“Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығы” пәні бойынша дәрістер
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік.құқықтық мәртебесі.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Тақырыбы: Тақырыбы: Мемлекеттік қызметшілердің әкімшілік.құқықтық мәртебесі.
Тақырыбы: Кәсіпорындар мен мекемелердің, ұйымдардың әкімшілік.құқықтық мәртебесі..
Тақырыбы: Аткарушы билікті жүзеге асырудың әкімшілік . құқықтык нысандары.
Тақырыбы: Әкімшілік жауапкершілік.
Тақырыбы: Әкімшілік процессуалдық қызмет.
Тақырыбы: Мемлекеттік баскару аясындағы заңдылыкты бақылау және қадағалау.
Тақырыбы: Экономика аясын әкімшілік кұкықтық реттеу.
Тақырыбы: Әлеуметтік.мәдени саланы әкімшілік.құқықтық реттеу.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік.құқықтық мәртебесі.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Тақырыбы: Тақырыбы: Мемлекеттік қызметшілердің әкімшілік.құқықтық мәртебесі.
Тақырыбы: Кәсіпорындар мен мекемелердің, ұйымдардың әкімшілік.құқықтық мәртебесі..
Тақырыбы: Аткарушы билікті жүзеге асырудың әкімшілік . құқықтык нысандары.
Тақырыбы: Әкімшілік жауапкершілік.
Тақырыбы: Әкімшілік процессуалдық қызмет.
Тақырыбы: Мемлекеттік баскару аясындағы заңдылыкты бақылау және қадағалау.
Тақырыбы: Экономика аясын әкімшілік кұкықтық реттеу.
Тақырыбы: Әлеуметтік.мәдени саланы әкімшілік.құқықтық реттеу.
Бұған дейін айтылғандай, ҚР-ның құқық жүйесінің ерекше саласы бар, оның негізгі мақсат-міндеті айырықша сипаты бар қоғамдық қатынастарды реттеу болып табылады. Бұл қатынастардың ерекшелігі сол, олар атқарушы билікті нақты жүзеге асыру аясында пайда болуы (тиісінше өзгертілуі және тоқтатылуы) мүмкін. Ал оларға реттеушілік ықпал жасау өзінің жиынтығы бойынша әкімшілік құқықты қүрайтын құқықтық нормаларға жүктелген.
Солай болғандықтан, аталған аядағы өр түрлі коғамдық катынастар ең жалпы түрде Қазақстан құқығының осы саласының пәнін күрайды деп айтуға болады. Әкімшілік құқықтың пәні туралы сұраққа неғұрлым нақты түрдегі жауапты оның жинақталған анықта-масынан табуға болады.
Әкімшілік кұқық-кұқықтық нормалардың жиынтығы, солардың көмегімен мемлекет атқарушы билікті нақты жүзеге асыруға байланысты және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші кезекте және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық катынастардың мән-мағынасын анықтаумен бай-ланысты.
Бұл ең маңызды жәйт, өйткені тек пән бойынша, яғни реттелінетін қоғамдық қатынастардың сипаты бойынша құқықтық салалар ажыратылады.
Олай болатын болса, әкімшілік Құқықпен реттелінетін қоғамдық қатынастарға нелер тән?
Ең алдымен мынаны айту керек, олар мемлекеттік баскару аясында пайда болады, өзгертіледі және тоқтатылады. Бүған қарағанда бәрі түсінікті сияқты көрінеді, өйткені Бұл аяның шекарасы ҚР-ның барлық деңгейіңдегі атқарушы билік жүйесінің (механизмінің) ұйымдастырылуымен және жұмыс істеуімен, мемлекеттік — басқарушылық қызметті жүзеге асыру процесімен айқындалатындығы белгілі.
Әкімшілік құкық ҚР-сы құқығы саласы бірақ та әзірге мына бір жағдайды ғана сенімді түрде айтуға болады: біз ынта қойып отырған қоғамдык, қатынастардың мемлекеттік - басқарушылық қызметпен байланыстылығы оларды жинақтап басқарушылық қатынастар ретінде сипаттауға болатындай мүмкіндік береді. Бұл шындығында да солай. Бірақ олардың мәнін толық түсіну үшін бұл жеткіліксіз.
Солай болғандықтан, аталған аядағы өр түрлі коғамдық катынастар ең жалпы түрде Қазақстан құқығының осы саласының пәнін күрайды деп айтуға болады. Әкімшілік құқықтың пәні туралы сұраққа неғұрлым нақты түрдегі жауапты оның жинақталған анықта-масынан табуға болады.
Әкімшілік кұқық-кұқықтық нормалардың жиынтығы, солардың көмегімен мемлекет атқарушы билікті нақты жүзеге асыруға байланысты және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші кезекте және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық катынастардың мән-мағынасын анықтаумен бай-ланысты.
Бұл ең маңызды жәйт, өйткені тек пән бойынша, яғни реттелінетін қоғамдық қатынастардың сипаты бойынша құқықтық салалар ажыратылады.
Олай болатын болса, әкімшілік Құқықпен реттелінетін қоғамдық қатынастарға нелер тән?
Ең алдымен мынаны айту керек, олар мемлекеттік баскару аясында пайда болады, өзгертіледі және тоқтатылады. Бүған қарағанда бәрі түсінікті сияқты көрінеді, өйткені Бұл аяның шекарасы ҚР-ның барлық деңгейіңдегі атқарушы билік жүйесінің (механизмінің) ұйымдастырылуымен және жұмыс істеуімен, мемлекеттік — басқарушылық қызметті жүзеге асыру процесімен айқындалатындығы белгілі.
Әкімшілік құкық ҚР-сы құқығы саласы бірақ та әзірге мына бір жағдайды ғана сенімді түрде айтуға болады: біз ынта қойып отырған қоғамдык, қатынастардың мемлекеттік - басқарушылық қызметпен байланыстылығы оларды жинақтап басқарушылық қатынастар ретінде сипаттауға болатындай мүмкіндік береді. Бұл шындығында да солай. Бірақ олардың мәнін толық түсіну үшін бұл жеткіліксіз.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Жеті-Жарғы, 2005.
2. ҚР-сының «ҚР - сының Президенті туралы» Конституциялық Заңы Жоғарғы Кенес жаршысы. 1995 г ж. №24. 1999 ж. өзгерістер еңгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.
3. ҚР- сы «ҚР-сы Үкіметі туралы» Конституциялық Заңы ҚР-сы Жоғарғы Кеңес жаршысы. 1995. № 23. 1999 ж. өзгерістер еңгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.
4. ҚР-сы Президентінің «ҚР- сындағы шетел азаматтардың құқықтық жағдайы туралы» заң кұшіне ие жарлығы. Егеменді Қазақстан, 1994. 24 маусым.
5. ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. 14 қаңтар 2001ж. Казахстанская правда, 30.01.2001 ж.
6. ҚР Кеден кодексі, 05.04.2003ж. Каз. Правда. 11.04.2003ж.
7. «Нормативтік құқықтык актілер туралы» ҚР Заңы, 24 наурыз 1998ж. 17 қазан 2001ж. өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. 6 наурыз 2002ж. ҚР Парламент жаршысы №23, 2001-№20, 2002-№15.
8. «Әскери жағдайдың құқықтың режимі туралы» ҚР Заңы 05 ақпан 2004ж. Каз.правда 2004ж. 18 ақпан.
9. «Төтенше жағдадың кұқықтық режимі туралы» ҚР Заңы 23 қаңтар 2001 ж. Каз. Правда 30 қаңтар 2001ж.
10. «Әкімшілік рәсімдер туралы» ҚР Заңы, 27 қараша 2000 ж. Юридическая газета. 6 желтоқсан 2000ж.
11. «Азаматтардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» ҚР Президентінің заң кұші бар Жарлығы. 19 маусым 1995. Вестник Казахстана, 1995ж.
Арнайы әдебиеттер:
12. Административное право. Академический курс (ответственный редактор А.А. Таранов) Алматы. «Жеті Жарғы».2001г.-196 с.
13. Административное право РК: Часть Общая: Учебник / отв. ред. А.А. Таранов - 2-е изд., с изм.- Алматы: Жеті Жарғы, 1997.-225с.
14. Административное право РК: Часть Оасобенная: Учебник/ отв. ред. А.А.Таранов/Алматы: Жеті Жарғы, 1998.-272с.
15. Бекетов О.И. Актуальные проблемы административного права. Государство и право. 1999 г. №5.
16. Бельский К.С. К вопросу о предмете административного права. // Государство и право. 1997 г. №11.
17. Бельский К.С. О системе административного права. Государство и право. 1998 г. №3.
18. Галлиган Д., Полянский В.В., Старилов Ю.Н. Административное право; история резвития и основные. Современные концепции.
19. Козлов Ю.М., Попов А.Л. Административное право Российской Федерации. М., Зерцало, 1999.-678с.
2. ҚР-сының «ҚР - сының Президенті туралы» Конституциялық Заңы Жоғарғы Кенес жаршысы. 1995 г ж. №24. 1999 ж. өзгерістер еңгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.
3. ҚР- сы «ҚР-сы Үкіметі туралы» Конституциялық Заңы ҚР-сы Жоғарғы Кеңес жаршысы. 1995. № 23. 1999 ж. өзгерістер еңгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.
4. ҚР-сы Президентінің «ҚР- сындағы шетел азаматтардың құқықтық жағдайы туралы» заң кұшіне ие жарлығы. Егеменді Қазақстан, 1994. 24 маусым.
5. ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. 14 қаңтар 2001ж. Казахстанская правда, 30.01.2001 ж.
6. ҚР Кеден кодексі, 05.04.2003ж. Каз. Правда. 11.04.2003ж.
7. «Нормативтік құқықтык актілер туралы» ҚР Заңы, 24 наурыз 1998ж. 17 қазан 2001ж. өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. 6 наурыз 2002ж. ҚР Парламент жаршысы №23, 2001-№20, 2002-№15.
8. «Әскери жағдайдың құқықтың режимі туралы» ҚР Заңы 05 ақпан 2004ж. Каз.правда 2004ж. 18 ақпан.
9. «Төтенше жағдадың кұқықтық режимі туралы» ҚР Заңы 23 қаңтар 2001 ж. Каз. Правда 30 қаңтар 2001ж.
10. «Әкімшілік рәсімдер туралы» ҚР Заңы, 27 қараша 2000 ж. Юридическая газета. 6 желтоқсан 2000ж.
11. «Азаматтардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» ҚР Президентінің заң кұші бар Жарлығы. 19 маусым 1995. Вестник Казахстана, 1995ж.
Арнайы әдебиеттер:
12. Административное право. Академический курс (ответственный редактор А.А. Таранов) Алматы. «Жеті Жарғы».2001г.-196 с.
13. Административное право РК: Часть Общая: Учебник / отв. ред. А.А. Таранов - 2-е изд., с изм.- Алматы: Жеті Жарғы, 1997.-225с.
14. Административное право РК: Часть Оасобенная: Учебник/ отв. ред. А.А.Таранов/Алматы: Жеті Жарғы, 1998.-272с.
15. Бекетов О.И. Актуальные проблемы административного права. Государство и право. 1999 г. №5.
16. Бельский К.С. К вопросу о предмете административного права. // Государство и право. 1997 г. №11.
17. Бельский К.С. О системе административного права. Государство и право. 1998 г. №3.
18. Галлиган Д., Полянский В.В., Старилов Ю.Н. Административное право; история резвития и основные. Современные концепции.
19. Козлов Ю.М., Попов А.Л. Административное право Российской Федерации. М., Зерцало, 1999.-678с.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Жоспар:
1. Әкімшілік-құқықтық нормалар, олардың түсінігі, кұрылымы.
2. Әкімшілік-құқықтық нормалар құрылымының ерекшеліктері.
3. Әкімшілік-құқықтық нормалардың түрлері.
1. Әкімшілік құқықтың пәні
Бұған дейін айтылғандай, ҚР-ның құқық жүйесінің ерекше саласы бар,
оның негізгі мақсат-міндеті айырықша сипаты бар қоғамдық қатынастарды
реттеу болып табылады. Бұл қатынастардың ерекшелігі сол, олар атқарушы
билікті нақты жүзеге асыру аясында пайда болуы (тиісінше өзгертілуі және
тоқтатылуы) мүмкін. Ал оларға реттеушілік ықпал жасау өзінің жиынтығы
бойынша әкімшілік құқықты қүрайтын құқықтық нормаларға жүктелген.
Солай болғандықтан, аталған аядағы өр түрлі коғамдық катынастар ең
жалпы түрде Қазақстан құқығының осы саласының пәнін күрайды деп айтуға
болады. Әкімшілік құқықтың пәні туралы сұраққа неғұрлым нақты түрдегі
жауапты оның жинақталған анықта-масынан табуға болады.
Әкімшілік кұқық-кұқықтық нормалардың жиынтығы, солардың көмегімен мемлекет
атқарушы билікті нақты жүзеге асыруға байланысты және сол туралы пайда
болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші
кезекте және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық
катынастардың мән-мағынасын анықтаумен бай-ланысты.
Бұл ең маңызды жәйт, өйткені тек пән бойынша, яғни реттелінетін
қоғамдық қатынастардың сипаты бойынша құқықтық салалар ажыратылады.
Олай болатын болса, әкімшілік Құқықпен реттелінетін қоғамдық қатынастарға
нелер тән?
Ең алдымен мынаны айту керек, олар мемлекеттік баскару аясында пайда
болады, өзгертіледі және тоқтатылады. Бүған қарағанда бәрі түсінікті сияқты
көрінеді, өйткені Бұл аяның шекарасы ҚР-ның барлық деңгейіңдегі атқарушы
билік жүйесінің (механизмінің) ұйымдастырылуымен және жұмыс істеуімен,
мемлекеттік — басқарушылық қызметті жүзеге асыру процесімен
айқындалатындығы белгілі.
Әкімшілік құкық ҚР-сы құқығы саласы бірақ та әзірге мына бір жағдайды
ғана сенімді түрде айтуға болады: біз ынта қойып отырған қоғамдык,
қатынастардың мемлекеттік - басқарушылық қызметпен байланыстылығы оларды
жинақтап басқарушылық қатынастар ретінде сипаттауға болатындай мүмкіндік
береді. Бұл шындығында да солай. Бірақ олардың мәнін толық түсіну үшін бұл
жеткіліксіз.
Мәселе мынада, бұған бұрын да көңіл аударылған болатын, басқарушылық сипаты
бар қатынастар мемлекеттік — басқарушылық қызметтен тысқары пайда болуы
мүмкін. Айталық, өз ісін ұйымдастыру (өзін-өзі ұйымдастыру) мақсаты бар
ішкі партиялык, немесе ішкі кәсіподақтық қатынастардың шүбәсіз басқарушылық
сипаты бар. Мысалы, өздерінің жарғылық нормаларының негізінде тиісті
басқару органдарын құру, ішкі ұйымдастырушылық ережелерді белгілеу, т.с.с.
Бізге керегі мына сияқты басқарушылык сипаты бар қоғамдық қатынастар,
олардың мемлекеттік — басқарушылық қызметпен тікелей байланыстылығы себепті
оларда мемлекеттік (жариялы) мүдде, мемлекеттік басқарушылық ерік тікелей
көрініс табады. Соған сәйкес әкімшілік құқықтың пәнін анықтаған кезде
атқарушы билік жүйесінің қызметімен тікелей байланысты болатын қатынастар
басты назарда болуға тиіс. Ал мұндай қызмет атқарушы билікті жүзеге асыру
жөнінде барлық қажетті мүмкіндіктері мен өкілеттіктері бар арнайы
субъектінің болуын болжайды. Сондықтан, мемлекетгік басқа-ру аясының шегі
ең алдымен арнайы субъектілердің тиісті басқарушылық қатынастардың
қатысушыларының бар болуымен айқындалады.
Басқадай жағдай мемлекеттік басқару аясы деп қоғамдық маңызы бар кез-
келген қызмет түрін, яғни тіпті заң шығару мен сот биліктерін жүзеге
асыруды да түсінуге сөзсіз келтіреді. Әрине, қаралып отырған проблеманы
Бұлай шешуге болмайды. Бұған дейін ұсынылған әкімшілік құқықтың
анықтамасында, онымен реттелетін басқарушылық қатынастар атқарушы билікті
жүзеге асыруға байланысты және сол туралы пайда болады дедік. Бұл да
кездейсоқ айтылған емес.
Әкімшілік құқықпен реттелетін басқарушылық қатынастардың атқарушы билікті
жүзеге асыруға байланысты пайда болатыны нені білдіреді?
Бұл жерде тек қана мынадай қатынастар (және бұл өте маңызды) еске
алынып отыр, оларда қандай да болмасын аткарушы орган, яғни атқарушы
биліктің тиісті субъектісі міндетті түрде қатысады. Олардың қатысуынсыз
болатын қоғамдық қатынастар әкімшілік — құқықтық реттеудің шеңберінен
тысқары болады. Бұлар, мысалы, азаматтардың арасындағы, қоғамдық
бірлестіктердің және олардың ішіндегілердің арасындағы, өндірістік
кәсіпорындар, шаруашылық шарттарға негізделген коммерциялық құрылымдар
арасындағы, т.с.с. катынастар.
Неге бұл қатынастар әкімшілік құқықтың реттеуіне жатпайды? Олай
болатын себебі, аталған қатынастарда мемлекеттің еркі мен мүддесін заңды
түрде білдіретін, мемлекеттік билікті (жариялы мүддені) атқарушы — өкім
етуші түрінде нақты іске асыратын қабілетті қатысушы жоқ. Нақ соның қызметі
мемлекеттік биліктің атқарушы тармағының жүйесі мен механизмін тікелей
білдіруші болып табылады, олар және де әкімшілік құқықтың тиісті
нормаларымен бекітіледі.
