Азаматтық сот ісін жүргізуде жарыспалылық қағидасын жүзеге асырудың кейбір өзекті мәселелері



1 Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізудің жарыспалылық қағидасы
2 Азаматтық процесте мемлекеттің мүддесін білдіретін—прокурор
Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізудің жарыспалылық қағидасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 15-бабында көзделген. Сот процесінің басқа түрлеріне қарағанда азаматтық процесте жарыспалылық қағидасының қолданылуы анық көрінеді. Бұл тәжірибе сотты белсенді роль атқарудан босатуды және процесте тараптарға іс бойынша толық көлемде дәлелдемелер жинауды түсіндіреді. Бірақ та қазір де судья азаматтық процесте іс бойынша дәлелдемелер көлемін және оларды жинау жолдарын анықтайды, сондай-ақ, өз бетімен дәлелдемелер жинайды, талап қоюды қамтамасыз ету бойынша шаралар қолданады және т.б.. Судьяны процестің жарыспалылық жағдайында оған тиесілі емес рольден босатып, тараптар арасындағы дауды шешетін тұлғаға айналдыру қажет.
Бүгінгі күні іс үшін мәні бар нақты мән-жайларды дәлелдеу міндеті толығымен тараптар мен іске қатысушы басқа да тұлғаларға жүктелген, ал сот оларға тек қосымша дәлелдемелер ұсынуға және олардың өтініштері бойынша дәлелдемелерді сұратып алдыруға жәрдемдеседі. Егер олар процеске қатысудан бас тартса (сотқа келуге, іс жүргізуді өкілге тапсыруға, дәлелдемелер ұсынуға), онда мұндай жағдай олар үшін ұтымсыз және сот шешімі де оларға қарсы қабылдануы мүмкін.
Бірақ та процеске қатыспаған тарап дәлелдемелер ұсынбаған кезде, ал сот (судья) өз қалауы бойынша сұратып алмаған жағдайда іс бойынша объективті ақиқат мүмкін бе деген сұрақ туындауы мүмкін. Біздің ойымызша, тарап өзінің талаптарының және қарсылықтарының ақиқаттығын тек нақты деректер арқылы дәлелдеуі қажет.
Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 77-бабының 3-тармағына сәйкес: “Дәлелдемелердің жиынтығы, егер іске қатысты дәлелдеуге жататын немесе тарап жоққа шығармаған барлық және әрбір мән-жайлар туралы ақиқатты даусыз айқындауға жол беретін және сенімді дәлелдемелер жиналса, азаматтық істі шешу үшін жеткілікті болып табылады”. Бірақ жарыспалылық процестің ерекшеліктерін ескере отырып Г.А.Жилиннің пікірімен келіспеуге болмайды, яғни “: объективная истина не всегда достижима и существует лишь презумпция истинности решения, если были соблюдены все предусмотренные законом правила об исследовании юридических фактов, имеющих значение для дела, и оценке представленных сторонами доказательств” 1.
Соттың мұндай жаңа құзыры оның қызметін жеңілдетуге, сотта іс жүргізуді жылдамдатуға және тиімді болуына бағытталған еді, бірақ сот тәжірибесінің көрсеткіші бойынша ол қиын және әзірше айрықша нәтиже берген жоқ.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
Азаматтық сот ісін жүргізуде жарыспалылық қағидасын жүзеге асырудың кейбір
өзекті мәселелері

Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін жүргізудің жарыспалылық
қағидасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 15-бабында көзделген. Сот
процесінің басқа түрлеріне қарағанда азаматтық процесте жарыспалылық
қағидасының қолданылуы анық көрінеді. Бұл тәжірибе сотты белсенді роль
атқарудан босатуды және процесте тараптарға іс бойынша толық көлемде
дәлелдемелер жинауды түсіндіреді. Бірақ та қазір де судья азаматтық
процесте іс бойынша дәлелдемелер көлемін және оларды жинау жолдарын
анықтайды, сондай-ақ, өз бетімен дәлелдемелер жинайды, талап қоюды
қамтамасыз ету бойынша шаралар қолданады және т.б.. Судьяны процестің
жарыспалылық жағдайында оған тиесілі емес рольден босатып, тараптар
арасындағы дауды шешетін тұлғаға айналдыру қажет.
