Анахарсис

1 Анахарсис
2 Қазақ топырағында қалыптасқан философиялық ойлардың құрамдас бөлігі

Әрбір өткен қас-қағым сәт пен тұтас дәуірлер келер кемел болашақтың кескін-келбетін айшықтайтын, бағыт-бағдарын айқындайтын тарихи құбылыс. Адамзат баласы өз өткенінен үйренеді, сол арқылы ертеңін болжайды, бүгінін таразылайды. Жас ұрпақ жадына тарихи зерделілік пен мәңгүрттіктің арақатынасын білудің мәнін, маңыздылығын құю - ұлт болашағының айнымас, тозбас, өзгермес кепілі. Адамзат өркениетінің тұңғыш дүмпуі, алғашқы қанат серпіні жасалған Азия даласы, оның ішінде түркі атаулының қара шаңырағы - қазақ байтағы өз қатпарларына талай-талай шешімі табылмаған жұмбақтар мен сыры ашылмаған құпияларды бүгіп жатыр.

Ұлы даланың қаншама адал перзенттері ұмытылып кетті. Көшпенділер өркениетінің тарихи-эволюциялық даму жолында ата-бабаларымыз әртүрлі тайпалық одақтарға бірігіп, жаңа мемлекеттердің іргетасын қалағанын тарих көрсетті. Сақ-скиф тайпалар одағы құрамына кіретін агрипей сақтар, массагет, тиграхауд, хауомоваргы, аримаспы сақтар, исседондар мен сармат, каспилер тарихы өз тегін сақ-скифтерден тарататын бүкіл еуразия даласының халықтарына ортақ тарих. Осынау алып бәйтеректің бір бұтағы - қазақ ұлты да көшпенділер өркениетінің перзенті ретінде барлық тарихи жәдігерлер мен ұлы бабалар мұрасына өзге ұлттармен қатар тең құқылы мирасқор халық болғандықтан оның барлық тарихи гүлдену мен құлдырау кезеңдерінің жемісін өз тарихының ажырамас бөлігі деп таниды. Міне, сол тарих тудырған, нақтырақ айтқанда, тарихи қажеттілік тудырған алып бабаларымыздың бірі - Анахарсис.
Ол кім? Ол - б.з.д. VII-VI ғасырларда (605-545, 613-539, 620-555 ж.ж.) өмір сүр¬ген, Грекияға жасаған саяхаты кезінде өшпес даңққа бөленген сақ даласының ғұ¬ла¬масы. Тегі - скиф патшалары әулетінен. Гнур патшаның ұлы, Савлий мен Кадиут патшалардың бауыры. Анахарсис есімі грек тілінен аударғанда «Аспан дауыс» деген мағына береді екен. Ал біз оны «Ан Арыс» деп атасақ, орыс халқы «знахарь», «пахарь» ұғымдарының (Ана-Харс) грек тілінің дыбысталуына қарай бейімделген нұсқасы болуы мүмкін деген болжам ұсы¬нады. Алайда тарих болжамдарды көтер¬мейді. Мәселен, оның бауыры Савлийді орыстар әлі күнге дейін орыс тілінде сақта¬лып келе жатқан есім десе, Қазыбек бек Тауасарұлы өзінің «Түп-тұқияннан өзіме шейін» атты кітабында оны «Сабыр» деп те атайды. Қалай болғанда да, Анахарсис-Ана-Харс-Анарыс аңыз кейіпкері емес, тарихи тұлға. Ол туралы оның Грекияға жа¬саған сапары кезінде «жеті ғұламаның» сегізіншісі аталып, өзінің данышпандығы¬мен даңққа бөленгені жөнінде «тарих атасы» Геродот, Лукиан, Диоген, Страбон, Платон секілді ойшылдар аз жазбаған. Бұл жерде, сондай-ақ афиналық Менандр¬дың адам табиғатын және мінез-құлқын са¬раптай келе, Анарыс бабамызға ерекше тоқ¬тал¬ғанын атап өту ләзім. Бабамыз өз за¬манында тіпті сол гректерге биік адам¬гер-шілік қасиеттердің мысалы болған.