Бақылау сұрақтары:
1. Әкімшілік құқықтың пәні.
2. Басқарушылық қатынастар.
3. Әкімшілік құқықтың функциялары.
4. Әкімшілік құқықтың субьектілері.
І-апта (4 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Жоспар:
1. Әкімшілік-құқықтық нормаларды жүзеге асыру.
2. Әкімшілік құқықтың нормаларды қолданудың түсінігі.
3. Әкімшілік құқықтың қайнар көздері.Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Бақылау түрі: Бақылау, тест тапсырмалары.
Бақылау сұрақтары:
1.Әкімшілік-құқықтық нормаларды жүзеге асыру.
2.Әкімшілік құқықтың нормаларды қолданудың түсінігі.
3.Әкімшілік құқықтың қайнар көздері.
4.Әкімшілік құқықтың пәні.
5.Басқарушылық қатынастар.
6. Әкімшілік құқықтың функциялары.
7. Әкімшілік құқықтың субьектілері.
8. Әкімшілік құқықтың жүйесі.
9. Әкімшілік құқықтың Қ.Р-сы құқығы жүйесіндегі орны
10. Әкімшілік құқық әдісінің ұғымы және түрлері
11. Әкімшілік құқық әдісінің ерекшеліктері
Тест сұрақтары:
1. әкімшілік құқықтық бөлімдері:
а) жалпы және ерекше.
б) жалпы және арнайы.
в) жалпы және негізгі.
г) жалпы және арнаулы.
д) жалпы және жеке.
2. Әкімшілік құқықтың көздерінің формалары:
а) 6-формадан тұрады.
б) 5-формадан тұрады.
в) 2-формадан тұрады.
г) 7-формадан тұрады.
д) 3-формадан тұрады.
3. Әкімшілік құқықтың әдістері:
а) рұқсат етуші, міндеттеуші тыйым салушы.
б) рұқсат етуші.
в) міндеттеуші.
г) шектеуші.
д) барлығы.
4. Әкімшілік құқықтың көздерінің формаларын көрсетiңiз:
а) нормативтiк акт, сот прецидентi, құқықтық әдеп-ғұрып, келiсiм шарт,
ғылыми құқықтық доктрина.
б) президент қаулылары.
в) Қазақстан Республикасының конституциясы.
г) парламент қабылдаған заңдар.
д) әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі кодексі.
5. Әкімшілік келiсiм шарттарды көрсетiңiз:
а) барлығы.
б) мемлекетаралық.
в) үкiметаралық.
г) ведомствоаралық.
д) аймақаралық.
6. Әкімшілік құқтықтық нормалардың түрлерi:
а) материалдық, процессуалдық.
б) міндеттеуші, процессуалдық.
в) міндеттеуші, материалдық.
г) шектеуші, міндеттеуші.
д) барлығы.
7. Әкімшілік құқтықтың бағыттық белгiсiнiң нормалары:
а) реттеушi, қорғаушы.
б) iрiктеушi, реттеушi.
в) қорғаушы, iрiктеушi.
г) міндеттеуші, реттеушi.
д) барлығы.
8. Әкімшілік құқтықтың заңды күшiнен туындайтын нормалары:
а) заң шығарушы және заңдылық.
б) жалпы және арнайы.
в) жалпы және ерекше.
г) міндеттеуші және реттеушi.
д) барлығы.
9. Iс жүзiндегi нормалардың түрлерi:
а) жалпы және арнайы.
б) жалпы және ерекше.
в) міндеттеуші және жүктеушi.
г) орындаушы және атқарушы.
д) барлығы.
10. Әкімшілік құқтықтық қатынастардың жүзеге асырылуын шектеуші нормалары:
а) жалпымiндеттiлiк және iшкi жүйелiк.
б) iшкi жүйелiк және сыртқы жүйелiк.
в) жалпымiндеттiлiк және сыртқы жүйелiк.
г) барлығы.
д) жалпымiндеттiлiк және iшкi жүйелiк.
11. Заңды фактiлер дегенiмiз:
а) iс-әрекет және құбылыс.
б) жаратылыс және құбылыс.
в) табиғат және құбылыс.
г) iс-әрекет және табиғат.
д) барлығы.
12. Әкімшілік құқықтың сатылық әдістері:
а) субординазия, координазия.
б) субординазиялық, коллегиялық.
в) координазиялық және бiрiктiрушi.
г) бiрiктiрушi, iрiктеушi.
д) барлығы жатады.
13. Әкімшілік-құқытық қатынастың қатысушылары арасындағы байланыстар сипаты
бойынша бөлiну түрлерi:
а) тiгiнен және көлбеу.
б) жалпы және ерекше.
в) жалпы, арнайы.
г) барлығы тиiстi.
д) жалпы, ерекше және көлбеу.
14.Императивтiк әдiстiң неше түрi бар
а) рұқсат беру әдiсi, тиым салу әдiсi, нозотивтiк мiндеттеу әдiсi
б) субординация, кординация
в) рұқсат беру әдiсi, тиым салу әдiсi,
г) сендiру иландыру, марапаттау
д) мәжбүрлеу және марапаттау
15. Әкімшілік құқықтың басты қайнар әдістері
а) нормативтiк акт, әкiмшiлiк шарт
б) нормативтiк акт,
в) әкiмшiлiк шарт
г) халықаралық актiлер
д) КСРО заңдары
16. Әкімшілік құқық нормалары қолдану мақсатына сәйкес бөлiнедi
а) реттейтiн‚ қорғайтын
б) заңдық‚ заң астылық
в) жалпы‚ арнайы
г) реттейтiн‚ құқық бұзатын
д) дұрыс жауабы жоқ
17. Әкімшілік құқық нормалары әрекет ету мерзiмiне сәйкес бөлiнедi
а) тұрақты‚ мерзiмдi
б) жалпы‚ арнайы
в) заңдық‚ заң астылық
г) реттейтiн‚ қорғайтын
д) дұрыс жауабы жоқ
18. Әкімшілік құқық субъектiлерiн үлкен екi топқа бөлуге болады
а) жеке‚ ұжымдық
б) ҚР азаматы‚ шетел азаматы
в) ҚР заңды тұлғалары‚ шетел заңды тұлғалары
г) ҚР президентi
д) дұрыс жауабы жоқ
19. Әкімшілік құқықтық қатынас дегенiмiз не?
а) атқарушылық билiк саласында қалыптасқан әкiмшiлiк нормалармен реттейтiн
қоғамдық қатынас
б) тараптардың құқықтары мен мiндеттерiн реттейтiн қоғамдық қатынас
в) субьектiлердiң әрқашан атқару билiк саласындағы қатынасы
г) әкiмшiлiк билiктiң мақсаттарын жүзеге асыратын қатынас
д) әкiмшiлiк қызметтiң негізгі нысаны болып табылатын қатынас
20. Әкімшілік құқықтық қатынас құрылымы қандай элементтерден тұрады
а) субьект‚ обьект‚ қатынас мазмұны
б) субьект‚ қатынас мазмұны
в) обьект нысан‚ қатынас мазмуны
г) қатынас‚ субьект‚ обьект
д) нысан‚ қатынас‚ мазмұн
21. Субьектiлердiң мiнез-құлқына әсер ету әдiсiне қарай құқық нормалары
а) тыйым салатын‚
б) қорғайтын
в) реттейтiн
г) жалпыға мiндеттi
д) мерзiмдi
22. Әрекет ету мерзiмiне сәйкес әкәмшiлiк құқық нормалары
а) тұрақты‚ мерзiмдi
б) мiндеттейтiн‚ мерзiмдi
в) тиым салатын, марапаттайтын
г) қорғайтын‚ тұрақты
д) рұқсат беретiн‚ тиым салатын
23. Әкімшілік құқық норма дегенiмiз не
а) мемлекеттiк билiк оргондары бекiткен атқару қызмет саласындағы
қатынастарды реттейтiн құқық саласы
б) атқарушылық билiк саласында қалыптасқан әкiмшiлiк нормаларымен
реттелетiн қоғамдық қатынас
в) мемлекет мойындаған әкәмшiлiк құқықтың әдістеріндебекiтiлген нормалар
г) әкiмшiлiк билiк мiндеттерiн және мақсаттарын жүзеге асырастын норма
д) субьектiлердiң әрқашан атқару билiк саласын реттейтiн нормалар
24. әкiмшiлiк норма түсiнiгi неше мағынада қолданылыды
а) 2
б) 1
в) 3
г) 4
д) 5
25. Әрекет ету шегiне сәйкес қалай бөлiнедi
а) жалпыға мiндеттi‚ апарат iшiнде
б) жалпыға мiндеттi‚ мерзiмдi
в) мiндеттi‚ рұқсат етiлген
г) марапаттайтын‚ мiндеттейтiн
д) апарат iшiнде‚ тұрақты
26. Мекен-жайына сәйкес 3-ке бөлiнедi
а) мемлекеттiк органдар және олардың қызметкерлерi
б) мемлекет және олардың азаматтары
в) мемлекеттiк тұлғалар
г) субъектiлердiң мiнез-құлқына қарай
д) тұрақты мен мерзiмдi
27. Заңды нормалар және заң астылық нормалар деп бөлiну неге сәйкес келедi
а) заңдық күшiне сәйкес
б) процессуалды нормаға сәйкес
в) әркет ету мерзiмiне сәйкес
г) мекен-жайына сәйкес
д) әсер ету шегiне сәйкес
28. Субъектiлердiң мiнез-құлқына әсер ету әдiсiне сәйкес және мазмунына
байланысты деп бөлу неге сәйкес келедi
а) әкiмшiлiк нормалардың белгiсiне байланысты
б) әкiмшiлiiк құқықтың субъектiлерiне байланысты
в) әкiмшiлiiк құқықтың мазмұнына байланысты
г) әкiмшiлiiк құқықтың субъектiлердiң құқықтық статусына байланысты
д) әкiмшiлiiк құқықтың нысанына байланысты
29. Әкімшілік құқықтың басты қайнар әдістері неше түрге бөлiнедi
а) 4
б) 4
в) 3
г) 6
д) 5
30. Әкімшілік құқық жатады:
а)құқықтың жариялы саласына
б) құқытың жеке саласына
с) жеке және жариялы құқықты қамтитын кешенді салаға
д) халықаралық құқық саласына
е) мемлекеттік құқық саласына
31. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығының пәні:
а) мемлекеттік басқару саласындағы барлық қатынастар
б) тек құқық қорғау органдары арасындағы қатынастар
с) жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы қатынастар
д) әкімшілік орган дар арасындағы қатынастар
е) мемлекеттік қызметкерлер арасындағы қатынастар
32. Мына атаулардың қайсы бірі әкімшілік құқығына бұрын тән болған:
а) муниципалды құқық
б) жария құқық
в) көпшілік құқық
г) мемлекеттік құқық
д) полиция құқығы
33. Әкімшілік құқықтың әдістері:
а) императивтік және диспозитивтік
б) тек императивтік
в) тек диспозитивтік
г) ерекше жағдайларда диспозитивтік
д) ерекше жағдайларда императивтік
34. Әкімшілік құқықтың жүйесі:
а) жалпы және ерекше бөлім
б) жалпы және негізгі бөлім
в) жалпы және арнайы бөлім
г) жалпы және мамандандырылған бөлім
д) ерекше және арнайы бөлім
35. Әкімшілік құқық төменде аталған саласырдың қайсы біріне неғұрлым жақын:
а) конституциялық құқыққа
б) азаматтық құқыққа
в) қылмыстық құқыққа
г) еңбек құқығына
д) қаржы құқығына
36. Әкімшілік құықтық нормалардың негізгі мақсаты:
а) мемлекеттік басқару жүйесіндегі түрлі компоненттерді реттеу
б) адам мен азаматтардық конституциялық құқықтары мен бостандықтарын
бекіту
в) сот орагдарында жалпы іс жүргізу тәртібін бекіту
г) мемлекеттік органдардың конституциялық құқықтық мәртебесін айқындау
д) қоғамдық ұйымдардың конституциялық мәртебесін айқындау
37. Әкімшіліктік қатынастарға:
а) ҚР Үкіметі мен облыстық әкімшілік арасындағы қатынастар жатады
б) ҚР Сыртқы Істер Минитрлігі мен ҚР Ішкі Істер Министрлігі арасындағы
қатынастар жатады
в) ҚР Парламенті мен ҚР Үкіметі арасындағы қатынастар жатады
г) ҚР Парламенті мен ҚР жоғарғы сотынының арасындағы қатынастар жатады
д) ҚР Үкіметі мен ҚР Жоғарғы соты арасындағы қатынастар жатады
38. Әкімшілік көлбеу қатынастарға:
а) бірдей дәрежеде тұрған органдар арасындағы қатынастар жатады
б) жоғарғы тұрған орган мен төменгі тұрған орган арасындағы қатынастар
жатады
г) жоғарғы тұрған орган мен жалпы мемлекеттік органдар арасындағы
қатынастар жатады
д) жалпы мемлекеттік органдар мен құқық қорғау органдары арасындағы
қатынастар жатады
е) құқық қорғау орагдарының арасындағы өзара қатынастар жатады
39. Әкімшілік көлбеу қатынастарға:
а) ҚР Сыртқы Істер Минитрлігі мен ҚР Ішкі Істер Министрлігі арасындағы
қатынастар жатады
б) ҚР Үкіметі мен облыстық әкімшілік арасындағы қатынастар жатады
в) ҚР Парламенті мен ҚР Үкіметі арасындағы қатынастар жатады
д) ҚР Парламенті мен ҚР жоғарғы сотынының арасындағы қатынастар жатады
е) ҚР Үкіметі мен ҚР Жоғарғы соты арасындағы қатынастар жатады
40. Әкімшілік құқықтың қайнар көздеріне:
а) мемлекеттік органдардың барлық актілері
б)қоғамдық бірлестіктердің барлық актілері
в) діни бірлестіктердің барлық актілері
г) сот органдарының актілері
д) әкімшілік акітері жатады
І –апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Жоспар:
1.Әкімшілік құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және жүйесі.
2. Әкімшілік құқықтың нормаларын жүйелендіру, жүйелендірудің мәселелері.
Әкімшілік-құқықтық реттеудің тағы бір айырықша ерекшелігі бар. Оның
мәні мынадай: әкімшілікқұқықтың өзінің заңдық құралдары бар, солардың
көмегімен құқықтың басқа салаларымен реттелетін қоғамдық қатынастарды
қорғау жүзеге асырылады. Бұл жерде әкімшілік жауапкершілік туралы айтылып
отыр.
Әкімшілік-құқықтық реттеудің айрықша ерекшеліктерін білдіретін барлық
баяндалған жәйттар әкімшілік Құқық пәнін сипаттаған кезде ескерілуге тиіс.
Бірақта оның анықтамасына тікелей қатысты тағы да бірнеше көзқарастар бар.
Мемлекеттік — басқарушылык, қызмет өзінің негізгі көріністері бойынша
ұйымдастырушылық немесе ұйымдастырушы болып табылады. Бұл орайда
ұйымдастыру деп қандай да болмасын бір жүйенің (тұтастай қоғамның, оның
жекелеген элементтерінің, ұжымдардың, т.с.с.) қалыпты жұмыс істеуі үшін
кажетті жағдайларды жасау түсініледі.
Бұдан шығатын қорытынды, ұйымдастырушылық қатынастар тек мемлекеттік
басқару аясындағана болуы мүмкін емес. Мысалы, онын жекелеген көріністері
заң шығарушы және сот биліктері органдарының, прокуратура органдарының
кызметінен табылады. Олар, мысалы, Парламент аппаратының жұмысымен, сот
органдары басшыларының өз аппараттарына басшылық жасау жөніндегі және
прокурорлардың прокурорлық жүйенің төменгі түрған буындарының
қызметкерлерін тағайындау туралы, олардың жұмысына бақылау жасау туралы
қызметімен байланысты, т.с.с. Бұл сияқты қызмет өзінің мәні бойынша заң
шығару немесе сот билігінің, прокурорлық қадағалаудың керінісі болып
табылмайды. Олар осы мемлекеттік органдарға жүктелген конституциялық
функцияларды орындауды ұйымдастыру жағынан қамтамасыз ету мақсатына қызмет
етеді. Әрине, ол атқарушы биліктің де көрінісі болып табылмайды. Бірақ,
ішкі ұйымдастырушылық болғандықтан, ол әкімшілік құқықтың нормаларымен
белгіленген тәртіптердің негізінде жүзеге асырылады. Алайда жоғарыда
көрсетілген органдардың басшылары атқарушы органдарға сипатты болатын
зандық биліктік өкілеттіктерді жиі пайдаланады (мысалы, тәртіптік жазалар
қолданған кезде). Мұндай жағдайларда олардың бұл сияқты қызметін
Мемлекеттік қызмет туралы заңға сәйкес жүзеге асырылатын әкімшілік-
құқықтық регламентациялау екені белгілі. Сонымен бірге тәжірибенің
көрсетуіне қарағанда, мемлекеттік басқару аясында атқарушы билік
субъектісінің қатысуынсыз да қатынастардың пайда болуы мүмкін. Бұл сияқты
жағдайда, бірақта, оны міндетті түрде мемлекеттік биліктің атқарушы
органдарына сипатты болатын заңдық биліктік өкілеттіктер берілетін өзге
субъект ауыстыруға тиіс (өкіл етіп берілген өкілеттіктер). Сөйтіп бұл өзге
субъект мемлекет атынан өкіл болуға мүмкіндік алады. Аткарушы биліктің
органы еместерге заңдық биліктік өкілеттіктер беру оларды өкілдік ету
ретінде білдіреді.