Бүгінгі күні іс үшін мәні бар нақты мән-жайларды дәлелдеу міндеті
толығымен тараптар мен іске қатысушы басқа да тұлғаларға жүктелген, ал сот
оларға тек қосымша дәлелдемелер ұсынуға және олардың өтініштері бойынша
дәлелдемелерді сұратып алдыруға жәрдемдеседі. Егер олар процеске қатысудан
бас тартса (сотқа келуге, іс жүргізуді өкілге тапсыруға, дәлелдемелер
ұсынуға), онда мұндай жағдай олар үшін ұтымсыз және сот шешімі де оларға
қарсы қабылдануы мүмкін.
Бірақ та процеске қатыспаған тарап дәлелдемелер ұсынбаған кезде, ал сот
(судья) өз қалауы бойынша сұратып алмаған жағдайда іс бойынша объективті
ақиқат мүмкін бе деген сұрақ туындауы мүмкін. Біздің ойымызша, тарап
өзінің талаптарының және қарсылықтарының ақиқаттығын тек нақты деректер
арқылы дәлелдеуі қажет.
Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 77-
бабының 3-тармағына сәйкес: “Дәлелдемелердің жиынтығы, егер іске қатысты
дәлелдеуге жататын немесе тарап жоққа шығармаған барлық және әрбір мән-
жайлар туралы ақиқатты даусыз айқындауға жол беретін және сенімді
дәлелдемелер жиналса, азаматтық істі шешу үшін жеткілікті болып табылады”.
Бірақ жарыспалылық процестің ерекшеліктерін ескере отырып Г.А.Жилиннің
пікірімен келіспеуге болмайды, яғни “: объективная истина не всегда
достижима и существует лишь презумпция истинности решения, если были
соблюдены все предусмотренные законом правила об исследовании юридических
фактов, имеющих значение для дела, и оценке представленных сторонами
доказательств” 1.
Соттың мұндай жаңа құзыры оның қызметін жеңілдетуге, сотта іс жүргізуді
жылдамдатуға және тиімді болуына бағытталған еді, бірақ сот тәжірибесінің
көрсеткіші бойынша ол қиын және әзірше айрықша нәтиже берген жоқ.
Бұл роль судьядан азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыруда
күрделі жаңа іс-қимыл, жаңа жағдайда тиісті жұмыс тәжірибесін, материалдық
және процессуалдық құқық нормаларын терең білуді талап етеді, себебі, осы
жиынтығы бойынша азаматтық істі қарау мен шешу процесін тараптардың
айтысуы мен тең құқықтылығы негізінде толық объективті ұйымдастырып
өткізуге болады.2
Кейде сот тәжірибесі бойынша судьялар ескірген стереотиптерден шыға
алмай, жарыспалылық қағидасын сот процестерінде толығынан қолданбайды.
Кейде болымсыз себептермен, мысалы, жауапкердің өкілінің келмеуі,
дәлелдемелердің жетімсіздігі т.б., кейінге қалдыру нәтижесінде іс қарау
мерзімі бұзылып, мүдделі тұлғалардың құқықтары және заңмен қорғалатын
мүдделері шектеліп жатады. Заң бойынша бұл азаматтардың елеулі құқықтарына
(жұмысын қалпына келтіру туралы, алимент өндіріп алу туралы және т.б.)
байланысты істерді қарауда болмауға тиіс.
Судьялардың мұндай процессуалдық әрекет етулері көбінесе осындай істер
бойынша аудандық және оған теңестірілген соттың судьясы қабылдаған шешім
апелляциялық тәртіпте қаралып, күші жойылуы мүмкін деген жағдайдан
туындайды. Әрине, мұндай мәселелер іс бойынша тараптардың айтысуы мен тең
құқықтылығы қағидасына әсерін тигізеді.
