ҚР Еңбек құқығының пәні

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

ҚР Еңбек құқығының пәні
Еңбек құқығының қызметі
Еңбек құқығының қайнар көздері
Еңбек құқығы қайнар көздерінің түрлері

Пайдаланылған әдебиеттер

ҚР Еңбек құқығының пәні

Еңбек құқығының пәні. Еңбек құқығын оқу п. ні ж. не құқық саласы ретінде қарастырмастан бұрын, «еңбек» ж. не «құқық» сөздерінің түп-төркініне көз жүгірткен жөн болар. Жалпы алғанда, құқық адамдардың . р түрлі қоғамдық

қатынастардағы жүріс-тұрыстарын реттейді, яғни, т. ртіптейді, қалыпқа келтіреді, нормаларға с. йкестендіреді. Ал еңбек дегеніміз не?Еңбек адамның табиғи қажеттігі болып табылады.

Еңбек - бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене, ақыл-ой, рухани қабілеттерін жұмсау арқылы жүзеге асатын мақсатты қызмет. Еңбек дене, ақыл-ой ж. не рухани қабілеттіктерден туындайды да, бұлардың н. тижесінде материалдық, рухани ж. не санаткерлік құндылықтар жасалады.

Сонымен, еңбек құқығының п. ні болып тек еңбек емес, сонымен қатар еңбек үрдісіндегі еңбек қатынастары ж. не олардан туындайтын, еңбекке қатысы бар қатынастар да табылады.

Еңбек адамның өмір сүруінің маңызды жағдайы болып табылады, себебі, ол адамның материалдық ж. не рухани қажеттіліктерін, басқаша айтқанда, тамақтануға, баспана иеленуге, киінуге, адамдармен араласуға, білімге, қағазға, оқуға, өнерге ж. не т. б. қатысты қажеттіліктерін қанағаттандырады. Кең мағынада еңбек тек адамның ғана емес, сонымен қатар қоғамның да табиғи қажеттігі болып табылады, себебі, еңбек қоғамның материалдық негіздерін қалыптастырады.

Еңбек құқығының рөлі, міндеттері ж. не қызметі өзара тығыз байланысты болады. Олар қызметкердің, жұмыс берушінің, өндірістің, қоғамның ж. не мемлекеттің мүдделерін білдіреді. Қызметкер мен жұмыс беруші еңбек шартын жасасқан жағдайда еңбек қатынастарына түседі, бұл ретте олардың . рқайсысы өз мақсаттарын көздейді. Сондықтан, еңбек құқығының негізгі рөлі - реттеушілік рөл.

Еңбек құқығының қызметі

Еңбек құқығының қызметі - бұл еңбек құқығы нормаларының күшінің негізгі бағыттары. Оларға жоғарыда аталған реттеуші ж. не қорғаушы функциялар жатады. Еңбек құқығының ерекше функцияларының қатарынан . леуметтік, қорғаушы, шаруашылық-өндірістік, т. рбиелеу ж. не өндірістік демократияны дамыту функцияларын атауға болады. . леуметтік функция халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етеді, еңбекке, еңбектің қауіпсіз жағдайларына ж. не еңбекті қорғауға қатысты құқыққа кепілдіктерді жүзеге асырады. Қорғау функциясы еңбек жағдайының жоғары деңгейін, еңбек заңдарының нормаларын орындауға бақылау жүргізуді қамтамасыз етуге, еңбек заңдарының бұзылған ережелерін қалпына келтіруге, еңбек дауларын шешуге бағытталған.

Еңбекті қолдануға, оның жағдайларына ж. не ұйымдастырылуына қатысты дау туған жағдайда осы даудың еңбек құқығының п. ніне жататындығын немесе даудың өзге құқық салаларының нормаларымен қарастырылатынын анықтау үшін еңбек қатынасының белгілерін талдау қажет. Бұның маңызы өте зор, себебі, осындай талдаудың н. тижесінде тиісті құқықтық салдар туындайды.

Еңбек заңдары азаматтық заңдармен өте тығыз байланысты. Азаматтық заңдар қатысушылардың теңдігіне негізделген тауар-ақшалық ж. не өзге де қатынастарды, еңбекпен ж. не оның н. тижелерімен байланысты мүліктік қатынастарды реттейді. Яғни, азаматтық құқықтың п. ніне белгілі бір жұмысты орындаумен немесе қызмет көрсетумен (тұрмыстық мердігерлік шарты, тапсырма, . деби тапсырыс ж. не т. б. ) байланысты қатынастар кіреді. Бұл қатынастар еңбек қатынастарына өте жақын ж. не оларға ортақ сипаттар т. н: олар еңбекпен байланысты, еңбек шартына (келісіміне) негізделеді, ақылы сипатқа ие. Жеке меншіктің туындауына ж. не өсуіне байланысты жұмыс істейтін тұлғалар еңбек қатынастарына жалданбалы қызметкер ретінде де, өндірістің меншік иесі ретінде де қатысуы мүмкін.

Еңбек құқығы саласының жүйесі. . рбір құқық саласының, соның ішінде, еңбек құқығының да өз жүйесі бар. Еңбек құқығы саласының жүйесі - бұл оның нормаларының құрылымы ж. не орналасу т. ртібі. Бұл кезектілік еңбек құқығы қатынастарының туындау, даму ж. не тоқтатылу барысына қарай құрылады.

Еңбек құқығы қатынастары - бұл еңбек құқығының нормаларымен реттелген еңбек қатынастары, бұл қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы қызметкердің еңбегін пайдалану жағдайлары жөніндегі заңды байланыс: қызметкер адал еңбек етуге міндетті, ал жұмыс беруші - тұрақты түрде жалақыны төлеп отыруға ж. не еңбек заңдары мен еңбек шартын сақтауға міндетті. Еңбек құқығы саласының жүйесі екі бөлімнен тұрады: жалпы

ж. не ерекше бөлімдер. Жалпы бөлімге еңбекті қоғамдық ұйымдастыру элементтеріне жататын, қызметкерлердің жұмыс істейтін ұйымдарының аудандық ж. не салалық тиістілігіне қарамастан, олардың (қызметкерлердің)

еңбегін пайдалану ж. не ұйымдастырудың жалпы м. селелерін реттейтін нормалар жатады. Еңбек құқығы саласының ерекше бөлімі институттарға, яғни, еңбек құқығы қатынастарының туындау ж. не жүзеге асырылу деңгейіне қарай кезектілікпен орналасатын бірыңғай нормалардың топтарына с. йкес құрылады. Ерекше бөлім халықты жұмыспен қамтумен ж. не жұмысқа орналастырумен басталады, одан кейін орталық институт - жеке еңбек шарты, оның туындауы, өзгеруі ж. не тоқтатылуы, содан соң - жұмыс уақыты ж. не демалыс уақыты институты, жалақы институты, кепілдік ж. не өтемақылық

төлемдер институты, еңбек т. ртібі институты ж. не еңбекті қорғау институты орналасқан.

Еңбек ұқығының қайнар көздері

Еңбек құқығының қайнар көздері - бұл қай органның қандай мәселелерге қатысты қабылдағанына байланысты ерекшеленетін еңбек заңнамасының нормативтік құқықтық актілері. В. Н. Уваров атап өткендей, еңбек құқығы қайнар көзінің түсінігі тура мағынада

еңбек құқығының нормаларына бастама беретін, еңбек туралы нормаларды туындататын ж. не олардың мазмұны анықталатын қасиеттен тұрады, сондықтан еңбек құқығының қайнар көздерін 2 құрамдас бөліктің: еңбек туралы құқықтық нормалардың материалдық мазмұнының ж. не нысанының біртұтастығы ретінде сипаттауға болады. Еңбек құқығы қайнар көздерінің материалдық мазмұны еңбек қатынастарымен байланысты. Еңбек қатынастары барысында бірлескен еңбек жүзеге асырылған кезде қызметкер мен жұмыс берушінің экономикалық, саяси ж. не . леуметтік қажеттіліктері, олардың мүдделері қарама-

еңбек құқығының қайнар көздері ретінде мемлекеттің құзыретті органдарының еңбек ж. не өзге де қоғамдық қатынастарды реттеу саласындағы құқық

шығарушы қызметінің н. тижелерін тануға болады. Басқаша айтар болсақ, еңбек құқығының қайнар көздері - бұл жалданбалы қызметкерлердің еңбегін пайдалану ж. не

ұйымдастыру жөніндегі қатынастарды, еңбек нарығын реттейтін нормативтік құқықтық актілер. Еңбек құқығының қайнар көздері осы саланың нормаларынан

тұрады ж. не оларды осы нормаларды қолдану актісімен шатастыруға болмайды. Мысалы, ҚР «Еңбек туралы» заңы еңбек құқығының жұмыстан босату туралы нормалардан тұратын қайнар көзі, ал ұйым басшысының жұмыстан босату (немесе қызметке қабылдау, ауыстыру, т. ртіптік жаза тағайындау) туралы бұйрығы құқыққолдану актісі болып табылады. Жалпы алғанда еңбек құқығының барлық қайнар көздері қайнар көздер жүйесін құрайды, мұнда олар өз м. ні, бағыңыстылығы бойынша ҚР Конституциясынан, еңбек туралы халықаралық-

құқықтық актілерден (Халықаралық еңбек ұйымының конвенциялары ж. не ұсынысатыр, БҰҰ-ның актілері ж. не өзге де халықаралық шарттар) ж. не республиканың басқа да

міндеттемелерінен, сонымен қатар ҚР Конс титуциялық Кеңесінің ж. не Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларынан, ҚР «Еңбек туралы» заңынан ж. не өзге де заңға с. йкес актілерден (ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің қаулылары, Еңбек ж. не халықты . леуметтік қорғау министрлігінің қаулылары, өзге де министрліктер мен ведомстволардың нормативтік бұйрықтарынан бастап, тіпті, локальдық нормалардан (белгілі бір ұйым қызметкерлеріне арналған) тұратын ұжымдық шарттардың нормативтік бөліктеріне, сонымен қатар, . леуметтік-. ріптестік келісімдерге дейін белгілі бір кезектілікті құрайды.

Еңбек құқығы қайнар көздерінің түрлері.

. Туынды актілер негізгі нормативтік құқықтық актілердің негізінде қабылданады ж. не олармен бірге біртұтас жүйені құрайды. ҚР 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213 «Нормативтік құқықтық актілер туралы» заңының 4-бабына с. йкес, Конституцияны

қоспағанда, өзге нормативтік-құкықтық актілердің заң күшінің арақатынасы мынадай төмендей беретін деңгейлерге с. йкес болады: Қазақстандық құқықтың, соның ішінде, еңбек құқығының қайнар көздерінің арасында ерекше орынды Қазақстан Республикасының Конституциясы иеленген. Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар ж. не Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады. Қазақстан Республикасында қабылданатын

заңдар мен өзге де құқықтық актілер ҚР Конституциясына қайшы

келмеуі тиіс.

Конституцияның жоғары заңды күші мынадан көрініс табады.

1) Конституция заңдар мен заңға с. йкес актілерге қарағанда

артықшылық рөлге ие;

2) Конституция тиісті мемлекеттік органдардың заңдар мен

заңға с. йкес актілерді қабылдау т. ртібін белгілейді.

Басқаша айтар болсақ, конституциялық нормалар заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қабылдау үшін қайнар көз болып табылады. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы ағымдағы заңнама үшін негізгі база, құқықтың басты қайнар көзі

болып табылады. Ол жалпы құқық, соның ішінде, еңбек құқығының қайнар көздеріне қатысты бірқатар жаңа ережелер бекітті. ҚР Конституциясы адам ж. не азаматтың құқықтарын, бостандықтарын ж. не міндеттерін, заң мен сот алдында жұрттың б. рінің теңдігін заңнамалық тұрғыда бекітті. Тегіне, . леуметтік, лауазымдық ж. не мүліктік жағдайына, жынысына, н. сіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне

байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды. Конституция . ркімнің еңбек ету бостандығын, қызмет пен к. сіп түрін еркін таңдау құқығын; еріксіз еңбекке тыйымды ж. не қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай

еңбек ету құқығын; еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан . леуметтік қорғалуға құқығын жариялады. Конституция қызметкерлердің заңмен белгіленген т. сілдерді пайдалана отырып, жеке ж. не ұжымдық еңбек дауларын

шешу құқығын мойындады. . ркімнің тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша жұмыс істейтіндерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс ж. не мереке күндеріне, жыл сайынға ақылы демалысқа кепілдік беріледі. Конституциялық нормалардың мазмұны еңбек туралы заңдарда ж. не заңға с. йкес актілерде сипатталады. Еңбек туралы заңдар жүйесінде заң шығарушы актілердің маңызы ерекше. ҚР 1998 жылғы 24 наурыздағы «Нормативтік құқықтық актілер туралы» заңына с. йкес заң шығарушы актілерге

мыналар жатады: · Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізетін заңдар; · констиуциялық заңдар; ҚР Президентінің конституциялық заң күшіне ие жарлықтары;

· Қазақстан Республикасының кодекстері; заңдар; ҚР Президентінің заң күшіне ие жарлықтары

Төменгі деңгейде тұрған нормативтік актілердің ешбірі жоғары деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы болмауы тиіс. ҚР Конституциялық Кеңесінің, ҚР Жоғарғы Сотының ж. не ҚРОрталық сайлау комиссиясының нормативтік қаулыларыжоғарыдағы иерархиядан тыс тұрады. Заңның өзге заңға с. йкес актілерге қарағанда жоғары күшіболады. Бұл заңдылық қағидасының м. нінен де байқалады. Заңдареңбекті пайдалану саласындағы барлық маңызды қоғамдыққатынастарды реттейді, жұмыс берушілер мен азаматтардың еңбек

қабілеттігі м. селелері жөніндегі негізгі қағидалар мен нормалардыбекітеді, еңбек жағдайы, . леуметтік қорғау, еңбекті қорғау сияқтымаңызды м. селелерді анықтайды. Бұдан өзге қатынастардыңбарлығы заңға с. йкес актілермен реттеледі. Еңбек құқығының маңызды қайнар көздері болып

Еңбек құқығы қайнар көздерінің жүйесі келесі ерекшеліктерге ие:

1) еңбек заңнамасы актілерін қабылдауға осы сала субъектілерінің өздері қатысады (қызметкерлер өз еңбек ұжымдары, к. сіптік одақтар ж. не өзге де өкілдік органдар арқылы;

жұмыс берушілер локальдық нормаларды шығару кезінде ж. не өз өкілдері арқылы) ;

2) қайнар көздер жүйесіне еңбек құқығының біртұтастығын ж. не . р түрлілігін көрсететін жалпы (барлық қызметкерлер үшін) ж. не арнайы (қызметкерлердің кейбір санаттары үшін) еңбек заңнамасы енеді;

3) еңбек құқығы қайнар көздерінің барлығы заңдарға ж. не заңға с. йкес актілерге бөлінеді. Заңдар, өз кезегінде, негізгі (Конституция), өзге де конституциялық (Адам құқықтарының

жалпы декларациясы) ж. не ағымдағы (мысалы, «ҚР мереке күндері туралы» заң) деп бөлінеді. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен ҚР «Еңбек туралы» заңы Қазақстан Республикасының аумағында жоғарғы күшке ие.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.