Сонымен бірге әкімшілік құкык жергілікті өзін-өзі басқару органдары
мен жергілікті аткарушы билік органдарының арасындағы басқарушылык
қатынастарды да реттейді.
Сонымен, әкімшілік құқықтың пәні өте өр түрлі және бұл нарықтық
қатынастардың дамуының казіргі кезеңдегі жағдайында да өмірдің экономикалық
және әлеуметтік аяларындағы қоғамдық
байланыстардьщ өте көп тобын қамтитын мемлекеттік — басқарушылық қызметтің
қоғамдық - саяси маңыздылығымен толығынан алдын-ала айқындалған жаңа
құбылыстар (экономикалық реформалар, жеке меншік институтгарының
қалыптасуы, приватизация, т.с.с.) өзінен-өзі, стихиялы білінбейді. Олар тек
мемлекеттік қолдау мен қорғауды ғана емес, сонымен бірге реттеуді де кажет
етеді. Сондықтан әлеуметтік басқарудың негізгі субъектісі ретінде мемлекет
қызметінің маңызы сақталады, ол өзінің көрінісін, мысалы, әкімшілік-
құқықтық ретгеудің белгілі бір шамада кеңейуінен және модификациялануынан
табады.
Әкімшілік құқық, сонымен, өзінің касиеті бойынша айтарлықтай әртүрлі, бірақ
біртектес қатынастарды реттейді. Олардың ішінде:
а) атқарушы биліктің міндеттері, функциялары мен өкілетгіктері тікелей
жүзеге асырылатын қатынастар;
ө) заң шығарушы (өкілді) және сот биліктері субъектілері, сондай-ақ
прокуратура органдары қызметінің процесінде пайда болатын ішкі
ұйымдастырушылық сипаты бар катынастар;
б) жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне мемлекеттік-биліктік сипаты бар
өкілеттіктер берілген болса, онда олардың атқарушы органдарының қатысуымен
пайда болатын қатынастар;
в) қолданылып жүрген заңнамаларда тікелей қаралған жағдайларда қоғамдық
бірлестіктердің және өзге мемлекеттік емес қүрылымдардың қатысуымен болатын
қатынастар (мысалы, оларды мемлекеттік тіркеуді және қызметіне мемлекеттік
қадағалауды жүзеге асырған кезде). Сонымен қатар әкімшілік құқықпен
реттелетін басқарушылық қатынастарды, олардың арналымы мен реттеудің
мақсаттарына байланысты екі топқа бөлуге болатынын ескеру ке-рек. Мұндай
мағынада ішкі және сыртқы қатынастар ажыратылады. Оларды бұлай
топтастырудың қандай мәні бар?
Ішкі (ішкі ұйымдастырушылық немесе ішкі жүйелік) баскарушылык, қатынастар
тек атқарушы билік органдары қызметінің процесінде ғана емес, сонымен бірге
заң шығарушы (өкілді) және сот биліктері субъектілерінің, сондай-ак
прокуратура органдарыныц өздерінің аппараттарына басшылық жасаған кезде
пайда болады.
Сыртқы қатынастар атқарушы билік органдары жағынан баскарылатын сыртқы
объектілердің (азаматтардың, мемлекеттік және мемлекеттік емес
кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың) мінез-құлқына тікелей
басқарушылық ықпал етуге байланысты пайда болады.
Сыртқы қатынастар, солардың шеңберінде атқарушы билік органдарының
міндеттері, функциялары мен өкілетгіктері тікелей жүзеге асырылады, өйткені
атқарушы билік органдары тарапынан басқарылатын сырткы объектілердің еркі
мен мінез-құлқына басқарушылық ықпал жасалынады. Сыртқы қатынастар болып
мыналар саналады:
а) атқарушы биліктің әртүрлі органдарының (біріне бірі бағыныштылардың
және біріне бірі бағынышты еместердін) арасындағы;
ө) атқарушы билік органдары мен азаматтардың арасындағы;
б) атқарушы билік органдары мен олардың ұйымдастыру жағынан бағынысындағы
кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың арасындағы;
в) атқарушы билік органдары мен сот билігі органдарының арасындағы;
г) атқарушы билік органдары мен қолданылып жүрген заңнамаларда қаралган
жағдайларда мемлекеттік емес ұйымдардың арасындағы.
Басқарушылық қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтық реттеудің нәтижесі
оларды әкімшілік-құқықтық сипаты барқатынастыларға айналдыру болып
табылады.
Басқарушылық қатынастарда белгілі бір объект болады. Бұл жерде олардың не
жөнінде пайда болатыны көзделіп отыр, Бұдан бұрын баяндалған жағдайлардан
мынадай қорытынды шығады: әкімшілік-кұқықтық нормалар нақты коғамдық
қатынастар тараптарының озара байланысты міндеттері мен Құқықтарын қарайды,
олар сол тарап-тардың іс-әрекеттерінде жүзеге асырылуы мүмкін болады. Бұл
міндеттер мен құқықтар мемлекеттік басқару аясындағы тараптардың кажетті
мінез-кұлықгарымен, яғни олардың белгілі бір іс-әрекеттер жасауымен өте
тығыз байланысты. Демек, басқарушылық катынастардың өздері де осы іс-
әрекеттер арқылы іске асырылады.
Осыған сәйкес баскарушылық катынастардың, сондықтан да, және әкімшілік-
құқықтық реттеудің объектісі қоғамдық қатынастардың осы түрінің
қатысушыларының мінез-құлқы болып табылады. Бұл түсінікті де, өйткені
мемлекеттік басқару аясында адамдар мен олардың тиісті ұжымдық кұрылымдары
жұмыс істейді (мысалы, аткарушы органдар, кәсіпорындар мен мекемелер,
қоғамдык бірлестіктер). (осы себепті мемлекеттік — басқарушылық қызметтің
объектісі адам болып табылады деп айтылатын кездегі жағдайларда, мұндай
формуланы (жеке қорытындыны) сөзбе-сөз үғынуға болмайды. Адамның өзі емес,
оның мінез-құлқы, яғни қандай да бір іс-әрекеттері реттеуге жатады.
Бақылау сұрақтары:
1. Әкімшілік құқықтың жүйесі.
2. Әкімшілік құқықтың Қ.Р-сы құқығы жүйесіндегі орны
3. Әкімшілік құқық әдісінің ұғымы және түрлері
4. Әкімшілік құқық әдісінің ерекшеліктері
ІІ-апта (4 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі азаматтардың құқықтары мен міндеттері.
2. Азаматтардың конституциялық құқықтары мен міндеттері.
Бақылау түрі: Реферат, тест тапсырмалары
Реферат тақырыптары:
1.Азаматтардың құқықтарының әкімшілік-құқықтық мәртебелерінің кепілдіктері
мен олардың түрлері.
2.Азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін қамтамасыз ету,
қорғаудағы атқарушы органдардың рөлі мен маңызы.
3. Қ.Р-сы азаматының әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
4. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтары мен
міндеттері.
5. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтарының
кепілдіктері.
6. Азаматтардың өтініштері.
7. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың әкімшілік-құқықтық
мәртебесінің ерекшеліктері.
Тест сұрақтары:
1. Әрекет қабiлеттiлiктiң басталу мерзiмi:
а) 18-жастан.
б) 16-жастан.
в) 14-жастан.
г) 15-жастан.
д) 17-жастан.
2. Аралық әрекет қабiлеттiлiктiң басталуы:
а) 18-жастан.
б) 14-жастан.
в) 16-жастан.
г) 15-жастан.
д) 17-жастан.
3. Әкімшілік құқықтық қатынастардың элементтерi:
а) субъект, объект фактiлiк мағынасы құқықтық мағынасы.
б) субъект және объект.
в) субъект және объект фактiлiк мағынасы.
г) субъект және объект құқықтық мағынасы.
д) ешқайсысы жатпайды.
4. Субъект дегенiмiз:
а) жеке тұлға.
б) iшкi жүйелiк мемлекеттiк басқарудағы тәртiп.
в) мемлекеттiк басқарудағы заңдылық.
г) нақты iс-әрекеттер.
д) субъектiлердiң мiндеттерi мен құқықтары.
5. Объект дегенiмiз:
а) мемлекеттiк басқарудағы тәртiп, заңдылық.
б) жеке тұлға.
в) нақты iс-әрекеттер.
г) субъектiлердiң мiндеттерi.
д) субъектiлердiң құқықтары.
6. Фактiлiк мағынасы дегенiмiз:
а) жақтардың нақты iс-әрекеттерi.
б) жеке тұлға.
в) мемлекеттiк басқарудағы тәртiп.
г) мемлекеттiк басқарудағы заңдылық
д) субъектiлердiң құқықтары мен мiндеттерi.
7. Құқықтық мағынасы дегенiмiз:
а) субъектiлiк құқықтары мен мiндеттерi.
б) мемлекеттiк басқарудағы тәртiп.
в) жақтардың нақты iс-әрекеттерi.
г) мемлекеттiк басқарудағы заңдылық
д) құқыққа қайшы iс-әрекеттер.
8. Нормативтiк актiлердiң түрлерi:
а) барлығы жатады:
б) конститузия.
в) президент актiлерi.
г) орталық атқарушы органдардың актiлерi.
д) жергiлiктi атқарушы органдардың актiлерi.
9. Азаматтардың әкiмшiлiк-құқықтық статустары:
а) барлығы.
б) әкiмшiлiк әрекет және құқықтық қабiлеттiлiк.
в) мемлекеттiк басқару саласындағы құқықтар мен мiндеттер.
г) азаматтардың әкiмшiлiк-құқықтық кепiлдiктерi мен бостандықтары.
д) барлығы дұрыс емес.
10. Әкімшілік әрекет қабiлеттiлiктiң толық көлемдегi басталу мерзiмi:
а) 18 жастан.
б) 16 жастан.
в) 14 жастан.
г) 17 жастан.
д) 20 жастан.
ІІ- апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1.Мемлекетті басқару аясында азаматтардың өзге де құқықтары мен міндеттері.
2.Азаматтардың жалпы және арнайы әкімшілік құқықтық мәртебесі.
ҚР-сы азаматының әкімшілік-құқықтық мәртебесі дегеніміз азаматтың
мемлекетті баскаруға қатысуын және жариялы әрі жеке мүдделерін қамтамасыз
ететін заңмен және өзге де нормативтік кұқықтық актілермен белгіленген
кұқықтары, міндеттері және жауапкершілігі. Бұл азаматтың мәртебесінің көп
түрлерінің (саяси, сңбек, т.б. қатар) бір түрі, оны жүзеге асыру атқарушы
билік органдарының және олардың лауазымды адамдарының тиісті іс-
әрекеттерімен байланысты.
Азаматтардың жалпы құқықтық мәртебесі ҚР-ның Конституциясымен, қолданылып
жүрген Қазақстан заңнамаларымен айқындалады. Бұлар, мысалы, ҚР-ның
азаматтығы туралы 1991 ж. 20-желтоқсандағы заң, оған енгізілген өзгерістер
мен толықтырулар Тұтынушылардың праволарын қорғау туралы 1991 ж. 5-
маусымдағы заң, оған енгізілген өзгерістер мен толықтырулар туралы заңдар;
Әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы 2005 ж. 8-шілдедегі заң, ҚР-
ның азаматтық іс-жүргізу кодексі (2, 26, 174, баптар және 26, 27, 28
тараулар), т.б. Бұл мәртебенің кейбір мәселелері ҚР-сы Президентінің
жарлықтарымен және ҚР-сы Үкіметінің нормативтік актілерімен реттеледі,
мысалы, Президенттің 2003 ж. 19-наурыздағы жарлығымен бекітілген ҚР-сы
Президенті жанын-дағы Адам құқығы жөніндегі комиссия туралы 2000 ж. 12-
шілдедегі қаулысымен бектіліген ҚР-ның халқын құжаттандыру және тіркеу
Ережесі.
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің бірнеше ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оның күрделі кешенді сипаты бар және онда адам мен
қоғамның, азамат пен мемлекеттің, жеке адам мен ұжымның қарым -
қатынастарын білдіретін конституциялық, азаматтық және басқа құқық
салаларының нормалары көрініс табады.
Екіншіден, нұсқамалардың міндеттілігі бойынша онда не тек құқықтар
ғана (мысалы, азаматтың қандай да болмасын бір инстанцияларға ұсыныс, арыз
және шағым беру туралы өтініш жасау құқығы), не тек міндеттер ғана (мысалы,
жол жүру ережелерін сақтау), не кұқықтар мен міндеттер болады (мысалы,
әкімшілік қүқы: бұзушылық туралы істі қараған кезде азаматтың іс бойынша
қабылданған қаулыға шағым беруге құқығы бар және оған салынған айыппұлды
белгіленген мерзімде төлеу міндетін атқарады).
Үшіншіден, азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің мазмұны бір
жағдайларда қандай да болмасын бір адамның қалауын; байланысты болады
(мысалы, азамат аң аулау мылтығын алу үші ішкі істер органдарына рұқсат
алуға өтініш жасайды), ал өзге жағдайларда ол оның қалауына қарамастан
қалыптасады (мысалы, ұсақ бұзақылық жасаған азамат әкімшілік үстауға
тартылады да полицияга жеткізіледі).
Төртіншіден, азаматтың әкімшілік құқықтың субъектісі ретінде құқықтық
мәртебесі барлық азаматтар үшін жалпы болып табылатын құқықтар мен
міндеттерді (мысалы, әрт қауіпсіздігі ережерелін сақтау міндеті),
азаматтардың тек кандай да болмасын бір санатына ғана тиісті болатын
құқықтар мен міндеттерді (мысалы, автомобиль, көлігін жүргізушілерге,
кәсіпкерлерге, аңшыларға), сондай-ақ нақты жеке адамдардың құқықтары мен
міндеттерін қамтиды (мысалы, босқындар немесе амалсыздан қоныс аударғандар
болып табылатын адамдар).
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесі күрделі зандық құрылым болып
табылады. Ол әр түрлі тәрт маңызды құрамдық элемен-ттерден түрады.
Бірінші, құқықтар мен міндеттердің аса маңызды бөлігі тұлғаның, адамның
әкімшілік құқықтың субъектісі ретіндегі құқықтық мәртебесі болып саналады.
Қазақстан мемлекетінде тұлғаның, адамның жағдайын құқықтық реттеу негізгі,
басым орын алуға тиіс, өйткені құқық пен мемлекет, оның органдары мен
лауазымды адам қоғамға, әрбір тұлғаға, әрбір адамға қызмет етеді деген
идеяны білдіреді. Дәл осы пікір Конституцияның 1-б-да бекітілген ҚР-ні.ің
ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары
дегеннен көрініс тапқан.
Конституцияның 1-ші және басқа баптарында тұжырымдалған ел мен мемлекеттің
қарым-қатынастарының сипаты дүние жүзінің көптеген мемлекеттері үшін жалпы
танылған болып табылады, ол Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Еуропалық ұйымдардың
қабылдаған маңызды актілерінде бекітілген.
ҚР-ның Конституциясы және соған негізделген заңнамалар бойынша тұлға,
адам оның қызмет, қоғамдық немесе мүліктік жағдайына, ұлтына, діни
сеніміне, т.б. қарамастан, Қазақстанда құқықтың барлық салаларының
субъектісі болып табылады, сол үшін тұлғаның құқықтық мәртебесінің
негіздері Конституцияда бекітілген, (сонымен бірге адамның Бұл мәртебесінде
әкімшілік құқық нормалары да маңызды орын алады.
Бақылау сұрақтары:
1. Құқықтық мәртебе ұғымы.
2. Жеке тұлғаның құқықтық мәртебесі.
3. Азаматтардың арнайы мәртебесі
4. Азаматтардың конституциялық құқықтары мен міндеттері.
ІІ-апта (2 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1.Азаматтардың құқықтарының әкімшілік-құқықтық мәртебелерінің
кепілдіктері мен олардың түрлері.
2.Азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін қамтамасыз ету,
қорғаудағы атқарушы органдардың рөлі мен маңызы.
Бақылау түрі: Үй жұмысы, тест тапсырмалары.
1. Қ.Р-сы азаматының әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
2. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтары мен
міндеттері.
3. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтарының
кепілдіктері.
4. Азаматтардың өтініштері.
5. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың әкімшілік-құқықтық
мәртебесінің ерекшеліктері.
Тест сұрақтары:
1. Азаматтардың шағымдарының түрлерi:
а) әкiмшiлiк және соттық.
б) әкiмшiлiк және қылмыстық.
в) жалпы және ерекше.
г) жалпы, арнайы.
д) қоғамдық және саяси.
2. Әкімшілік шағымның түрлерi:
а) жалпы және арнайы.
б) жалпы және ерекше.
в) қоғамдық және саяси.
г) әкiмшiлiк және қылмыстық.
д) барлығы дұрыс емес.
3. Жалпы әкiмшiлiк шағымдардың қаралу мерзiмi:
а) 15 күн.
б) 10 күн.
в) 20 күн.
г) 1 ай.
д) 5 күн.
4. Жалпы әкiмшiлiк шағымдарды қараудың ұзақ мерзiмi:
а) 1 ай.
б) 2 ай.
