ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНЫҢ САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ (ХV ғасырдың ортасы ХІХ ғасырдың соңы)

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНЫҢ САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ (ХV ғасырдың ортасы ХІХ ғасырдың соңы)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: 1 ДӘСТҮРЛІ ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: 1. 1 Қазақ халқының ру-тайпалық құрылымы

3: 10

КІРІСПЕ: 1. 2 Дәстүрлі қоғамның саяси-әлеуметтік құрылымындағы саяси биліктің ерекшеліктері

3: 25

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: 2 ДӘСТҮРЛІ ҚОҒАМНЫҢ САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІ

КІРІСПЕ: 2. 1 Дәстүрлі қоғамдағы мемлекеттілік билік мәселесі

3: 33

КІРІСПЕ: 2. 2 Қазақ батырлары мен ақын-жырауларының саяси билікке ықпалы

3: 45

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

3: 55

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

3: 60

КІРІСПЕ

Отан тарихының мазмұнын жаңалауда қазіргі кезде теориялық-әдіснамалық ізденістер жүргізілуде. Тарихи танымдағы осындай тың тәсілдердің бірі - элиталық көзқарас болып саналады. Маркстік әдіснамаға балама ретінде қолданыла бастаған таным тәсілдерінің бірі ретінде элиталық көзқарастың зерттеу ерекшеліктері - қоғамды таптық-экономикалық формацияларға бөлудің тиімсіздігін дәлелдеуден келіп туындайды. Әсіресе, ортағасырлардағы қазақ қоғамының тарихын феодалдық қатынастар шеңберінде қарастыратын маркстік дүниетанымның қамти алмаған және лайықты баға бере алмаған тұстары осындай тың тәсілдердің мүмкіндігіне сай қарастырғанда отан тарихының мазмұнын соңғы ғылыми таным жетістіктеріне лайық толықтырып, жаңалайтын нәтижелерге қол жеткізе аламыз.

Ғылыми әдебиеттерде элита феномені қандай қоғамда болса да құрылымдық жағынан саяси, әкімшілік, экономикалық, интеллектуалдық, әскери, кәсіптік сияқты жалпы категориялардан тұратындығы негізделген. Қоғамдық-саяси дамудың ту ұстаушысы деп бағаланатын саяси элитаның билік жасауда қолданатын мүмкіндіктері көптүрлі болып келеді, бірақ оның міндетті түрде саяси сипатта болуы шарт емес. Элитаның ресурстық мүмкіндіктері экономикалық, әлеуметтік, рәміздік (символдық), мәдени капитал түрінде көрініс тапқанымен олардың қайсысы болса да шешім қабылдау үдерісіне ықпал жасаған сәтте-ақ саяси сипат алып шыға келеді.

Сол сияқты элиталық тұжырымдарда саяси билік институттарының құрылымы жетілмеген жағдайда саяси этноэлитаның құрылуы трайбалистік негізде іске асады, ол саяси билікті жекелеген рудың пайдасына «жекешелендірудің» алғышарты болады деген тұжырымның қолдамайтын да тұстары жеткілікті. Олай дейтініміз, мемлекеттік билік құрылымдарына тартылған немесе оған енбей қалған ұлттық элита өкілдерінің жоғары тобы арасындағы өзара тартыста таптық және ұлттық мүдде алғашқы орында тұрды. Ал трайбалистік көңіл-күй дәстүрлі рулық құрылымын сақтап қалған уездік, болыстық деңгейде ғана өріс алды. Ондағы жетілмеген билік институттарының қалыптасуында дәстүр сабақтастығы күшті болатын.

ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басында Ресейде азаматтық қоғам қалыптастырудың алғышарттары пайда бола бастаған еді. Дегенмен, бұл бағытты этникалық белгілері бойынша өзін-өзі басқару мүмкіндігін сақтай отырып біртекті әлеуметтік қоғам орнатуға ұмтылған коммунистік тәртіп үзіп тастады. Ал Қазақстанда этникалық дербестену үдерісі енді басталған жағдайда азаматтық қоғамның алғышарттарын іздеу негізсіз еді. Коммунистік қоғамның саяси-рухани кереғарлығы тұлғаның әлеуметтік бірегейлігінің бірден-бір шарасы ретінде этникалық дербестенудің маңызын арттыра түсті.

