«Ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдардың типологиялық ұқсастықтары мен ерекшеліктері»

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 103 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

ӘОЖ: 808. 8015

Қолжазба құқында

УМАРОВА ЗАМИРА ДЖУМАНХОДЖАҚЫЗЫ

«Ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдардың типологиялық ұқсастықтары мен ерекшеліктері»

6М021000-Шетел филологиясы мамандығы бойынша филология ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін магистрлік диссертация

ТҮРКІСТАН-2015

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Қорғауға жіберілді:

Ағылшын филологиясы

кафедрасының меңгерушісі,

Б. Д. Турлыбеков

(қолы)

«» 2015 ж.

Магистрлік диссертация

Ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдардың типологиялық ұқсастықтары мен ерекшеліктері

мамандығы: 6М021000-Шетел филологиясы

Магистрант З. Д. Умарова

(қолы) (аты-жөні, тегі)

Ғылыми жетекшісi,

ф. ғ. к., аға оқытушы З. О. Сахитжанова

(қолы) (аты-жөні, тегі)

ТҮРКІСТАН-2015

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ: КІРІСПЕ

: 3

МАЗМҰНЫ: І МИФ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

МАЗМҰНЫ: 1. 1 Антикалық және қазақ мифтер типологиясы

: 5

МАЗМҰНЫ: 1. 2 Антикалық және қазақ фольклорындағы ұқсас сарындар

: 18

МАЗМҰНЫ: ІІ АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ФОЛЬКЛОРЫНДАҒЫ ОРТАҚ САРЫНДАР

МАЗМҰНЫ: 2. 1 Ағылшын және қазақ фольклорындағы мифологиялық образдар типологиясы

: 28

МАЗМҰНЫ: 2. 2 Ағылшын және қазақ фольклорындағы ортақ сюжеттер

: 74

МАЗМҰНЫ: ҚОРЫТЫНДЫ

: 92

МАЗМҰНЫ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

: 94

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазіргі ғылымның дамуына байланысты миф жанры туралы осы кезге дейін қалыптасқан пікірлер жандана түсуі заңды. Сондықтын И. М. Дьяконовтың тұрақты түрде: «Миф - это осмысление мира и эмоциональное вживание в его явления, но ни в коем образом не жанр словесности» [1, 17], - деген пікірін талдау бұл жұмыстың міндеті емес, оны болашақтағы зерттеулерде ескере отыру, әрине, ғылыми қажеттілік.

Оның мифтік әлемді үшеу емес, төрт деңгейде қабылдаған ойын да болашақтағы зерттеулердің еншісіне қалдырып, осы кезге дейін қалыптасқан тұжырымдарды пайдалануды жөн көреміз. Өйткені, мифті зерттегенде Е. М. Мелетинскийдің де көңіл аударарлық, тіпті, міндетті түрде ескерілуі қажет пікірі бар. Ол: «Моделирование оказывается специфической функций мифа» [2; 171], - деген. Қазақ және антикалық мифтерді типологиялық тұрғыдан зерттеуде стадиялық ерекшелікті ескеріп, алдымен әлемнің жаратылуы, космостық модель мәселелерін, одан кейін тотемдік мифтер, кейіпкерлердің ғайыптан туу сарындары бойынша қарастырамыз.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Әлемдік және қазақ фольклортану ғылымында мифтік образдарға қатысты ғылыми еңбектер болса да, ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдарды салыстыра зерттеу диссертациялық деңгейде алғаш қарастырылып отыр. Диссертацияда екі елдің фольклорындағы мифтік образдардың жиналу, жариялану және зерттелу кезеңдері қарастырылып, мифтік образдар және сарындардың екі ел фольклорынан қалай көрініс тапқаны салыстырулар негізінде айқындалды.

Бұл зерттеуде ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдарға қатысты ғалымдардың зерттеулері сараланып, олардың мифтік образдарға және ортақ сарындарға қатысты пікірлері назарға алынды.

Екі елдің фольклорындағы көне сарындар мен образдардың ортақ сипаттары тарихи-типологиялық және генетикалық зерттеу тәсілдері аясында қарастырылды.

Диссертациялық жұмыста ағылшын және қазақ фольклорында кездесетін түрлі көркемдік құбылыстардың атқаратын қызметіне де көңіл бөлінді. Осыған байланысты екі ел фольклорында кездесетін ортақ образдар мен сарындар сараланып, олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктері анықталды.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты - ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдар типологиясын саралау болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында:

Антикалық және қазақ мифтер типологиясы туралы ғылыми шолу жасау; Антикалық және қазақ фольклорындағы ұқсас сарындарға қатысты бұрын-соңды айтылған пікірлерге ғылыми талдау жасап, жаңа танымдық деңгейден зерделеу; екі елдің фольклорындағы мифтік образдарды типологиялық саралау міндеттері көзделді.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Ағылшын және қазақ фольклорындағы мифтік образдардың типологиясын зерттеу барысында анықталған ғылыми жаңалықтар қатарында мына нәтижелерді атауға болады:

Ағылшын және қазақ фольклорындағы мифологиялық образдар типологиясының зерттелу тарихына шолу жасалып, екі елдің фольклорлық дәстүрінен орын алу ерекшелігі қарастырылды.
Екі ел фольклорындағы мифтік образдар жүйесіне қатысты ойлар сабақталды.

3. Ағылшын және қазақ фольклорындағы ортақ сюжеттер сарапталды.

Теориялық және методологиялық негіздері. Зерттеуді жазу барысында әдебиеттану мен фольклортану ғылымында іргелі зерттеулер жүргізген жетекші ғалымдардың теориялық тұжырымдары басшылыққа алынды. Атап айтар болсақ, Елизавета Барнет, Алан Фейнштейн сынды шетелдік фольклортанушы ғалымдардың пікірлері, В. П. Аникин, А. Н. Веселовский, Л. И. Емельянов, В. Я. Пропп, Б. Н. Путилов, қазақ ғалымдарынан М. Әуезов, Ә. Марғүлан, Қ. Жүмалиев, Е. Ысмайылов, Ә. Қоңыратбаев, М. Ғабдуллин, Р. Бердібаев, С. Қасқабасов, Ш. Ыбыраев, Б. Абылқасымов, Б. Әзібаева, Т. Қоңыратбай, Ш. Керім, К. Матыжанов, А. Абдуллина, Б. Рақымов, А. Әбсадықов т. б. еңбектері ғылыми-әдістемелік бағдар берді.

Сол сияқты зерттеу барысында қазақ халқының батырлық жырларын арнайы зерттеген М. Ғабдуллин, О. Нүрмағанбетова, Т. Сыдықов, т. б. монографиялары мен диссертациялық жұмыстары да назарға алынып, зерттеудің бағыт-бағдарын айқындауға көмегін тигізді. Сонымен қатар тарих, этнография, әдебиеттану, фольклортану, тіл білімі ғылымдарының жетістіктері де зерттеуге арқау болды.

Ғылыми-тәжірибелік маңызы. Зерттеудің ғылыми нәтижелерін республикамыздағы жоғары оқу орындарының магистрлері мен студенттеріне арналған лекциялық дәріс, Фольклортануға кіріспе, Көне дәуір әдебиеті, Шетел халықтарының әдебиеті пәндерінің оқулықтарын жазуда, сондай-ақ, арнаулы курс бойынша материал ретінде пайдалануға болады.

Зерттеу әдістері. Жұмыста талдау, жинақтау, қорыту, сипаттау, тарихи-салыстырмалы және тарихи-генетикалық зерттеу әдістері қолданылды.

Зерттеу нәтижелерінің жариялануы. Зерттеудің негізгі тұжырымдары мен нәтижелері бойынша жазылған мақаларар Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті белгіленген ғылыми басылымдарда жарияланды және 1 халықаралық, республикалық ғылыми-теориялық баяндалып талқыланды (конференция материалдары жарияланған) . Сонымен қатар 2 ғылыми мақала Қазақстан республикасы басылымдарында жарық көрді. Жалпы мақаланың саны - 4.

Жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспе, екі бөлім, қорытынды, және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І МИФ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Антикалық және қазақ мифтер типологиясы

Әлемнің жаратылуы. Бұл бүкіл халықтың мифологиясында орын алған сарын, оның өзі архаикалық және классикалық деңгейлері болатыны мәтіндердегі ерекшеліктерді анықтау арқылы танылады. Егер калассикалық ислам дінінде бәрін жаратушы бір Алла делінсе, қазақтар архаикалық мифті де ұмытпаған Г. Н. Потаниннің қазақтар арасынан: «На по-верхности океана (или большего озеро) лежит туман (бу), на поверхности тумана камень жайын (тас) на коне на четырех ногах стоит көк өгіз и рогами поддерживает землю, на который мы с нашем скотом живем» [3, 154], - деп жазып алған мәтіні - осының айғағы. Сондай-ақ, қазақ арасынан жазылып алынған «Жасаған жайында» деп аталған мәтінде әлемдік мифологияға ортақ - әлемді жаратуға қатысқан төрт потенция аталады. Ол: «Сонау, сонау, соны меңреу заманда, жер мен көк жаралмай тұрғанда, барша ғалам біртұтас қара түнек, шетсіз-шексіз кең, түпсіз терең лай бейнесінде болған. Ол кезде көк те, жер де, ай да, күн де болмаған. Ұшы жоқ өзен, түбі жоқ терең, ұшы құйыры жоқ от, су, жер, топырақ, төрт түрлі заттан басы құралып, астан-кестен мидай араласып, сапырлысып, қайнап жатқан бір дария еді»- [4, 131], - дегенде ұшы да жоқ, шеті де жоқ деп айтылуының өзінде алғашқы санаға тән тым үлкен түрде деп ойлаудың орын алуы назар аудартады. Адам санасы дамыған заманда қаншылықты үлкен зат болса да, оның белгілі бір нәрсеге теңеу қолданыс табады. Ал, бұл мәтіннің космостық сипатты сөйлеп тұрғаны анық.

«Ырық бітіктің» он бесінщі бөлігіндегі:

Üza tuman turdy

Asra toz tturdy [5, 156, -177], - дегені:

Жоғарыда тұман тұрды,

Астында шаң тұрды, -

деп, ежелгі түріктердің алғашқы космостық жаратылыс туралы архаикалық түсінікте болғанын және хаостың макродеңгейде танығанын дәлелдейді. Және мұндай кезде құстардың да, аңдардың да, адамдардың да жұре алмайтындай жағдайға жеткенін баяндау хаостың аласапыран күйге түсіретінін, яки сонда шеті де, шегі жоқ нәрсені архаикаға тән түрде сипатталғанын танытады. Сосын:

Jana tanrі qutynta üсünс jylta

qop asan tükal körüsmіs.

Және үш жылда Тәңірдің құтымен

Құп-есен түгел көрісті, - делінген.

П. Н. Овидийдің «Метаморфоздарында» хаосты ыстық пен суықтың, ылғал мен құрғақтың айқасы ретінде көрсеткен. Және әлемнің алғашқы үдерісін:

Сила огня вознеслась, невесомая, к сводам небесным.

Место себе обретя на самом вверху мирозданья.

Воздух - ближайший к огню по лекгости и расстоянию,

Оных плотнее, Земля свои притянули частицы.

Сжатая грузом своим, осела, ее обеткая,

Глуби вода заняла и устойчивый мир окружила [6, 33-34], - деп жеткізген. Ал, Гесиодтың «Теогониясында» хаостан кейін бірден Гея жаратылғанын баяндалған [7; 22-24] . Авторлық шығармаларда ерекшелік болатыны белгілі, дегенмен халық санасындағы түсінікті түбегейлі жоқ қылып жіберу мүмкін емес, сондықтан антикалық архаикалық мифтерде де хаос сақталған деп айтылады. Әйтсе де, авторлық шығармаларға енген хаос сипаты субъективті сананың да ықпалын көрсетеді. Өйткені, оны ақындар адамзат тарихын образбен жеткізу мақсатына пайдаланған. Түрік халықтарында ақындар тарапынан мұндай творчестволық қадамдардың жасалмауының өзі фольклорлық сананың өз күшінде екенін танытады. Оның үстіне сегіз томдық «История человечества» кітабында ежелгі гректерде әлемнің жаратылуы туралы миф жоқ деп жазылған [8] .