в) 20 күн.
г) 25 күн.
д) 15 күн.
5. Жалпы соттық шағымның қаралу мерзiмi:
а) 10 күн iшiнде.
б) 15 күн.
в) 20 күн.
г) 1 ай.
д) 25 күн.
6. Шетел азаматтарының бөлiну топтары:
а) тұрғылықты тұратын және уақытша тұратын.
б) қоғамдық және саяси.
в) жалпы және ерекше.
г) жалпы және арнайы.
д) барлығы дұрыс.
7. Азамат құқықтарын жүзеге асыру механизiмiне сәйкес нешеге бөлiнедi
а) абсалюттi құқықтар‚ қатысты салыстырмалы құқықтар
б) жалпы құқықтар‚ арнайы құқықтар
в) мемлекеттiк көмек алу құқықтары‚ қорғау құқықтары
г) дұрыс жауабы жоқ
д) барлық жауап дұрыс
8. Азаматтардың әкімшілік құқықтық қабілеттігі қай кезден басталады:
а) туылған кезден бастап
б) 14 жасқа толғаннан бастап
в) 16 жасқа толғаннан бастап
г) 18 жасқа толғаннан бастап
д) 15 жасқа толғанан бастап
9. Азаматтардың жартылай әрекет қабілеттігі қай кезден басталады:
а) әртүрлі жаста, оның ішінде 14 жасқа дейін де
б) 15 жастан бастап
в) 16 жастан бастап
г) 18 жастан бастап
д) туылғаннан бастап
10. Мекемелер мен бірлестіктер заңды тұлғалар ретінде қандай органда
тіркеуден өтуі тиіс:
а) әділет органдарында
б) жергілікті әкімшілікте
в) жергілікті маслихатта
г) салық комитетінде
д) қаржы және әділет органдарында
11. Әкім қандай нормативтік акті қабылдайды:
а) шешімдер мен өкімдер
б) шешімдер мен нұсқаулар
в) заңдар мен заңға тәуелді актілер
г) өкімдер мен нұсқаулар
д) қаулы
ІІІ-апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Атқарушы билік аясында Қазақстан Республикасы Президентінін
өкілеттіліктерінің жалпы мінездемесі.
2. Орталық атқарушы биліктің органдарына қатысты Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттіктері.
3. Жергілікті атқарушы билік органдарына қатысты Қазақстан
Республикасы Президентінін өкілеттіліктері.
Атқарушы билік органы — мемлекеттік биліктің атқарушы билік тармағын
жүзеге асыратын негізгі субъект. Онсыз мемлекеттік -басқарушылық қызметті
жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық қатынастардың пайда болуы мүмкін емес. Бұл
сияқты құқықтық-қатынастардың өзге қатысушыларының әкімшілік-құқықтық
мәртебесі көбінесе атқарушы билік органдарының қызметінің аясында шындықка
айналады. Сондықтан олардың әкімшілік құқықтық мәртебесін жан-жақты карауды
қажет етеді.
Аткарушы билік органының ұғымы белгілі бір шамада ұйым деген ұғымнан
туындайды, ол тар мағынада қандай да бір бірлескен кызметті жүзеге асыру
үшін күрылатын және осы мақсат үшін аз дәрежеде болса да ресімделген
адамдар ұжымының жекелеген бөлігін білдіреді. Мысалы, өндірістік ұжымшар
мағынадағы ұйым, ал өндірістің саласы-кең мағынадағы ұйым. Сонымен, ұйым
дегеніміз белгілі бір қызметті атқаратын адамдардың ұжымы. Бұл ұйымды
белгілі бір құрылым ретінде түсіну.
Ұйымдардын мемлекеттік және мемлекеттік емес сипаты бар түрлері
ажыратылады. Біріншілерін мемлекет ресми түрде кұрады. Екіншілері олардьщ
мүшелерінің еркімен құрылады (мысалы, партия).
Мемлекеттік ұйымдардың тобына мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік
мекемелер және мемлекеттік органдар жатады.
Мемлекеттік косіпорын — шаруашылық жөнінен бірлесіп қызмет атқару үшін
бірлестірілетін адамдар ұжымы (өндіріс, қызмет керсету, т.с.с). Бұлар,
мысалы, мемлекеттік қазыналық Кәсіпорындар (зауыттар, фабрикалар).
Мемлекеттік мекеме — әлеуметтік - мәдениет немесе өзге өндірістік емес
сипаты бар қызметті жүзеге асыру максатында бірлестірілетін адамдар ұжымы.
Бұл, мысалы, мемлекеттік жоғары оқу орны. Мұндай кәсіпорындар мен
мекемелерді біріктіретін ортақ белгі мынадай. Олар өзінің қызметін өздерін
құратын мемлекеттің атынан жүзеге асырады, бірақ олардың қандай да бір
биліктік өкілеттіктері болмайды және өздерінен тысқары қандай да болмасын
басқарушылық функцияларды жүзеге асырумен айналыспайды. Кәсіпорын мен
мекеменің ішінде басқарушылық сипаты бар функцияларды тиісті ұжым емес,
оның басшылары, яғни әкімшілік жүзеге асырады.
Мемлекеттік емес кәсіпорындар мен мекемелерді де шамамен осылай
сипаттауға болады, тек мына бір міндетті жағдайды ескере отырып, оларды
мемлекет құрмайды және олар мемлекеттің атынан бола алмайды.
Бұл келтірілген жағдайлар атқарушы билік органдарының ерекшелігін түсіну
үшін қажет. Олар мемлекеттік ұйымдар жүйесінде ерекше орын алады, ол мына
төмендегілерден тікелей көрініс табады.
1. Атқарушы билік органы заң шығарушы және сот билігі органдарымен
қатар мемлекеттік аппараттың жеке буыны болып табылады. Яғни ол мемлекеттік
орган ретінде мемлекеттік басқару мен бақылауды атқаруға уәкілдік берілген,
заңнамалармен белгіленген Тәртіппен құрылатын мемлекеттік мекеме. Бұл,
біріншіден, мынаны білдіреді, мемлекеттік сектордың көсіпорындары мен
мекемелерінен айырмашылығы сол, олар тікелей мемлекеттің атынан қызмет
атқарады, шаруашылық, әлеуметтік - мәдениет және әкімшілік-саяси өмірдің әр
түрлі салаларында оның саясатын іске асырады және, екіншіден, мемлекет Бұл
үшін қажетті мемлекеттік-биліктік өкілетгіктер ауқымын береді, кәсіпорындар
мен мекемелерде ондай-лар болмайды.
2. Атқарушы билік органдарына берілетін мемлекеттік-биліктік сипаты
бар өкілеттіктердің мәні олардың мынадай қүқыгынан көрініс табады:
а) мемлекеттің атынан заңды түрде міндетті болатын құқықтық актілер
шығаратын құқығынан. Олар не тікелей ведомстволық қара-сты кәсіпорындар мен
мекемелер үшін, не төменгі түрған атқарушы органдар үшін, не ведомстволық
бағыныштылығы мен меншік нысанына қарамастан барлық кәсіпорындар мен
мекемелер үшін, не қоғамдық (мемлекеттік емес) ұйымдар үшін, не ең соңында,
тұлғалардың үлкен тобы, оның ішінде азаматтар үшін де міндетті (мысалы,
жалпы міндетті болатын жол жүру ережелері, санитарлық-гигиеналық, әрт
қауіпсіздігі және өзге де ережелер);
о) құқықтық актілермен белгіленетін талаптар мен ережелердің сақталуына
мемлекет атынан байқау (қадағалау) жасауды жүзеге асыру құқығынан;
б) заңды түрде міндетті болатын актілердің талаптарын орындауды қамтамасыз
ету және өзінің сипаты бойынша мемлекеттік мәні бар иландыру, түсіндіру,
көтермелеу, т.с.с. шараларды, ал қажет болған жағдайда-мемлекеттік
(әкімшілік) мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен оларды бұзушылықтан қорғау
құқығынан көрініс табады.
3. Мемлекеттік-биліктік өкілеттіктер барлық мемлекеттік билік
органдарына берілетін болғандықтан, аткдрушы билік органдарының оларды
пайдалануының шегін белгілеудің үлкен маңызы бар. Атқарушы билік органдары
өздерінің мемлекеттік-биліктік өкілеттіктерін тек қана мемлекеттік-
басқарушылық қызметтің мақсаты үшін пайдаланады.
Бұл органдар шаруашылық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік-саяси құрылыска
басшылык жасау процесінде заңдардың және заңға тәуелді нормативтік кұқықтық
актілердің (оның ішінде осы органдардың өздерінің актілерін де) орындауды
қамтамасыз ету үшін құрылады. Сондықтан, олардың биліктік өкілеттіктері
атқарушы — өкім етушілік немесе мемлекеттік-басқарушылық қызметті жүзеге
асыратын қоғамдық өмірдің аясымен шектеледі. Бұл мемлекеттік басқару аясы.
Нақ осында шаруашылық кәсіпорындар мен әлеуметтік-мәдениет мекемелерінің
жұмыстарын тікелей ұйымдастыру, меншіктің әр түрлі нысандары объектілерінің
арасындағы байланыстарды ұйымдастыру, жеке және заңды тұлғалардьщ құқықтары
мен заңды мүдделерін жүзеге асыру мен қорғауды қамтамасыз ету іске
асырылады.
Заң шығарушы орган аталған аяда заңмен реттеу арқылы жалпы басшылықты
жүзеге асырады. Сот билігі органдары Бұл аяда басшылық жасау қызметімен
жалпы айналыспайды.
Сонымен, атқарушы билік органдарының функционалдық міндеті — атқарушылық —
олардың мемлекеттік-биліктік сипаты бар өкілеттіктерді пайдалануының шегін
айқындайды.
4. Атқарушы билік органдары өздерінің қызметін заңға тәуелді негізде
аткдрады. Мұның мәні мынада, заң-мемлекеттік басқарушылық қызметтің негізгі
базасы, оның субъектілері осы аталған мемлекеттік органдар. Олардың
ерекшеліктерінің катарына сондай-ақ мынаны да жатқызған жөн, өзінің
қызметін заңның негізінде және оны орындау үшін жүзеге асыра отырып, олар
тек заңның нақты талаптарын тікелей орындауды ғана ұйымдастырып қоймайды,
сонымен бірге мемлекеттік басқару аясында заңға тәуелді мінез-қүлық
ережелерін дербес белгілейді.
5. Республикалық та, сондай-ак, аймақтық та деңгейлерде болатын атқарушы
билік органдары мемлекеттік әкімшіліктің бірыңғай жүйесін құрады. Бұл
жүйенің шегінде оның әрбір буынының, яғни атқарушы биліктің нақты органының
қажетті жеделдік дербестігі болады. Ол өзінің көрінісін, сол сияқты осы
органға тиісті өкілеттіктердің көлемі және тапсырылған іс үшін оның
жауапкершілігінің шарасы, оның құзіретінен табады (міндеттері, функциялары,
өкілеттіктері, жауапкершілігі). Бұл органдардың құзыретінің негіздері ҚР-
ның Конституциясында, зандарда және басқа заңнамалык актілерде бекітілген.
Бақылау сұрақтары.
1. Мемлекеттік мекеме ұғымы.
2. Мемелекеттік кәсіпорын ұғымы.
3. Билік органдарының функционалдық міндеті.
4. Билік органдарының мемлекеттік әкімшілік бірыңғай жүйесі.
ІІІ-апта(4 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
ұйымдасу және қызмет етуінің құқықтық негізі.
2. Үкіметтің құрылу тәртібі.
3. Үкіметтін таратылыуы.
4. Қазақстан Республикасы Үкіметтің өкілеттіліктерін тоқтатуы.
Бақылау түрі: Тест тапсырмасы.
1. Президент өз қызметiн жүзеге асыру үшiн берiлетiн кепiлдiктiң түрлерi:
а) құқықтық, әлеуметтiк, ұйымдастырушылық.
б) құқықтық, саяси.
в) ұйымдастырушылық, әлеуметтiк, саяси.
г) құқықтық, әлеуметтiк және саяси.
д) барлығы.
2. Әкімшілік құқықтық субъектiлерiнiң түрлерi:
а) жеке және коллективтiк.
б) жеке және ұйымдық.
в) ұйымдық және коллективтiк.
г) мемлекеттiк және жекеменшiк.
д) барлығы.
3. Жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiн жүзеге асыратын басшылар:
а) әкiмдер.
б) әкiмдер мен әкiмшiлiктегi президент уәкiлi.
в) жергiлiктi атқарушы органдағы президент уәкiлi.
г) әкiмдер мен көмекшiлерi.
д) әкiмдер мен орынбасарлары.
4. Басқару әдістерін көрсетiңiз:
а) барлығы.
б) әкiмшiлiк құқық.
в) нақты мәселелердi шешу.
г) басқарушының еркiндiгiне әсер ету.
д) басқару саласы бойынша пайда болған нақты мәселелердi шешу.
5. Нақты мәселелердi шешу түрлерi:
а) жеке, коллегиялы түрде және бiрлесiп.
б) бiрлесiп.
в) референдум арқылы.
г) дауыс беру арқылы.
д) барлығы жатады.
6. Шешiмдердiң түрлерiн көрсетiңiз:
а) қаулы, бұйрық, инструкзия.
б) қаулы, нормативтiк акт.
в) бұйрық, заң.
г) нормативтiк акт, инструкзия.
д) нормативтiк акт, регламент.
7. Атқарушы органдардың басты мақсаты:
а) заңдардың орындалуын қамтамасыз ету.
б) заңдылықтармен қамтамасыз ету.
в) президентке тиянақты есеп беру.
г) ешқайсысы жатпайды.
д) барлығы жатады.
8. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдарды бекiтетiн:
а) президент және премьер-министр.
б) президент және әкiмдер.
в) әкiмдер және жетекшiлер.
г) әкiмдер мен төрағалар.
д) барлығы дұрыс.
9. Жекешелендiрудiң басталған жылын көрсетiңiз:
а) 27 ақпан 1996 жыл.
б) 20 ақпан 1997 жыл.
в) 1 қаңтар 1996 жыл.
г) 1 қаңтар 1995 жыл.
д) 20 желтоқсан 1997 жыл.
10. Атқару билiгiнiң жоғарғы органдарын көрсетiңiз:
а) Қазақстан Республикасының Президентi және Үкiметi.
б) үкiмет және әкiмдер.
в) парламент, мәжiлiс төрағасы.
г) премьер-министр.
д) президент және премьер-министр.
11. Ел iшiндегi және сыртқы қарым-қатынасты реттейтiн лауазымды тұлға:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) мәжiлiс төрағасы.
в) премьер-министр.
г) министр.
д) төраға.
12. Орталық басқару органдарын көрсетiңiз:
а) министрлiктер, мемлекеттiк комитеттер.
б) министрлiктер.
в) әкiмшiлiктер.
г) президент.
д) мемлекеттiк комитеттер әкiмшiлiктер.
13. Қазақстан Республикасының Парламентiнiң негізгі қызметi:
а) заң шығару.
б) заңның орындалуын қадағалау.
в) бақылау.
г) қадағалау.
д) барлығы жатады.
13. Заң шығарушы орган:
а) парламент.
б) президент.
в) премьер-министр.
г) сенат.
д) мәжiлiс.
14. Қазақстан Республикасының жоғарғы органдарын көрсетiңiз:
а) президент, парламент, үкiмет.
б) президент, үкiмет.
в) Қазақстан Республикасының жоғарғы соты.
г) прокуратура.
д) барлығы дұрыс.
15. Президенттiкке кандитаттыққа қойылатын талаптар:
а) барлығы тиiстi.
б) Қазақстан Республикасының азаматы.
в) жасы 35-65.
г) сотталмаған.
д) Қазақстан Республикасында тұрақты тұрғыны.
16. Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлетiк мерзiмi:
а) 5 жыл.
б) 7 жыл.
в) 6 жыл.
г) 3 жыл.
д) 5-7 жыл аралығында.
17. Парламенттiң кезектi және кезектен тыс отырыстарын бекiтетiн орган:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) мәжiлiс төрағасы.
в) конститузиялық кеңес төрағасы.
г) премьер-министр.
д) барлығы бiрге.
18. Үкiмет пен Парламенттiң өкiлеттiктерiн тоқтататын орган:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) конститузиялық кеңес.
в) премьер-министр.
г) мәжiлiс төрағасы.
д) барлығы бiрiгiп.
19. Ұлттық қауiпсiздiк комитетiн тарататын және қайта құрайтын орган:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) премьер-министр.
в) әдiлет министрi.
г) комитет төрағасы.
д) конститузиялық кеңес.
20. Президенттi қызметтен босататын орган:
а) жоғарғы сот және конститузиялық кеңестiң қорытындысы бойынша Парламент.
б) жоғарғы сот.
в) конститузиялық кеңес.
г) парламент.
д) премьер-министр.
21. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының тағайындалу тәртiбi:
а) сенат келiсiмiмен президент тағайындайды.
б) мәжiлiс келiсiмiмен премьер-министр тағайындайды.
в) премьер-министр тағайындайды.
г) президент өзi тағайындайды.
д) барлығы дұрыс емес.
22. Әр саладағы қызметпен айналасу жөнiндегi лицензия беретiн орган:
а) орталық атқарушы органдар.
б) жергiлiктi атқарушы органдар.
в) iшкi iстер органы.
г) нотариустар.
д) салық комитетi.
23. Облыс әкiмдерiнiң тағайындалу тәртiптерi:
а) премьер-министрдiң ұсынуымен президент қызметке тағайындайды.