Азаматтық процесте судьяның міндеттері төмендегідей болуға тиіс:
— тараптар мен іске қатысушы басқа да тұлғаларға істі қарау тәртібі
туралы, олардың құқықтары мен міндеттері туралы хабарлау;
— дау шешудің заңмен белгіленген квазисот (аралық сот, делдалдық)
тәсілдерін еркін таңдауын, екіжақты қанағаттандыратын шарт негізінде дауды
татуласу тәртібімен шешуді қамтамасыз ету;
— тараптардың барлық іс жүргізу құқықтарын,сонымен процеске қатысушы
тараптардың кез келген сұрағы бойынша өз позициясын білдіруін сақтау;
— істі сотта қарауда заңдылық, жарыспалы айтысушылық және диспозивтік
қағидаларын сақтау;
— дәлелдемелердің іске қатыстылығы, нақтылығы, растығы және оларға жол
беруді анықтау;
— іс бойынша заң негізінде шешім қабылдау.
Бұған қоса, құқықтық саясатқа және сонымен қатар айтысушылық қағиданың
жүзеге асырылуына байланысты азаматтық процесте прокурордың қатысу
институты реформалануға жатады. Өкінішке орай, азаматтық іс жүргізуде
прокурордың ролі мен орны туралы тек кейбір құқықтық ережелерде
өзгертілген көпшілік қағидалар сол Кеңес Одағы кезіндегідей.
Азаматтық процесте мемлекеттің мүддесін білдіретін—прокурор. Ол сақталуға
тиіс, бірақ оның өкілеттілігі азаматтық сот ісін жүргізуде өзгертілуі
қажет.
Жарыспалы айтысушылық қағидасы бойынша тараптар тең құқықты, яки
азаматтық істі қарауға прокурор қатысса, оның бас-қа тарап алдында
ешқандай басымдылығы болмауы керек. Сондықтан азаматтық процесте
прокурордың өкілеттілігі қайта қарастыруға жатады.
Прокурор өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық іс
жүргізу кодексі, “Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы” заңмен
жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру
үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін,
ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік
мүдделерді қорғау үшін өз бастамасы немесе соттың бастамасы бойынша
процеске қатысуға құқылы.
Прокурор азаматтық процеске екі нысанда қатыса алады:
1) сотқа талап қою, өтініш жасау арқылы;
2) іс бойынша қорытынды беру үшін.
Прокурор,тарап сияқты, талап арызбен немесе оған қарсылықтарымен шығу,
өтініш жасауға және қарсылық білдіруге, дәлелдемелер ұсынуға, сот шешетін
сұрақтар бойынша ой-пікір білдіруге, сұрақ қоюға және сот жарыссөздеріне
қатысуға, сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған жазбаша
ескертпелер беруге, сондай-ақ басқа да іс жүргізу құқықтарын пайдалануға
құқылы.
Талап қойған прокурор, бітімгершілік келісім жасау құқығынан басқа, талап
қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады, сондай-ақ, барлық іс
жүргізу міндеттерін мойнына алады ( АІЖК-нің 55-б. 5-т.).
Осы құқық нормаларына байланысты төмендегідей сұрақтар туындайды.
Прокурор неге тек бір тараптың құқықтарын, бостандықтарын және заңды
мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа
талап қоюға, өтініш жасауға құқылы? Ал іс бойынша жауапкер ретінде
қатысатын (олардың өтініштері бойынша) азаматтардың, ұйымдардың атынан
сотта олардың мүдделерін неге қорғамайды?
Сонда азаматтың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін,
ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа талап қойса
(талап қоюшы жағынан), онда бұл талап бойынша жауапкер тұлғаның сотта тең
құқықтылығы болмайды. Солай болғандықтан, прокурор, біріншіден, сотқа
талап қойғанда мемлекеттік баж төлеуден босатылады, сот шығындарын
өтемейді (АІЖК-нің 104-б. 1-т., Салық кодексінің 501-б. 15-т.); екіншіден,
талап қоюшыға, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Азаматтық іс жүргізудің қағидалары
Қылмыстық процесс принциптерін жіктеу
Сот ісін жүргізу тілі
Судьяның тәуелсіздігі және оның тек қана заңға бағынуы
Сот төрелігі ұғымы және Қазақстан Республикасындағы сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы институты
Қазақстан Республикасындағы судья мәртебесінің өзекті мәселелері
Көші - қон саласындағы ішкі істер органдарының қызметі
Халықтың көші - қоны саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар
Прокурордың қадағалау сот сатысына қатысуы
Азаматтық процестегі тараптар және олардың маңызы
Пәндер