Үш әлем туралы. Әлемдік мифологияда үш әлем туралы түсінік кең тараған. Дегенмен төрт, тоғыз деңгей түрінде тану да кездеседі. Саха фольклорында, мәселен, сегіз деңгей. Бұл түрік халықтарындағы қырық санының көптік мәнді білдірудегі қолданысы сияқты түсініледі.

Аспан миф бойынша жоғарғы әлем. Ежелгі түсінікте оған барып-келе алатын бақсылар әлем ағашы, асатаяқ, яғни космос ағашының атрибуттарын пайдалану арқылы қатынай алады. Ал, классикалық мифте аспан - құдайлардың мекені. Сондықтан Зевс Олимп тауында орныққан. Бұл әлем ағашының классикалық мифология деңгейіне сай тарихи-стадиялық, құлиеленуші формацияға жеткен, дамыған қоғамдағы адам ойының жемісі.

Ш. Уалиханов: «Аспанда да адамдар тұрады, олар белбеуді тамағынан буынады, біз әлемнің ортасында тұрамыз, сондықтан да белбеуді белімізден буамыз, ал, жер астында тұратындар (олардың да өздерінің күні, айы, жұлдаздары бар) белбеуді аяқтарына буынады. Аспанда тұратын қазақтардың арасында өте бай кемпір бар (Аспан тұрғындарының тіршілігі де қазақтардікіндей, басқаша болуы мүмкін емес), - мұның бәрі қазақтар фантазиясының жемісі» [9; 181], - дегені қазақ ғылымында басты мәліметтердің бірі ретінде орнықты. Бүгінде ғылымға кейіннен белгілі болған Орхон-Енисей және «Ырық бітіг» ескерткіштері арқылы Ш. Уәлиханов сөзінің дұрыстығы айқындалады. Бұл екі ескерткіштің пайда болу мезгілі Түрік қағанатының мемлекет ретінде классикалық деңгейге жеткен тұсы VІ ғасыр деп танылған. Түрік қағанатының мемлекеттік қалыптасуы және Тәңірдің Құдай типіндегі образының классикалық деңгейге жетуі мәселесінде Е. М. Мелетинский, Л. П. Потаповтың «Очерки по истории алтайцев» еңбегіне сүйеніп: «Тюркский каганат не был, однако, еще феодальным государством. Государством его можно именовать только условно. По существу, тюркский каганат, как и ряд сменивших его объединений, господствовавших в восточной части Центральной Азии, был непрочным вонно-административным обьединением, временным союзом различных кочевых племен под гегемонией тюркских каганов, не имеивших свои экономический базы» [10; 249], - дегенін, әрине, белгілі деңгейде ғана қабылдауға болады. Түрік қағанатының классикалық мемлекет ретінде сақталып қалмауына оның жалпы түріктік идеологиясының қалыптасуымен сабақтастыруға болады. Феодолизмнен «аттап кетудің» өзіндік әсері болғаны да анық. Сондықтан жоғарғы әлем туралы түсінікке мемлекеттілік сипат толық әсер етті деп айту қиын, осыны ескеріп, классикалық деңгейге жетудің тек алғышарттары жасалған деген тұжырым ұсынылады. Ол «Ырық бітігтің» он екінші бөлігінде:

Ar abqa barmys,

Tayda qamylmіs.

Tanrіda arklіg tіr.

Anсa bіlіnlar jabyz ol,

Яғни,

Ер адам аңға шықты.

Тауда ол құлады.

Аспанда үстем билеуші (всевластен) деп айтады.

Біліңдер: бұл жаман, -

деген жолдардан анық көрінеді. Орхон-Енисей ескерткішіндегі:

Биіктегі Көк тәңірі,

Төменде қара жер жаралғанда,

Екеуінің арасында адам баласы жаралған [11; 40], - деген жолдар да ежелгі түріктердің үш әлем туралы түсінігін айғақтайды.

Тәңірдің мекені - аспан, көк аспан деп қана айтылады, бұл архаикалық сипатта екені айқын. Ертегілерде батыр-кейіпкер қиын тапсырмаларды орындау үшін өзге әлемге бару керек, ол үшін тотем құстың көмегімен От таудан, Мұз таудан өтуі жоғарғы әлем туралы архаикалық түсінікті танытады. Ал, Зевстің тұрағы - Олимп тауындағы тіршілік кәдімгі жер бетіндегі тіршіліктей, Зевс пен Гераның отбасылық қарым-қатынасы: басқа да Құдайлардың бір-бірімен аралас-құраласы анық суреттеліп отырады, яғни дамыған санаға тән көркем сюжеттер жасалған.

Ал, ортаңғы әлем туралы түсінік ортақ. Түрік мифологиясында төменгі Олимп ерлік образына қатысты деген ой турасында ойлану қажет.

VІ-VІІ ғасырлардың мұрасы Орхон-Енисей жазбасында мифтік үш әлем толық көрінбейме деген сауалды алға тарта отырып, С. Г. Кляшторный бұл кезеңдегі түрік халқындағы әлем туралы түсінік қалай танылды деген мәселе тұрғысынан келген. «Ырық бітіг» кітабын негіз етіп алып, С. Е. Малов, И. В. Стеблева, т. б. осы мұраны тәржымалауды мән берілмеген тұстарын тоқталған. Төменгі әлем иесі Ерліктің образы «Ырық бітігтің» мысалдарында айталғанын айтып ойын дәлелдеуге тырысқан.

Ал, елу бесінші мысалды түсіну үшін М. Қашқаридің «Түрік сөздігіндегі» jіtіg-jetіk-ақылды, at-контекст бойынша жылқы емес, абырой деген мағынада қабылдау керектігін айтқан.

Ерліктің төменгі әлемнің құдайы деп таныстырған С. Г. Кляшторныйдың пікірі бүгінде кейбір ғалымдардлың да ойына қозғау салады. Ерліктің моңғол текті халықтардың фольклорында бар екені айқын, бірақ түріктердің түсінігінде ерлік төл мифологиялық бейнеме, жоқ, әлде етене жақын араласқан халықтардың мәдени байланысының нәтижесіме? Бұл мәселені шешу қажет. Ол үшін антикалық мифтегі ұқсастықтар мен айырмашылықтардың қандай екендігіне мән беру қажет.

Үш әлем туралы миф классикалық деңгейге жеткенде үш құдайдың құзырына тиеді. Әкесі Кроносты, одан соң өзінен бұрын пайда болған титандарды жеңген Зевс бәрінен үстем Аспан құдайы болса, Посейдон - су әлемі құдайы, ал, Айд - төменгі әлем құдайы, адамдардың жанын «ұрланушы» ретінде көрінеді. Бұл - Классикалық мифологияның нәтижесі, ал, архаикалық түсінікте ежелгі гректер де адам жаны ұшып кетеді деген түсінікте болғаны «Илиада» арқылы байқалады. Мұның өзі Антикалық мифтердегі екі сатылы түсінікті аңғартады.

Тіпті, ежелгі түрік халқында аспанға көтерілу, яғни жоғарғы әлемге жетуінде әлем ағашы қажет болса, ал, Зевстің Олимпте құдайлар мекенін орнатуының өзі де - стадиялық ерекшелік. Демек, қазақ халқының санасына Ислам дінінің ықпалы белсенді болса да, архаикалық түсінікте мейілінше жақсы сақталған. Дегенмен, «Ер Төстік» ертегісінде төменгі әлемнің жыландар мекені болып суреттелуі, Полинизия мифтерімен үндестік табады. Яғни ең көне түсінік бойынша төменгі әлем - жәндіктердің мекені. Осыны ойлағанда, тіпті, алтайлықтардың мифінде де жер асты әлемі туралы түсініктің белгілі дәрежеде дамығаны байқалады. Өйткені, ежелгі грек мифінде жер асты әлемінде өзендер бар деп айтылады. Оның атақтысы - қасиетті Стикс өзені. Алтайлықтардың түсінігінде жер астында тоғыз өзен бар, оның бәрі бір арнаға тоғысады. Ол ұлкен өзеннің аты - адамдардың көз жасынан тұратын Тойбодым, яғни тоймадым өзені. Егер алтайлықтардың өзі тұріктекті және моңғолтекті болып бөлінетінін ойлағанда да, түріктекті шор халқында да Ерліктің әлемінде қара өзен бар деген түсініктің болғанын Н. П. Дыренкова жазған. Ал, Ерлік ежелгі түрік мифіне тән бе? С. Г. Кляжторный Орхон ескерткіштерінде үш әлемнің көрінбейтінін айта келіп, сонда да: «Владыка преисподней древнетюрских будийских переводных тестов ҮІІІ-Х вв., Эрклиг - хан, выступает здесь, в отличие от других главных божеств, втюркском лексическом обличье, не являющемся калькированным переводом иноязычного термина» [12, 125], - деп, «Ырық бітігтен» Ерлікті іздеген.

Айт пен Зеивс ағалы-інілі болғаны сиқты Ерлік Үлгеннің бауыры деп аталады. әлем мен адамдардың жаралуында Ерліктің де қатысы бар деп айтылатын сюжеттерде оның трикстерлік қызмет көрінеді. Мәселен, Үлген адамдардың денесіне әлі жан бермей тұрған кезбде оны күзетуді итке тапсырып кетеді. Сол кезде Ерлік итке тон берем деп алдап, адамның мұрнына үрлейді. Бұны ойлағанда төменгі әлем иелеріне не себепті адамдардың жанын алып кетуші болатынын түсінуге болатын сияқты. Тағы бір жағдай - Ерлік бір жансыз денеге тоғыз тілді, жеті түрлі дыбыс шығаратын сыбызға мен мұрнынан да, екі құлағынан да үрлеуіне байланысты әйел де тоғыз тілдіғ жеті түрлі ақылмен ойлайтын болып шыққан [13; 35-36] .

С. Ю. Неклюдовтың пікірінше, Еркілік ежелгі ұйғыр сөзінен шыққан, ол буддалық тамұқ иесі Яманың эпитеті ретінде қарастырған. Түрік-моңғол мифтерінде Ерлік-атлеттік тұрдегі қарт көзі мен қасы көмірдің күйесіндей қап-қара, сақалы екі бөлінген және ол тізесіне жеткен. Мұртының ұзындығы сондай, оны құлағына іліп қояды. Мүйізі ағаштардың - түп тамырындай, шашы бұйра [14; 667-668; ] . Оның бұқа басты болуы антропоморофты күйге дейінгі кезеңді зооморфты белгісін білдіреді. Ол тұратын сарай қара түсті. Гректерде адам жанын өзге әлемге жеткізуші Харон қарттық қайығы болса, Ерліктің де қара қайығы бар. Осы орайда «қара бассын» деген қарғыспен «қара су ішсемде» деген сөздің айтылуы поэтикалық мағынаны көрсетпейді, түп-тегінде төменгі әлемдегі су бар деген ұғымнан қалған сөздік жұрнақ сияқты. Өйткені, албастының қара түстісі болады деп, дәл осы қарғысты сонымен байланыстырсақ, бұл образдың қзметіндегі басты ерекшелік - әйелдер мен нәрестелердің жанын ұрлайтын ескерілмей қалар еді. Ал, ежелгі дәуірдегі төменгі әлем иесі адамдарды жынысына қарап бөлмесе керк. Сондықтан «қара бассын» деген қарғыстың жалпы, қара түстің символдық белгісі бұл жұмыста анықтала түсетін болады. Адамның тәні өлсе де, жаны өлмей, ұшып жүреді деген түсінік бұған қарағанда ерте кезде болған, сол арқылы стадиялық ерекшеліктің қазақ мифологиясында да бар екені анықталады.

Қыл көпір ұғымы тек ислам дінінде ғана емес екенін Ерліктің әлемін тану арқылы да білуге болады. Г. Н. Потанин жариялаған «Алтай-Бучи» ертегісінде бас кейіпкер Алтын Герелді іздеп барғанында Ерліктің әлемі қандай екенідіігі суреттелген. Бір есікке келгенде қышмадан пайда болған іріңді қатпары бар екі түйенің арасынан өтуі керек болған. Мұның өзі қиын сынақ екені бұл түйелердің тыныш тұра алмайтын жағдайда екенін айту арқылы жеткізілген. Сондай-ақ, Ерлік әлемінде есік те бар. «Илиаданың» сегізінші жырындағы Зевстің [15; 103] сөзінен де көпір мен қақпаның бар екенін көреміз. Г. Н. Потанин жазып алған моңғол ертегісінің кейпікерлері: Алтай-Бучи мен Қанжекпейдің де көпірден өткені айтылғанына көңіл бөлу керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.