б) президент өзi тағайындайды.
в) парламент.
г) премьер-министр.
д) сенат және мәжiлiс төрағасы.
24. Президент нұсқауларының, Үкiмет қаулыларының күшiне ену тәртiбi:
а) ақпаратқа берiлген күннен бастап 10 күннен кейiн.
б) ақпаратқа берiлген күннен бастап.
в) президент қол қойған мезгiлден бастап.
г) барлығы дұрыс.
25. Салааралық басқаруды жүзеге асырушы орталық атқарушы органдар -бұл ..
а) салааралық функцияларды орындауға маманданған және салалық қызмет
профилiне ие емес органдар.
б) нормативтiк қарым-қатынасты құрудағы заң шығарушы негізгі басқарма.
в) құқықтық нормаларды қамсыздандыру механизмiн жасаушы орган.
г) әкiмшiлiк құқық пен басқаруды күшейтуге маманданған орган.
д) дұрыс жауап жоқ.
26. Басқарма жетекшiлерi тиiмдi басқаруды жүзеге асырады. Егер келесi
факторға сүйенсе:
а) ұйымдық басқаруға маманданған болса.
б) шешiм қабылдау тәртiбiн бiлсе.
в) салық саясатын, аудиттi бiлсе.
г) ұйымның иiлмелi құрылымын бiлсе.
д) барлық жауап дұрыс.
27. Жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды дамытудың негізгі переспективалы
варианттары:
а) қалалық және ауылдық өзiн-өзi басқаруды дамыту.
б) монополияны дамыту.
в) транспорт және коммуниказияны, әсiресе инфроқұрылымды дамыту.
г) ассосацияларды дамыту.
д) дұрыс жауап жоқ.
28. Қандай жағдайда жергiлiктi өзiн-өзi басқару пайда болуы мүмкiн?
а) жергiлiктi жерлерде халық билiгi институтын танып, оған мемлекеттiк
iстердiң бiр бөлiгiн берген кезде.
б) жергiлiктi жерлерде халық билiгi институтын танымай-ақ мемлекеттiк
iстердiң бiр бөлiгiн берген кезде.
в) мемлекеттiк iстердiң бiр бөлiгiн бермей-ақ, жергiлiктi жерлерде халық
билiгi институтын таныған кезде.
г) дұрыс жауап жоқ.
д) барлық жауап дұрыс.
29. Өзiн-өзi басқару құқығы келесi варианттарды жүзеге асыруы мүмкiн:
а) барлық жауап дұрыс.
б) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын сайлау.
в) халық инизиативасының құқықтық шығармашылығын алға қою.
г) жергiлiктi өзiн-өзi жарлығын бекiту.
д) басқа өзiн-өзi басқару органдарының ассозиазиясына кiру.
ІІІ –апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Үкіметтін құзіреті.
2. Үкіметтің өкілеттіліктерін жүзеге асыруының заңды нысандары
Үкіметтің Қазақстан Республикасы Президентінін алдында жауаптылығы. 3.
Парламентке және оның палаталарына қатысты Үкіметтің есеп
беруі. Үкіметтің мемлекеттік органдармен қатынасы.
Мемлекеттік сектордың Кәсіпорындары мен мекемелерінің әкімшілігі,
олардың ісін басқаратын органдары дәл осылай деп аталады, шындығында
атқарушы билік органдары сияқты қызмет атқарады, бірақ едәуір шағын
көлемде. Мәселен, жоғарыда баяндалған мағлұматтан мынадай түйін шығады,
атқарушы билік органдары өкілдерінің өкілеттіктерін әрқашанда өзінен
тысқары, яғни кандай да (бір жағдайда басқару объектісінің рөлінде
болатындарға қатысты жүзеге асырады. Әкімшіліктің Бұл сияқты өкілеттіктері
нақты кәсіпорынның, мекеменің шегімен шектеледі. Сондықтан олардың (олардың
өкілеттіктерінің) тек кәсіпорынның, мекеменің ішінде ғана күші болады.
Олардың заңдық биліктілігі тек осы косіпорынның, мекеменің қызметкерлеріне
ғана таратылады.
Демек, мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің әкімшілігін атқарушы
органдар жүйесінің ерекше буыны ретінде бағалауға болады, өйткені нақты
конституциялык мәні бойынша оларды, әрине, атқарушы билік органдарының
қатарына жатқызуға болмайды.
Сонымен, аткарушы билік органы деп билікті бөлу принципіне сәйкес
мсмлекеттің тапсыруымен қоғамның шаруашылық, әлеуметтік-мәдени және
әкімшілік - саяси өмірінің әр түрлі салаларында аткарушы-окім етуші
қызметті нақты жүзеге асыратын мемлекеттік — биліктік механизмнің
(мемлекеттік аппараттың) буыны түсініледі.
2. Атқарушы билік органдарын ұйымдастыру мен қызметінің кағидаттары
Қағидаттар — Бұл атқарушы билік органдарын ұйымдастыру мен кызметінің
аса маңызды саяси — құкықтық және ұйымдастыру — құқықтық негіздері. Олардың
нсгізгілері заңдарда бекітіледі.
1. Заңдылық атқарушы билік органдары кызметінің қағидаты ретінде осы
органдар жүзеге асыратын мемлекеттік — басқарушылық қызметінің заңға
тәуелділігінен тікелей туындайды. Оның тікелей көрінісі Конституцияның,
заңдардың, Президенттің Жарлықтарының атқарушы билік органдары шығаратын
кез-келген құқықтық актілерінен жоғары тұратындығы; мемлекеттік —
басқарушылык кызметтің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
1. Әкімшілік-құқықтық нормалар, олардың түсінігі, кұрылымы.
2. Әкімшілік-құқықтық нормалар құрылымының ерекшеліктері.
3. Әкімшілік-құқықтық нормалардың түрлері.
1. Әкімшілік құқықтың пәні
Бұған дейін айтылғандай, ҚР-ның құқық жүйесінің ерекше саласы бар,
оның негізгі мақсат-міндеті айырықша сипаты бар қоғамдық қатынастарды
реттеу болып табылады. Бұл қатынастардың ерекшелігі сол, олар атқарушы
билікті нақты жүзеге асыру аясында пайда болуы (тиісінше өзгертілуі және
тоқтатылуы) мүмкін. Ал оларға реттеушілік ықпал жасау өзінің жиынтығы
бойынша әкімшілік құқықты қүрайтын құқықтық нормаларға жүктелген.
Солай болғандықтан, аталған аядағы өр түрлі коғамдық катынастар ең
жалпы түрде Қазақстан құқығының осы саласының пәнін күрайды деп айтуға
болады. Әкімшілік құқықтың пәні туралы сұраққа неғұрлым нақты түрдегі
жауапты оның жинақталған анықта-масынан табуға болады.
Әкімшілік кұқық-кұқықтық нормалардың жиынтығы, солардың көмегімен мемлекет
атқарушы билікті нақты жүзеге асыруға байланысты және сол туралы пайда
болатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
Бұл анықтама кейбір түсініктемелер беруді керек етеді, олар бірінші
кезекте және әсіресе әкімшілік-құқықтық реттеу пәніне жататын қоғамдық
катынастардың мән-мағынасын анықтаумен бай-ланысты.
Бұл ең маңызды жәйт, өйткені тек пән бойынша, яғни реттелінетін
қоғамдық қатынастардың сипаты бойынша құқықтық салалар ажыратылады.
Олай болатын болса, әкімшілік Құқықпен реттелінетін қоғамдық қатынастарға
нелер тән?
Ең алдымен мынаны айту керек, олар мемлекеттік баскару аясында пайда
болады, өзгертіледі және тоқтатылады. Бүған қарағанда бәрі түсінікті сияқты
көрінеді, өйткені Бұл аяның шекарасы ҚР-ның барлық деңгейіңдегі атқарушы
билік жүйесінің (механизмінің) ұйымдастырылуымен және жұмыс істеуімен,
мемлекеттік — басқарушылық қызметті жүзеге асыру процесімен
айқындалатындығы белгілі.
Әкімшілік құкық ҚР-сы құқығы саласы бірақ та әзірге мына бір жағдайды
ғана сенімді түрде айтуға болады: біз ынта қойып отырған қоғамдык,
қатынастардың мемлекеттік - басқарушылық қызметпен байланыстылығы оларды
жинақтап басқарушылық қатынастар ретінде сипаттауға болатындай мүмкіндік
береді. Бұл шындығында да солай. Бірақ олардың мәнін толық түсіну үшін бұл
жеткіліксіз.
Мәселе мынада, бұған бұрын да көңіл аударылған болатын, басқарушылық сипаты
бар қатынастар мемлекеттік — басқарушылық қызметтен тысқары пайда болуы
мүмкін. Айталық, өз ісін ұйымдастыру (өзін-өзі ұйымдастыру) мақсаты бар
ішкі партиялык, немесе ішкі кәсіподақтық қатынастардың шүбәсіз басқарушылық
сипаты бар. Мысалы, өздерінің жарғылық нормаларының негізінде тиісті
басқару органдарын құру, ішкі ұйымдастырушылық ережелерді белгілеу, т.с.с.
Бізге керегі мына сияқты басқарушылык сипаты бар қоғамдық қатынастар,
олардың мемлекеттік — басқарушылық қызметпен тікелей байланыстылығы себепті
оларда мемлекеттік (жариялы) мүдде, мемлекеттік басқарушылық ерік тікелей
көрініс табады. Соған сәйкес әкімшілік құқықтың пәнін анықтаған кезде
атқарушы билік жүйесінің қызметімен тікелей байланысты болатын қатынастар
басты назарда болуға тиіс. Ал мұндай қызмет атқарушы билікті жүзеге асыру
жөнінде барлық қажетті мүмкіндіктері мен өкілеттіктері бар арнайы
субъектінің болуын болжайды. Сондықтан, мемлекетгік басқа-ру аясының шегі
ең алдымен арнайы субъектілердің тиісті басқарушылық қатынастардың
қатысушыларының бар болуымен айқындалады.
Басқадай жағдай мемлекеттік басқару аясы деп қоғамдық маңызы бар кез-
келген қызмет түрін, яғни тіпті заң шығару мен сот биліктерін жүзеге
асыруды да түсінуге сөзсіз келтіреді. Әрине, қаралып отырған проблеманы
Бұлай шешуге болмайды. Бұған дейін ұсынылған әкімшілік құқықтың
анықтамасында, онымен реттелетін басқарушылық қатынастар атқарушы билікті
жүзеге асыруға байланысты және сол туралы пайда болады дедік. Бұл да
кездейсоқ айтылған емес.
Әкімшілік құқықпен реттелетін басқарушылық қатынастардың атқарушы билікті
жүзеге асыруға байланысты пайда болатыны нені білдіреді?
Бұл жерде тек қана мынадай қатынастар (және бұл өте маңызды) еске
алынып отыр, оларда қандай да болмасын аткарушы орган, яғни атқарушы
биліктің тиісті субъектісі міндетті түрде қатысады. Олардың қатысуынсыз
болатын қоғамдық қатынастар әкімшілік — құқықтық реттеудің шеңберінен
тысқары болады. Бұлар, мысалы, азаматтардың арасындағы, қоғамдық
бірлестіктердің және олардың ішіндегілердің арасындағы, өндірістік
кәсіпорындар, шаруашылық шарттарға негізделген коммерциялық құрылымдар
арасындағы, т.с.с. катынастар.
Неге бұл қатынастар әкімшілік құқықтың реттеуіне жатпайды? Олай
болатын себебі, аталған қатынастарда мемлекеттің еркі мен мүддесін заңды
түрде білдіретін, мемлекеттік билікті (жариялы мүддені) атқарушы — өкім
етуші түрінде нақты іске асыратын қабілетті қатысушы жоқ. Нақ соның қызметі
мемлекеттік биліктің атқарушы тармағының жүйесі мен механизмін тікелей
білдіруші болып табылады, олар және де әкімшілік құқықтың тиісті
нормаларымен бекітіледі.
Бақылау сұрақтары:
1. Әкімшілік құқықтың пәні.
2. Басқарушылық қатынастар.
3. Әкімшілік құқықтың функциялары.
4. Әкімшілік құқықтың субьектілері.
І-апта (4 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Жоспар:
1. Әкімшілік-құқықтық нормаларды жүзеге асыру.
2. Әкімшілік құқықтың нормаларды қолданудың түсінігі.
3. Әкімшілік құқықтың қайнар көздері.Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Бақылау түрі: Бақылау, тест тапсырмалары.
Бақылау сұрақтары:
1.Әкімшілік-құқықтық нормаларды жүзеге асыру.
2.Әкімшілік құқықтың нормаларды қолданудың түсінігі.
3.Әкімшілік құқықтың қайнар көздері.
4.Әкімшілік құқықтың пәні.
5.Басқарушылық қатынастар.
6. Әкімшілік құқықтың функциялары.
7. Әкімшілік құқықтың субьектілері.
8. Әкімшілік құқықтың жүйесі.
9. Әкімшілік құқықтың Қ.Р-сы құқығы жүйесіндегі орны
10. Әкімшілік құқық әдісінің ұғымы және түрлері
11. Әкімшілік құқық әдісінің ерекшеліктері
Тест сұрақтары:
1. әкімшілік құқықтық бөлімдері:
а) жалпы және ерекше.
б) жалпы және арнайы.
в) жалпы және негізгі.
г) жалпы және арнаулы.
д) жалпы және жеке.
2. Әкімшілік құқықтың көздерінің формалары:
а) 6-формадан тұрады.
б) 5-формадан тұрады.
в) 2-формадан тұрады.
г) 7-формадан тұрады.
д) 3-формадан тұрады.
3. Әкімшілік құқықтың әдістері:
а) рұқсат етуші, міндеттеуші тыйым салушы.
б) рұқсат етуші.
в) міндеттеуші.
г) шектеуші.
д) барлығы.
4. Әкімшілік құқықтың көздерінің формаларын көрсетiңiз:
а) нормативтiк акт, сот прецидентi, құқықтық әдеп-ғұрып, келiсiм шарт,
ғылыми құқықтық доктрина.
б) президент қаулылары.
в) Қазақстан Республикасының конституциясы.
г) парламент қабылдаған заңдар.
д) әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі кодексі.
5. Әкімшілік келiсiм шарттарды көрсетiңiз:
а) барлығы.
б) мемлекетаралық.
в) үкiметаралық.
г) ведомствоаралық.
д) аймақаралық.
6. Әкімшілік құқтықтық нормалардың түрлерi:
а) материалдық, процессуалдық.
б) міндеттеуші, процессуалдық.
в) міндеттеуші, материалдық.
г) шектеуші, міндеттеуші.
д) барлығы.
7. Әкімшілік құқтықтың бағыттық белгiсiнiң нормалары:
а) реттеушi, қорғаушы.
б) iрiктеушi, реттеушi.
в) қорғаушы, iрiктеушi.
г) міндеттеуші, реттеушi.
д) барлығы.
8. Әкімшілік құқтықтың заңды күшiнен туындайтын нормалары:
а) заң шығарушы және заңдылық.
б) жалпы және арнайы.
в) жалпы және ерекше.
г) міндеттеуші және реттеушi.
д) барлығы.
9. Iс жүзiндегi нормалардың түрлерi:
а) жалпы және арнайы.
б) жалпы және ерекше.
в) міндеттеуші және жүктеушi.
г) орындаушы және атқарушы.
д) барлығы.
10. Әкімшілік құқтықтық қатынастардың жүзеге асырылуын шектеуші нормалары:
а) жалпымiндеттiлiк және iшкi жүйелiк.
б) iшкi жүйелiк және сыртқы жүйелiк.
в) жалпымiндеттiлiк және сыртқы жүйелiк.
г) барлығы.
д) жалпымiндеттiлiк және iшкi жүйелiк.
11. Заңды фактiлер дегенiмiз:
а) iс-әрекет және құбылыс.
б) жаратылыс және құбылыс.
в) табиғат және құбылыс.
г) iс-әрекет және табиғат.
д) барлығы.
12. Әкімшілік құқықтың сатылық әдістері:
а) субординазия, координазия.
б) субординазиялық, коллегиялық.
в) координазиялық және бiрiктiрушi.
г) бiрiктiрушi, iрiктеушi.
д) барлығы жатады.
13. Әкімшілік-құқытық қатынастың қатысушылары арасындағы байланыстар сипаты
бойынша бөлiну түрлерi:
а) тiгiнен және көлбеу.
б) жалпы және ерекше.
в) жалпы, арнайы.
г) барлығы тиiстi.
д) жалпы, ерекше және көлбеу.
14.Императивтiк әдiстiң неше түрi бар
а) рұқсат беру әдiсi, тиым салу әдiсi, нозотивтiк мiндеттеу әдiсi
б) субординация, кординация
в) рұқсат беру әдiсi, тиым салу әдiсi,
г) сендiру иландыру, марапаттау
д) мәжбүрлеу және марапаттау
15. Әкімшілік құқықтың басты қайнар әдістері
а) нормативтiк акт, әкiмшiлiк шарт
б) нормативтiк акт,
в) әкiмшiлiк шарт
г) халықаралық актiлер
д) КСРО заңдары
16. Әкімшілік құқық нормалары қолдану мақсатына сәйкес бөлiнедi
а) реттейтiн‚ қорғайтын
б) заңдық‚ заң астылық
в) жалпы‚ арнайы
г) реттейтiн‚ құқық бұзатын
д) дұрыс жауабы жоқ
17. Әкімшілік құқық нормалары әрекет ету мерзiмiне сәйкес бөлiнедi
а) тұрақты‚ мерзiмдi
б) жалпы‚ арнайы
в) заңдық‚ заң астылық
г) реттейтiн‚ қорғайтын
д) дұрыс жауабы жоқ
18. Әкімшілік құқық субъектiлерiн үлкен екi топқа бөлуге болады
а) жеке‚ ұжымдық
б) ҚР азаматы‚ шетел азаматы
в) ҚР заңды тұлғалары‚ шетел заңды тұлғалары
г) ҚР президентi
д) дұрыс жауабы жоқ
19. Әкімшілік құқықтық қатынас дегенiмiз не?
а) атқарушылық билiк саласында қалыптасқан әкiмшiлiк нормалармен реттейтiн
қоғамдық қатынас
б) тараптардың құқықтары мен мiндеттерiн реттейтiн қоғамдық қатынас
в) субьектiлердiң әрқашан атқару билiк саласындағы қатынасы
г) әкiмшiлiк билiктiң мақсаттарын жүзеге асыратын қатынас
д) әкiмшiлiк қызметтiң негізгі нысаны болып табылатын қатынас
20. Әкімшілік құқықтық қатынас құрылымы қандай элементтерден тұрады
а) субьект‚ обьект‚ қатынас мазмұны
б) субьект‚ қатынас мазмұны
в) обьект нысан‚ қатынас мазмуны
г) қатынас‚ субьект‚ обьект
д) нысан‚ қатынас‚ мазмұн
21. Субьектiлердiң мiнез-құлқына әсер ету әдiсiне қарай құқық нормалары
а) тыйым салатын‚
б) қорғайтын
в) реттейтiн
г) жалпыға мiндеттi
д) мерзiмдi
22. Әрекет ету мерзiмiне сәйкес әкәмшiлiк құқық нормалары
а) тұрақты‚ мерзiмдi
б) мiндеттейтiн‚ мерзiмдi
в) тиым салатын, марапаттайтын
г) қорғайтын‚ тұрақты
д) рұқсат беретiн‚ тиым салатын
23. Әкімшілік құқық норма дегенiмiз не
а) мемлекеттiк билiк оргондары бекiткен атқару қызмет саласындағы
қатынастарды реттейтiн құқық саласы
б) атқарушылық билiк саласында қалыптасқан әкiмшiлiк нормаларымен
реттелетiн қоғамдық қатынас
в) мемлекет мойындаған әкәмшiлiк құқықтың әдістеріндебекiтiлген нормалар
г) әкiмшiлiк билiк мiндеттерiн және мақсаттарын жүзеге асырастын норма
д) субьектiлердiң әрқашан атқару билiк саласын реттейтiн нормалар
24. әкiмшiлiк норма түсiнiгi неше мағынада қолданылыды
а) 2
б) 1
в) 3
г) 4
д) 5
25. Әрекет ету шегiне сәйкес қалай бөлiнедi
а) жалпыға мiндеттi‚ апарат iшiнде
б) жалпыға мiндеттi‚ мерзiмдi
в) мiндеттi‚ рұқсат етiлген
г) марапаттайтын‚ мiндеттейтiн
д) апарат iшiнде‚ тұрақты
26. Мекен-жайына сәйкес 3-ке бөлiнедi
а) мемлекеттiк органдар және олардың қызметкерлерi
б) мемлекет және олардың азаматтары
в) мемлекеттiк тұлғалар
г) субъектiлердiң мiнез-құлқына қарай
д) тұрақты мен мерзiмдi
27. Заңды нормалар және заң астылық нормалар деп бөлiну неге сәйкес келедi
а) заңдық күшiне сәйкес
б) процессуалды нормаға сәйкес
в) әркет ету мерзiмiне сәйкес
г) мекен-жайына сәйкес
д) әсер ету шегiне сәйкес
28. Субъектiлердiң мiнез-құлқына әсер ету әдiсiне сәйкес және мазмунына
байланысты деп бөлу неге сәйкес келедi
а) әкiмшiлiк нормалардың белгiсiне байланысты
б) әкiмшiлiiк құқықтың субъектiлерiне байланысты
в) әкiмшiлiiк құқықтың мазмұнына байланысты
г) әкiмшiлiiк құқықтың субъектiлердiң құқықтық статусына байланысты
д) әкiмшiлiiк құқықтың нысанына байланысты
29. Әкімшілік құқықтың басты қайнар әдістері неше түрге бөлiнедi
а) 4
б) 4
в) 3
г) 6
д) 5
30. Әкімшілік құқық жатады:
а)құқықтың жариялы саласына
б) құқытың жеке саласына
с) жеке және жариялы құқықты қамтитын кешенді салаға
д) халықаралық құқық саласына
е) мемлекеттік құқық саласына
31. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығының пәні:
а) мемлекеттік басқару саласындағы барлық қатынастар
б) тек құқық қорғау органдары арасындағы қатынастар
с) жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы қатынастар
д) әкімшілік орган дар арасындағы қатынастар
е) мемлекеттік қызметкерлер арасындағы қатынастар
32. Мына атаулардың қайсы бірі әкімшілік құқығына бұрын тән болған:
а) муниципалды құқық
б) жария құқық
в) көпшілік құқық
г) мемлекеттік құқық
д) полиция құқығы
33. Әкімшілік құқықтың әдістері:
а) императивтік және диспозитивтік
б) тек императивтік
в) тек диспозитивтік
г) ерекше жағдайларда диспозитивтік
д) ерекше жағдайларда императивтік
34. Әкімшілік құқықтың жүйесі:
а) жалпы және ерекше бөлім
б) жалпы және негізгі бөлім
в) жалпы және арнайы бөлім
г) жалпы және мамандандырылған бөлім
д) ерекше және арнайы бөлім
35. Әкімшілік құқық төменде аталған саласырдың қайсы біріне неғұрлым жақын:
а) конституциялық құқыққа
б) азаматтық құқыққа
в) қылмыстық құқыққа
г) еңбек құқығына
д) қаржы құқығына
36. Әкімшілік құықтық нормалардың негізгі мақсаты:
а) мемлекеттік басқару жүйесіндегі түрлі компоненттерді реттеу
б) адам мен азаматтардық конституциялық құқықтары мен бостандықтарын
бекіту
в) сот орагдарында жалпы іс жүргізу тәртібін бекіту
г) мемлекеттік органдардың конституциялық құқықтық мәртебесін айқындау
д) қоғамдық ұйымдардың конституциялық мәртебесін айқындау
37. Әкімшіліктік қатынастарға:
а) ҚР Үкіметі мен облыстық әкімшілік арасындағы қатынастар жатады
б) ҚР Сыртқы Істер Минитрлігі мен ҚР Ішкі Істер Министрлігі арасындағы
қатынастар жатады
в) ҚР Парламенті мен ҚР Үкіметі арасындағы қатынастар жатады
г) ҚР Парламенті мен ҚР жоғарғы сотынының арасындағы қатынастар жатады
д) ҚР Үкіметі мен ҚР Жоғарғы соты арасындағы қатынастар жатады
38. Әкімшілік көлбеу қатынастарға:
а) бірдей дәрежеде тұрған органдар арасындағы қатынастар жатады
б) жоғарғы тұрған орган мен төменгі тұрған орган арасындағы қатынастар
жатады
г) жоғарғы тұрған орган мен жалпы мемлекеттік органдар арасындағы
қатынастар жатады
д) жалпы мемлекеттік органдар мен құқық қорғау органдары арасындағы
қатынастар жатады
е) құқық қорғау орагдарының арасындағы өзара қатынастар жатады
39. Әкімшілік көлбеу қатынастарға:
а) ҚР Сыртқы Істер Минитрлігі мен ҚР Ішкі Істер Министрлігі арасындағы
қатынастар жатады
б) ҚР Үкіметі мен облыстық әкімшілік арасындағы қатынастар жатады
в) ҚР Парламенті мен ҚР Үкіметі арасындағы қатынастар жатады
д) ҚР Парламенті мен ҚР жоғарғы сотынының арасындағы қатынастар жатады
е) ҚР Үкіметі мен ҚР Жоғарғы соты арасындағы қатынастар жатады
40. Әкімшілік құқықтың қайнар көздеріне:
а) мемлекеттік органдардың барлық актілері
б)қоғамдық бірлестіктердің барлық актілері
в) діни бірлестіктердің барлық актілері
г) сот органдарының актілері
д) әкімшілік акітері жатады
І –апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Әкімшілік құқықтың пәні мен әдістері.
Жоспар:
1.Әкімшілік құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және жүйесі.
2. Әкімшілік құқықтың нормаларын жүйелендіру, жүйелендірудің мәселелері.
Әкімшілік-құқықтық реттеудің тағы бір айырықша ерекшелігі бар. Оның
мәні мынадай: әкімшілікқұқықтың өзінің заңдық құралдары бар, солардың
көмегімен құқықтың басқа салаларымен реттелетін қоғамдық қатынастарды
қорғау жүзеге асырылады. Бұл жерде әкімшілік жауапкершілік туралы айтылып
отыр.
Әкімшілік-құқықтық реттеудің айрықша ерекшеліктерін білдіретін барлық
баяндалған жәйттар әкімшілік Құқық пәнін сипаттаған кезде ескерілуге тиіс.
Бірақта оның анықтамасына тікелей қатысты тағы да бірнеше көзқарастар бар.
Мемлекеттік — басқарушылык, қызмет өзінің негізгі көріністері бойынша
ұйымдастырушылық немесе ұйымдастырушы болып табылады. Бұл орайда
ұйымдастыру деп қандай да болмасын бір жүйенің (тұтастай қоғамның, оның
жекелеген элементтерінің, ұжымдардың, т.с.с.) қалыпты жұмыс істеуі үшін
кажетті жағдайларды жасау түсініледі.
Бұдан шығатын қорытынды, ұйымдастырушылық қатынастар тек мемлекеттік
басқару аясындағана болуы мүмкін емес. Мысалы, онын жекелеген көріністері
заң шығарушы және сот биліктері органдарының, прокуратура органдарының
кызметінен табылады. Олар, мысалы, Парламент аппаратының жұмысымен, сот
органдары басшыларының өз аппараттарына басшылық жасау жөніндегі және
прокурорлардың прокурорлық жүйенің төменгі түрған буындарының
қызметкерлерін тағайындау туралы, олардың жұмысына бақылау жасау туралы
қызметімен байланысты, т.с.с. Бұл сияқты қызмет өзінің мәні бойынша заң
шығару немесе сот билігінің, прокурорлық қадағалаудың керінісі болып
табылмайды. Олар осы мемлекеттік органдарға жүктелген конституциялық
функцияларды орындауды ұйымдастыру жағынан қамтамасыз ету мақсатына қызмет
етеді. Әрине, ол атқарушы биліктің де көрінісі болып табылмайды. Бірақ,
ішкі ұйымдастырушылық болғандықтан, ол әкімшілік құқықтың нормаларымен
белгіленген тәртіптердің негізінде жүзеге асырылады. Алайда жоғарыда
көрсетілген органдардың басшылары атқарушы органдарға сипатты болатын
зандық биліктік өкілеттіктерді жиі пайдаланады (мысалы, тәртіптік жазалар
қолданған кезде). Мұндай жағдайларда олардың бұл сияқты қызметін
Мемлекеттік қызмет туралы заңға сәйкес жүзеге асырылатын әкімшілік-
құқықтық регламентациялау екені белгілі. Сонымен бірге тәжірибенің
көрсетуіне қарағанда, мемлекеттік басқару аясында атқарушы билік
субъектісінің қатысуынсыз да қатынастардың пайда болуы мүмкін. Бұл сияқты
жағдайда, бірақта, оны міндетті түрде мемлекеттік биліктің атқарушы
органдарына сипатты болатын заңдық биліктік өкілеттіктер берілетін өзге
субъект ауыстыруға тиіс (өкіл етіп берілген өкілеттіктер). Сөйтіп бұл өзге
субъект мемлекет атынан өкіл болуға мүмкіндік алады. Аткарушы биліктің
органы еместерге заңдық биліктік өкілеттіктер беру оларды өкілдік ету
ретінде білдіреді.
Сонымен бірге әкімшілік құкык жергілікті өзін-өзі басқару органдары
мен жергілікті аткарушы билік органдарының арасындағы басқарушылык
қатынастарды да реттейді.
Сонымен, әкімшілік құқықтың пәні өте өр түрлі және бұл нарықтық
қатынастардың дамуының казіргі кезеңдегі жағдайында да өмірдің экономикалық
және әлеуметтік аяларындағы қоғамдық
байланыстардьщ өте көп тобын қамтитын мемлекеттік — басқарушылық қызметтің
қоғамдық - саяси маңыздылығымен толығынан алдын-ала айқындалған жаңа
құбылыстар (экономикалық реформалар, жеке меншік институтгарының
қалыптасуы, приватизация, т.с.с.) өзінен-өзі, стихиялы білінбейді. Олар тек
мемлекеттік қолдау мен қорғауды ғана емес, сонымен бірге реттеуді де кажет
етеді. Сондықтан әлеуметтік басқарудың негізгі субъектісі ретінде мемлекет
қызметінің маңызы сақталады, ол өзінің көрінісін, мысалы, әкімшілік-
құқықтық ретгеудің белгілі бір шамада кеңейуінен және модификациялануынан
табады.
Әкімшілік құқық, сонымен, өзінің касиеті бойынша айтарлықтай әртүрлі, бірақ
біртектес қатынастарды реттейді. Олардың ішінде:
а) атқарушы биліктің міндеттері, функциялары мен өкілетгіктері тікелей
жүзеге асырылатын қатынастар;
ө) заң шығарушы (өкілді) және сот биліктері субъектілері, сондай-ақ
прокуратура органдары қызметінің процесінде пайда болатын ішкі
ұйымдастырушылық сипаты бар катынастар;
б) жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне мемлекеттік-биліктік сипаты бар
өкілеттіктер берілген болса, онда олардың атқарушы органдарының қатысуымен
пайда болатын қатынастар;
в) қолданылып жүрген заңнамаларда тікелей қаралған жағдайларда қоғамдық
бірлестіктердің және өзге мемлекеттік емес қүрылымдардың қатысуымен болатын
қатынастар (мысалы, оларды мемлекеттік тіркеуді және қызметіне мемлекеттік
қадағалауды жүзеге асырған кезде). Сонымен қатар әкімшілік құқықпен
реттелетін басқарушылық қатынастарды, олардың арналымы мен реттеудің
мақсаттарына байланысты екі топқа бөлуге болатынын ескеру ке-рек. Мұндай
мағынада ішкі және сыртқы қатынастар ажыратылады. Оларды бұлай
топтастырудың қандай мәні бар?
Ішкі (ішкі ұйымдастырушылық немесе ішкі жүйелік) баскарушылык, қатынастар
тек атқарушы билік органдары қызметінің процесінде ғана емес, сонымен бірге
заң шығарушы (өкілді) және сот биліктері субъектілерінің, сондай-ак
прокуратура органдарыныц өздерінің аппараттарына басшылық жасаған кезде
пайда болады.
Сыртқы қатынастар атқарушы билік органдары жағынан баскарылатын сыртқы
объектілердің (азаматтардың, мемлекеттік және мемлекеттік емес
кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың) мінез-құлқына тікелей
басқарушылық ықпал етуге байланысты пайда болады.
Сыртқы қатынастар, солардың шеңберінде атқарушы билік органдарының
міндеттері, функциялары мен өкілетгіктері тікелей жүзеге асырылады, өйткені
атқарушы билік органдары тарапынан басқарылатын сырткы объектілердің еркі
мен мінез-құлқына басқарушылық ықпал жасалынады. Сыртқы қатынастар болып
мыналар саналады:
а) атқарушы биліктің әртүрлі органдарының (біріне бірі бағыныштылардың
және біріне бірі бағынышты еместердін) арасындағы;
ө) атқарушы билік органдары мен азаматтардың арасындағы;
б) атқарушы билік органдары мен олардың ұйымдастыру жағынан бағынысындағы
кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың арасындағы;
в) атқарушы билік органдары мен сот билігі органдарының арасындағы;
г) атқарушы билік органдары мен қолданылып жүрген заңнамаларда қаралган
жағдайларда мемлекеттік емес ұйымдардың арасындағы.
Басқарушылық қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтық реттеудің нәтижесі
оларды әкімшілік-құқықтық сипаты барқатынастыларға айналдыру болып
табылады.
Басқарушылық қатынастарда белгілі бір объект болады. Бұл жерде олардың не
жөнінде пайда болатыны көзделіп отыр, Бұдан бұрын баяндалған жағдайлардан
мынадай қорытынды шығады: әкімшілік-кұқықтық нормалар нақты коғамдық
қатынастар тараптарының озара байланысты міндеттері мен Құқықтарын қарайды,
олар сол тарап-тардың іс-әрекеттерінде жүзеге асырылуы мүмкін болады. Бұл
міндеттер мен құқықтар мемлекеттік басқару аясындағы тараптардың кажетті
мінез-кұлықгарымен, яғни олардың белгілі бір іс-әрекеттер жасауымен өте
тығыз байланысты. Демек, басқарушылық катынастардың өздері де осы іс-
әрекеттер арқылы іске асырылады.
Осыған сәйкес баскарушылық катынастардың, сондықтан да, және әкімшілік-
құқықтық реттеудің объектісі қоғамдық қатынастардың осы түрінің
қатысушыларының мінез-құлқы болып табылады. Бұл түсінікті де, өйткені
мемлекеттік басқару аясында адамдар мен олардың тиісті ұжымдық кұрылымдары
жұмыс істейді (мысалы, аткарушы органдар, кәсіпорындар мен мекемелер,
қоғамдык бірлестіктер). (осы себепті мемлекеттік — басқарушылық қызметтің
объектісі адам болып табылады деп айтылатын кездегі жағдайларда, мұндай
формуланы (жеке қорытындыны) сөзбе-сөз үғынуға болмайды. Адамның өзі емес,
оның мінез-құлқы, яғни қандай да бір іс-әрекеттері реттеуге жатады.
Бақылау сұрақтары:
1. Әкімшілік құқықтың жүйесі.
2. Әкімшілік құқықтың Қ.Р-сы құқығы жүйесіндегі орны
3. Әкімшілік құқық әдісінің ұғымы және түрлері
4. Әкімшілік құқық әдісінің ерекшеліктері
ІІ-апта (4 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі азаматтардың құқықтары мен міндеттері.
2. Азаматтардың конституциялық құқықтары мен міндеттері.
Бақылау түрі: Реферат, тест тапсырмалары
Реферат тақырыптары:
1.Азаматтардың құқықтарының әкімшілік-құқықтық мәртебелерінің кепілдіктері
мен олардың түрлері.
2.Азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін қамтамасыз ету,
қорғаудағы атқарушы органдардың рөлі мен маңызы.
3. Қ.Р-сы азаматының әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
4. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтары мен
міндеттері.
5. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтарының
кепілдіктері.
6. Азаматтардың өтініштері.
7. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың әкімшілік-құқықтық
мәртебесінің ерекшеліктері.
Тест сұрақтары:
1. Әрекет қабiлеттiлiктiң басталу мерзiмi:
а) 18-жастан.
б) 16-жастан.
в) 14-жастан.
г) 15-жастан.
д) 17-жастан.
2. Аралық әрекет қабiлеттiлiктiң басталуы:
а) 18-жастан.
б) 14-жастан.
в) 16-жастан.
г) 15-жастан.
д) 17-жастан.
3. Әкімшілік құқықтық қатынастардың элементтерi:
а) субъект, объект фактiлiк мағынасы құқықтық мағынасы.
б) субъект және объект.
в) субъект және объект фактiлiк мағынасы.
г) субъект және объект құқықтық мағынасы.
д) ешқайсысы жатпайды.
4. Субъект дегенiмiз:
а) жеке тұлға.
б) iшкi жүйелiк мемлекеттiк басқарудағы тәртiп.
в) мемлекеттiк басқарудағы заңдылық.
г) нақты iс-әрекеттер.
д) субъектiлердiң мiндеттерi мен құқықтары.
5. Объект дегенiмiз:
а) мемлекеттiк басқарудағы тәртiп, заңдылық.
б) жеке тұлға.
в) нақты iс-әрекеттер.
г) субъектiлердiң мiндеттерi.
д) субъектiлердiң құқықтары.
6. Фактiлiк мағынасы дегенiмiз:
а) жақтардың нақты iс-әрекеттерi.
б) жеке тұлға.
в) мемлекеттiк басқарудағы тәртiп.
г) мемлекеттiк басқарудағы заңдылық
д) субъектiлердiң құқықтары мен мiндеттерi.
7. Құқықтық мағынасы дегенiмiз:
а) субъектiлiк құқықтары мен мiндеттерi.
б) мемлекеттiк басқарудағы тәртiп.
в) жақтардың нақты iс-әрекеттерi.
г) мемлекеттiк басқарудағы заңдылық
д) құқыққа қайшы iс-әрекеттер.
8. Нормативтiк актiлердiң түрлерi:
а) барлығы жатады:
б) конститузия.
в) президент актiлерi.
г) орталық атқарушы органдардың актiлерi.
д) жергiлiктi атқарушы органдардың актiлерi.
9. Азаматтардың әкiмшiлiк-құқықтық статустары:
а) барлығы.
б) әкiмшiлiк әрекет және құқықтық қабiлеттiлiк.
в) мемлекеттiк басқару саласындағы құқықтар мен мiндеттер.
г) азаматтардың әкiмшiлiк-құқықтық кепiлдiктерi мен бостандықтары.
д) барлығы дұрыс емес.
10. Әкімшілік әрекет қабiлеттiлiктiң толық көлемдегi басталу мерзiмi:
а) 18 жастан.
б) 16 жастан.
в) 14 жастан.
г) 17 жастан.
д) 20 жастан.
ІІ- апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1.Мемлекетті басқару аясында азаматтардың өзге де құқықтары мен міндеттері.
2.Азаматтардың жалпы және арнайы әкімшілік құқықтық мәртебесі.
ҚР-сы азаматының әкімшілік-құқықтық мәртебесі дегеніміз азаматтың
мемлекетті баскаруға қатысуын және жариялы әрі жеке мүдделерін қамтамасыз
ететін заңмен және өзге де нормативтік кұқықтық актілермен белгіленген
кұқықтары, міндеттері және жауапкершілігі. Бұл азаматтың мәртебесінің көп
түрлерінің (саяси, сңбек, т.б. қатар) бір түрі, оны жүзеге асыру атқарушы
билік органдарының және олардың лауазымды адамдарының тиісті іс-
әрекеттерімен байланысты.
Азаматтардың жалпы құқықтық мәртебесі ҚР-ның Конституциясымен, қолданылып
жүрген Қазақстан заңнамаларымен айқындалады. Бұлар, мысалы, ҚР-ның
азаматтығы туралы 1991 ж. 20-желтоқсандағы заң, оған енгізілген өзгерістер
мен толықтырулар Тұтынушылардың праволарын қорғау туралы 1991 ж. 5-
маусымдағы заң, оған енгізілген өзгерістер мен толықтырулар туралы заңдар;
Әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы 2005 ж. 8-шілдедегі заң, ҚР-
ның азаматтық іс-жүргізу кодексі (2, 26, 174, баптар және 26, 27, 28
тараулар), т.б. Бұл мәртебенің кейбір мәселелері ҚР-сы Президентінің
жарлықтарымен және ҚР-сы Үкіметінің нормативтік актілерімен реттеледі,
мысалы, Президенттің 2003 ж. 19-наурыздағы жарлығымен бекітілген ҚР-сы
Президенті жанын-дағы Адам құқығы жөніндегі комиссия туралы 2000 ж. 12-
шілдедегі қаулысымен бектіліген ҚР-ның халқын құжаттандыру және тіркеу
Ережесі.
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің бірнеше ерекшеліктері бар.
Біріншіден, оның күрделі кешенді сипаты бар және онда адам мен
қоғамның, азамат пен мемлекеттің, жеке адам мен ұжымның қарым -
қатынастарын білдіретін конституциялық, азаматтық және басқа құқық
салаларының нормалары көрініс табады.
Екіншіден, нұсқамалардың міндеттілігі бойынша онда не тек құқықтар
ғана (мысалы, азаматтың қандай да болмасын бір инстанцияларға ұсыныс, арыз
және шағым беру туралы өтініш жасау құқығы), не тек міндеттер ғана (мысалы,
жол жүру ережелерін сақтау), не кұқықтар мен міндеттер болады (мысалы,
әкімшілік қүқы: бұзушылық туралы істі қараған кезде азаматтың іс бойынша
қабылданған қаулыға шағым беруге құқығы бар және оған салынған айыппұлды
белгіленген мерзімде төлеу міндетін атқарады).
Үшіншіден, азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесінің мазмұны бір
жағдайларда қандай да болмасын бір адамның қалауын; байланысты болады
(мысалы, азамат аң аулау мылтығын алу үші ішкі істер органдарына рұқсат
алуға өтініш жасайды), ал өзге жағдайларда ол оның қалауына қарамастан
қалыптасады (мысалы, ұсақ бұзақылық жасаған азамат әкімшілік үстауға
тартылады да полицияга жеткізіледі).
Төртіншіден, азаматтың әкімшілік құқықтың субъектісі ретінде құқықтық
мәртебесі барлық азаматтар үшін жалпы болып табылатын құқықтар мен
міндеттерді (мысалы, әрт қауіпсіздігі ережерелін сақтау міндеті),
азаматтардың тек кандай да болмасын бір санатына ғана тиісті болатын
құқықтар мен міндеттерді (мысалы, автомобиль, көлігін жүргізушілерге,
кәсіпкерлерге, аңшыларға), сондай-ақ нақты жеке адамдардың құқықтары мен
міндеттерін қамтиды (мысалы, босқындар немесе амалсыздан қоныс аударғандар
болып табылатын адамдар).
Азаматтың әкімшілік-құқықтық мәртебесі күрделі зандық құрылым болып
табылады. Ол әр түрлі тәрт маңызды құрамдық элемен-ттерден түрады.
Бірінші, құқықтар мен міндеттердің аса маңызды бөлігі тұлғаның, адамның
әкімшілік құқықтың субъектісі ретіндегі құқықтық мәртебесі болып саналады.
Қазақстан мемлекетінде тұлғаның, адамның жағдайын құқықтық реттеу негізгі,
басым орын алуға тиіс, өйткені құқық пен мемлекет, оның органдары мен
лауазымды адам қоғамға, әрбір тұлғаға, әрбір адамға қызмет етеді деген
идеяны білдіреді. Дәл осы пікір Конституцияның 1-б-да бекітілген ҚР-ні.ің
ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары
дегеннен көрініс тапқан.
Конституцияның 1-ші және басқа баптарында тұжырымдалған ел мен мемлекеттің
қарым-қатынастарының сипаты дүние жүзінің көптеген мемлекеттері үшін жалпы
танылған болып табылады, ол Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Еуропалық ұйымдардың
қабылдаған маңызды актілерінде бекітілген.
ҚР-ның Конституциясы және соған негізделген заңнамалар бойынша тұлға,
адам оның қызмет, қоғамдық немесе мүліктік жағдайына, ұлтына, діни
сеніміне, т.б. қарамастан, Қазақстанда құқықтың барлық салаларының
субъектісі болып табылады, сол үшін тұлғаның құқықтық мәртебесінің
негіздері Конституцияда бекітілген, (сонымен бірге адамның Бұл мәртебесінде
әкімшілік құқық нормалары да маңызды орын алады.
Бақылау сұрақтары:
1. Құқықтық мәртебе ұғымы.
2. Жеке тұлғаның құқықтық мәртебесі.
3. Азаматтардың арнайы мәртебесі
4. Азаматтардың конституциялық құқықтары мен міндеттері.
ІІ-апта (2 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1.Азаматтардың құқықтарының әкімшілік-құқықтық мәртебелерінің
кепілдіктері мен олардың түрлері.
2.Азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін қамтамасыз ету,
қорғаудағы атқарушы органдардың рөлі мен маңызы.
Бақылау түрі: Үй жұмысы, тест тапсырмалары.
1. Қ.Р-сы азаматының әкімшілік-құқықтық мәртебесі.
2. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтары мен
міндеттері.
3. Азаматтардың атқарушы билікті жүзеге асыру аясындағы құқықтарының
кепілдіктері.
4. Азаматтардың өтініштері.
5. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың әкімшілік-құқықтық
мәртебесінің ерекшеліктері.
Тест сұрақтары:
1. Азаматтардың шағымдарының түрлерi:
а) әкiмшiлiк және соттық.
б) әкiмшiлiк және қылмыстық.
в) жалпы және ерекше.
г) жалпы, арнайы.
д) қоғамдық және саяси.
2. Әкімшілік шағымның түрлерi:
а) жалпы және арнайы.
б) жалпы және ерекше.
в) қоғамдық және саяси.
г) әкiмшiлiк және қылмыстық.
д) барлығы дұрыс емес.
3. Жалпы әкiмшiлiк шағымдардың қаралу мерзiмi:
а) 15 күн.
б) 10 күн.
в) 20 күн.
г) 1 ай.
д) 5 күн.
4. Жалпы әкiмшiлiк шағымдарды қараудың ұзақ мерзiмi:
а) 1 ай.
б) 2 ай.
в) 20 күн.
г) 25 күн.
д) 15 күн.
5. Жалпы соттық шағымның қаралу мерзiмi:
а) 10 күн iшiнде.
б) 15 күн.
в) 20 күн.
г) 1 ай.
д) 25 күн.
6. Шетел азаматтарының бөлiну топтары:
а) тұрғылықты тұратын және уақытша тұратын.
б) қоғамдық және саяси.
в) жалпы және ерекше.
г) жалпы және арнайы.
д) барлығы дұрыс.
7. Азамат құқықтарын жүзеге асыру механизiмiне сәйкес нешеге бөлiнедi
а) абсалюттi құқықтар‚ қатысты салыстырмалы құқықтар
б) жалпы құқықтар‚ арнайы құқықтар
в) мемлекеттiк көмек алу құқықтары‚ қорғау құқықтары
г) дұрыс жауабы жоқ
д) барлық жауап дұрыс
8. Азаматтардың әкімшілік құқықтық қабілеттігі қай кезден басталады:
а) туылған кезден бастап
б) 14 жасқа толғаннан бастап
в) 16 жасқа толғаннан бастап
г) 18 жасқа толғаннан бастап
д) 15 жасқа толғанан бастап
9. Азаматтардың жартылай әрекет қабілеттігі қай кезден басталады:
а) әртүрлі жаста, оның ішінде 14 жасқа дейін де
б) 15 жастан бастап
в) 16 жастан бастап
г) 18 жастан бастап
д) туылғаннан бастап
10. Мекемелер мен бірлестіктер заңды тұлғалар ретінде қандай органда
тіркеуден өтуі тиіс:
а) әділет органдарында
б) жергілікті әкімшілікте
в) жергілікті маслихатта
г) салық комитетінде
д) қаржы және әділет органдарында
11. Әкім қандай нормативтік акті қабылдайды:
а) шешімдер мен өкімдер
б) шешімдер мен нұсқаулар
в) заңдар мен заңға тәуелді актілер
г) өкімдер мен нұсқаулар
д) қаулы
ІІІ-апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Атқарушы билік аясында Қазақстан Республикасы Президентінін
өкілеттіліктерінің жалпы мінездемесі.
2. Орталық атқарушы биліктің органдарына қатысты Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттіктері.
3. Жергілікті атқарушы билік органдарына қатысты Қазақстан
Республикасы Президентінін өкілеттіліктері.
Атқарушы билік органы — мемлекеттік биліктің атқарушы билік тармағын
жүзеге асыратын негізгі субъект. Онсыз мемлекеттік -басқарушылық қызметті
жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық қатынастардың пайда болуы мүмкін емес. Бұл
сияқты құқықтық-қатынастардың өзге қатысушыларының әкімшілік-құқықтық
мәртебесі көбінесе атқарушы билік органдарының қызметінің аясында шындықка
айналады. Сондықтан олардың әкімшілік құқықтық мәртебесін жан-жақты карауды
қажет етеді.
Аткарушы билік органының ұғымы белгілі бір шамада ұйым деген ұғымнан
туындайды, ол тар мағынада қандай да бір бірлескен кызметті жүзеге асыру
үшін күрылатын және осы мақсат үшін аз дәрежеде болса да ресімделген
адамдар ұжымының жекелеген бөлігін білдіреді. Мысалы, өндірістік ұжымшар
мағынадағы ұйым, ал өндірістің саласы-кең мағынадағы ұйым. Сонымен, ұйым
дегеніміз белгілі бір қызметті атқаратын адамдардың ұжымы. Бұл ұйымды
белгілі бір құрылым ретінде түсіну.
Ұйымдардын мемлекеттік және мемлекеттік емес сипаты бар түрлері
ажыратылады. Біріншілерін мемлекет ресми түрде кұрады. Екіншілері олардьщ
мүшелерінің еркімен құрылады (мысалы, партия).
Мемлекеттік ұйымдардың тобына мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік
мекемелер және мемлекеттік органдар жатады.
Мемлекеттік косіпорын — шаруашылық жөнінен бірлесіп қызмет атқару үшін
бірлестірілетін адамдар ұжымы (өндіріс, қызмет керсету, т.с.с). Бұлар,
мысалы, мемлекеттік қазыналық Кәсіпорындар (зауыттар, фабрикалар).
Мемлекеттік мекеме — әлеуметтік - мәдениет немесе өзге өндірістік емес
сипаты бар қызметті жүзеге асыру максатында бірлестірілетін адамдар ұжымы.
Бұл, мысалы, мемлекеттік жоғары оқу орны. Мұндай кәсіпорындар мен
мекемелерді біріктіретін ортақ белгі мынадай. Олар өзінің қызметін өздерін
құратын мемлекеттің атынан жүзеге асырады, бірақ олардың қандай да бір
биліктік өкілеттіктері болмайды және өздерінен тысқары қандай да болмасын
басқарушылық функцияларды жүзеге асырумен айналыспайды. Кәсіпорын мен
мекеменің ішінде басқарушылық сипаты бар функцияларды тиісті ұжым емес,
оның басшылары, яғни әкімшілік жүзеге асырады.
Мемлекеттік емес кәсіпорындар мен мекемелерді де шамамен осылай
сипаттауға болады, тек мына бір міндетті жағдайды ескере отырып, оларды
мемлекет құрмайды және олар мемлекеттің атынан бола алмайды.
Бұл келтірілген жағдайлар атқарушы билік органдарының ерекшелігін түсіну
үшін қажет. Олар мемлекеттік ұйымдар жүйесінде ерекше орын алады, ол мына
төмендегілерден тікелей көрініс табады.
1. Атқарушы билік органы заң шығарушы және сот билігі органдарымен
қатар мемлекеттік аппараттың жеке буыны болып табылады. Яғни ол мемлекеттік
орган ретінде мемлекеттік басқару мен бақылауды атқаруға уәкілдік берілген,
заңнамалармен белгіленген Тәртіппен құрылатын мемлекеттік мекеме. Бұл,
біріншіден, мынаны білдіреді, мемлекеттік сектордың көсіпорындары мен
мекемелерінен айырмашылығы сол, олар тікелей мемлекеттің атынан қызмет
атқарады, шаруашылық, әлеуметтік - мәдениет және әкімшілік-саяси өмірдің әр
түрлі салаларында оның саясатын іске асырады және, екіншіден, мемлекет Бұл
үшін қажетті мемлекеттік-биліктік өкілетгіктер ауқымын береді, кәсіпорындар
мен мекемелерде ондай-лар болмайды.
2. Атқарушы билік органдарына берілетін мемлекеттік-биліктік сипаты
бар өкілеттіктердің мәні олардың мынадай қүқыгынан көрініс табады:
а) мемлекеттің атынан заңды түрде міндетті болатын құқықтық актілер
шығаратын құқығынан. Олар не тікелей ведомстволық қара-сты кәсіпорындар мен
мекемелер үшін, не төменгі түрған атқарушы органдар үшін, не ведомстволық
бағыныштылығы мен меншік нысанына қарамастан барлық кәсіпорындар мен
мекемелер үшін, не қоғамдық (мемлекеттік емес) ұйымдар үшін, не ең соңында,
тұлғалардың үлкен тобы, оның ішінде азаматтар үшін де міндетті (мысалы,
жалпы міндетті болатын жол жүру ережелері, санитарлық-гигиеналық, әрт
қауіпсіздігі және өзге де ережелер);
о) құқықтық актілермен белгіленетін талаптар мен ережелердің сақталуына
мемлекет атынан байқау (қадағалау) жасауды жүзеге асыру құқығынан;
б) заңды түрде міндетті болатын актілердің талаптарын орындауды қамтамасыз
ету және өзінің сипаты бойынша мемлекеттік мәні бар иландыру, түсіндіру,
көтермелеу, т.с.с. шараларды, ал қажет болған жағдайда-мемлекеттік
(әкімшілік) мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен оларды бұзушылықтан қорғау
құқығынан көрініс табады.
3. Мемлекеттік-биліктік өкілеттіктер барлық мемлекеттік билік
органдарына берілетін болғандықтан, аткдрушы билік органдарының оларды
пайдалануының шегін белгілеудің үлкен маңызы бар. Атқарушы билік органдары
өздерінің мемлекеттік-биліктік өкілеттіктерін тек қана мемлекеттік-
басқарушылық қызметтің мақсаты үшін пайдаланады.
Бұл органдар шаруашылық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік-саяси құрылыска
басшылык жасау процесінде заңдардың және заңға тәуелді нормативтік кұқықтық
актілердің (оның ішінде осы органдардың өздерінің актілерін де) орындауды
қамтамасыз ету үшін құрылады. Сондықтан, олардың биліктік өкілеттіктері
атқарушы — өкім етушілік немесе мемлекеттік-басқарушылық қызметті жүзеге
асыратын қоғамдық өмірдің аясымен шектеледі. Бұл мемлекеттік басқару аясы.
Нақ осында шаруашылық кәсіпорындар мен әлеуметтік-мәдениет мекемелерінің
жұмыстарын тікелей ұйымдастыру, меншіктің әр түрлі нысандары объектілерінің
арасындағы байланыстарды ұйымдастыру, жеке және заңды тұлғалардьщ құқықтары
мен заңды мүдделерін жүзеге асыру мен қорғауды қамтамасыз ету іске
асырылады.
Заң шығарушы орган аталған аяда заңмен реттеу арқылы жалпы басшылықты
жүзеге асырады. Сот билігі органдары Бұл аяда басшылық жасау қызметімен
жалпы айналыспайды.
Сонымен, атқарушы билік органдарының функционалдық міндеті — атқарушылық —
олардың мемлекеттік-биліктік сипаты бар өкілеттіктерді пайдалануының шегін
айқындайды.
4. Атқарушы билік органдары өздерінің қызметін заңға тәуелді негізде
аткдрады. Мұның мәні мынада, заң-мемлекеттік басқарушылық қызметтің негізгі
базасы, оның субъектілері осы аталған мемлекеттік органдар. Олардың
ерекшеліктерінің катарына сондай-ақ мынаны да жатқызған жөн, өзінің
қызметін заңның негізінде және оны орындау үшін жүзеге асыра отырып, олар
тек заңның нақты талаптарын тікелей орындауды ғана ұйымдастырып қоймайды,
сонымен бірге мемлекеттік басқару аясында заңға тәуелді мінез-қүлық
ережелерін дербес белгілейді.
5. Республикалық та, сондай-ак, аймақтық та деңгейлерде болатын атқарушы
билік органдары мемлекеттік әкімшіліктің бірыңғай жүйесін құрады. Бұл
жүйенің шегінде оның әрбір буынының, яғни атқарушы биліктің нақты органының
қажетті жеделдік дербестігі болады. Ол өзінің көрінісін, сол сияқты осы
органға тиісті өкілеттіктердің көлемі және тапсырылған іс үшін оның
жауапкершілігінің шарасы, оның құзіретінен табады (міндеттері, функциялары,
өкілеттіктері, жауапкершілігі). Бұл органдардың құзыретінің негіздері ҚР-
ның Конституциясында, зандарда және басқа заңнамалык актілерде бекітілген.
Бақылау сұрақтары.
1. Мемлекеттік мекеме ұғымы.
2. Мемелекеттік кәсіпорын ұғымы.
3. Билік органдарының функционалдық міндеті.
4. Билік органдарының мемлекеттік әкімшілік бірыңғай жүйесі.
ІІІ-апта(4 балл)
ОБСӨЖ тапсырмалары.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
ұйымдасу және қызмет етуінің құқықтық негізі.
2. Үкіметтің құрылу тәртібі.
3. Үкіметтін таратылыуы.
4. Қазақстан Республикасы Үкіметтің өкілеттіліктерін тоқтатуы.
Бақылау түрі: Тест тапсырмасы.
1. Президент өз қызметiн жүзеге асыру үшiн берiлетiн кепiлдiктiң түрлерi:
а) құқықтық, әлеуметтiк, ұйымдастырушылық.
б) құқықтық, саяси.
в) ұйымдастырушылық, әлеуметтiк, саяси.
г) құқықтық, әлеуметтiк және саяси.
д) барлығы.
2. Әкімшілік құқықтық субъектiлерiнiң түрлерi:
а) жеке және коллективтiк.
б) жеке және ұйымдық.
в) ұйымдық және коллективтiк.
г) мемлекеттiк және жекеменшiк.
д) барлығы.
3. Жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiн жүзеге асыратын басшылар:
а) әкiмдер.
б) әкiмдер мен әкiмшiлiктегi президент уәкiлi.
в) жергiлiктi атқарушы органдағы президент уәкiлi.
г) әкiмдер мен көмекшiлерi.
д) әкiмдер мен орынбасарлары.
4. Басқару әдістерін көрсетiңiз:
а) барлығы.
б) әкiмшiлiк құқық.
в) нақты мәселелердi шешу.
г) басқарушының еркiндiгiне әсер ету.
д) басқару саласы бойынша пайда болған нақты мәселелердi шешу.
5. Нақты мәселелердi шешу түрлерi:
а) жеке, коллегиялы түрде және бiрлесiп.
б) бiрлесiп.
в) референдум арқылы.
г) дауыс беру арқылы.
д) барлығы жатады.
6. Шешiмдердiң түрлерiн көрсетiңiз:
а) қаулы, бұйрық, инструкзия.
б) қаулы, нормативтiк акт.
в) бұйрық, заң.
г) нормативтiк акт, инструкзия.
д) нормативтiк акт, регламент.
7. Атқарушы органдардың басты мақсаты:
а) заңдардың орындалуын қамтамасыз ету.
б) заңдылықтармен қамтамасыз ету.
в) президентке тиянақты есеп беру.
г) ешқайсысы жатпайды.
д) барлығы жатады.
8. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдарды бекiтетiн:
а) президент және премьер-министр.
б) президент және әкiмдер.
в) әкiмдер және жетекшiлер.
г) әкiмдер мен төрағалар.
д) барлығы дұрыс.
9. Жекешелендiрудiң басталған жылын көрсетiңiз:
а) 27 ақпан 1996 жыл.
б) 20 ақпан 1997 жыл.
в) 1 қаңтар 1996 жыл.
г) 1 қаңтар 1995 жыл.
д) 20 желтоқсан 1997 жыл.
10. Атқару билiгiнiң жоғарғы органдарын көрсетiңiз:
а) Қазақстан Республикасының Президентi және Үкiметi.
б) үкiмет және әкiмдер.
в) парламент, мәжiлiс төрағасы.
г) премьер-министр.
д) президент және премьер-министр.
11. Ел iшiндегi және сыртқы қарым-қатынасты реттейтiн лауазымды тұлға:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) мәжiлiс төрағасы.
в) премьер-министр.
г) министр.
д) төраға.
12. Орталық басқару органдарын көрсетiңiз:
а) министрлiктер, мемлекеттiк комитеттер.
б) министрлiктер.
в) әкiмшiлiктер.
г) президент.
д) мемлекеттiк комитеттер әкiмшiлiктер.
13. Қазақстан Республикасының Парламентiнiң негізгі қызметi:
а) заң шығару.
б) заңның орындалуын қадағалау.
в) бақылау.
г) қадағалау.
д) барлығы жатады.
13. Заң шығарушы орган:
а) парламент.
б) президент.
в) премьер-министр.
г) сенат.
д) мәжiлiс.
14. Қазақстан Республикасының жоғарғы органдарын көрсетiңiз:
а) президент, парламент, үкiмет.
б) президент, үкiмет.
в) Қазақстан Республикасының жоғарғы соты.
г) прокуратура.
д) барлығы дұрыс.
15. Президенттiкке кандитаттыққа қойылатын талаптар:
а) барлығы тиiстi.
б) Қазақстан Республикасының азаматы.
в) жасы 35-65.
г) сотталмаған.
д) Қазақстан Республикасында тұрақты тұрғыны.
16. Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлетiк мерзiмi:
а) 5 жыл.
б) 7 жыл.
в) 6 жыл.
г) 3 жыл.
д) 5-7 жыл аралығында.
17. Парламенттiң кезектi және кезектен тыс отырыстарын бекiтетiн орган:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) мәжiлiс төрағасы.
в) конститузиялық кеңес төрағасы.
г) премьер-министр.
д) барлығы бiрге.
18. Үкiмет пен Парламенттiң өкiлеттiктерiн тоқтататын орган:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) конститузиялық кеңес.
в) премьер-министр.
г) мәжiлiс төрағасы.
д) барлығы бiрiгiп.
19. Ұлттық қауiпсiздiк комитетiн тарататын және қайта құрайтын орган:
а) Қазақстан Республикасының Президентi.
б) премьер-министр.
в) әдiлет министрi.
г) комитет төрағасы.
д) конститузиялық кеңес.
20. Президенттi қызметтен босататын орган:
а) жоғарғы сот және конститузиялық кеңестiң қорытындысы бойынша Парламент.
б) жоғарғы сот.
в) конститузиялық кеңес.
г) парламент.
д) премьер-министр.
21. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының тағайындалу тәртiбi:
а) сенат келiсiмiмен президент тағайындайды.
б) мәжiлiс келiсiмiмен премьер-министр тағайындайды.
в) премьер-министр тағайындайды.
г) президент өзi тағайындайды.
д) барлығы дұрыс емес.
22. Әр саладағы қызметпен айналасу жөнiндегi лицензия беретiн орган:
а) орталық атқарушы органдар.
б) жергiлiктi атқарушы органдар.
в) iшкi iстер органы.
г) нотариустар.
д) салық комитетi.
23. Облыс әкiмдерiнiң тағайындалу тәртiптерi:
а) премьер-министрдiң ұсынуымен президент қызметке тағайындайды.
б) президент өзi тағайындайды.
в) парламент.
г) премьер-министр.
д) сенат және мәжiлiс төрағасы.
24. Президент нұсқауларының, Үкiмет қаулыларының күшiне ену тәртiбi:
а) ақпаратқа берiлген күннен бастап 10 күннен кейiн.
б) ақпаратқа берiлген күннен бастап.
в) президент қол қойған мезгiлден бастап.
г) барлығы дұрыс.
25. Салааралық басқаруды жүзеге асырушы орталық атқарушы органдар -бұл ..
а) салааралық функцияларды орындауға маманданған және салалық қызмет
профилiне ие емес органдар.
б) нормативтiк қарым-қатынасты құрудағы заң шығарушы негізгі басқарма.
в) құқықтық нормаларды қамсыздандыру механизмiн жасаушы орган.
г) әкiмшiлiк құқық пен басқаруды күшейтуге маманданған орган.
д) дұрыс жауап жоқ.
26. Басқарма жетекшiлерi тиiмдi басқаруды жүзеге асырады. Егер келесi
факторға сүйенсе:
а) ұйымдық басқаруға маманданған болса.
б) шешiм қабылдау тәртiбiн бiлсе.
в) салық саясатын, аудиттi бiлсе.
г) ұйымның иiлмелi құрылымын бiлсе.
д) барлық жауап дұрыс.
27. Жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды дамытудың негізгі переспективалы
варианттары:
а) қалалық және ауылдық өзiн-өзi басқаруды дамыту.
б) монополияны дамыту.
в) транспорт және коммуниказияны, әсiресе инфроқұрылымды дамыту.
г) ассосацияларды дамыту.
д) дұрыс жауап жоқ.
28. Қандай жағдайда жергiлiктi өзiн-өзi басқару пайда болуы мүмкiн?
а) жергiлiктi жерлерде халық билiгi институтын танып, оған мемлекеттiк
iстердiң бiр бөлiгiн берген кезде.
б) жергiлiктi жерлерде халық билiгi институтын танымай-ақ мемлекеттiк
iстердiң бiр бөлiгiн берген кезде.
в) мемлекеттiк iстердiң бiр бөлiгiн бермей-ақ, жергiлiктi жерлерде халық
билiгi институтын таныған кезде.
г) дұрыс жауап жоқ.
д) барлық жауап дұрыс.
29. Өзiн-өзi басқару құқығы келесi варианттарды жүзеге асыруы мүмкiн:
а) барлық жауап дұрыс.
б) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын сайлау.
в) халық инизиативасының құқықтық шығармашылығын алға қою.
г) жергiлiктi өзiн-өзi жарлығын бекiту.
д) басқа өзiн-өзi басқару органдарының ассозиазиясына кiру.
ІІІ –апта
ОБСӨЖ мәтіндері.
Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.
Жоспар:
1. Үкіметтін құзіреті.
2. Үкіметтің өкілеттіліктерін жүзеге асыруының заңды нысандары
Үкіметтің Қазақстан Республикасы Президентінін алдында жауаптылығы. 3.
Парламентке және оның палаталарына қатысты Үкіметтің есеп
беруі. Үкіметтің мемлекеттік органдармен қатынасы.
Мемлекеттік сектордың Кәсіпорындары мен мекемелерінің әкімшілігі,
олардың ісін басқаратын органдары дәл осылай деп аталады, шындығында
атқарушы билік органдары сияқты қызмет атқарады, бірақ едәуір шағын
көлемде. Мәселен, жоғарыда баяндалған мағлұматтан мынадай түйін шығады,
атқарушы билік органдары өкілдерінің өкілеттіктерін әрқашанда өзінен
тысқары, яғни кандай да (бір жағдайда басқару объектісінің рөлінде
болатындарға қатысты жүзеге асырады. Әкімшіліктің Бұл сияқты өкілеттіктері
нақты кәсіпорынның, мекеменің шегімен шектеледі. Сондықтан олардың (олардың
өкілеттіктерінің) тек кәсіпорынның, мекеменің ішінде ғана күші болады.
Олардың заңдық биліктілігі тек осы косіпорынның, мекеменің қызметкерлеріне
ғана таратылады.
Демек, мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің әкімшілігін атқарушы
органдар жүйесінің ерекше буыны ретінде бағалауға болады, өйткені нақты
конституциялык мәні бойынша оларды, әрине, атқарушы билік органдарының
қатарына жатқызуға болмайды.
Сонымен, аткарушы билік органы деп билікті бөлу принципіне сәйкес
мсмлекеттің тапсыруымен қоғамның шаруашылық, әлеуметтік-мәдени және
әкімшілік - саяси өмірінің әр түрлі салаларында аткарушы-окім етуші
қызметті нақты жүзеге асыратын мемлекеттік — биліктік механизмнің
(мемлекеттік аппараттың) буыны түсініледі.
2. Атқарушы билік органдарын ұйымдастыру мен қызметінің кағидаттары
Қағидаттар — Бұл атқарушы билік органдарын ұйымдастыру мен кызметінің
аса маңызды саяси — құкықтық және ұйымдастыру — құқықтық негіздері. Олардың
нсгізгілері заңдарда бекітіледі.
1. Заңдылық атқарушы билік органдары кызметінің қағидаты ретінде осы
органдар жүзеге асыратын мемлекеттік — басқарушылық қызметінің заңға
тәуелділігінен тікелей туындайды. Оның тікелей көрінісі Конституцияның,
заңдардың, Президенттің Жарлықтарының атқарушы билік органдары шығаратын
кез-келген құқықтық актілерінен жоғары тұратындығы; мемлекеттік —
басқарушылык кызметтің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz