Платиналық элементтердің рудадағы (кендегі) байланыс формаларын және қоспа түрлерін зерттеу

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 5

1. 1 Қазақстан кен орнындағы платина элементтерінің таралуы 5

1. 2 Малеевка кен орнының геологиялық құрылысының ерекшелігі 7

1. 3 Кеннің параметрі және рудалық дененің пайдалы қазбалары 8

2 МАЛЕЕВКА КЕН ОРНЫНЫҢ РУДАСЫНЫҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ 9

2. 1 Мыс колчеданы рудалары 15

2. 2 Мырыш - мыс рудалары 16

2. 3 Полиметаллдық рудалары 16

3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ 20

3. 1 Зерттеу әдісі және суреттеу нұсқасы 20

3. 2 Полиметаллдық рудалар 20

3. 2. 1 12 көкжиектегі руданың минералдық қасиеті 27

3. 2. 2 11 көкжиекте ашылған руданың минералдық қасиеті 32

3. 3 Руданың физико - химиялық қасиеті 34

4 РУДАНЫҢ БАЙЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ 38

4. 1 Үлгілерді дайындау механизмі 42

4. 1. 1 Аншлифтерді дайындау 42

5 ЭЛЕКТРОНДЫ МИКРОСКОПТАН ДАЙЫН МИНЕРАЛДАРДЫ

ҚАРАСТЫРУ 52

ҚОРЫТЫНДЫ 56

СӨЗДІК 57

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 63

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

Химия және биология мамандығы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

Тақарыбы Платиналық элементтердің рудадағы (кендегі) байланыс формаларын және қоспа түрлерін зерттеу.

Кіріспе

Платиналы металдар жер қыртысында аз кездесетін металдар. Бұлар сап түрінде өте аз мөлшерде, күйреген тау жыныстарында барлығы бірге аралас кездеседі. Платиналы металдар бытыраңқы болғандықтан адам баласына кеш мәлім болды. Соған қарамастан платиналық металдар өндірісте, медицинада және тұрмыста кеңінен қолданылады.

Шығыс Қазақстанда тау-кен металлургиялық өндірістерге негізгі минералды шикізатқа сульфидті кендер (нитрит, халькопирит, арсенопирит) жатады. Бұл кендердің басты элементтері Cu, Zn, Pb, Fe.

Кенде қоспа элементтер ретінде Cd, Sb, As(0, 01-0, 1%), Bi, Tl, Co(0, 001%), Au, Se, Te, Ga, In, Pt, Pd және басқалар (0, 0001%) жиналады. Бұл элементтер негізгі минералды және ілеспелі компоненттерде сап түрінде немесе жіңішке дисперсті, субмикроскопиялық қоспа күйінде кездеседі.

Көпшілік қоспа элементтері кеннің сульфидтік құрамында болады, шамамен 90-100%-тейі қосалқы запастағы Se, Te, As, Co, Cd болса, 70-80% - Ag, Tl, Mo, Au, платиналы металдар болса, 30-40% - Ga, Zn, Ge [1, 2] .

Соңғы кезде шешуге таяу тұрған ірі мәселелердің бірі - шикізатты толық пайдалану. Бұрын, шикізаттағы басты элементті пайдаланып аралас жүрген элементтерге назар салынбай, олар қалдық болып кететін. Мысалы, күкірт қышқылы өндірісінің қалдықтарында - қақ және тозаң түрінде: Cu, As, Au, Se, Te, Tl, платиналық металдар және т. б. элементтер бар, ал күкірт қыш қылымен салыстырғанда ол элементтер бірнеше есе қымбат тұрады [1-3] .

Сондықтан, минералдық қорды комплексті зерттеу кезінде - галинит,

сфалерит, пирит, халькопирит, арсенопирит сияқты сульфид минералдармен изоморфты байланысқан платина тобының металдарын ерітіндіге шығарып алып зерттеу күн күттірмес мәселелердің бірі болып табылады. Ал оларды ерітіндіге шығару кезінде жоғалтпай, ұқыпты алу мәселесі - олардың таралуын рудадағы байланыс формасын және басқа қоспа элементтердің әсерін зерттеуді қажет етеді.

Міне менің бітіру жұмысымның ізденістері де жоғарыда айтылған мәселелерге арналады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Минералдардың физика-химиялық қасиетін және рудадан қоспа элементтердің құрылысын анықтау.

Зерттеудің нысаны. Малеевка кен орнындағы 11, 12, 13 көкжиекте ашылған рудалардың қасиеттерін және қоспа элементтерінің құрылысының ерекшеліктерін анықтау [4, 5] .

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Қазақстан кен орынындағы платина элементтердің таралуы

Басқа ТМД елдері сияқты, осы қазіргі жүз жылдықта Қазақстан Республикасында платинойдтың негігі шикізат түрлеріне деген сұраныс қызығушылық көрсетті. Сондықтан платинойдтар өндірілетін жерге үлкен көңіл бөліп отыр. Осындай рудалық көздерінің бірі сульфид кендерінің кен орны болып табылады.

1978-1998 жылдары әр түрлі өнеркәсіптердің және ғылыми зерттеу ұжымдары (ПТО <<Вост-Казгеология>> ВНИИцветмет) жерінің колчедан- полиметаллдық рудаларында және металлургиялық кен байыту шикізаттарын өндіргенде платинойдтың құрамы жоғары болды. Бұл жұмыс кең ауқымды мазмұнда болды.

Малеевка кен орынының колчедан- полиметаллдық кендері платинаға бай екендігін 1998 жылдан бастап, ВНИИ цветметпен және Зырян Тау-Кен байыту комплекстерінің және АОҚ <<КазМырыш>> күшінің көмегімен зерттеле бастады [6-8] .

Платинаның химиялық құрамы, ылғи темірмен (20%-ке дейін) аздаған иридий, мыс паладий, радийден тұрады. Көпшілік талдаулар өте таза емес, микроскопиялық зертелмеген материалдарға жатады. Сондықтан қатты ерітіндіде қандай бірге жүретін элементтер бар екенін, ал қайсысының ішінде қосылған немесе қоспа түзетінін ешқашан анық табуға болмайды [9, 10] .

Кристаллографиялық мәліметтер. Гексаэдрлік; шашыраңқы кен орындарында көбінесе оралған аллотриоморфты массалар, кейбір оңтүстік африкалық кен орындарында әдемі кристалдар түрінде болады. Кубтік сингония, границентрлі тор а=3, 927. Бірге жүруі байқалмайды. Табиғи заттың меншікті салмағы 14-19, таза жасанды кристалда-21, 5.

Оптикалық қасиеті. Мөлдір емес натрий жарығына шағылдыру қабілеті 70, 1% күшті металдық жылтырлық түсі ақ түстен сұр болат түске дейін, опатталған дән қалайы-ақ түстен нақ қара-сұр түсті болады.

Жылтыратқандағы жағдайы. Жақсы дайындалған шлифтер керемет жылтырланады, кейбір жағдайларда тырналған жерлері сақталады. Жалғанғаны білінбейді. Табиғи шашылатын платина, сондай құрамдағы сатылатын платинадан да қаттырақ айырмашылығы тек өзенмен транспорттау кезіндегі «суық өңдеуде». Платина қаттылығы бойынша сфалериттің және пирротиннің арасында тұрады [11, 15] .

Шағылған жағдайы. Таза ақ түсті бірге жүрген минералдық түсіне байланысты көгілдір немесе сарғышқа өзгереді, салыстыру кезіндегі басты алынған көз қарасқа байланысты анықталады, тіпті аздап химиялық құрамы өзгеруі мүмкін. Шағылдыру мүмкіншілігі өте жоғары. Анизотроптық әсер байқалмайды, николдарын айқастырғанда, ешбір өзгертулер толық қараңғылықты бермейді [16ө17] .

Уландыру кезіндегі жағдайы. (Ван дер Вену бойынша) реагенттердің әсеріне төзімді, тек патша сұйықтығы және НСl+СrО ₃ ғана әсер етеді. Патша сұйықтығы немесе хромангидридінің тұз қышқылында ғана құрылымды уландыру жүргізуге болады. Уландыру жүргізу ауыспалы болады, поликсенге қарағанда иридиі бар негізгі түрлері тұрақты болады. Платинаның қатты ерітіндісі-палладий және платина-мыс жеңіл уланады [18] .

Физико-химиялық қасиеттері. Табиғатта платина қатты ерітінді түрінде темірмен, иридиймен, палладиймен және тағы басқамен кездеседі. Осы уақытта темір және палладийден тұратын, осыған дейін белгілі шексіз ерімеген болып қалады. Алынған зертханалық зерттеулердің нәтижесінде қарама-қарсы иридийден тұратын, ыдырау өнімінің жеңіл анықталатын түрімен өзгешелінеді.

Диагностика. Ұқсас минералдар феррит, когенит және аваруит, жеке түрдегі Pd және иридий және осмистік иридий, Fe болып табылады; когенит және аваруит өте күшті қышқылдық әрекетке ұшырайды [19, 21] .

Кен орынында түзілуі. Метеориттерде платинаның болуы темірде жасырылған. Жер қыртысында жеке түрдегі платина дуниттердің хромиттік шлифтерінде және аздап дуниттердің өзінде және де кейде солардың шашындыларында кездеседі, осы уақытқа дейін бұрынғы жалғыз маңызды өндірісті қатынаста магмалық сульфидті сегрегация ретінде. Темір мен никельдің еріген кейбір сульфидтерінде жеке түрде платина кезігуі мүмкін және спериметте, брэггитте, куперитте кезігеді. Сульфидтердің сыртқы орта әсерінен кебуі кезінде таза платина пайда болады.

Платинаның алғашқы шыққан жері. Орал мен Алтайдың тауларында Кувшинск ауданы мен төменгі Тагимның храмиттерінде шашылған платина түрінде болған [22, 23] .

1. 2 Малеев кен орнының геологиялық құрылысының ерекшеліктері

Малеев кен орны Шығыс Қазақстан облысында Зырян ауданының Зырян қаласынан 12 км солтүстікке қарай орналасқан. 1840 ж белгілі болған бірақ өнеркәсіптік маңызы 1979 ж Зырян комбинатымен басталған зерттеу-бағалау жұмыстарынан кейін белгілі болды және құрамында 70 %-бен астам қазіргі уақыттағы кенорындарының қорлары кіретін Родников бөлімі ашылған. Бұл кенорынды зерттеуге ғылыми және өндірістік ұйымдардың геологтары қатысқан. Кенорын Малеевск-Путинцев антиклиннің батыс аймағына қосылған. Ревнюшинск антиклиннің солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Кенорынның ауданы құрамы орта девонының Ревнюшинск свитасының туфасынан және туфобрекчиясынан, Маслянск свитасының орта дивонының ізбесті-балшықтан, аргеолиттен ұсақ - дәнді құм мен рифогенді ізбестті қатпарлары бар алевролиттен жоғарғы девонның хамер свитасының құмынан алевролиттен, аргелиттен құрылған. Бұл кен орында солтүстік-шығыста Платовск, орталықта Малеевск және оңтүстік-батыста Родник үш пластаралық кен қоймалары белгілі. Соңғы екеуі Пластаралық денелер табанының кварц-полевошпатты порфярға бірігеді. Жалпы кен орында Сu, Zn, Pb 2, 2:7, 6:1, 0 қатынасты құрайды. Кен құрамында: сфалерит, халькопирит, галенит, пирит, блек кені, арсенопирит, магнетит, пирротин, туынды висмут, алтын, электрум, айнинит, кварц, хлориттер, кальцит, мусковит, альбит, эпидот, лейноксен және биотит болады.

Қоспаның элементтері: алтын, күміс, кадмий, сынап, висмут, молибден, кобальт, селен, таллий, галий, индий, германий, никель.

Кеннің текстурасы: қатпарлы, массивті, краптелінген.

Кен маңайындағы өзгерістері: кварцтелу, серицитизация, баритизация, хлоритизация [24, 25] .

1. 3 Кеннің параметрі және рудалық дененің пайдалы қазбалары

Малеевка кен орны колчеган - полиметалдық өнеркәсіп түріне жатады. Негізгі руда компоненттері мыс, мырыш, қорғасын жатады. Алтын, күміс, кадмий, висмут, индий, селен, теллур, қалайы, мышьяк және басқа да элементтер қатысады. Өнеркәсіп рудалары аса күшті және бай, бірінші көкжиекте концентрленген, контактідегі әлсіз кварциттердің жоғарғы жағында экрандаушы порфиралық дене жатыр. Бұл көкжиек кеңістікте аса тұрақты, әйтсе де линза тектес немесе тақта тәрізді кендер бөлшектеніп көрінеді.

Кен жақындатқыш каналдар өзінше жоғары зоналы жалыста байқалады. Тектонамагматикалық активті периодта келесі магматикалық материалдан жасалынып қалуымен ашылған. Кенделген орта болып кварциттер табылады. Жоғарғы шекарада көбінесе нақты және барлық сульфидтердің кескіндері анықталады. Сирек кездерде барлық рудалардың әлсіз қуаты дақтың немесе жолақ дақтың сульфитизация ореалы байқалады. Шығу тегінде үш бағытқа жеті субпаралеллді рудалық зонаға бөлінеді: Платовская, Холодная, Октябрьская, Малеевская, Родниковая, Богровская, Луговая.

Зерттелетін ең ірі рудалық аймақ Родниковая болып табылады. Оның үстіңгі бөлігі беткі қабаттан 300м тереңдікте жатыр. Бұл зона солтүстік - батыс бағытта 25-30 градус бұрыш жасай отырып батырылады. Зонаның қуатының реті 120-380м. Орта бөліктегі жалпақтығы 900 метрге тең [26, 27] .

2 Малеевка кен орынының рудасының тасымалдануы

Малеевка колчедан - полиметаллдық кен орны Ревнюшинск антиклинінде солтүстік - батыс бөлігінде орналасқан. Сонымен қатар Малеевка айналасы терригонді жуан Зырян топтамасымен жабылғаны анықталған. Бұндай құрылыс конседиментациялық палеостратовулкан сияқты қарастырылыды. Вулканотехникалық құрылыс активті. Оның қуаттылығы 430 дан 750м және одан да көп, ал квазистабильді блокта 80-250м құрайды. Малеевка кен орынының районында шөгінді майлы айналасында субмеридианальді солтүстік - батыс жақта созылып жатқан және алевролитті саз, тасты, тас - саз, әк тасты сұр көгілдір жасыл және жасыл түсті көрсетеді. Жоғары қиықта көмір - тасты қабатшада алевролиттің сұрғылт - қара түстілігімен ерекшеленеді. Вулканогенді - гидротермальды - тұнба тегі (колчедан-полиметаллдық руда қоса отыра) 50% дейін айналасын алып жатыр және олардың төменгі, ортақ қиық бөлігінде шығарылған.

Осы жердің айналасының қасиеті төрт байлам (төменнен жоғары қарай) бөлінед:

1) Төменгі - вулканогенді - гидротерманальді - тұнба байлам вафраектикалық - аглометавты классикалық ағын және хлорит - серицитпен силицилитті шлейфтардың ағыны. Қуаттылығы 200-250м.

2) Төменгі тұнба байлам - алевролиттер, саз-тасты, тасты, иассивті, бірыңғай. Қуаттылығы 50-100м.

3) Жоғары вулканогенді - гидротерманальді -тұнба байлам - хлорит - классикалық ағындағы серицитовты селициталитті шлейфтар, қиықтың жоғарғы жағы - массивті -серицит - хлоритті силициалиттер және хлоритолиттер линзасы. Қуаттылығы 70-150м.

4) Жоғарғы тұнба байлам - тасты - саз алевролиттер, әк тасты - тасты, әк тасты -сазды және көмірлі - сазды. Қуаттылығы 200-250м.

Негізгі көлем колчедан - полиметаллдық руда бірінші, үшінші байламда орналасқан немесе вулканогенді - гидротермальды -тұнбаның ортасында орналасып, оларды жеке рудалық жүйеде заттың тіршілік әрекетінің сапасын қарастыруға болады. Кен орынынан солтүстікке және оңтүстік аймақта қуаттылығы ақырындап кішірейген, ал вулканогенді-гидротермальді-тұнба тегі байламы ақырындап өседі. Жоғарғысы Малеевка тауының солтүстік жалпағында және Холодный районының оңтүстігінде: төменгісі оңтүстік Путинцева жалпағында кездеседі. Рудалық кендердің негізгісі Малеевка, Родниковая, Холодная, Луговаяны жағалай созылып жатыр. Негізінен рудалық кендер табанындағы томпақ линзалардың түзу жабынмен оңтүстік-батысқа қарай 10-20 жасайтын қатынас пішінде болады. Олардың негізінен вулканогенді-гидротермальді-тұнба ұйымдастырып, әр түрлі дәрежеде сульфидтік минерализацияның қаныққан дақтармен ұйымдасуы жабында, барлық аралықта субкелісімді заттар бұрынғы кезде субвулканогенді тегі- риолитті порфирлер және андезитті порфирлер қуаттылығы бірнеше ондаған метрге дейін жетеді [28, 29] .

Негізгі табиғи рудалардан бөлінетін типтер: колчеданды (күкіртті, мыс-колчеданды және мыс-мырышты) және полиметаллды (жеке полиметаллды және барит-полиметаллды), тұтас бір-бірінің қозғалысын алмастыратын жүйелер. Олар негізгі - ортаңғы қасиеттерінің қуаттылығы 1-2м ден 20-30м дейін даектің субкелісімді және ұшталған жүйенің барлығын қақ жарады, біріншіден жеке кендер рудалық затта изомеленген топтамада бөлшектенеді. Комплексті анализ Малеевка кен орынының геологиялық-құрылымдық ерекшелігі морфологиялық рудалық зат, текстуралық - құрылымды, минералогиялық-геохимиялық және физика-химиялық руданы сипаттайды. Олардың байланысы рамада енгізілген заттармен қосылуы антогендік шыққан жерді екі негізгі кезеңге бөлуге болады:

1) рудалық - біріншіден кеннің құрылуы.

2) метаморфогенді - екіншіден кеннің құрылуы

Бірінші кеннің құрылуы Малеевка кен орынында тұнбаның жиналуының нәтижесінен кейін, су астындағы гидротермальді қайраткердің нем құрайлығынан болып жатты. Осы процесс өте ұзақ болды, бірақ циклді-импульсті формада жүрді. Циклдің басында кәрізді тыныштық кезінде, гидротермальді ваннада азда-көпті тегіс гидротерм материал салыстырмалы бос түсіру жағдайға келіп жатты. Силицитолитте және пирригенді тегі серицит - тасты компоненттің, байытылған сигенетикалық сульфидтардың бөлінуімен өтті. Ақырындап кәріздік орта қасиеті төмендеп, энергияның жиналуына әкеліп оны лезде жібергенде, нәтижесінде фреатикалық жарылыс болды. Осы кезде кластикалық ағым пайда болып, араластырумен қоса сынықталған интенсивті газды-флюидалық фазада булануы болды.

Кәріздің жарылу кезінен кейін декструкциялық кластикалық интенсивті ағым болды, бірақ эксгаляционды материалдық тегіс түсуі, ашық жүйедегі массивті серицит-хлоритті силициталиттер және терригенді байламның болуымен түсіндіріледі. Әр циклдің біту нәтижесінде конусқа ұқсайтын линзалы форма рудалардың және кендердің массивті гидротермальді-тұнбалы байламның кластикалық ағымда қатпарланған түрде болуы керек. Метоморфогенді кезең өзіне термоконтакты метоморфизм түрін және аймақтық метоморфизмді көрінісін қосты, Малеевка районындағы рудалық көрініс қызметімен байланысты. Бірінші руданың құрылу қызметін және олардың реликтары бойынша метоколлойдтың Щебнюшинск массивіне енгізілуі анықталды [30, 32] .

Малеевка кен орынының рудалық кені толығымен осы массив аймағында орналасқан. Бұндай жағдай біріншілік метаколлойдтық руданың белгілі рудалық кеннің шегінде толығымен қайта кристалдануға беріледі. Біріншілік колломорфты құрылымдар спорадикалық болып ерекшеленеді. Келесі руданың құрылуының негізгі кезеңі болып, даектің ортаңғы және негізгі қасиеті генетикалық байланысқан рудаға еніп, сонымен қатар Щебнюшинский массивіне ұқсайды.

Термоконтакты метоморфизм даектардың енуімен анықталды. Екінші рет облыста олардың Малеевка кен орынының рудасының көрінісін әр түрлі жоғары метоморфизмде құрылуын қайта өзгертті. Осы рудаларды геохимиялық мамандық бойынша айтса, олардың құрылуы алтын, платина группасының металлдары, никельдің қатысуымен болады [33, 34] .

Малеевка және Родникова кені 250-300 температурада болады. Кендердің қалдықтарының тұнуы ондаған миллион жылдар бойы ақырындап өтті. Қайта кристаллизациялау затқа айналумен өтті, бірақ құрылымдық-текстуралық руданың қайта құрылуы болды. Олардың барлығы минералдық қосындылардан тазартуын және созылып жатқан рудалардың минералдық дәндерін қатайту үшін болысты. Осының бәрі руданың техногенді қасиетін жақсартуға әкелді. Ары қарай бұндай рудалар орташа деп аталынады.

Руданың термоконтакты метоморфизмді руданың даектарға енуімен байланысты, минералды парагенезистің анализі және жылулық жолдардың есептелуі жүргізілгеннен кейін көруге болады. Ол 600-800 температурада өтті. Тек текстуралық- құрылым бойынша ғана емес, сонымен қатар минералдық айналымдарға айналады.

Геометрлік параметрлер метоморфизмді рудада даектің қуаттылығымен анықталады. Көлемі тойымды аз қуатты дайкалардың рудалық заттармен және метрмен, ондаған метрмен, көбінесе, жүздеген метрмен өлшенеді. Еріген массаның суу рудалар және дайкалармен қалыптасқан. Кейбір зерттеулерде ондаған, жүз мың жылды көрсетеді [35, 36] .

1, 2 кестеде - Малеевка кен орынының табиғи рудасының минерологиялық - геохимиялық және текстура - құрылымдық сипаты көрсетілген. Метоморфизиондық рудаларды зерттеу 11, 12, 13, 14 көкжиекте таулы өндіріспен ашылғандар, келесі олардың қасиетінің ерекшеліктерін қорыта айтуға болады. Термоконтакты метоморфизм аймағында біріншілік сульфидті матрица рудаларында жаңа магнитті минералдар пайда болды. Олар: магнетит, пирротин, кубанит, марматит. Темір сульфиді әр түрлі формада моноклинді пирротиннен тройлитке дейін дәлдеуге болады. Жоғарыда айтылған әр түрлі табиғи руданың типтерін термоконтакты метоморфизмде мангнитті минералдары әр түрлі бірінші көрініс көрсетеді [37] .

1- кесте Малеевка кен орынынң табиғи руданың минерологиялық - геохимиялық сипаты

1-кестенің жалғасы

2- кесте Малеевка орынының табиғи руданың текстура - құрылымдық сипаты

2- кестенің жалғасы

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс