрғысынан сапасыз
рәсімдеу.
Есірткінің заңсыз айналымына қатысты іс жүргізетін тергеуші немесе
жедел қызметкер бірқатар қиындықтарға кездеседі, ол қылмыс затымен ұсталу
қаупін сезген сезіктінің есірткіден құтылуға талпыныс жасауымен байланысты
әрекетінен туындайды.
Ұстаудың тиімді болуының шарттарының бірі ұстаудың кенеттен, аяқ
астынан жүзеге асырылуы, себебі бұл кезде ұсталушы да, оның сы-байластары
да карсы қимыл-әрекет жасап үлгермейді, егер де сезіктілердің біреуі оларды
ұстау жайлы хабардар болса, тез арада тергеу үшін маңызды дәлелдемелерді
жойып жіберуі мүмкін. Қылмыстық топ мүшесінің біреуін ұстаған кезде онымен
байланысы бар басқа қылмыскерлерді әшкерелейтін дәлелдемелерді алуға тырысу
керек. Нәтижесіне әсер ететін басқа да шарт-тарды, атап айтсақ: ұсталушының
қоғамға қауіптілік дәрежесін және қылмыстық топтағы рөлін осы тұлғаның
жүрген жері туралы мәліметтердің қарастырған ұстау үрдісі кезінде қиындық
тудыруы мүмкін жерлер, жыл мезгілі мен тәулік уақытының жағдайын;
операцияны дайындауға кететін уақыт мөлшерін ескерген жөн.[18]
Ұстау операцияларын жоспарлау ұсталатын тұлғаның жеке басы мен мінез-
кылық ерекшеліктеріне, оны ұстайтын жерді бақылау нәтижелерінің деректеріне
негізделеді.
Ұстау шараларын жүргізу кезінде міндетті түрде аталған операцияларды
жүргізу жоспары құрылуы шарт. Жоспарда мынадай жайттар қамтылуы тиіс:
операцияның мақсаты (қолма-қол ұстау, құрамында есірткісі бар заттарды
дайындаудың алдын алу); оны өткізудің уақыты мен орны; жедел топтардың саны
мен сипаты; ұсталушының қарсыласқан әрекетіне тойтарыс берудің айла-
тәсілдері; жасырын қимылдау әдістері; киім түрі (азаматтық не қызметтік),
арнайы құралдармен қарулану; қызметтік иттерді пайдалану тәртібі;
ұсталушыны алып келетін жер ұстау кезінде шұғыл тергеу әрекеттерін
жүргізудің реттері.
Жедел топ құрамын және түрін анықтау барысында алға қойылған міндеттер
басшылыққа алынуы қажет. Іздеуші топ қылмыс жасалған жерлерге есірткі
дайындайтын, есірткі сатушылар мен сатып алушыларды анықтау, оларды ұстау
немесе ізіне түсу үшін жіберіледі. Басып алу тобы қоршауға алынған ауданда
немесе қалтарыста қылмыскерлерді тікелей ұстау үшін жіберіледі. Тосқауыл
қылмыскерлерді ұстау үшін олардың келуі ықтимал жерлерінде
ұйымдастырылады.[19]
Ұстаудың тактикалық тәсілдерінің барлық жағдайларында сезіктінің
есірткі заттарын және басқа да заттарды жойып жібермеуіне мүмкіндік бермеу,
қылмыстық әрекетінен жалтаруға немесе басқа да қылмыстық топтағы
сыбайластарымен тергеу барысындағы әрекеттерге келісіп алмауы үшін байланыс
жасауына жол бермеу керек.
Ұстаудың дұрыс қорытындысына жету мақсатында мынадай мәселелер
ұсынылады:
- ұстау тобына жақсы дайындықтан өткен полиция қызметкерлерін
жұмылдыру керек және олардың саны ұсталушылардың санынан екі-үш есе көп
болуы керек;
- қоғамдық құрылымдар өкілдері арасынан әрекет жасау тәртібі туралы
алдын ала нұсқау берілген азаматтар тартылуы қажет және оларға ұсталынатын
тұлғалардың әрекеттерін бақылау кажеттілігі түсіндірілуі керек;
- ұстау адамдар неғұрлым аз жерде немесе ашық жерде жүзеге асырылады;
- тұтқиылдан тап беру мүмкіндігін тиімді пайдаланып, ұсталушының және
оның сыбайластарының қолдарын тұсау керек;
- ұстау барысын мүмкіндігінше фотобейне таспаларға түсіріп алу
керек.[20]
Егер де ұсталушы қандай да болмасын затты лақтырып тастап үлгерсе,
Қазакстан Республикасы ҚІЖК қарастырылған ережесі бойынша ұстауға куәгер
болып тартылған куәгерлерден және ұстауды тікелей басқа да тұлғалардан
жауап алынып, белгіленген тәртіп бойынша хаттама толтыру қажет.
Заңсыз есірткі айналымына қатысы бар тұлғаларды ұстау:
- құрамында есірткісі бар өсімдіктер өсетін жерлерде іздеу шараларын
жүргізгенде (порттарда, вокзалдарда және т. б.) есірткі заттарын
тасымалдаушы тұлғалардың келуі ықтимал, сонымен қатар жекелей сату мен
есірткі тұтынатын тұлғалардың шоғырланатын жерлерде;
- есірткімен байланысты қылмыстар туралы азаматтардан келіп түскен
хабарлары мен арыздарын тексеру кезінде;
- жедел материалдарды жүзеге асыру уақытында жүзеге асырылады.
Бірінші жағдайда кем дегенде 3 адамнан тұратын жедел-іздестіру тобын
құру қажет. Топ мүшелерін ұстауға қатысты шаралардың өткізілетін жерлеріне
байланысты автокөлікпен жабдықтау, карулармен, байланыс кұралдарымен,
кісендермен, сонымен катар алынған және табылған есірткіні ресімдеу үшін
орау-каптау материалдарымен (жіп, орам қағаз, желім, мөр) қамтамасыз ету
керек. Сонымен бірге олар осы жергілікті жердегі заңсыз айналымдағы есірткі
заттардың қандай болатынын, оның қалай тасымалданатынын және оларды жасыру
тәсілдерін, сонымен катар осы қылмысты жасаған сезікті тұлға туралы жалпы
ақпараттарды және оның мінетін көлік құралдары туралы білулері қажет.[21]
Іздестіру шараларын өткізген кезде топқа мақсатты түрде өз уақытында
куәгерлерді қосу қажет. Сезіктіні және полиция қызметкерлерінің әрекетін
тіркеу және құжаттау кезінде бейнекамераны пайдаланған жөн.
Есірткі қылмыстары жайлы азаматтардан арыздар келіп түскен кезде арыз
қабылдаушы полиция қызметкері бұл қылмыс жасалған жердің қандай ерекшелігі
бар екенін (көп қабатты үйдің пәтері ме, тастап кеткен құрылыс орны ма,
үйлердің балкондары ма, қосалқы шығар есіктері бар ма және т.б.) және
қылмыс жасаған жердегі адамдар санын анықтап алуы қажет.
Жедел тергеу тобына есірткінің заңсыз айналымымен күресу желісінің
мамандандырылған қызметкері, криминалистикалық бөлімнің мамандары және
қылмыс болған жерге байланысты кинолог қызметтік итпен енгізіледі. Сонымен
бірге жоғарыда айтып өткеніміздей, қылмыс жасаған жердегі тұлғалардың
санына қарағанда жедел-тергеу тобына ендірілген полиция қызметкерлерінің
саны біршама көп болуы шарт.
Егер де қылмыс үй-жайда орын алса, онда ол жерге кіру қандай да бір
жақсы ниетті сылтаумен жүзеге асырылады. Жедел-тергеу тобының мүшелері үй-
жайдың шығатын есігі мен терезелерін күзетке алады.
Қылмыс жасалған жердегі тұлғалардың үсті-басын тексеру немесе оларды
жеке-жеке тінту жүргізіледі және есірткі заттарын табу, оларды алу
жағдайларын, сонымен қатар есірткі дайьндау үшін қолданылатын заттарды
суретке түсіру немесе бейнетаспаға бекіту шаралары жүргізіледі. Қылмыс
болған жерде ұсталғандарды есірткі қабылдағанын (маман дәрігердің болуы
шарт), сонымен қатар олардың денесіндегі есірткі қабылданған іздерін
анықтау үшін ҚР ҚІЖК ережелерін басшылыққа ала отырып куәландыру тиіс.
Ұсталған тұлғалар толық тінтуден және тексеруден толық, өтпейінше қылмыс
орнынан (дәретханаға, шомылатын бөлмеге) жіберілмеу керек. Бұл олардың
есірткі іздерін жасыруына жол бермеудің, сонымен қатар полиция
қызметкерлеріне қандай да болмасын қарсылық көрсетуі мен қашып құтылуының
алдын алу шарасы болмақ.
Жедел операция материалдарын жүзеге асыру кезінде есірткілердің заңсыз
айналымына қатысы бар қылмыскерлерді ұстау операциясы басталмастан бұрын
операция мүшелері кімнің қандай әрекеттерді орындайтындығын алдын ала
анықтап алғаны жөн. Атап айтқанда, хаттаманы кімнің жазатындығы, ұсталушыны
кімнің бақылайтындығы, кімнің тексеретіндігі және т.б. күні бұрын
айқындалады. Топ жетекшілері жедел жағдай түрлеріне байланысты топқа
қатысушылардың әрекетін үйлестіруі керек.
Кәнілі қылмыскерлердің өздерін (есірткі сатушылар, притон ұстаушылар,
есірткі ұрлаушылар және т. б.) ұстар алдында олармен тікелей не жанама
түрде байланысы бар тұлғаларды ұстауға бағытталған жедел комбинациялар
орындалуы қажет. Бұл шара ұсталушыларды тиімді жолмен тінту үшін және алдын
ала жекелеген дәлелдемелерге қол жеткізу үшін жасалатын амал.
Есірткі заттарды мақсатты түрде сақтау, тасымалдау және басқа да
әрекеттер бойынша сезіктелген тұлғаларды жеке тінтуді сол жерде жасау
керек. Егер қандай да болмасын жағдайларға байланысты оны жасау мүмкін
болмаса, онда ұсталушыны көлікке немесе вагонға алып келіп куәгерлердің
көзінше тексеруден және тінтуден өткізген жөн. Сонымен бірге осы шараларды
іске асырар кезінде ұсталушының қандай да болмасын есірткі заттарынан
құтылу амалдарына жол бермеу үшін оның оң және сол жағына екі кызметкердің
болғаны абзал. Қажет болған жағдайда олар ұсталушының екі қолы мен денесін
қозғалтпай ұстап тұрады. Жауапкершіліктен жалтару мақсатында және есірткіні
таптырмас үшін кылмыскер көп жағдайда сырқаттанған болып немесе аяқ асты
ауыра қалатындай айла қолданады. Қажетгі құжаттарды ресімдеу және басқа да
шараларды атқару кезінде ұсталушының алынған есірткіге жақындауына жол
бермей, оны жойып жіберуін болдыртпау керек.
Ұсталушыға қатысты қылмыстық іс қозғау және қандай да бір шара қолдану
үшін алынған есірткі заттары туралы маманның қорытындысы қажет. Сондықтан
ұстау операциясын жүзеге асыру кезінде зерттеу және тез арада қорытынды алу
үшін криминалистика құрылымы мамандарының қатысуын жоспарлау керек. Осы
қорытынды негізінде қылмыстық іс қозғауға, тінту жүргізуге және қылмыстық
әрекеттерді құжаттау бойынша жұмыстарды ұйымдастыруға болады.
Ұстау хаттамасына медициналық қызметкерлердің сезіктіге қатысты берген
есірткілік мастығын айғақтайтын анықтаманы тіркеу орынды. Медициналық
тексеру ұсталушыдан есірткі белгілерін объективті түрде анықтау үшін ғана
керек емес, ол сонымен қатар оның есірткі заттарын қабылдағанын жан-жақты
анықтауға мүмкіндік береді.
Қорыта келе, есірткі қылмысына қатысы бар қылмыскерлерді ұстау көп күш-
жігер салуды қажет ететін күрделі іс жүргізушілік әрекет болып табылады.
Оның сәтті өткізілуі, әсіресе есірткі қылмыстарын тергеген кезде тергеудің
одан әрі нәтижелі болуына себеп болады. Өйткені ұстау барысында сезіктіден
дәлелдемелік зат ретінде есірткі тәркіленуі мүмкін және ол қылмыстық іс
бойынша басқа дәлелдемелік маңызы бар тергеу әрекеттерін жүргізуге, атап
айтқанда, есірткіге қатысты сараптама тағайындауға және оны жүргізуге негіз
болады.[22]
Батыс аймақтық көлік прокуратурасы органдары өткен жыл ішінде есірткі
мен есірткі бизнесіне қарсы күреске бағытталған заңдардың қолданылуына
прокурорлық қадағалау жағдайына талдау жасаған болатын. Осы аралықтағы
талдау есірткіге байланысты, сондай-ақ нашақорлықтың салдарынан болатын
қылмыс деңгейінің бұрынғыдан көрі едәуір төмендегенін көрсетті.
Мысал келтіретін болсақ, 2007 жылдың он екі айында аталған қылмыс түрі
бойынша 186 қылмыс тіркелініп, көрсеткіш бұрынғыдан азайған. Есірткіге
қатысты қылмыстарды ашудың негізгі бөлімі көліктегі ішкі істер бөлімі
органдарының үлесіне тиеді.
Көліктегі құқық қорғау органдарының іс-әрекеті барысында заңсыз
айналымнан марихуана - 125 646 гр., гашиш - 14 092, 33 гр., героин - 444,
8637 гр. тәркіленіп, қылмыстық жауапкершілікке 151 адам тартылды, оның
ішінде өз республикамыздан - 135, ТМД елдерінен - 15, Өзбекстаннан - 6,
Украинадан - 1, Қырғызстаннан - 1 адам ұсталды.
Соңғы жылдары осы қылмысты пайда табу жолына айналдырып, оған балалар
мен әйелдерді тарту сияқты кеселді көріністердің көбейіп бара жатқанын атап
айтуға тура келеді. Соның бір айғағындай, есірткі сату мен тасымалдау,
өткізу үстінде ұсталған әйелдердің көбісі жанұяларын асырай алмағандықтан,
жұмыссыздықтан осындай әрекеттерге баратынын айтып ақталады.
Дегенмен кылмыс жасап, тапқан табыстың баянды болмайтындығын еске
алатын болсақ, әлеуметтік жағдайларды алға тартып, мұндай жолдармен
ақталудың, ешбір қисыны келмейді. Өткен жылғы есеп беру аралығында да
есірткіге қатысты 9 әйелдің заңға қайшы әрекеттері анықталды.
Көршілес елдердің, қатынас жолдары біздің жеріміз арқылы өтетін
болғандықтан, шекара бойында есірткі тасымалдау деректері бойынша өткен жыл
ішінде 15 қылмыстық іс қозғалды.
Олардың темір жол көлігі арқылы өткізуге амал-айла жасағандарын атап
өтетін болсақ, өткен жылдың қараша айында Ақтебе облыстық кеден бақылау
Департаментінің Ақкөл кеден бекеті мен желілік ішкі істер бөлімі
қызметкерлері бірлесіп өткізген Тосқауыл операциясы барысында, Ганюшкина
стансасында №625 Атырау - Астрахань бағытындағы поездың №8 вагонында
ұсталған Н. Станғалиев деген азаматтың, аяғының тізесі үстіне жапсырма
қағазбен оралып тасталған 20 политилен дорбасы табылып, одан салмағы 6,06
гр. есірткі заттары алынған.[23]
Осы аталған дерек бойынша Станғалиевке қатысты ҚР ҚК 250-бабының 1-
бөлімі, 259-баптың 4-бөлімі б тармақшасымен қылмыстық іс қозғалып, оны
қамауға алуға рұқсат берілді.
Дегенмен осы бағыттағы қылмыстың алдын алу, оның етек алып кетпеуіне
жол бермеу шараларын жасауда көптеген кемшіліктер кездесуде. Негізінен
кұқық қорғау органдарынан түскен түрлі дабылдар мен хабарлар арқылы осы
саладағы қылмыскерлерді ұстау мен оларға қылмыстық іс жүргізу әрекеттері
кеңінен жүргізілуде. Ал бір жағынан, оған тосқауыл қоюға немесе тұрғындар
арасында түрлі үгіттік іс-шаралар жүргізуге кешенді бағдарламалар арқылы
жұмыс істеу жеткіліксіз дәрежеде болып қалуда.
