Мүсін өнері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Мүсін өнері

Мүсін, яғни "скулъптура" /латынша sсulptura/ сөзі, алғашқыда қатты материалдардан фигураларды қашап жасауды, шекуді /мүсін жасауды/ білдірген. Кеңінен пішіндеу арқылы жасалған шығармалар да осы ұғыммен білдірілген.

Мүсіннің басқа бейнелеу өнері түрлерінен айырмашылығы сол, оның басты әсерлік құралы аймақтың форма. Мұның өзі оны жасаған кезде ағаш, металл, тас сияқты ұзақ сақталатын материалдарды пайдалануға мүмкіндік береді.

Түрлі халықтар мен дәуірлердің толып жатқан мүсіндік шығармалары бізге дейін жетті. Ежелгі Мысырдың, Үндістан мен Американың мүсіндері мен барельефтері кеңінен мәлім. Антикалық Грекия аса көрнекті мүсіншілер ― Фидийдің, Мирон мен Поликлеттің мәңгі өшпейтін шығармаларын әлемге тарту етті.

Мүсін жұмыр /оны барлық жағынан қарауға болады/ және бедерлі (рельеф) болып келеді. Жұмыр мүсінде адамды бейнелей отырып тек маскамен, яғни бетпен, баспен ғана шектеліп қала алады. Басты иықпен бірге кеудеге дейін мүсіндеу кеуіт (бюст) болып табылады. Адамды беліне дейін бейнелеу жартылай фигура, ал бүкіл бойымен бейнелеу мүсінше (статуя) деп аталады. Көпфигуралы композиция мүсіндік топ немесе ансамбль деп аталады.

Рельеф - тек бір жағынан қарағанда жақсы көрінетін, жазық беттегі мүсіндік бейне. Рельеф екі түрге бөлінеді: фигуралар фонның жазықтығынан өз көлемінің жартысынан аз шығып тұрса, барельеф деп, ал фигуралар жартысынан көбірек шығып тұрса ол горельеф деп аталады.

Мүсін шығармалары жанды бейнедегі сияқты, станокты және монументті-сәндік болып бөлінеді. Станокты шығармалар айналадағыларға тәуелсіз өмір сүреді, сондықтан түрлі жардайларда қоюға болады. Монументті-сәндік шығармалар әдетте жеке ансамбльдің, алаңның немесе саябақтың сәулет композициясының құрамдас бөлігі болып табылады.

Монументалды мүсін өнерінің тууына өзіндік әсерін тигізген ежелгі менгирлер, дольмендер мен кромлехтер тәрізді алып тастар әртүрлі кезеңдерде, түрлі нұсқалар мен Қазақстан даласында, сол сияқты Моңғолияда, Батыс Еуропада, Оңтүстік Сібір т. б. көптеген аймақтарда кездеседі. Антропоморфтық көріністері бар баған түріндегі менгирлер төрт қырлы болып, келген. Ежелгі адамдардың космогониялық тұжырымдамасы бойынша төрт бұрыш, әлемнің киелі төрт бағыты ұғымынан туындаған Шеңбер тәрізді, шаршы пішіні де құрылым негізін сақтаушы қызметін атқарады.

Сонымен ежелгі ескерткіштердің өзінде-ақ әлемнің кеңістікті-пластикалық және бейнелеу түріндегі образы пайда болып және ондағы адам өзін әлемнің ажырамас бөлігі ретінде қабылдайды.

Қазақстан жеріндегі ежелгі тайпалардың діни көзқарастары құрбандық жануарлары мүсіндерінің құрылымдары мен биік менгирлер құрылымдарындағы діни-табыну пішіндерінен анық байқалады. Осындай пішіндегі қойтас, түйетас деп аталатын төрт қырлы бағандар Бетпақ-су, Желтау, Қойшоқы, Бұғылы, Қанат-тас жерлерінде көптеп кездеседі.

Сол сияқты отқа, ата-бабалар рухына табыну ретіндегі зәулім мазарлық ескерткіштері мен ата-бабалар мазары жанындағы құрбандық шалу орындары сол кездегі адамның дүниетанымынан біраз мағлұмат береді. Бұндай ескерткіштер Бегазы, Бұғылы, Айбас-Дарасы жерлерінде табылған.

Қазақстан территориясында мүсіндердің екі түрі кездеседі.

Олар жануарлар мен адамдар бейнесі. Ондағы адамдар мен жануарлардың әсіресе, бас пішіндері үшбұрышты геометриялық шартты түрдегі стилизацияланған пішінде бейнеленеді.

Бұл кезеңнің мүсін өнері қарапайым пішіндерден күрделі пішіндерге дейін өзінің ағымымен біртіндеп дамиды. Мүсіндердің сол кездегі діни және әлеуметтік атқарған қызметтері анық байқалады.

Түркі дәуіріндегі бейнелеу өнерінің ескерткіштері - тас мүсіндер. Осы ескерткіштер Қазақстанның барлық аудандарында кеңінен тараған. Қалалардан мүсінші, тас қашаушылардың шеберханалары табылған. Мүсін жасау үшін ұзынша тастар (0, 5м - Зм) алынып, терең ойықтар салу арқылы өңделген. Ірі мүсіндер сирек кездеседі. Оларды балбал тастар деп те атайды. Көбінесе адам бейнеленген. Ер адамдарды бейнелегенде сақал мұрты бар, белін белдікпен буынған, беліне қару іліп, бас киім сирек көрсетіледі, кейде шашы бейнеленеді.

Тас мүсіндерінің көбінің қолына тостаған ұстатып бейнеленген. Тас мүсіндерде атақты адамдар бейнеленіп көбінесе оны зират басына, шығысқа қаратып орнатады. Кейбір мүсіндер зират сыртында қойылды. Түркі тайпалары тас мүсіндерді табынатын құдайларында бейнелеген. Мысалы, Умай әйел құдайын бейнелеген, Сонымен қатар, далаларда тас мүсіндер жол жүрушіге бағыт-бағдар беру үшін орнатылған. Қазақстанда ислам дінінің таралуы адам бейнесін жасау дәстүріне тыйым салды. Бірақ Қазақстанның кейбір аудандарында көпке дейін тас мүсіндер сақталып келеді.

Зевстің алтын мүсіні - кезінде Ежелгі Грекиядағы Олимп тауында Зевс құдайға орнатылған ескерткіш, “әлемнің жеті кереметінің” бірі. Б. з. б. 5 ғ-да өмір сүрген белгілі афиналық мүсінші Фидий сомдаған. Ежелгі гректер құдайлардың құдайы деп сенген Зевске арнап ақ мәрмәрдан зәулім сарай тұрғызған болатын. Фидий өзінің мүсінін осы сарай ішіне сомдаған. Тақта отырған құдай мүсінінің биіктігі 17 м болған, ол сарай төбесіне сәл-ақ тимей тұрған. Зевс отырған тақ түгелдей алтын және піл сүйегінен жасалған. Негізгі ағаштан істелген құдай мүсінінің беті, қолы, аяғы және ашық төсі өте нәзік зергерлікпен өңделген піл сүйегімен түгелдей қапталған. Мүсіннің белден төм. бөлігі гүлдермен, жұлдыздармен, әр түрлі хайуанаттар бейнесімен көркемделген алтын жамылғымен жабылған. Мүсінші Зевстің бір қолына ұстатқан жеңімпаздық құдайы Ника бейнесі де, екінші қолындағы қыран қонған тұғыр да алтын мен піл сүйегінен жасалған еді. Ал Зевстің басына таза алтыннан өрілген тәж кигізілген болатын. Ежелгі гректер ең үлкен бақытсыздық - Зевс құдайдың алтын мүсінін көрместен бұрын өліп кету деп есептеген. Сондықтан да ес білген әр адамға бұл бейнені көру арман болған. Б. з. 5 ғ-нда Зевс мүсінін Грекиядан Константинопольге (қазіргі Стамбұлға) көшірген. Мүсін сонда өртте қалып жоқ болды. Бірақ оны көрген адамдардың жан-жақты суреттеп, сипаттап қалдырған көптеген қолжазбалары арқылы Зевстің алтын мүсінінің қандай болғанын көзге елестетуге болады.

Ал нағыз «жиһад» - «Талибан» қозғалысының жетекшісі молла Мохаммад Омардыкі. Ол осыдан он шақты жыл бұрын Ауғанстан билігін қолға алып, «пұтқа табынушылыққа қарсы соғыс аштым» деп, «ел аумағындағы мүсіндердің бәрін қирату керек» деген заң шығарған. Жарылғыш қойып, зымыранмен төмпештеп, танкімен атқылап жүріп, 2001 жылдың 26 ақпанында Будданың екі тас мүсінін жермен-жексен қылған. Бірі 38, бірі 53 метрлік бұл екі мүсін он сегіз ғасырдан бері мызғымаған екен. Әне, ер болсаң - талибтардай бол!

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.