Қазіргі заманғы қоғамның талабы тұрғысынан саяси элитаға қоғамдағы ең шешуші, ең тұтқалы басқару тетіктерін өз қолына шоғырландырған әлеуметтік топ деген анықтама беруге болады. Бұл әлеуметтік топ бұқараны басқару, оның тағдырын шешу өкілеттігін қолына алады, әрине, бұл өкілеттік оларға тек құқықтық қана емес, рухани, моральдық та жауапкершіліктер жүктейді.

Дәстүрлі қоғам модернизацияланып, тәуелсіздікке қол жеткен қазіргі Қазақстан жағдайындағы мемлекеттік биліктегі элита мәселесі зәру мәселеге айналып отыр. Еліміздің алдында тұрған орасан зор міндеттер де бұл мәселеге өткір сипат беруде. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев «Элита тек ұлттық мүддені білдіру, оны дәл кескіндеу, сол арқылы халықтың өзін-өзі танып, бағалау деңгейін көтеру қабілетімен ғана емес, соны ойдағыдай жүзеге асырудың жолын табу қабілетімен де дараланып тұруға тиісті. Ол үшін бүгінгі таңдағы ең күрделі мәселе - күллі қоғамды алдында тұрған тарихи мәселені шешуге күн сайынғы нақты әрекетпен ат салысуға жұмылдыра білу. Нағыз саяси көсем мен уақытша саясатшысымақтардың арасындағы жалғыз айырма - ағымдағы тарихи кезеңде ұлттық-мемлекеттілік мүддені дәл аңғарып, оған жетісудің ең ықтимал шешімін дәл табу. Өкініштісі, мұндай өрелі элитаны қалыптасыру үшін көп уақыт керек сияқты» [1, 164-б. ] деген тұжырымы ұлттық элитаның қалыптасуы мен қызметіне қатысты қалыптасқан бүгінгі күннің зәру мәселесін айқындайтыны белгілі.

Демек, ғылыми ойдың құрылымындағы түбірлі өзгерістер көп мәселелерге жаңаша қарауды талап етеді. Отандық тарихта жасалған батыл концептуалдық ізденістер шеңберінде жүргізілген зерттеуіміз отан тарихының мазмұнын кәсіби тұжырымдармен жаңалаумен бірге жалыадамзаттық құндылықтарды игеруге бағытталуымен де өзекті болып саналады деп білеміз.

Мәселенің зерттелу деңгейі. Дәстүрлі қоғамның саяси-әлеуметтік құрылымы отарлық, және кеңестік тарихнамада біршама қарастырылды. Ол зерттеулердің ұстанған теориялық-әдіснамалық негіздері бүгінгі көзқараспен бағамдар болсақ, тарихи танымымызды күрделі шатастыратын тұжырымдарға негіз болады. Олай дейтін себебіміз, ол зерттеулер дәстүрлі қазақ қоғамы туралы «дамудың артта қалған сатысында», «жабайылық қоғам» деген сияқты негізсіз, көшпелі өркениеттің төлтума ерекшеліктерін ескерместен жасалған тұжырымдарға құрылған болатын.

Осылай дегенмен де, дәстүрлі қоғамның саяси-әлеуметтік құрылымы, оның құрауыштарының ерекшеліктері мен атқарған рөлі туралы салиқалы пікірлер қалыптасқандығын жоққа шығаруға болмайды. Таптық-экономикалық формацияның ұстанымдарына сүйеніп, қоғамды қанаушы және қаналушы деп бір-біріне қарама-қарсы таптарға бөлуден туындаған тұжырымдар арасында қоғамда элиталық маңызға ие болған жекелеген әлеуметтік топтар туралы іргелі зерттеулер жүргізілді. Солардың арасында дәстүрлі қоғамда шешуші маңызға ие болған билер институты туралы едәуір тарихи зерттеулер шоғырықалыптасты. "Би" сөзінің этимологиясы жайлы қазіргі күні бірауызды келісіліп-пішілген тұжырымды пікір жоқ. Бұл мәселеге алғаш көңіл аударған отандық тарихшылардың бірі Ш. Уәлиханов "би" сөзінің түбірін көне түркінің "бек" және "бей" сөздеріне тіреп, оның негізгі мағынасы "сотты" білдіретінін атап көрсеткен-ді [2, С. 87] . Мұнан кейінгі уақытта орыс зерттеушілері де осы мәселеге көңіл бөле бастады. Айталық, А. Леонтьев "би" сөзін "билеу" етістігінен туындата келіп, оның "басқарушы" мағынасында қолданылғанын айтса, В. В. Бартольд "би" төркіні "бек" лауазымының нұсқасы, осман түркілерінде бұл термин "бей" формасында қолданылып, біріншіден, қара халықтан да, билеуші әулеттен де бөлек тұрған "шонжарларды", екіншіден, тайпа немесе рудың жетекшісі ретіндегі князьды", үшіншіден сөздің кең мағынасында кез келген "басқарушыны" білдіреді дейді [3, 225-226. ] . В. Бартольд тәрізді В. Радлов та "би" сөзінің үш түрлі мағынасын келтірген болатын: "би" - князь, патша (царь), қожайын (господин) ; "би" - сот (судья) ; "би" - дана, шешен. Кеңес дәуірінде жарық көрген кейбір сөздіктерде "би" ұғымы осы В. Радловқа негізделе отырып "билеуші, қожайын, көсем, князь мағнасында түсіндіріледі.

Құрбанғали Халид "Би - бектен, бек - бүюктен" қысқарған атаулар. Буюк - үлкен, зор мағынасында айтылған дейді. Кейінгі зерттеушілер арасында мұндай тұжырымды О. Сүлейменов қайталайды [4, С. 54] .

Аталмыш терминнің шығу төркініне байланысты С. Аманжолов айрықша көзқарас ұстанады. Оның ойынша, "берік" (мысалы, "ақылға берік" мағынасында айтылатын) сөзінен "бек" ("бек мықты"), ал одан "би" сөзі туындайды. Ендеше, "бек" сөзі - белгілі, танымал, бекзат ұғымын, ал "би" - сот, судья, билеуші ұғымын білдіреді [5, С. 66] .

Қазіргі ғалым-зерттеушілердің басым көпшілігі Ш. Уәлиханов пен А. Леонтьевтің тұжырымын қолдайды. Мәселен, "XV-XVIII ғасырлардағы қазақ хандықтарының тарихына қатысты материалдардың" авторлары академик В. В. Бартольдты қайталап, "бек", "би" сөздерінің "рубасы" мағынасын білдіретінін және осы мағынада ол арабтың "әмір", сол сияқты монғолдық "ноян" сөздерінің синонимі болып табылатынын айтса, Т. Сұлтанов келтірілген пікірге қоса, "би" сөзінің ежелгі түркінің "бек" сөзінен бас алатынын және бұл орайда терминнің XV ғасырға дейінгі деректерден мүлдем ұшыраспайтындығын айтады [6, С. 351] . "Қадырғали би Қосымұлы және оның жылнамалар жинағы" атты құнды зерттеу еңбегінің авторлары Р. Сыздықова мен М. Қойгелдиев "би" сөзін "бек" сөзінің бір нұсқасы ретінде қарастыра келіп, "бек" - ханнан кейінгі билеушінің титулы", ал "би" вариантымен ру-тайпанық басшысын, билеушісін немесе билеуші топтың өкілін атаған" деп жазады [7, 68 б. ] .

Л. Гумилев ежелгі түркі қоғамының әлеуметтік құрылымын қарастыру барысында бектерді қара халықты билеуге қойылған ел басқарушылары ретінде сипаттайды. Мұның дәлелі ретінде көне түркі жазуларындағы "бектер" мен "будын", яғни қара халықтың үнемі қосақтала аталуы және будынның қатардағы жауынгерлерді, ал бектердің көбінесе әскербасылар санын құрайтындығы көлденең тартылады [8, С. 60] . Шындығында да, ежелгі түркілер дәуірі мен IX-XII ғасырлардағы Оғыз мемлекеті, Қарлұқ мемлекеті, Түргеш қағандығы, Қарахан мемлекеті тәрізді саяси бірлестіктердің әлеуметтік құрылымынан дәстүрлі түрде орын алған бектер, ақсүйектік және мұрагерлік зақына негізделген қағандық институтына қарағанда, әлеуметтік топтардық төменгі жіктеріне біршама жақын, халықтың қайнаған ортасынан шығып, табиғи дарынының арқасында абырой-беделге ие болған ру-тайпа жетекшілерінен құралған деуге толық негіз бар.

Экономикасы көшпелі шаруашылыққа негізделген ерте ортағасырлық қоғамдардың әлеуметтік құрылымындағы мұндай ерекшелікті ғалымдардың көбі атап көрсетеді. Мысалы, А. И. Треножкин б. з. д. скиф-сақтар қоғамының әлеуметтік құрылымы хақында: "Аппарат государства у скифов был, оче-видно, столь же прост, как и у всех кочевых народов. Так, в кочевых феодальных государствах, организация которых в на-Стоящее время изучена лучше, аппарат этот состоит из главы государства, приближенных к нему дружинников - слуг и исполнителей, нескольких правителей назначаемых над определен-ными территориями или родо-племенными группами, которым были, в свою очередь, подчинены старшины, избиравшиеся родами или родовыми подразделениями. В основе государственный аппарат у кочевников был построен на принципе всемерного использования родовой и племенной структуры, свойственной предшествующим периодам истории древнего общества, которая благодаря такому ее использованию очень стойко сохраняется у всех кочевых и полукочевых народов вплоть до новейшего времени, - дей келіп, скиф ру-тайпаларының басында ақсақалдар тұрғанын, ал соңғыларының арнайы жиналатын кеңесінде қоғамдық өмірдің көрші елдермен қарым-қатынас, соғыс пен бітім, жайылым бөлінісі, дау-дамайларды шешу тәрізді мәселелер талқыланып отырғанын атап көрсетеді [9, С. 46] . Сақ қоғамындағы ру-тайпа жетекшілерінің елеулі рөлін грек тарихшысы Лукиан Самосатский де көрсетіп өтеді: скифтерде " . . . если кто ударит кого-либо из равных или, напав, повалит на землю, или разорвет платье, то старейшины налагают за это большие наказания, даже если обида будет нанесена при немногих свидетелях . . . " [9, С. 48] . Ал, отандық тарихшы, ежелгі сақ қоғамы тарихының білгірі К. А. Ақышев скиф, савромат және сақ мәдениетіндегі ортақтық пен ішкі және сыртқы факторлар нәтижесіндегі тарихи біртектілікті айта келіп, скиф мәдениетінің шеңбері тек Скифияның ғана емес, сонымен қатар Батыс Қазақстан мен Тобыл өзенінің оңтүстігіне қарай созылатын сақтар аумағын да толығымен қамтитындығын атап, қазіргі Казақстан аумағынан орын тепкен ерте орта ғасырлардағы саяси бірлестіктерді былай қойғанда, тіпті VII-X ғасырлар аралығында Шығыс Еуропанық қуатты мемлекетіне айналған түркі тілдес Хазар қағанатында бектер мемлекет басқару ісінде айтарлықтай ықпалға ие болғаны, ал X ғасырда олар іс жүзінде қағанды биліктен тайдырғаны белгілі.

Қазақ тарихындағы билер институтының есімі белгілі алғашқы өкілі - Майқы би. Ол - Шыңғыс ханның замандасы әрі оны "ақ киізге отырғызып, хан көтерген" 12 бидің төбе биі [10, 33 б. ] . Халық жадында Майқы би тек қана сот үкім-кесімдеріне байланысты билік айтып қана қоймай, сонымен бірге үлкенді-кішілі саяси мәселелерді түйіндеп, шешім шығара білген қоғамдық қайраткер есебінде сақталған. "Түгел сөздің түбі бір, түп атасы - Майқы би" деген мәтел осының дәлелі. Билер институтының сол тұстың өзінде-ақ тек қана әлеуметтік немесе құқықтық қана емес, сонымен қатар саяси рөл атқарғанын Майқы бидің "хан атаулының қазығы, қара бұқаранық азығы" аталуынан да аңғаруға болады [11, 71 б. ] . Майқы бидің Шыңғыс ханның жақын серігі әрі ақылгөйі болғандығын Ш. Уәлиханов та растай түседі.

Айта кетуге тиіспіз, қазақ қоғамының, оның ішінде XVIII ғасырдағы дәстүрлі қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын қара-стырған зерттеушілердің көбісі дерлік билер институтын хандық және сұлтандық институттардан кейінгі үшінші орынға қояды. Бұл ретте олар негізінен орыс шенеуніктерінің жазбаларына сүйенетіндігі анық. Мәселен, д'Андре "би өзінің лауазымы мәртебесі жөнінен ханнан немесе сұлтаннан кейінгі екінші орында тұрады деп жазатыны бар. Осыған жүгіне келіп, академик С. Зиманов "билер - қоғамдық құрылымда сұлтандардан бір саты төмен орналасқан ру шонжарлары" екендігін айтса [12, С. 193. ], А. Еренов олардың қазақ қоғамындағы билік органдарының жоғарғы тобына жататындығы жайлы біршама жалпылама тұжырымға келеді [13, С. 58] .

XVIII ғасырдағы қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын орыс оқымыстыларының еңбектері негізінде арнайы зерттеген М. Бижанов би институтын әлеуметтік билік топтарының ортаңғы буынына жатқызып, С. Зимановтың пікіріне қолдау білдіреді. Сол сияқты, "Қазақ ССР-нің мемлекет және құқық тарихы" оқулығының авторлары да би институтын қазақ қоғамының әлеуметтік сатысында хан және сұлтандардан кейінгі орынға қойса, Т. Сұлтанов қазақ қоғамының әлеуметтік сатысында сұлтандар мен билерді қатар орналастыруға бейім [6, 351] . Ал енді Ж. Артықбаев болса, би институтын ру-тайпа шонжарларының төменгі буынына жатқызады [14, С. 240] .

XVIII ғасырдағы қазақ қоғамына тән элиталық тетік рөлін атқарған аса маңызды әлеуметтік институт - батырлар. Би тәрізді батыр атағы да адамның жеке бас қасиеттеріне байланысты танылып отырған. Мәселен, бидің бойынан табылар қасиеттер шешендік, тапңырлық, өршілдік, тура мінезділік т. с. с. болса, батырға - жүректілік, көзсіз ерлікке бейімділік, қолбасшылық қабілет т. б. тән. Алайда от ауыз, орақ тілді билігімен, қалың қол, қаптаған әскер бастаған батырлығымен бір басы би де, батыр да бола білген XV-XVII ғғ. көсем-қайраткерлерден ерекшелігі сол, XVIII ғасырдағы қазақ қоғамында "би" - лауазым иесі, ал "батыр" - атақ иесі [15] . Алдыңғысы кәсіби түрде әкімшілік және ағартушылық қызметін атқарса, кейінгісі әскери өнер ісінің білгірі. Оның үстіне, М. П. Вяткин қазақтың XVIII ғасырға дейінгі батырлық эпостарынанан көрінетіндей, "батыр" термині XVIII ғасырда да әлеуметтік емес, тұрмыстық мағынада қолданылғанында күмән жоқ деп келтіреді.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыс дәстүрлі қоғамның саяси-әлеуметтік құрылымын жаңа көзқарасқаа сай жүйелеуді басты мақсат етіп қояды. Осы мақсатқа сай мынадай міндеттер белгіленеді.

- тақырыпқа қатысты шетелдік және отандық о тарихшылардың көзқарастарына тарихнамалық талдау жасау;

- дәстүрлі қазақ қоғамының ру-тайпалық және әлеуметтік құрылымын қазіргі көзқарас трғысында жіктеу;

- дәстүрлі қоғамның мемлекеттілік билік институттарының қызметі мен олардық мемлекеттік құрылымда алатын орнын айқындап, әлеуметтік жіктерінің қоғамдық-саяси қызметіне баға беру;

- дәстүрлі қоғамның билік өкілдері ретінде батырлар мен ақын-жыраулардың ел өміріндегі қоғамдық-саяси рөлін айқындау.

Дипломдық жұмыстың жаңалығы. Дәстүрлі қоғамның тарихы жаңа көзқарас тұрғысында талданып, көшпелі өркениеттің саяси-әлеуметтік құрылымын айқындау барысында мынадай жаңалықтарға қол жетті:

- дәстүрлі қоғамға жаңа көзқарастың қалыптасуына тарихнамалық талдау жасалып, оның мазмұны дәстүрлі қоғамның тарихына сай қарастырылды;

- шетелдік және отандық ойшылдардың дәстүрлі қоғам туралы көзқарастары жүйелеіп, оны отандық тарихтағы зерттеулерде тәсілі ретінде қолданудың әдіснамалық мүмкіндіктері айқындалды;

- дәстүрлі қазақ қоғамының ру-тайпалық және әлеуметтік құрылымы жіктелді;

- дәстүрлі қоғамның мемлекеттілік билік институттарының қызметі мен олардың қоғамдық өмірдегі алатын орны айқындалып, билік топтарының қоғамдық-саяси қызметіне баға берілді;

- билік өкілдері ретінде батырлар мен ақын-жыраулардың дәстүрлі қоғамның қоғамдық-саяси өміріндегі рөлі жаңа көзқараспен бағаланды .

Тақырыптың хронологиялық шеңбері. Тақырыптың тікелей мазмұны ХҮ-ХІХ ғасырлардың. аралығын қамтиды. Қазақ хандығының орнауы жұмыс хронологиясының бастауы болса, қазақ жерінің патша өкіметінің бодандығына өтуінің аяқталуы (ХІХ ғ. 60 жылдары) дәстүрлі қазақ қоғамының соңғы шегі ретінде белгіленді. Дегенмен, тарихнамалық шолу, деректік талдау бағытында хронологияқ ауқым біршама кең уақыттық шекті құрайды.

Жұмыстың деректік негізі. Отандық тарих ғылымында дәстүрлі қоғамға қатысты арнайы еңбектердің аз болуы тақырыптың деректік негіздерін сұрыптауды біршама күрделендіреді. Осыған байланысты деректік негіздер бірнеше бағытқа топтастырылды. Атап айтқанда:

Қазақ ақын-жырауларының поэзиясы мен билердің, шешендердің сөздері;
Қазақ хандығының заңнамалық құжаттары мен салт-дәстүр, әдет-ғұрыптардың үлгілері;
Патша өкіметінің Түркістан өлкесі мен Далалық облыстарға қатысты реттеуші заңнамалық құжаттары;
Қазақ тарихына қатысты зерттеулер жүргізген, пікір айтқан қоғам және мемлекет қайраткерлерінің жарық көрген естелік жазбалары;
«Қазақ», «Айқап» басылымдары мен қазақ тіліндегі қазіргі заманға мерзімдік басылымдары.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі. Зерттеу барысында дәстүрлі қоғамның ерекшеліктерін айқындау, оның қайталанбас даралығын жіктеу, таптық-формациялық танымның тұжырымдарынан ажырату масатында жинақтау, индукция мен дедукция, тарихи-салыстырмалы, жүйелік-құрылымдық сияқты жалпы ғылыми зерттеу тәсілдері қолданылды. Сол сияқты дәстүрлі қоғамның саяси-әлеуметтік құрылымына қатысты Р. Б. Сүлейменов, М. Қозыбаев, Х. Әбжанов, М. Абилтайн, Ж. Артықбаев, А. Оразбаевалардың, ал қоғамдық құбылыстарды элиталық тұлғалардың қоғамдық-саяси қызметіне сай бағалауда Х. Тұрсұнның тұжырымдары басшылыққа алынды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, екі тарау, төрт бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ДӘСТҮРЛІ ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ

1. 1 Қазақ халқының ру-тайпалық құрылымы

Дәстүрлі қазақ қоғамы жайлы зерттеулерде халқымыздың ру-тайпалық құрылымын айналып өту мүмкін емес. Сөз орамы, ой жүйесі үғынықты болу үшін тақырыпқа тікелей катысы бар тірек сөздерді (тезаурус) бажайлап алу қажет. Кез келген танымдық-теориялық жүйенің жөні солай. Оның үстіне, қазақ этнологиясына қатысты, әсіресе, қазақ халқының ішкі этноқұрылымына қатысты атаулар мен ұғымдардың мән-мағынасы әлі де болса түбегейлі саралана қоймағанын ескерсек, ұғымдық-терминологиялық аппарат туралы пәтуалы пікір-тұжырымның қажеттілігі айқындала түседі.

Алдымен, «қазақ этноқұрылымы» деген сөз орамы, белгілі дәрежеде, шартты екенін қаперде ұстаған абзал. Себебі, қазақ халқы біртұтас этноәлеуметтік жаралым (организм) болғандықтан, оның ішкі құрылымын айғақтайтын ру-тайпалар да, ең алдымен, этноәлеуметтік және әкімшілік-аумақтық бөліктер ретінде зерделенуге тиіс. Демек, «қазақ этноқұрылымы» деген сөз орамының мазмүнында ру-тайпалардың құрылымдық жүйесінде қандас-туыстастықтан да бұрын бағдар берушілік сипаттың басым екені қаперде болуға тиіс.

Қазақ халқының сөздік қорында этноқұрылымдық мәнде қолданылатын атау-ұғымдар мейлінше мол және олардың мән-мағынасын анықтау барысында тарихи-этнологиялық таным-түсініктің де аясы анағұрлым кеңейе түсетіні аян. Алайда, біздің мақсатымыз қазақ халқының этноқұрылымына катысты атау-ұғымдардың баршасын тарихи-этимологиялық және лингвистикалық тұрғыда талдау емес. Біздің мақсатымыз қазақ халқының тарих сахнасына шыққаннан кейінгі этноқұрылымдық жүйесін сатылы-иерархиялық қалпында айғақтайтын негізгі атау-ұғымдарды ғана оқшаулап алып, олардың ұғымдық деңгейлеріне назар аудару, одан әрі сол атау-ұғымдар арқылы қазақ халқының этноқұрылымын саралап көрсетіп беру.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.