Сонымен қатар есірткіні сату және тасымалдаумен тұрақты түрде
айналысатын адамдардың айналасындағыларды назардан тыс қалдырмау қажет. Бұл
қоғамға зиянды кеселді түп-тамырымен жоюға, бұған тұрмыс жағдайы төмен
деңгейдегі жандардың көп тартылатындығын ескерсек, оларды жұмысқа
орналастыру шараларын қолға алудың көңіл көндіретіндей еместігін де
жасыруға болмайды.
Кейбір кездерде қылмыстық қудалау мен тергеу, жедел іздестіру
органдарының үйлесімділік пен қылмыстың, жолын кесу және алдын алу
саласындағы іс-қимылдары да талапқа сай келмейтіндіктен, көлік прокурорлары
тарапынан бұл органдардың да жұмыс тиімділігін арттыруға орай нақты
ұсыныстар жасалды.
Бір атап өтерлік жәйт, талданған уақыт аралығында есірткі бизнесіне
қатысты құқық қорғау қызметкерлерінің оғаш қылықтары мен сыбайлас-тыққа жол
ашатын қылмыс түрлері байқалмағандықтан, тәртіп сақшыларына қатысты
қылмыстық істің қозғалмағандығы, құқықтық органдардағы қызметтің беделі мен
белсенділігінің өскенінің айғағындай болып отыр.
Өткен жыл ішінде орындауға жататын 121 құжаттар бойынша 84869,909 гр.
есірткі құралдары жойылды, олардың ішінде бүгінгі күндері 84770,66 граммы
111 кұжатпен құртылды.
Қоғам өміріндегі тәртіп пен реттілікке үлкен нұқсан келтіріп,
халқымыздың денсаулығына, келер ұрпақтың болашағына зиянды әсер ететін
есірткі заттарының бұдан былайғы жерде таралуына көліктегі құқық қорғау
органдары үлкен іскерлікпен, біліктілікпен, заң талаптарына сәйкес
қимылдап, үйлесімділікпен күрес жүргізетін болса, бұл қылмыстың алдына да
тосқауыл қойылатынына күмән келтіруге болмайды.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ ЗАТТАРДЫҢ НЕМЕСЕ ЖҮЙКЕГЕ ӘСЕР
ЕТЕТІН ЗАТТАРДЫҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Қылмыстың объектісі
Қылмыстық құқық ғылымында қылмыстық жауаптылыққа тартудың негізі болып
қылмыстың құрамы танылады, яғни қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстың
барлық белгілерінің болуы қажет етіледі.
Қылмыстың объектісі туралы мәселені кылмыстық құқық теориясында
көптеген заңгер ғалымдар зерттеп, саралап белгілі бір тұжырымдар беріп, оны
заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастардың бірі деп атағаны белгілі.
Есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін заттарға байлнысты
қылмыстар обьектісінің мәнін анықтауға үкіметімізде нашақорлықпен және
есірткі саудасымен қылмыстық құқықтық күрес жолындағы дұрыс саясатын бетке
ұстау оң нәтиже береді. Сонымен бірге, қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық
қатынастардың мәнін түсінудің заң шығарушылықта да сот талқылауында да
маңызды бар.
Есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты
қылмыстардың топтық объектісін анықтау үшін олардың қоғамдық қатынастардың
қандай тобына зиян келтіретінін анықтап алу кажет. Есірткі заттармен немесе
жүйкеге әсер ететін заттармен заңсыз әрекет жасағаны үшін қылмыстық
жауаптылықты анықтайтын нормалар ҚР-ның Қылмыстық кодексінің ерекше
бөлімінің "Халықтың денсаулығына және адамгершілігіне қарсы қылмыстар"
деген 10-тарауында орын алған.
Қылмыстық құқық әдебиеттерінде, қылмыстардың бұл топтарының объектісі
жөнінде нақтылы пікір жоқ. Көптеген авторлар есірткі заттарға немесе
жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты қылмыстарды халықтың денсаулығына
қарсы қылмыстарға жатқызады. Бірақ бұл мәселе бойынша басқа да пікірлер
бар. Мысалы, К.А. Карпович есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін
заттарға байланысты қылмыстық қоғамдық тәртіпке және халық денсаулығына қол
сұғатын қылмыстар деп екі топқа бөледі".[24]
В.И. Ткаченко есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтыну үшін притондарды ұйымдастыруды және ұстауды қоғамдық тәртіпке қарсы
қылмыстар қатарына жатқызады. Ал А.Н. Игнатов, халықтың денсаулығын қорғау
өзінше бір құқықтық мәселелердей бола отырып, халықтың денсаулығына қарсы
бағытталған қылмыстарды бөлек бір топтарда қарауды ұсынады.[25]
И.Ш. Борчашвили мен Г.К. Рақымжанованың пікірлерінше, талданып отырған
тарау кылмысының обьектісі дұрыс физикалық және психикалық денсаулықты
қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастардың жиынтығы — халықтың денсаулығы
болып табылады.[26]
Н. А. Мирошниченконың пікірінше, "халықтың денсаулғы деп белгілі бір
денсаулық сақтау ережесін бұзбай, адамның гармониялық дамуын қамтамасыз
ететін біртектес қоғамдық қатынастар жиынтығы" танылады.
Н. М. Әбдіров "нашақорлық пен наркотизмге байланысты процестер мен
тенденцияларды ескере отырып, есірткі тек адамдардың денсаулығына емес,
сондай-ак қоғамның қауіпсіздігіне де зиян екендігін білуіміз керек.
Сондықтан, есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін заттарға байланысты
қылмыстардың, соның ішінде есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарды тұтынуға көндірудің обьектісі ретінде халықтың денсаулығын және
қоғамның қауіпсіздігін бірге көрсету керек" екендігін айтады.
Есірткілердің одан ары таралуы тектік қорға және ұлттың денсаулығына
ғана емес, сондай-ақ экономикалық реформалар тағдырына және мемлекеттің
болашағына, оның халқына қатер төндіреді.
Негізінен бұл ұсыныстар, көзқарастар бүгінгі күннің талабына сай,
орынды айтылып отыр. Мәселен, 1998 жылғы 26 маусымдағы "Қазақстан
Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы" Заңының 5-бабына сәйкес ҚР-ның
ұлттық қауіпсіздігіне төнетін қауіп-қатер деп заңдылық пен құқық
тәртібінің әлсіреуі, оның ішінде ұйымдасқан нысандарын қоса алғанда
қылмыстың өсуі, мемлекеттік органдардың қылмыстық құрылымы мен астасуы,
лауазымды адамдардың капиталдың заңсыз айналымына сүйеніш болуы, сыбайлас
жемқорлык, адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының
дәрежесі төмендеуіне ьқпал ететін қару мен есірткі заттардың заңсыз
айналысы көрсетілген. Бұл айтылған қауіп-қатер яғни есірткі заттардың
зансыз айналуы, осы заңның 5-бабының берілген демографиялық жағдайдың
нашарлауы, соның ішінде бала туудың күрт төмендеуі, өлім-жітімнің көбеюі,
елдің интеллектуалдық әлеуеті сапасының нашарлауы қауіп-катерлерінің
болуына тікелей әсерін тигізеді. ҚР-ның ұлттык кауіпсіздігі елдің, ұлттық
мүдделерінің нақты және ықтимал қауіп-қатерден қорғалуының жай-күйі. Ал
қоғамдық қауіпсіздік Қазақстан азаматтары өмірінің денсаулығы мен
берекетінің, сондай-ақ Қазақстан қоғамы құндылықтарының оларға залал
келтіре алатын ықтимал қауіп-қатерден қорғалуының жай-күйі. Ұлттық
қауіпсіздікке төнетін қауіп-қатер ұлттық мүдделерді іске асыруға кедергі
жасайтын немесе оларға қауіп төндіретін жағдайлардың, процесстер мен
факторлардың жиынтығы.[27]
Н. М. Әбдіровтің пікірінше, халықтың денсаулығын жеке-дара қылмыстық
құқыктық қорғау объектісі ретінде бекіту, қоғамымыздың және мемлекетіміздің
мүддесін әлеуметтік жат құбылыс — наркотизмнен қорғап қала алмайды. Бұл
жағдайда қоғамдық қауіпті қылмысты құқықтық қорғаудың объектісі ретінде
анықтай отырып, мемлекетіміз денсаулықты немесе өмірді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz