Қазақстан экологиясы

Кіріспе

1. Арал экологиясы
2. Семей ядролық полигонындағы сынақтардың адамдарға, қоршаған ортаға
әсері
3. Байқоңыр экологиясы

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Қоршаған ортаның, Республикамыздағы халықтың науқастануына тигізер әсері 60% шамасында. Ол әсіресе, тау - кен өнеркәсібі орналасқан қалаларда жоғары. Қалаларда экологиялық ахуал, соматикалық ауру түрлерінің өршуіне ықпал етуде.
Арал өңірінің экологиясы, Арал қасіреті республика аумағынан асып, бүкіл планетаның бас ауруына айналып отыр. Оны сауықтыру бағатында Орталық Азиядағы бес мемлекет - Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Түркменстанның президенттері бірнеше рет кездесті. Мемлекет басшыларының шешімімен, Арал бассейнің қалпына келтіру жобаларына қолдау білдіру туралы шаралар айқындалды.
Орта ғасырда Сейхун деп аталған Сыр өзенінің Фархад тауын жарып өтетін бір тармағына 1948 жылы Фархад ГЭС-і салынса, бертін келе, алпысыншы жылдары, Шардара ГЭС-і, мұнан басқа - Тоқтагүл, Әндіжан, Шарбақ су қоймалары пайдалануға берілді. Бұл іс - әрекеттер көптеген суару-суландыру жүйелерін іске қосуға мүмкіншілік жасады. Жол жөнекей Сырдың суын әркім әлі келгенше жырып ала берді де, ақыр аяғы бір кездері кемерінен асып, төгіле аққан лай суының жойқын күшіне қарай Сейхун аталған. Мол өзеннің жұрнағы ғана Арал теңізіне жетіп жатты. Дәл осындай күйді егіздің сыңарындай Амудария өзені де көріп жатты. Арал теңізіне негізгі суды әкеліп жатқан екі өзен жабылып, 60-шы жылдардың басында 60 текше шақырым су берсе, 1980 жылдан бастап, жылына орта есеппен, 4 текше шақырым ғана су беріп келді. Ал теңізге қажетті ылғалды беру үшін, кемінде жылына 40-45 текше шақырым су керек. Аралдың бұрынғы 66 мың шаршы шақырым су айдынынан, қазір небәрі, шамамен 25 шаршы шақырымға жуық су айдыны қалып отыр.

1. “Қазақ Энциклопедиясы”, I-том
2. Численность населения городов РК
3. Қазақ энциклопедиясы, 2 том;
4. Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Қоршаған ортаның, Республикамыздағы халықтың науқастануына
тигізер әсері 60% шамасында. Ол әсіресе, тау - кен өнеркәсібі орналасқан
қалаларда жоғары. Қалаларда экологиялық ахуал, соматикалық ауру түрлерінің
өршуіне ықпал етуде.
Арал өңірінің экологиясы, Арал қасіреті республика аумағынан асып,
бүкіл планетаның бас ауруына айналып отыр. Оны сауықтыру бағатында Орталық
Азиядағы бес мемлекет - Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және
Түркменстанның президенттері бірнеше рет кездесті. Мемлекет басшыларының
шешімімен, Арал бассейнің қалпына келтіру жобаларына қолдау білдіру туралы
шаралар айқындалды.
Орта ғасырда Сейхун деп аталған Сыр өзенінің Фархад тауын жарып өтетін
бір тармағына 1948 жылы Фархад ГЭС-і салынса, бертін келе, алпысыншы
жылдары, Шардара ГЭС-і, мұнан басқа - Тоқтагүл, Әндіжан, Шарбақ су
қоймалары пайдалануға берілді. Бұл іс - әрекеттер көптеген суару-суландыру
жүйелерін іске қосуға мүмкіншілік жасады. Жол жөнекей Сырдың суын әркім әлі
келгенше жырып ала берді де, ақыр аяғы бір кездері кемерінен асып, төгіле
аққан лай суының жойқын күшіне қарай Сейхун аталған. Мол өзеннің жұрнағы
ғана Арал теңізіне жетіп жатты. Дәл осындай күйді егіздің сыңарындай
Амудария өзені де көріп жатты. Арал теңізіне негізгі суды әкеліп жатқан екі
өзен жабылып, 60-шы жылдардың басында 60 текше шақырым су берсе, 1980
жылдан бастап, жылына орта есеппен, 4 текше шақырым ғана су беріп келді. Ал
теңізге қажетті ылғалды беру үшін, кемінде жылына 40-45 текше шақырым су
керек. Аралдың бұрынғы 66 мың шаршы шақырым су айдынынан, қазір небәрі,
шамамен 25 шаршы шақырымға жуық су айдыны қалып отыр.
Бір кездері арнасынан асып-тасып жатқан алып теңіз, бүгінде жыламсырап
ағады. Теңіз ұлтанынан ұшқан тұзды шаң әлемнің түкпір-түкпіріне жетіп
жатқаны туралы суыт хабарлар, барған сайын қатерлі де, қорқынышты сипат
алып барады. Бұл проблеманың Біріккен Ұлттар Ұйымы мен басқа да мәртебелі
мінбелерден қайта-қайта көтерілуі де сондықтан.
Арал экологиясы
Арал экологиясы – шөлейт аудандарда суды көп қажет ететін өндірістерді
орналастырудағы стратегиялық қателі ктердің нәтижесінде пайда
болған экологиялық жағдай. 1961 жылға дейін Арал теңізінің көп жылдық
орташа деңгейі 53 абс. м, орташа аумағы 66,1 км2,көл. 1062 км3
болған. Өзендердің теңізге құйылу мөлшерінің кемуі, теңіздің су деңгейінің
азаюына, оның 2-ге бөлінуіне әкеп соқтырды. Енді ол Үлкен Арал және Кіші
Арал болып аталады (1992 ж.). Бұл 2 көлдің арасын бөліп тұрған құрғақ
жердің ауданы жылдан-жылға ұлғаюда. Арал теңізінің тартылуы және оңтүстік
ендікте суғармалы егіндік жерлердің көбеюі қуат, жылу, ылғал алмасуының
тапшылығы сол өңірдің экологиясын және ландшафты мен ауа райын өзгертті.
1970 ж. Арал теңізіне құйылатын өзен суының көл. 7 – 11 км3-ге дейін
азайса, ал 1980 ж. теңізге құятын өзен сулары мүлдем сарқылды. Су
тазартудың және бірнеше рет пайдаланған сулардың шығыны шөлді жерлерді
жарамсыз батпақ шалшыққа айналдырды. Ғарыштан түсірілген суреттерді
талдағанда 1985 ж. табиғи көлдің саны 28 (аум. 287,48 км2), антропогендік
көлдің саны 195 (аум. 6421,71 км2), ал қолдан жасалған Сарықамыс
және Арнасай көлдерінің су қорының көл. 55 км3 болды. Жылдық түсетін ылғал
мөлшері де өзгерді. Мыс., 1950 – 59 ж. ақпан – наурыз айлары ылғал көп
түсетін, ал қыркүйек ең аз жауатын кезі болса, 1970 – 79 ж. жауынның көп
жауатын кезі сәуір айына, аз түсетін айы шілдеге сәйкес келді.
Тұздың атмосфераға таралуы 6 – 7 есе өсті. Арал өңіріндегі жаз айларындағы
ең жоғ. темп-ра орта есеппен 1,8 – 2,5°С-қа жоғарылады. Бұл жалпы дүние
жүзіндегі жылудың көтерілу тенденциясына байланысты болуы да
мүмкін. Сырдария атырауы мен Қазалыда жылдық орташа салыстырмалы ауаның
ылғалд. 15 – 20%-ға, ал 1960 жылдан Арал қ-нда 25 – 30%-ға азайды. Бұл
жағдай Арал құмды аймағындағы конденсаттық ылғалды азайтты. Соның
нәтижесінде жер қыртысының сулануы және шөл өсімдіктерінің ылғалдануы
едәуір қысқарды. Теңіз жағасындағы аймақта көктем және күз кезінде теңізден
келетін бриздер мүлдем жойылды. Өйткені көктемгі соңғы суықтар ұзаққа
созылып, ал алғашқы күз суықтары керісінше, 10 – 12 күн ертерек түсетін
болды. Егістік жерлерді суландырудың ұлғаюынан, шалшықтанған аумақтың
көбеюінен судың булануы өсті, ал каналдар (жасанды арналар) мен сүзгілік
(фильтрлік) көлдерден шыққан су булары микроклиматты өзгертуге әсер етті
Теңіз деңгейінің төмендеуі ауа райының өзгеруіне, сол өңірдің сусыздануына
әкелді. Бұл жерлерде 1950 – 90 ж. аралығында шаңды дауыл жиілігі 60 есе
көбейіп, кеуіп кеткен теңіз түбінен көтерілген тұзды шаң жылына 15 – 75
млн. т-ға жетті. Жыл сайын суғармалы жердің 1 га-сынан 15 т-дан 90 т-ға
дейін тұз жиналды. Бірнеше рет пайдаланған сумен суғарылғандықтан, Әмудария
және Сырдария өзендерінің төм. құйылысында орналасқан аудандардағы жер
қыртысы сортаңға (мыс., Қызылорда облысының 52%-ы) айналды. Тұзды шаңның
көтерілуі атмосфераның бір тәуліктік радиац. балансын 2 есе азайтты.
Өсімдіктерге қонған тұзды шаң, оның биол. өнімділігін төмендетті
(мыс., сортаң жерге егілген мақтаның 1 га-сынан 7 – 8 ц-ден өнім алынды, ал
бұл сортаң емес топыраққа егілген мақта өнімділігінен 4 есе аз). Экол.
жағдайдың аэротүсіру арқылы алынған суретін талдау нәтижесінде жыл сайын 40
км3 су тиімсіз шығынданатыны белгілі болды. Арал-2006 бағдарламасы
бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарының мәліметтері бойынша өсімдіктердің
өсіп-өнуі кезінде пайдаланылған судың мөлшері (брутто) суғарылу мөлшерімен
(нетто) салыстырғанда 1,5 – 2 есе көп екені анықталды. Жыл сайын Әмудария
су алқабында суғарылатын егістік жерден 11 – 15 км3 су, ал Сырдария су
алқабынан 8 – 11 км3 су буланып, жылдан-жылға қоршаған ортаға зиянын
тигізуде. Өсімдіктердің бағалы түрлерін арамшөптер басуда. Қызыл кітапқа
енгізілген 70-тен астам жергілікті өсімдіктер сирек кездесетін
өсімдіктердің қатарына жатады және олардың болашақта мүлдем жойылып кету
қаупі бар. Табиғи ортаның азып-тозуы жергілікті халықтың денсаулығына да
зардабын тигізіп отыр. Тұрғындар пестицидтерден, т.б. химикаттардан, түрлі
улы тыңайтқыштар мен тұздан тазартылмаған сапасы төмен суды пайдалануда.
Соның нәтижесінде бұл аймақта рак ауруы, баланың өлі тууы, генетик.
ауытқулар, сүзек, сары ауру және жүрек қан тамырлары аурулары көбеюде. Арал
т. мен Әмудария және Сырдария өзендерінде 1963 жылға дейін жылына 25 – 45
мың т балық ауланса, 1970 ж. бұл көрсеткіш 15 мың т, ал 1982 ж. су
тұздылығының 12%-дан 40%-ға дейін өсуіне байланысты балық мүлдем ауланбады.
1994 ж. Орта Азия мемлекеттері Аралды құтқару қорын ұйымдастырды.
Қазақстанның Байқоңыр аэроғарыштық экол. орталығының басшылығымен алғаш
рет Арал өңірінің экологиялық картасы жасалды (1992).

Семей ядролық полигонындағы сынақтардың адамдарға, қоршаған ортаға әсері
Семей полигоны - КСРО ядролық сынақ полигондарының бірі, аса маңызды
стратегиялық объектісі болды.КСРО заманында Қазақстан аумағында атом
бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер
бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар
мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды
жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды.
Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы
сынақтан азап шекті.
Тұңғыш атомдық жарылыстың радиоактивті өнімдері аймақтың барлық елді
мекендерін жауып қалды. Көрші қонған әскери объектіде не болып жатқаны
туралы титімдей түсінігі жоқ жақындағы ауылдардың тұрғындары радиациялық
сәуленің сұмдық дозасын алды. Халыққа сынақ туралы ескертілмеген де еді.
Ядролық жарылыстар туралы халыққа 1953 жылдан бастап қана ескертіле
бастады. Онда адамдар мен малды радиоактивті заттардың таралу аймағынан
уақытша көшіру, оларды қарабайыр қорғаныш объектілеріне, орларға немесе
кепелерге жасыру көзделді. Алайда жарылыстан кейін адамдар радиациядан
былғанған жерлердегі өз үйлеріне оралып отырды.
Жарылыс толқыны көптеген үйлер терезесінің шынысын ұшырып жіберген,
кейбір үйлердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.