«ЭКОНОМИКА САЛАСЫНДАҒЫ ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚПЕН ЖАСАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ МЕН АШУ»

КІРІСПЕ...

1 ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1.1 Ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықтың қылмыстық.құқықтық сипаттамасы
1.2 Ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықтың криминалистикалық сипаттамасы..

2 ЭКОНОМИКА САЛАСЫНДАҒЫ ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚПЕН ЖАСАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ МЕН АШУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

2.1 Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықпен жасалған қылмыстарды ашу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықпен жасалған қылмыстарды тергеу әдістемесі ... ... ... ... ... ... .
2.3. Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықпен жасалған қылмыстардың алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... .

Республикамыздың нарық қатынастары жолына түсуі Қазақстан халқының тарихындағы ең маңызды қадамдардың бірі болды. Өйткені, әлем тарихы дәлелдегеніндей өркениетті нарық қатынастарын қалыптастыру ел үшін жасалған прогрессивті игілік. Еліміз қиын жолды таңдағанымен ол дұрыс таңдау.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Қазақстан халқына жыл сайынғы 2008 жылғы Жолдауында: «Өткен жыл Қазақстан үшін жан-жақты экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолындағы тағы бір сенімді ілгері қадам жасаған жыл болды. Ел Конституциясына енгізілген өзгерістер Парламент пен саяси партиялардың, азаматтық қоғам институттарының рөлін арттыра түсті. Шетелдік капиталдардың банк секторына келуіне біз Қазақстанға көрсетілген сенім, қажетті қаржылық қолдаудың көзі және банк қызметінің халықаралық озық тәжірибесі ретінде қараймыз.
Демократиялық қоғам жағдайында қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес ерекше мәнге ие болады. Өткен жылдар ішінде елдің құқық қорғау және сот жүйелерінің криминалдық көріністерге қарсы тұратын, азаматтарымыздың өмірі мен құқықтарын қорғайтын әлеуеті едәуір нығайды. Дегенмен олардың қызметінде елеулі кемшіліктер бар» деп атап көрсетілген. Бұл жөнінде барлық құқық қорғау органдардың қатысуымен Бас прокуратураның жақында өткен алқа отырысында айтылды. Құқық қорғау және сот жүйесі қазақстандықтардың құқықтарының әділ де тиімді қорғалуын, бизнеске заңсыз араласуды болдырмауды қамтамасыз етуге тиіс. Бұл саладағы басым бағыт – жазалаушы іс-әрекет емес, құқық бұзушылықтарды абайлату мен олардың алдын алу болуға тиіс. Сондықтан биылғы жылы «Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы» заң жобасын әзірлеп, Парламентке енгізу қажет. Сондай-ақ Қазақстанның мемлекеттік басқару жүйесін үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып, нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдындағы есептілік негізінде дамыту жөніндегі шараларды жедел қарқынмен іске асыруға тиіс .

Нормативтік актілер:

1. ҚР Конституциясы 30.08.1995ж. Алматы, Жеті Жарғы 2008ж.,
2. ҚР Қылмыстық кодексі, Алматы, Юрист 2008ж.,
3. ҚР Азаматтық кодексі, (Жалпы бөлім). Алматы, Юрист 2008ж.,
4. ҚР Азаматтық кодексі (Ерекше бөлім). Алматы, Юрист 2008ж.,
5. 31.01.2006 ж. ”Жеке кәсіпкерлік туралы” ҚР заңы. Алматы, Жеті Жарғы 2006ж.,
6. 21.07.1997ж. ”Банкроттық туралы” ҚР заңы, Алматы, Жеті Жарғы 2006ж.,
7. 09.07.1998ж. ”Табиғи монополиялар туралы” ҚР заңы. Алматы, Жеті Жарғы 2001ж.,
8. 16.01.1992ж. ”Қазақ ССР-індегі шарушылық әрекеттері мен кәсіпкерліктің дамуының бостандығы туралы” Қазақ ССР заңы, Алматы, Жеті Жарғы 1996ж.,
9. 11.06.1991ж. ”Бәсекелестіктің дамуы мен монополиялық әрекеттерді шектеу туралы” Қазақ ССР заңы, 15.03.1995ж., 05.10.1995ж. ҚР Президентінің Жарлығымен енгізілген өзгерістерімен.
10. 04.07.1992ж. ”Жеке кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы” ҚР заңы, 05.10.1995ж., 15.07.1996ж., 02.07.1997ж., 11.07.1997ж., 29.11.1999ж., 02.03.2001ж., 24.12.01ж. енгізілген өзгерістерімен.
11. 09.06.1997ж. ”Арам пиғылды бәсекелестік туралы” ҚР заңы, 15.12.2000ж. енгізілген өзгерістерімен.
12. 26.07.1999ж. ”Тауарлық белгілер, қызмет көрсету белгілері және тауат шығатын орынның атулары туралы” ҚР заңы.
13. 11.01.2007ж. ”Лицензиялау туралы” ҚР заңы,
14. ҚР Президентінің 17.04.1995ж. ”Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы” заң күші бар жарлығы, 05.10.1995., 15.07.1996ж., 26.01.1996ж., 19.06.1997ж., 22.04.1998ж., 10.07.1998ж., 16.07.1999ж., 23.02.2000ж., 18.12.2000ж., 05.01.2001ж., 02.03.2001ж., 24.12.01ж., 29.10.02ж. енгізілген өзгерістерімен.
15. ҚР Президентінің 02.05.1995ж. ”Шаруашылық серіктестіктер туралы” заң күші бар жарлығы, 31.08.1995ж., 15.07.1996ж., 07.12.1996ж., 14.07.1997ж., 19.06.1997ж., 11.07.1997ж., 14.07.1997ж., 22.04.1998ж., 10.04.1998ж., 10.07.1998ж., 09.08.02ж. енгізілген өзгерістерімен.
16. 31.08.1995ж. ”Банктер және банкілік қызмет туралы” ҚР заңы, 27.01.1996ж., 10.07.1998ж., 16.07.1999ж., 29.03.2000ж., 18.12.2000ж., 02.03.2001ж., 25.04.2001ж. енгізілген өзгерістерімен.
17. 30.03.1995ж. ҚР Президентінің ”Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы” заң күші бар жарлығы, 16.07.1999ж., 29.03.2000ж., 18.12.2000ж., 02.03.2001ж., 03.05.2001ж. енгізілген өзгерістерімен.
18. 19.04.1999ж. ҚР Үкіметінің ”Акциздеуге жататын тауарлардың кейбір түрлерін акциздік алымдармен маркировкалау туралы” қаулысы.
19. 29.02.1996ж. ҚР Ұлттық Банкі басшылығының ”Банкіні құруға, қайта құруға рұқсатты, банк операцияларын және өзге де банкілік қызмет жүргізуге лицензияны беру, қайтып алу, олардың күшін жою, қаржыларды ашуға, сіңіруге және өкілдіктер ашуға келісім беру, қайтып алу ережелері” қаулысы.
20. 10.01.1996ж. ҚР Президентінің ”Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығы, 11.07.1997ж., 16.07.1999ж., 24.06.02ж. енгізілген өзгерістерімен. 24.06.02ж. Заңымен ''Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы заң'' деп аталды.
21. 05.03.1997ж. ”Бағалы қағаздар рыногі туралы” ҚР заңы, 19.06.1997ж., 11.07.1997ж., 10.07.1998ж., 16.07.1999ж., 18.12.2000ж., 11.07.2001ж. енгізілген өзгерістерімен.
22. 24.12. 1996ж. ”Волюталық реттеу туралы” ҚР заңы, 11.07.1997ж., 09. 07. 1998ж., 16.07.1999ж., 02.02.2001ж., 30.01.2001ж. енгізілген өзгерістерімен.
23. 11.03.1997ж. ”Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздармен операцияларды тіркеу туралы” ҚР заңы, 11.07.1997ж., 10.07.1998ж., 02.03.2001ж., 11.07.2001ж., 09. 08.2002ж. енгізілген өзгерістерімен.
24. 24.12.1991ж. ”Кедендік тарифтер мен баждар туралы” Қазақ ССР-інің заңы, 15.01.1993ж.
25. 16.03.2001ж. ”Ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесі туралы кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу ткралы” ҚР заңы.
26. 02.04.2001ж. ”Ақшаларды заңдастыруға байланысты ҚР азаматтарына рақымшылық жасау туралы” ҚР заңы.
27. 20.07.1995ж. ”Кеден ісі туралы” ҚР заңы, 21.12.1995ж., 26.01.1996ж., 22.11.96ж., 09.06.97ж., 08.12.97ж., 22.12.98ж., 16.07.99ж., 29.03.2000ж., 05.05.2000ж., 05.07.2000ж., 13.11.2000ж., 05.07.01ж., 10.10.01ж., 06.12.01ж., 21.03.02ж., 09.08.02ж. енгізілген өзгерістерімен.
28. 12.06.01ж. ”Бюджетке төленетін салықтар және өзге де міндетті төлемдер туралы” ҚР заңы, 15.01.02ж., 21.03.02ж. енгізілшен өзгерістерімен.
29. 11.07.2001ж. ”Қаржы рыногін мемлекеттік реттеудің ортақ жүйесін құруға байланысты шаралар туралы” ҚР Президентінің жарлығы.
30. 05. 06.1991ж. ''Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы'' ҚР Заңы, 26.06.1992ж. енгізілген өзгерістерімен.
31. 18.07.1997ж. ”Контрабанда үшін жауаптылық көздейтін заңдарды қолдану практикасы туралы” ҚР Жоғарғы Соты Пленумының қаулысы, 30.04.1999ж. енгізілген өзгерістерімен.
32. 21.12.2002ж.. ‘’Қазақстан Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу және Қылмыстық-атқару кодекстеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы’’ ҚР заңы.

Сот тәжірибесінің материалдары:
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қылмыстық істер жөніндегі алқасының 2002 жылдың 8 қаңтарындағы №2а-5-03 қаулысы.
2. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қадағалау алқасының 2002 жылғы 27 маусымдағы №4 уп-47-02 қаулысы.
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қылмыстық істер жөніндегі алқасының 2001 жылғы 3 мамырдағы №2к-261-01 қаулысы.
4. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қылмыстық істер жөніндегі алқасының 2001 жылғы 4 сәуірдегі № 2к-168-01 қаулысы.
5. Постановление Коллегии по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан от 16 мая 2004 года №2-279-01.

Әдебиеттер:

1. М. Абисатов. Организованная преступность в Казахстане (современное состояние, тенденции развития, проблемныве вопросы, пути их решения) А, 2006.
2. Ерохин А.А., Короткевич А.А. Нургалиев Б.М. Борьба с организованной преступностью (криминологические и криминалистические аспекты). Караганда, 1993.
3. Нургалиев Б.М. Оргаинизованная преступная деятельность (уголовно-правовые, процессуальные и криминалистические аспекты). Караганда, 1997.
4. Кайыржанова С.Е. Преступность в сфере банковской деятельности. Алматы, Экономика, 2006.
5. Гаухман Л.Д., Максимов С.В. Преступления в сфере экономической деятельности М, 1998.
6. Сборник методических рекомендаций по расследованию преступлений в сфере экономической деятельности. Астана, 2003.
7. Расследование преступлений в сфере экономики. Руководство для следователей. Под ред. И.Н. Кожевникова. М, 1999.
8. Е. Жәкішев. Криминалистік тактика. А, Жеті жарғы, 1997.
9. Криминалистика. (Жәкішев Е.Ғ., Исаев Ә.А., Найманова Г.Х., Тапалова Р.Б., Темірболат Н.С.) А, Жеті жарғы, 2006.
10. Криминалистика. (Т.В. Аверьянова., Р.С. Белкин., Ю.Г. Корухов., Е.Р. Россинская) М, НОРМА, 2001.
11. Руководство для следователей. /Колл. авторов под ред. Н.А. Селиванова., В.А. Снеткова. М., ИНФРА-М, 1997.
12. А.Ф. Аубакиров., А.Я. Гинзбург. Криминалистика: криминалистическая тактика. А, ГЛОБУС, 2003.
13. Цветков С.И. Криминалистическая теория принятия тактических решений. М., 1992.
14. Ларин А.М. Расследование по уголовному делу. Планирование, организация. М., 1970.
15. Облаков А.Ф. Криминалистическая характеристика преступлений и криминалистические ситуации. Хабаровск, 1985.
16. Быков В.М. Криминалистическая характеристика преступных групп. Ташкент, 1986.
17. Таганцев Н.С. Русское уголовное право. Лекции. Часть Общая. Т. 1. Москва. 1994 г.
18. Уголовное право России. Учебник для вузов. Т. 1. Общая часть. Москва. 2000 г.
19. Иванов Н.Г. Понятие и формы соучастия в советском уголовном праве. Саратов. 1991 г.
20. Вышинский А.Я. Вопросы теории государства и права. Москва. 1949 г.
21. Кригер Г.А. Квалификация хищений социалистического имущества. Москва. 1971 г.
22. Гришаев П.И., Кригер Г.А. Соучастие по уголовному праву. Москва. 1959 г.
23. Шаргородский М.Д. Некоторые вопросы общего учения о соучастии//Правоведение. 1960. N 1.
24. Трайнин А.Н. Учение о соучастии. Москва. 1941 г.
25. Козлов А.П. Новое уголовное законодательство по УК РФ 1996 г. Понятие преступления. Соучастие. Назначение наказания. Красноярск. 1997 г.
26. Бурчак Ф.Г. Соучастие, социальные, криминологические и правовые проблемы. Киев. 1986 г.
27. Ковалев М.И. Соучастие в преступлении. Ч. 1-2//Ученые труды Свердловского юридического института. Свердловск. 1962 г.
28. Уголовное право. Общая часть. Москва. НОРМА-Инфра-М. 1997 г.
29. Советское уголовное право. Общая часть. Москва. Изд-во МГУ. 1981 г.
30. Уголовное право Российской Федерации. Общая часть. Москва. Юристъ. 1996 г.
31. Тельнов П.Ф. Ответственность за соучастие в преступлении. Москва. 1978 г.
32. Уголовное право. Общая часть Москва. Изд-во МГУ. 1993 г.
33. Российское уголовное право. Общая часть/Под ред. В.Н.Кудрявцева и А.В.Наумова. Москва. 1997 г.
34. Галиакбаров Р.Р. Борьба с групповыми преступлениями. Вопросы квалификации. Краснодар. 2000 г.
35. Наумов А.В. Уголовное право. Общая часть. Курс лекций. Москва. 1996 г.
36. Иванов В.Д., Мазуков С.X. Соучастие в преступлении. Ростов-на-Дону. 1999 г.
37. И.Г. Галимов. Проблемы борьбы с организованной преступностью. Автореферат. Казань. 1998 г.
38. Алексеев А.И., Миньковский Г.И. Актуальные проблемы борьбы с экономической преступностью. М.1992 г.
39. Рогов И.И. Экономика и преступность. А., 1991 г.
40. Рогов И.И. Проблемы борьбы с экономической преступностью. Автореферат диссертации на соискание ученой степени д.ю.н. А., 1991 г.
41. Келина С.Г. Ответственность юридических лиц в проекте нового УК РК. Уголовное право: новые идеи. М., 1994 г.
42. Колесников В.В. «Экономическая преступность и рыночные реформы: политико-экономические аспекты. Санкт-Петербург, 1994 г.
43. Свенсон Б. Экономическая преступность. М., 1997 г.
44. Проблемы борьбы с экономической преступностью в Казахстане. Алматы, 1996 г.
45. Молдабаев С.С. Проблемы субъекта преступления в уголовном праве Республики Казахстан. Алматы, 1998 г.
46. Джекебаев У.С. Об уголовной ответственности юридических лиц. Известия НАН РК ғ 4, 1993 г.
47. Яковлев А.М. Социология экономической преступности, М., 1988 г.
48. Яни П.С. «Экономические и служебные преступления. М., 1997 г.
49. Яковлев А.М. Законодательное определение преступлений в сфере экономической деятельности. Государство и право, 1999, ғ 15.
50. Лопашенко Н.А. Преступления в сфере экономической деятельности: понятие, система, проблемы квалификации и наказания. Саратов. 1997г.
51. Волженкин Б.В. Экономические преступления, Санкт-Петербург, 1999 г.
52. Волженкин Б.В. Преступления в сфере экономической деятельности по УК РК (общая часть). Юридический мир, июнь июль, 1997 г.
53. Квашец В.Е., Борисов Г.А. Экономическая преступность в РФ. Юридический мир ғ 9, 10, 1997 г.
54. Дементьева Е.Е. Экономическая преступность и борьба с ней в странах с развитой рыночной экономикой. М., 1992 г.
55. Криминология. Учебник под ред. В В. Кудрявцева., Эминова В.Е., М., 1997 г.
56. Ларьков А.Н. «Криминологические исследования в сфере экономикиң. (Научная информация по вопросам борьбы с преступностью. 1991 г. ғ 3-4
57. Ларьков А.Н. Правонарушения в отдельных сферах экономики и методы их установления. М., 1992 г.
58. Дементьева Е. Актуальные проблемы борьбы с экономической преступностью М., 1993 г.
59. Токарев Е.В. Концептуальные вопросы организации борьбы с экономической преступностью М., 1990 г.
60. Лопашенко Н. Некоторые проблемы наказания за преступления в сфере экономической деятельности. Законность ғ 12, 1997 г.
61. Лопашенко Н. Разграничение между предпринимательством и мошенничеством. Законность, ғ 9, 1997г.
62. Климкин С.В. Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан. Алматы, 1997 г.
63. Сарина С.А. Недобросовестная конкуренция. Предприниматель и право, ғ 21, 1992 г.
64. Тотьев К.Ю. Конкуренция и монополия. Правовые аспекты регулирования, М. 1996 г.
65. Ткачук И.Б. Коммерческая тайна. М., 1999 г.
66. Вехов В.Б. Компьютерные преступления: способы совершения и раскрытия. М., 1996 г.
67. Толеубекова Б.Х. Проблемы совершенствования борьбы с преступлениями, совершаемыми с использованием компьютерной техники. Диссертация на соискание ученой степени д.ю.н., Алматы, 1998 г.
68. Агаев Р.Г. Антимонопольная деятельность государств: теоретические и организационно-правовые аспекты. М., 1994 г.
69. Адуев А.Н., Белогорская Е.М. Товарный знак и его правовое значение. М., 1972г.
70. Амуразов О. Проблема антимонопольного регулирования. Хозяйство и право, ғ 9, 1992 г.
71. Боденхаузен Г. «Парижская конвенция по охране промышленной собственности. Комментарий. М., 1977 г.
72. Бублик В. Защита права на коммерческую тайну. Хозяйство и право. ғ 9, 1992 г.
73. Гасанов Р.М. Промышленный шпионаж на службе монополий. М., 1986 г.
74. Драгунов В. Антитрестовское законодательство США. Хозяйство и право, 1989, ғ 10.
75. Герасименко В.Г. Основы защиты информации и интеллектуальной собственности в промышленной деятельности. М., 1991 г.
76. Еременко В.И. О пресечении недобросовестной конкуренции. Вопросы изобретательства ғ 1-2, 1992 г.
77. Еременко В.И. Законодательство о пресечении недобросовестной конкуренции капиталистических стран. М., 1991 г.
78. Ермоленко Н.Н. Антимонопольное законодательство и конкуренция. Киев, 1991 г.
79. Жуков О.А. США: Антитрестовское законодательство на службе монополий. М., 1976 г.
80. Заморина В.А. Антимонопольная деятельность и защита прав потребителей. Иркутск, 1996 г.
81. Курмангалиев С. Барьер для монополистов. Предприниматель и право ғ 18, 1997 г.
82. Кривенко Т., Куранова Э. Расследование мошенничества в частном предпринимательстве. Законность ғ 10, 1995г.
83. Кошаева Т.О. Уголовная ответственность за незаконное предпринимательство. Право и экономика, ғ 3, 1997 г.
84. Котин В. Ответственность за лжепредпринимательство. Законность ғ 6, 1997 г.
85. Логинов Н.Т. Антимонопольное законодательство и рынок. Законодательство и экономика. ғ 3-4, 1995 г.
86. Малеина М.Н. Право на рекламу. Правоведение, ғ 1, 1991 г.
87. Гаджиев Г. Концептуальные гарантии предпринимательской деятельности. Хозяйство и право, 1995 г., ғ 8.
88. Витрянский В. Банкротство: ожидания и реальность. Экономика и жизнь, ғ 49, 1994 г.
89. Аминов Д.И. Преступность в кредитно-банковской сфере в вопросах и ответах. М. 1997 г.
90. Арынов Е.М., Жуманов Р.К. Банки Казахстана на внутреннем финансовом рынке. Алматы, 1995 г.
91. Гейвандов Я.А. Основы правового регулирования банковской системы. Государство и право. ғ 6, 1997 г.
92. Гарифуфулина Р. Ответственность за преступления в сфере финансово-кредитных отношений. Российская юстиция. ғ 2, 1997 г.
93. Ефимова Л.Г. Банки: ответственность за нарушение при расчетах. Комментарий законодательства и практики. М., 1996 г.
94. Казаченко И. Незаконное получение кредита. Российская юстиция. ғ 11, 1999 г.
95. Кривенко Т. Расследование преступлений в кредитно-финансовой сфере. Законность, ғ 11, 1997 г.
96. Калиев А.. О некоторых проявлениях организованной преступности в денежно-кредитной сфере. Закон и время, ғ 4, 1997 г.
97. Кольев В.В. Правовое регулирование банковской деятельности. М., 1994 г.
98. Каиржанова Е.С. Проблемы предупреждения незаконного и нецелевого использования кредита. Диссертация на соискание ученой степени к.ю.н. Алматы, 1999 г.
99. Ларичев В.Д. Проблемы совершенствования уголовного законодательства в области банковской деятельности. Государство и право, ғ 8, 1998 г.
100. Нургалиев Е.М. О некоторых проявлениях организованной преступности в денежно-кредитной сфере. Закон и время ғ 1, 1997 г.
101. Осипов Е.Б. Совершенствование банковского законодательства. М., 1995 г.
102. Олейник О.М. Правовые проблемы банковской тайны. Хозяйство и право. ғ 6, 1997 г.
103. Сейткасимов А.Б. Деньги, кредит, банки. Алматы, 1996 г.
104. Скобликов П. Коммерческая и банковская тайны. Российская юстиция, ғ 1, 1997 г.
105. Тосунян Р.А. Защита банковской деятельности. Государство и право, ғ 3, 1995 г.
106. Яни Г. Уголовное преследование за посягательство на средства банков. Законность, ғ 5, 1996 г.
107. Сучков Ю.И. Контрабанда и ответственность. Калининград, 1976г.
108. Угаров Б.М. У таможенного барьера. М., 1075г.
109. Солопанов Ю.В. Ответственность за фальшивомонетничество. М., 1963г.
110. Саматова Г.Б. Уголовная ответственность за контрабанду в Республике Казахстан. Автореф. дис. канд. юрид. наук. Алматы, 1997г.
111. Гаухман Л.Д., Максимов С.В. Уголовно-правовая охрана финансовой сферы: новые виды преступлений и их квалификация. М. 1995г.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы:
ЭКОНОМИКА САЛАСЫНДАҒЫ ҰЙЫМДАСҚАН
ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚПЕН
ЖАСАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ МЕН АШУ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...

1 ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1.1 Ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықтың қылмыстық-құқықтық
сипаттамасы 10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықтың криминалистикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
... ...

2 ЭКОНОМИКА САЛАСЫНДАҒЫ ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚПЕН
ЖАСАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ МЕН АШУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

2.1 Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топ және
қоғамдастықпен жасалған қылмыстарды ашу 29
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топ және
қоғамдастықпен жасалған қылмыстарды тергеу 34
әдістемесі ... ... ... ... ... ... .
2.3. Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топ және
қоғамдастықпен жасалған қылмыстардың алдын 42
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 56

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... . 64-71

КІРІСПЕ
Республикамыздың нарық қатынастары жолына түсуі Қазақстан халқының
тарихындағы ең маңызды қадамдардың бірі болды. Өйткені, әлем тарихы
дәлелдегеніндей өркениетті нарық қатынастарын қалыптастыру ел үшін жасалған
прогрессивті игілік. Еліміз қиын жолды таңдағанымен ол дұрыс таңдау.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты
Қазақстан халқына жыл сайынғы 2008 жылғы Жолдауында: Өткен жыл Қазақстан
үшін жан-жақты экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолындағы тағы
бір сенімді ілгері қадам жасаған жыл болды. Ел Конституциясына енгізілген
өзгерістер Парламент пен саяси партиялардың, азаматтық қоғам
институттарының рөлін арттыра түсті. Шетелдік капиталдардың банк секторына
келуіне біз Қазақстанға көрсетілген сенім, қажетті қаржылық қолдаудың көзі
және банк қызметінің халықаралық озық тәжірибесі ретінде қараймыз.
Демократиялық қоғам жағдайында қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа
қарсы күрес ерекше мәнге ие болады. Өткен жылдар ішінде елдің құқық қорғау
және сот жүйелерінің криминалдық көріністерге қарсы тұратын,
азаматтарымыздың өмірі мен құқықтарын қорғайтын әлеуеті едәуір нығайды.
Дегенмен олардың қызметінде елеулі кемшіліктер бар деп атап көрсетілген.
Бұл жөнінде барлық құқық қорғау органдардың қатысуымен Бас прокуратураның
жақында өткен алқа отырысында айтылды. Құқық қорғау және сот жүйесі
қазақстандықтардың құқықтарының әділ де тиімді қорғалуын, бизнеске заңсыз
араласуды болдырмауды қамтамасыз етуге тиіс. Бұл саладағы басым бағыт –
жазалаушы іс-әрекет емес, құқық бұзушылықтарды абайлату мен олардың алдын
алу болуға тиіс. Сондықтан биылғы жылы Құқық бұзушылықтардың алдын алу
туралы заң жобасын әзірлеп, Парламентке енгізу қажет. Сондай-ақ
Қазақстанның мемлекеттік басқару жүйесін үздік халықаралық тәжірибені
ескере отырып, нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдындағы есептілік
негізінде дамыту жөніндегі шараларды жедел қарқынмен іске асыруға тиіс[1].
Қылмыстылықпен күресу саласында көптеген мемлекеттік
бағдарламалардың қабылдануына байланысты шаралар өздерінің оң нәтижелерін
бере бастады. Сыбайлас жемқорлық саласында қабылданған Сыбайлас
жемқорлықпен күресу Заңының міндеттері мен мақсаттарына жету жолында
көптеген сыбайластыққа қарсы механизмдер іске қосылып, онымен күресу
мемлекеттік қызметкерлер мен құқық қорғау органдарының, аракідік саяси
партиялар мен қоғамдық қозғалыстардың күн тәртібінен түспейтін болды. Оның
өзіндік астары да жоқ емес. Біріккен Ұлттар Ұйымының қылмыстылықтың алдын
алу мен құқық бұзушылармен қарым-қатынас жасау мәселелеріне арналған 10-шы
Конгрессінде әлемдегі қылмыстылықтың өсу деңгейі қоғамдық және мемлекеттік
институттарға әсер ету деңгейі бойынша ол қауіпсіздікке, тұрақтылыққа және
дамуға тікелей қауіп төндіретін факторға айналды делінген[2].
Қылмысқа қарсы күресті күшейту және құқықтық тәртіпті бекіту
мәселесіне арналған Кеңесте Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев қылмысқа қарсы күресті және құқықтық тәртіпті күшейтудің
бағдарламасын ұсынды. Өз сөзінде Президент еліміздегі әлеуметтік,
экономикалық өзгерістер мен демократиялық мемлекет құру процессі
қылмыстылықпен соқтығысып отырғанын айтты. Бұл реформа саясатына, қоғамдағы
тұрақтылық азаматтардың өмірі мен тыныштығына үлкен қауіп төндіреді.
Мемлекет басшысы ұйымдасқан қылмыстың кең етек алуына байланысты топ болып
қылмыс жасау саны жылдан-жылға өсіп отырғанын көрсетті. Қылмыстық топтардың
қолында үлкен мөлшерде ақша, оның ішінде шетел валютасы, бағалы қағаздар
мен заттар, автомашиналар, оқ ататын, газды және суық қарулар, есірткі
заттары шоғырланған. Елімізде болып жатқан 3-ші шабуыл жасап тонаудың
біреуін, 2-ші қорқытып алушылықтың біреуін осы қылмыстық топтар жасайды.
Ресми статистикалық ақпараттарға сүйенсек, өткен ғасырдың 90
жылдарының ауыспалы кезеңінде еліміз криминалдық революция уақытын бастан
кешті, өйткені, 1991 жылы Қазақстанда 173 858 қылмыс тіркелген болатын, бұл
көрсеткіштер қылмыстылықтың 1990 жылмен салыстырғанда 17,4 %-ға (148 053
қылмысқа) артқандығын дәлелдейді. Осылайша Қазақстан бұрынғы Одақтас
Республикалардың арасында екінші орынды иеленді. Нарықтық қатынастарға
көшкеннен кейін бұрын соңды кеңсетік дәуірде етек жая қоймаған қылмыстардың
жекелеген түрлері белең ала бастады. 1989 жылы Қазақстанда қорқытып алу
(рэкеттік) 197 фактісі кездессе, одан кейін ол тіптен өрши түсті: 1990-1992
жылдары – 400-500, ал 1993 -1999 жылдары жыл сайын 900-1300 фактілері
тіркелген. Ұйымдасқан қылмыстық топтар экономика саласындағы бәсекелестерді
жоюдың, жеңіл ақшаға кенелудің негізгі қайнар-көзіне айналды. Тапсырыспен
адам өлтіру сандары арта бастады (алғаш ол Қарағандыда орын алды, белгілі
зауыт директоры тапсырыпен адам өлтіру салдарынан қайтыс болды): 1996 ж. –
7, 1997 ж. - 11, 1998 ж. – 9, 1999 ж. – 14-ке жетті. Ұйымдасқан қылмыстық
топтрардың позициялары ерекше күшейді: 1991 жылдың өзінде Қазақстанда 36
ұйымдасқан қылмыстық топ анықталды, оның ішінде Алматы қ. бойынша – 8,
Жамбыл облысы бойынша – 7, Семей облысы бойынша 6, Ақмола облысы бойынша –
5 ұйымдасқан топтардың қылмыстық әрекеттері құрықталды. Ұйымдасқан
қылмыстық топтар енді-енді қалыптасып келе жатқан нарықтық экономика
механизмдерінің әлсіз тұстарына қолқа салып, жаңа экономикалық құрылымдарға
белсенді түрде ене бастады. Осы тұстарда ұйымдасқан қылмыстық топтар құқық
қорғау органдарына әжептеуір қарсылық көрсете бастады. Америка Құрама
Штаттарындағы 1920 жылдары орын алған жағдай (ол кездердегі Америкадағы Аль
Капоне сияқты ұйымдасқан топтардың басшыларының экономиканы дұрыс бағытта
дамуына кедергі келтірген әрекеттері) Қазақстанда да орын алды.
Алайда, тәуелсіздік алғаннан бергі қылмыстылықтың көрсеткіштерінің
деңгейінің шыңырау шегі 1993 жылға келеді, себебі, бұл уақытта
қылмыстылық саны – 206 000–ға жетті. Қылмыстылықтың деңгейі меншікке қарсы
қылмыстардың, оның ішінде ұрлық қылмысына (ұрлық – 103, 6) байланысты саны
артты. Одан бергі жылдары қылмыстылық біршама ауыздықталып, оның төмендеу
тенденциясы байқалады. Сөйтіп, 2005 жылғы ақпараттарға сәйкес,
қылмыстылықтың жалпы саны–72 870-ке дейін төмендеген. Оның құрылымына
үңілсек, ұрлық-31 420, бәз баяғы қалпында ол жалпы қылмыстылықтың шамамен
40-50%-дайын, ауыр және аса ауыр қылмыстар–15 426, яғни 21,17 %-ын,
экономикалық қылмыстар–5 090, үлес салмағы–6,99%-ды құраған. Ал есірткімен
байланысты қылмыстар 2004 жылмен салыстырғанда (5 202) 2005 жылы-4 726-ге,
яғни-9,2%-ға төмендеген. Алайда, жалпы қылмыстылықтың көрсеткіштері
төмендегенімен, оның ауыр және аса ауыр түрлерінің асқынуы, жалпы бұл
құбылыстың қоғамымызда орын алуы оны бақылай алу деңгейінде ұстауға
мүмкіндік беретін кезек күттірмейтін тиімді шараларды қолдануды алға
тартады. Олай болмаған жағдайда, қылмыстылықтың әлеуметтік, экономикалық,
саяси және т.б. реформалардың жүзеге асуына кереғар әсер ететіндігі
белгілі. Мәселенің өзектілігі аталған статистикалық ақпараттардың
қаншалықты деңгейде шынайы екендігін анықтаумен, қылмыстылықтың алдын алу
субъектілерінің, әсіресе құқық қорғау органдарының қызметін бағалау
критерийлерін ғылыми зерттеумен, қылмыстылықтың шынайы себептері мен
жағдайларын анықтау мақсатында криминологиялық ақпараттардың құрылымына
терең талдау жасаудың қажеттігімен де тығыз байланысты.
Қылмыстық әрекет тек жалғыз адаммен жасалып қана қоймай, сонымен
бірге өз күш-жігерлерін біріктірген бірнеше адамдармен де жасалуы мүмкін.
Ол адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы, ұйымдасқан топ пен
қылмыстық сыбайластық болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының Экономика саласындағы
қылмыстарды саралаудың кейбір мәселелері нормативтік қаулысында соттардың
осы аталған қылмыс түрлеріне байланысты істерді қарағанда қылмыстық
заңдарды дұрыс қолдануы жекелеген азаматтар мен заңды тұлғалардың,
мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға көп септігін
тигізетіндігіне көңіл аудару қажеттігі баса айтылған[3]. Ал осы қаулының
19 тармағына сәйкес, экономика саласындағы қылмыстарды жасау барысында
табылған табыстар (ҚР ҚК-нің 7 тарауы бойынша), қылмыстық жолмен табылған
негізсіз баю табыстары ретінде кінәліден мемлекет кірісіне айналдырылуы
тиіс.
Соңғы жылдары Қазақстанда пост кеңестік кеңістіктегі өзге
елдердегідей адамдар тобымен жасалған қылмыстардың үлесі ұдайы өсуде,
әсіресе экономика саласындағы қылмыстар. Мысалы, Қазақстанда топ болып
жасалған қылмыстар жалпы тіркелген қылмыстардың ішінде 2001 жылы 26.8%,
2002 жылы 27.2%, 2003 жылы 23.7%, 2004 жылы 24.3%, 2005 жылы 25,1%
құраған[4]. Осы қылмыстардың көбі ұйымдасқан топтармен және қылмыстық
сыбайластықтармен жасалған. Бұл қоғамда ұйымдасқан қылмыстылық сияқты аса
қауіпті криминологиялық құбылыстың өршуінің көрсеткіші. Жоғарыда аталған
ұйымдасқан топ пен қылмыстық сыбайластық осы ұйымдасқан қылмыстылықтың
қылмыстық-құқықтық нысандары.
Қылмыспен күресті күшейту мақсатында Республика Президентінің
бірқатар Жарлықтары мен Қаулылары жарияланды. Құқық қорғау заңдарының даму
бағытын анықтайтын, құқық органдары қызметінің тиімділігін жоғарылататын
қылмыстылықпен күресу бағдарламасы жүзеге асуда. Бүгінгі таңда қоғамымызда
қылмыстың күн санап өсуі, оның ішінде қатысушылық арқылы қылмыс жасау
мемлекетіміздегі көкейтесті мәселелердің біріне айналғаны рас. Қылмысқа
қатысушылық мәселесі қылмыстық құқық ғылымында ең маңызды мәселенің бірі
болып табылады да, сот әділдігін жүзеге асыруға үлкен үлес қосады. Қылмысқа
қатысушылық институтының маңызы тек қылмыс құрамын құрайтын әрекеттерді
тікелей жүзеге асырған адамдарды ғана емес, соған қоса қылмыстық әрекетке
тікелей қатыспаса да ұйымдастырушы, айдап салушы, көмектесуші адамдарды да
жауапқа тартылуын негіздеуінде. Қылмысқа қатысушылық институтының көмегімен
қылмыстық құқық бірлесіп жасаған қылмыстық әрекет үшін жауапкершілік
негіздерін бекітеді. Қатысушылардың әрқайсысының атқарған рөлдеріне сай
олардың жауапкершілігінің шарттарын, тәртібі мен шегін анықтайды.
Қылмысқа қатысушылардың жауапкершілігі туралы мәселенің тәжірибелік
маңызы да зор. Бұл мәселенің дұрыс шешілуі, бір жағынан, қылмыс жасаған
адамдардың барлығын жауапқа тартуға мүмкіндік берсе, екінші жағынан, қылмыс
жасамаған адамдарды қатысушылар ретінде негізсіз жауапқа тартудан
сақтандырады. Басқаша айтқанда, қылмысқа қатысушылардың жауапкершілігі
туралы мәселені дұрыс шешу қылмыстық құқық пен қылмыстық іс жүргізу
құқығының жалпы талаптарын орындауға әсер етеді: кінәлі адамдардың бірде-
біреуінің жауапкершіліктен қашып құтылмауын және кінәсіз адамдардың бір де
біреуінің негізсіз жауапкершілікке тартылмауын қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шілдеде қабылдаған Қылмыстық
Кодексінің 27-31 баптарында қылмысқа қатысушылықтың түсінігі,
қатысушылардың түрлері, олардың жауапкершілігі, қылмысқа қатысушылық
нысандары туралы заң нормалары бекітілген.
Осыған орай, жалпы қылмыстық құқықтың бір институты ретінде қылмысқа
қатысушылық институты ұйымдасқан қылмыспен күресудің қылмыстық құқықтық
құрамдарының бірі болып танылады.
Ол 1997 жылы қабылданғанмен де, одан бәрі бірнеше өзгертулер мен
толықтырулар енгізілді. Мысалға, 2002 жылы халықаралық терроризмнің өршуіне
байланысты бірнеше өзгертулер енгізілсе, 2002 жылдың соңында ҚР құқықтық
рееформаның тұжырымдамасының шығуына байланысты, ал 2004 жылдың 10
желтоқсанда Кодекске жаңа қомақты өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Қылмыстық кодекске енгізілген қандай өзгерту немесе толықтыру болмасын,
олардың барлығы да қылмысқа қатысушылық институтын айналып өтпейді.
Сол себептен, бүгінгі диплом жұмысының тақырыбы күн тәртібінен түскен
емес.
Осы тақырыпты зерттеу барасында Кеңестік және Қазақстандық қылмыстық
құқық доктринасының өкілдері А.Н. Ағыбаевтың, М.Х. Абисатовтың, У.С.
Жекебаевтың, М.Ч. Қоғамовтың, Б.М. Нұрғалиевтың, , С.М. Әпеновтың, Ф.Г.
Бурчактың, С.Д. Бородиннің, Н.Д.Дурмановтың, М.И. Ковалевтың, Е.І.
Қайыржановтың, М.С. Нәрікбаевтың, А.А. Пионтковскийдің, А.Н. Трайниннің,
Д.С. Чукмаитовтың, Е.Ә. Оңғарбаевтың, А.Х. Меңдіғұловтың, М.Д.
Шаргородскийдің, Р.Н. Судакованың, А.Б. Сахаровтың, т.б. еңбектері
пайланылды.
Сонымен, ұсынылып отырған дипломдық жұмыс қылмыстық құқықтың қылмысқа
қатысу сияқты маңызды институтына арналған және Қазақстан Республикасында
ұйымдасқан қылмыстылықпен күресуге бағытталған қылмыстық заңдардың қызмет
етуі мәселесін көтереді.
Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын қарастыру үшін қылмыстық-құқықтық
заңдарды, сот үкімдері мен қаулыларын сұрыптауымыз керек және қылмысқа
қатысу түсінігін, қылмысқа қатысушылардың түрлерін, олардың кім екендерін,
қалай қылмысқа қатысу ұйымдасқан қылмыстық топтың қылмыс жасауына ықпал
ететінін анықтауымыз керек.
Дипломдық жұмыстың мақсаттары болып:
- ұйымдасқан қылмыстылықпен және криминалдық элементтермен күрес Қазақстан
Республикасында қандай қылмыстық-құқықтық тәсілдермен және заңдардың
көмегімен жүргізілетіндігін анықтау;
- қандай заңдар мен заңға тәуелді актілерде ҚР ҚК баптары бойынша қылмысқа
қатысушылардың жауаптылығы мен жазалау шаралары санкциялары бар екендігін
қарастыру және анықтау;
- кімдер ұйымдасқан қылмыстық топтарға қатысушылар болып табылатындығын
анықтау;
- қылмысқа қатысудың қандай нысандары мен қандай қылмысқа қатысушылардың
түрлері бар екендігін анықтау
- ұйымдасқан қылмыстық топтар мен қылмыстық қауымдастықтардың
криминалистикалық сипаттамасын беру;
- экономика саласындағы қылмыстық топтармен жасалған қылмыстарды тергеу мен
ашу мәселелерін анықтау, жаңа ұсыныстар енгізу табылады.
ҚР ҚК 2-бөлімі қылмысқа қатысу институтына 5 бап арнай отырып, оны
реттеуді кеңейткен. Ал, 1959 ж. Қазақ КСР ҚК тек қана қылмысқа қатысуға екі-
ақ қана бап арналған еді. Бұл Қылмыстық кодекс 1997 жылға дейін қолданыста
болды және өз заманының талаптарына сәйкес келмеді.
1997 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде
қылмысқа қатысудың түсінігі нақтыланды, қоса орындаушылық пен
орындаушылық топтастырылды, қылмысқа қатысудың нысандары жүйелі түрде
берілген, қылмысқа қатысуды саралау ережелері тұжырымдалған.
Бұрынғы Қазақ КСР ҚК қарағанда Жаңа ҚР ҚК қылмысқа қатысу түсінігіне
қылмысты қасақана жасау сөзін енгізді. Бұл қылмыстық құқық теориясы мен
тәжіребесіндегі абайсызда жасалған қылмыстарда қылмысқа қатысу мүмкін деген
ғалымдар арасындағы дауға нүкте қойды.
Қазіргі кезде ұйымдасқан топпен жасалған қылмыстар санының көбеюі аса
қауіптілікті туғызып отыр. Бұның өзі қылмыстылықтың ұйымдасушылық
тенденцияларының өсуінің, оның қоғамдық қатынастардың әртүрлі салаларына
кіріп кеткендігінің дәлелі.
Ұйымдасқан қылмыстылықпен күресу мемлекеттік биліктің барлық тармақтары
мен лауазымды тұлғалар қызметінің басты міндет ретінде қойылуы тиіс.
Өкінішке орай әлі күнге дейін әкімшілік, азаматтық, салық, қылмыстық,
қылмыстық іс жүргізушілік реттеудің пәніне қатысты кешенді салааралық
нормаларды қолдануды көздейтін ұйымдасқан қылмыстылық пен сыбайлас
жемқорлықпен күресуге бағытталған заңдар қабылданбауда.
Заң шығарушымен қылмыстық заңға топпен жасалған қылмыстылықпен күресуге
бағытталған қылмыстық-құқықтық шараларды реттеу бөлігінде жаңалықтар
енгізілген. Оң өзгерістерге орындаушы түсінігін кеңейтуді, қылмысты
ұйымдастырушының белгілерін заң тұрғысынан тұжырымдауды, қылмысқа қатысудың
нысандарын көбейтуді және оларды ұйымдастырғаны және оған қатысқаны үшін
жоғары қылмыстық жауаптылықты енгізуді, кең таралған қоғамдық қауіпті
әрекеттерде қылмысқа қатысудың белгілері бойынша саралаушы белгілерді
көздеуді жатқызуға болады.
Қазіргі кезде сот тәжіребесі қоғамдық қауіпті әрекеттерді саралау
кезінде қылмысқа қатысудың нысандарын бір-бірінен ажыратуда елеулі тәжіребе
жинаған. Бұның өзі құқық қорғау органдарына қылмыстылықтың ұйымдасқан
көрініс табуларын тиімді кесуге мүмкіндік береді.
Заң қылмысқа қатысу институтын реттей отырып қылмысқа қатысушылардың
жауаптылығын күшейтуді көздемегені сөзсіз. Сонымен бірге қылмысты
ұйымдасқан топпен жасау, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды қылмыстық топқа
тарту соттар санкция шегінде жазаны айқындау кезінде ескеруі тиіс
жауаптылықты ауырлататын мән-жай болып танылады.
Осылай бізге жоғарыда айтылғандардан қылмысқа қатысу түсінігі қашан
қылмыстық топтар элементтеріне қолданыла бастағаны, қылмыстық заңда
қылмысқа қатысу бойынша жауаптылық шаралары санкцияларын көздеген қандай
баптар бар екені белгілі болды. Дипломдық жұмыстың барлық мақсаты жұмыс
тақырыбының мәселесін толық ашуға негізделген.
Дипломдық жұмыс тақырыбының маңыздылығы тақырып құқық шығармашылық
тұрғыдан да, қылмыстық заңнама процестерін құқықтық қамтамасыз ету
тұрғысынан да маңызды болып келуінде.
Дипломдық жұмыстың аталған мақсаттарына:
- қылмысқа қатысуды реттейтін Қазақстан Республикасының қылмыстық
заңдары мен өзге де нормативтік актілерін қолдану арқылы;
- ТМД елдерінің қылмыстық заңдарының қылмысқа қатысуды реттейтін
нормаларымен салыстыра отырып;
- қылмысқа қатысуды реттеудегі шетел мемлекеттерінің заңи тәжіребесін
қолдана отырып;
- қылмыстық құқық пен криминалистика, криминология ғылымдарының
саласындағы ғалымдардың көзқарастарын қарастыра отырып;
- сот тәжірибесінің материалдарын қолдана отырып қол жеткіземіз.

1 ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ТОП ЖӘНЕ ҚОҒАМДАСТЫҚТЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ
КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1.1 Ұйымдасқан қылмыстық топ және қоғамдастықтың қылмыстық-құқықтық
сипаттамасы

Экономика саласындағы ұйымдасқан қылмыстық топтар мен қоғамдастықтар
жасайтын қылмыстармен күресудің криминалистикалық арнайы әдіс - тәсілдері
мен құралдарын дайындау оның негізгі компоненттерін, концептуалдық бағыт-
бағдарларын криминологиялық және қылмыстық-құқықтық тұрғыдан бағамдамай,
зерттемей мүмкін емес.
Ұйымдасқан қылмыстық топ пен қылмыстық қауымдастықтың қылмыстық-құықтық
анықтамасын толық мағынасында түсіну үшін қылмыстық құқық теориясындағы
ежелден келе жатқан қылмысқа қатысушылық институтын анықтап алу қажет.
Қылмыс жасалғанда оны жалғыз адам немесе әртүрлі нысандағы адамдар тобы
(ұйымдасқан қылмыстық топтардың бірлестігі) жасауы мүмкін. Әрине жеке
адамға қарағанда өзара ішкі бірлікті келісімі бар, көптеген адамдардан
тұратын тұрақты ұйым жасаған қылмыстардың қоғамға деген қауіптілігі мен
келтірер зардаптары өте зор. Ал олар қаруланған жағдайда олардың
қауіптілігі тіптен жоғарылары хақ.
Жоғарыда атап өткеніміздей, көп жағдайда қылмысты бір адам емес,
қылмыстық нәтижеге жету жолында өз күштерін біріктірген адамдар тобы
жасайды. Топ болып қылмыс жасағанда олар орындайтын рөлдерін бөліп алуы
мүмкін. Қылмысты топ болып жасаған қылмыс қылмыстық әрекеттің ерекше нысаны
болып табылады да, қылмыс жасауды және оның ізін жасыруды жеңілдетеді,
сондықтан осындай қылмыстардың қоғамға қауіптілік дәрежесін күшейтеді.
Осыған байланысты бірлесіп жасаған қылмыстары үшін жауап беретін адамдар
тобын, олардың жауаптылығының негіздері мен шектерін, кінә дәрежесі мен
жазаны заң көлемінде белгілеудің маңызы зор.
Осы мәселелерді шешумен қылмысқа қатысушылық институты айналысады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 27-31 баптарында
қылмысқа қатысушылық түсінігі, орындаған әрекеттеріне байланысты нақты
қатысушыларды сипаттайтын белгілер, оларға жаза тағайындаудың жалпы
ережелері көрсетілген.

Қылмыстық құқық қылмысқа қатысушылықты қоғамға қауіптілік дәрежесі
жоғары, қылмыс жасаудың ерекше түрі деп қарастырады. Мұндай қылмыстардың
қоғамға қауіптілік дәрежесінің жоғары болуы қылмыстық элементтердің жай
ғана бірігуі емес, олардың әрекеттеріне жаңа сапа беретін күштердің
біріктірілуіне байланысты. Ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалған
қылмыстардың жекелеген адамдардың жасаған қылмысына қарағандағы қоғамға
қауіптілігі жөнінде көптеген әдебиеттерде айтылады және онда оларды ерекше
белгісі ретінде қарастырады. Ол жөнінде алғаш рет 1919 жылғы Бастама
негіздерде көрсетілге болатын. Онда былай делінген: Соттар қылмыстарды
қарау барысында жазалар тағайындағанда іс-әрекет топпен, шайкамен,
бандиттермен, немесе жалғыз адаммен жасалғандығын анықтауы тиіс. Қылмысқа
қатысушылық объективтік жағынан қылмысқа қатысушылар бірлесе, бір-біріне
көмектесе байланысқандығын, ал субъективтік жағынан кінәнің қасақаналық
нысанымен жасалатындығын атап өту қажет[5].
Қылмысқа қатысушылықтың анықтамасы алғашқы уақыттарда қылмыстық-
құқықтық институт ретіндегі анықтамасы Кеңестік қылмыстық құқық курсында
берілген болатын. Ұйымдасқан қылмыстық топқа сипаттама бере келе, авторлар
келесідей оның анықтамасындағы белгілерді көрсетеді: алдын ала келісімнің,
сөз байласудың болуы, келісімнің жоспары туралы алдын ала сөз байласудың
болуы, қатысушылардың рөлдерді бөлуі, қылмысты жасаудың құралы мен қаруын
анықтау және топқа тұрақтылық, ұйымдасқандық сипат беретін өзге де
белгілер[6].
Сонымен қазіргі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 27
бабына сәйкес, екі немесе одан да көп адамдардың қасақана қылмыс жасауға
қасақана бірлесіп қатысуы қылмысқа қатысу деп танылады.
Ұйымдасқан қылмыстылықтың қоғамдық қауіптілігі 1990 жылғы БҰҰ-ның
қылмыстылықтың алдын алу және құқық бұзушыларды ұстау жөніндегі тоғызыншы
конгресінің құжаттарында атап көрсетілген: Ұйымдасқан қылмыстылық ұлттық,
халықаралық қауіпсіздікке, тұрақтылыққа тікелей қауіп төндіруде және саяси
және заңшығарушы биліктерге жан-жақты шабуыл жасауда, мемлекеттілікке өзге
де қауіп төндіруде. Ол әлеуметтік және экономикалық институттардың дұрыс
өмір сүруін бұзады және оларды танымайды, бұның өзі демократиялық
процестерге сенімді жоғалтуға әкеледі. Ол даму процесін бұзады және жеткен
жемістерді жоққа шығарады. Табыстар ала отырып, ол бүкіл елдердің халқын
жәбірленуші жағдайына душар етуде және адамдардың әлсіздігін пайдаланады.
Ол қоғамның бүкіл топтарын, әсіресе әйелдер мен балаларды қамтуда,
шатастыруда және құлдыққа душар еткізуде ... [7].
Экономикалық қатынастардың қылмыстылыққа әсері немесе керісінше
қылмыстылықтың экономикалық қатынастарға әсерінің криминологиялық ғылым мен
әлеуметтік тәжірибедегі ең маңызды мәселелердің бірі екендігі жөнінде
профессор И.И. Карпец айтып көрсеткен[8]. Кеңес уақыты кезеңінде біршама
уақыттарда социалистік экономикалық қатынастардың қылмыстылықпен байланысы
жөнінде зерттелген еңбектер тіптен болмады. Өйткені меншік қатынастарының
қылмыстылықпен байланысы туралы зерттеулер жүргізіп, белгілі ой-тұжырымдар
жасау социализм базисіне тікелей қайшы келер еді. Тек 1963 жылдары ғана
Қылмыстылықтың себептерін зерттеу және алдын алу шараларын дайындау
Бүкілодақтық институтымен экономикалық қатынастардың қылмыстылықпен
байланысы туралы мардымсыз деңгейде зерттеулер жүргізіле бастады. Бірақ ол
зерттеулер де тек экономикалық кемшіліктерді айтумен шектелді. Сол кездегі
және кейбір қазіргі зерттеушілердің өзі қылмыстылықтың себептерін
іздестіруде экономикалық қатынастардың бастапқы екендігін мойындамастан
оны психологияға тым жақындап зерттейді. Өйткені, ол әлсіздік (қорқақтық)
ғылыми негізде емес, идеологиялық тұрғыдан туындаған болатын. Кеңес ғылымы
капитализмнің экономикалық қатынастары қылмыстылық тудыратынын дәлелдеді,
бірақ социализмге осы принципті қолданудан үзілді-кесілді түрде бас тартты.
Бұл әрине ақылға қонымсыз, өйткені, Кеңес ғылымы марксизмнің барлық
тезистерін пайдалана отырып, осы тұста оның жоғарыда аталған басты
принциптеріне қайшы келді.
Салыстырмалы түрде қарағанда Батыс ғалымдары экономиканың
қылмыстылықпен байланысы жөнінде зерттеулері белді орынды алады. Өйткені
экономикамен байланысты ұйымдасқан (ақ жағалылар) қылмыстарын, оның
ішінде мафиямен байланысты қылмыстарды зерттеу барысында көздері жетті. Осы
жерде ғалымдар мафияның заңды бизнеске ұласуы мүмкін екенін анықтады,
яғни бәсекелестікті тек қана экономикалық жолдармен ғана емес, қылмыстық
жолдармен де жоюға болатындығы белгілі болды. Сонымен қатар, ғалымдар
экономикадағы даму мен құлдыраулардың қылмыстылыққа әсер ететіндігіне де
көңіл бөлді. Бұл жағымсыз үрдіс көріністері Қазақстанда да 1990 жылдары
орын ала бастады. Қорқытып алушылық (рэкетирлік) (қазіргі ҚР ҚК 181 бабы)
1992 жылдары 3 есеге дейін, кейіннен тіптен ату құралдарын пайдаланып,
ұйымдасқан түрде одан да көп түрде орын алды.
Осыларға байланысты кейбір Батыс ғалымдары қылмыстылықтың
экономикалық қызметі туралы айтып жүр, яғни қоғамның көп бөлігі
қылмыстылықтың арқасында өмір сүріп жүр, ал жекелеген қоғам мүшелері онымен
күрес жүргізуде. Сонымен қатар, егер адамдар ұрлық жасаса қылмыстылықтың
экономикалық феномен ретіндегі қасиеті қалыптасады деушілер де бар.
Көзқарастардың ең маңыздыларының бірі – доллардың соңынан жүгірген
экономика, машиналар, жаппай өндірістер қылмыстық іс-әрекеттер үшін
оңтайлы, ыңғайлы жағдайлар туғызады деушілер де бар.Осы процесстердің
нәтижесі ретінде мынадай лозунг пайда болады: Кез-келген жолмен баю.
Соның ішінде қылмыстық жолмен де баю. Бұқаралық ақпараттар құралдары және
ресми қайнар-көздерден ХХ ғасырдың 90 жылдарының басында қалыптасқан үлкен
оң өзгерістермен қатар, жаңадан пайда болған экономикалық, саяси,
әлеуметтік өзгерістер уақытында (қайта құру, меншікті бөліп -
жекешелендіру, кооперативтердің, жаңа банктердің пайда болып, құнды
қағаздар шығарып, кезінде ) кейбір осындай қылмыстық ойлы, заңның осал
тұстарын, есеңгіреген экономикалық механизмдерді пайдаланып үлкен пайдаға
кенелгендігі бәрімізге белгілі.
ҚР ҚҚ 31-бабының 3-бөлігіне сәйкес егер қылмысты бір немесе бірнеше
қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен адамдардың тұрақты тобы жасаса, ол
ұйымдасқан топ жасаған қылмыс деп танылады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы №2
Бандитизм және қылмысқа қатысуда жасалған өзге қылмыстар үшін жауаптылық
туралы заңдарда соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы нормативтік
қаулысының 6-тармағына сәйкес Ұйымдасқан топ деп ҚР ҚҚ 31-бабының 3-
бөлігіне сәйкес тек қана соны құрғаны үшін жауаптылық ҚР ҚК 235-бабының 1-
бөлігінде көзделген ұйымдасқан қылмыстық топты емес, сонымен бірге соны
құрғаны үшін жауаптылық ҚРҚҚ 237-бабының 1-бөлігінде көзделген тұрақты
қарулы топты (банданы) да түсінген жөн.[9]
ҚР ҚК 31-бабының 3-бөлігіндегі анықтамадан ұйымдасқан топтың сипатты
белгілері болып адамдар тобының бір немесе бірнеше қылмыс жасауға
тұрақтылығы мен күні бұрын бірігуі табылады.
Тұрақтылық топ мүшелері арасындағы тұрақты ажырамас жеткілікті
байланыстың және қызметтің арнайы жеке дара нысандары мен тәсілдерінің
болуымен сипатталады.
Сот тәжіребесінде тұрақтылықтың көрсеткіштері ретінде көрініс табады:
1) ұйымшылдықтың жоғары дәрежесі (бірнеше қылмыстарды жасау
жоспарларын толық жасау, иерархиялық құрылым мен қатысушылар
арасындағы ролдерді бөлісу, ішкі тәртіп, ұйымдастырушылардың
белсенді қызметі, ойластырған қылмыс жасауды құралдармен және
қарулармен қамтамасыз ету жүйесі, кейде қоғам тарапынан әлеуметтік
бақылаудың әртүрлі шараларына қарсылық көрсету жүйесінің болуы,
соның ішінде қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету);
2) қатысушылардың қылмыс жасау кезінде өзара көмек көрсетуімен бір-
бірін қолдауын сенуге мүмкіндік беретін, мүшелер арасында өзара
қарым-қатынастарды және бірлескен қызмет тәсілдері жасауды
жеңілдететін топ негізінің және оның ұйымдық құрылымының
тұрақтылығы;
3) объектілерді анықтаудың ерекше әдіснамасында, барлау жүргізудің
тәсілдерінде, қылмыс жасау тәсілдерінің ерекшелігінде және топ
мүшелерінің мінез-құлқында, қылмыс жасау орнынан кету, тасалауды
қамтамасыз етуде көрініс табатын сипаты бойынша өзіндік, жеке дара
қызмет нысандары мен тәсілдерінің болуы;
4) кейде қылмыстың табыстылығының кепілі болып табылатын қылмыстық
қызметтің нысандары мен тәсілдерінің тұрақтылығы. Тұрақтылық туралы
топ мүшелері арасында міндеттерді тұрақты бөлуде, арнайы нысандағы
киімдер мен арнайы тану белгілерін және т.б. пайдалану да
дәлелдейді.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы №2
Бандитизм және қылмысқа қатысуда жасалған өзге қылмыстар үшін жауаптылық
туралы заңдарда соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы нормативтік
қаулысының 11-тармағында Ұйымдасқан қылмыстық топпен банданың тұрақтылығы
туралы әсіресе оның құрамының тұрақтылығы, оның мүшелері арасында тығыз
өзара байланысы, олардың іс-әрекеттерінің уағдаласқандығы, қылмыстық қызмет
нысандары мен тәсілдерінің тұрақтылығы, оның өмір сүруінің ұзақтығы сияқты
белгілері дәлелдейді.[10]
Ұйымдасқан топ мүшелерінің күні бұрын бірігуі оның қатысушыларының
алдын ала сөз байласқан топқа тән бірлесіп қылмыс жасау туралы жәй ғана
уағдаласып қоймай, сонымен бірге бір немесе бірнеше қылмыстарды бірлесіп
жасау мақсатында субъективтік және объективтік ортақтыққа жеткендігін
білдіреді. Сонымен бірге, ұйымдасқан топты толық дайындалған қылмысты жасау
үшін құрылуы мүмкін. Мысалы, банкіні тонау, адамды кепілге алу.
Жоғарыда айтылғандарды енді сот тәжіребесіндегі іс арқылы көрсетейік.
1998 жылы Чернышев азаматтарға қарақшылық шабуылдар жасау үшін
ұйымдасқан топ құрады. Оған Ридель, Кушекбаев, Аханов, Сәдуақасов,
Жексенбаев, Бейсембеков,Хаджиев кіреді. Олар заңсыз АКСУ-74 автоматын, екі
Макаров тапаншасын, 2 ТТ тапаншасын, ИЖ газды тапаншасын, СПШ сиганлды
тапаншасын, винчестер аң аулау мылтығын, Ф-1 гранатасын, оқтар сатып
алған. Аталған қару жарақтарды Ридельдің үйінде сақтаған, бір-біріне
қарақшылық жасау кезінде беріп жүрген, өздері ұстап жүрген. Ұйымдасқан топ
құрғаннан кейін Чернышев оған басшылық жасайды. Ол өзге топ мүшелерімен
азаматтардың ақшалары мен өзге материалдық құныдылықтары туралы мәліметтер
жинайды, қарақшылық шабуыл хасаудың жоспарларын жасайды, ролдерді бөледі
және топ құрамын өзгертіп отырып, 1998 жылдың мамыр-шілде айларында
Писаревтер, Посоховтар, Пономаревтер, Кузнецовтар, Ариновтар, Тетенковтар
отбасыларына қарақшылық шабуылдар жасайды.[11]
Ұйымдасқан топ мүшелері қылмысты орындаушының рөлін атқаруы мүмкін,
бірақ қылмыстың объективтік жағын орындауға тікелей қатыспауы мүмкін. Топ
мүшелері сондықтан, бірігіп қылмыс жасау бойынша қызметтерді нақты бөлу
жолымен жүзеге асырылуы үшін ұйымдасады. Қылмысқа қатысушылар ұйымдасқан
топқа кірген сәттен бастап оның мүшелері болып табылады және іс жүзінде
атқарып жатқан рөлдердің сипатына қарамастан қоса орындаушылар болып
табылады. ҚР ҚҚ 29-бабының 2-бөлігіне сәйкес олар жасалған қылмыс үшін
жауаптылықты көздеген Ерекше бөлімнің бабы бойынша ҚР ҚҚ 28-бабына сілтеме
жасамай жауапқа тартылады.
ҚР ҚК Ерекше бөлімінде қылмысты ұйымдасқан топпен жасау кейбір
қылмыстардың ерекше саралаушы белгілері болып табылады (меншікке қарсы,
экономикалық қылмыстар, қоғамдық тәртіппен қауіпсіздікке қарсы қылмыстар).
Ұйымдасқан топ ҚР ҚК Ерекше бөлімінде саралаушы белгі ретінде көзделмеген
жағдайда, олардың ұйымдастырушылары олардың қызметі ұйымдасқан топты құру
сатысында келісілген жағдайда оны жасау үшін құрылған қылмыстарға
дайындалғаны үшін қылмыстық жауаптылыққа әкеліп соғады (ҚР ҚК 31-бабының 6-
бөлігі). ҚР ҚК 54-бабының 1-бөлігінің в-тармағына сәйкес ұйымдасқан
топпен қылмыс жасау жазаны ауырлататын мән-жай болып табылады.
Қылмысқа қатысудың маңызы оның жауаптылықты ауырлататын мән-жай
ретінде қаралатынында іске аспайтындығында (Мысалы, бандитизм).
Қатысушылардың әрекеттерінің қосындысы қылмыстық зардаптың себебін құрайды,
яғни олардың әрекеттері салдар туу үшін қажетті жағдай. Олар әртүрлі мотив
пен мақсатта әрекет жасағанымен, бәрі де қылмыс жасауды тілейді, яғни
қатысудың міндетті субъективтік белгісі болып қылмыс жасау ниеті болып
табылады. Ниеттің интеллектуалдық және еріктілік белгілері бар.
Интеллектуалдық белгілеріне:

1. Өз әрекетінің қоғамға қауіптілік сипатын ұғыну.
2. Басқа қатысушылардың (қатысушының) әрекеттерінің қоғамға қауіптілігін
ұғыну.
3. Бірлескен қылмыстық салдарды көре білу жатады.
Еріктілік белгісі қылмыстық салдарға бірлесіп жетуі тікелей тілеуді
немесе оған саналы түрде жол беруді көрсетеді. Бұлар бірлесіп әрекет
жасағанымен әркімнің кінәсі өзінше көрініс табады.

Қылмысқа қатысушылардың кінә нысаны мен ниеттері әртүрлі болуы мүмкін.
Олардың кінәларының, ниеттерінің түрлері басқаларымен сәйкес болуы да
болмауы да мүмкін. Сондықтан олардың ниеттері соттар жаза тағайындағында
ескерілуі тиіс[12].

Жоғарыда көрсетілгендей қылмысқа қатысудағы қасақаналық кінә тікелей
немесе жанама болуы ықтимал. Әдетте ұйымдастырушы мен азғырушы тікелей
қасақаналықпен әрекеттенеді. Ал орындаушы мен көмектесуші, тікелей
қасақаналық болмаса, саналы түрде жол беруі мүмкін, яғни жанама
қасқаналықпен қылмыс жасайды. Мотив пен мақсат жай құрамдардағы сияқты
қажетті немесе дәрежелеуші белгі болуы, не жаза тағайындауда септігін
тигізуі мүмкін. Егер Ерекше бөлімнің бабында мотив немесе мақсат міндетті
белгі болып көрсетілсе, онда осындай мотив пен мақсаттарды біліп, әрекет
жасағандар ғана қатысушы бола алады.

Қатысу абайсызда болуы мүмкін емес. Егер адам алдау жолымен адасып
қосылған болса, қылмысқа қатысушы болып есептелмейді.

ҚЫЛМЫСТЫҚ СЫБАЙЛАСТЫҚ (ҚЫЛМЫСТЫҚ ҰЙЫМ)
Қылмыстық сыбайластық қылмысқа қатысу нысандарының ішіндегі ең қауіпті
нысаны және ол алғаш рет отандық қылмыстық заңда бекітіліп отырған нысан.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес егер қылмысты ауыр немесе ерекше
ауыр қылмыстар жасау үшін құрылған бірігіп ұйымдасқан топ (ұйым) не нақ
сондай мақсатпен құрылған ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол
қылмыстық сыбайластық (қылмыстық ұйым) жасаған қылмыс деп танылады.
ТМД елдерінің Моделдік ҚК қылмыстық сыбайластықтың өзге анықтамасы
берілген: Қылмыстық сыбайластық деп ұйымдасқан қылмыстық топтардың заңсыз
табыстар алу мақсатында ұйымдасқан қылмыстық топтардың берікті бірігуі
танылады (ТМД елдерінің Моделдік ҚК 38-бабының 4-бөлігі). Ал ТМД елдерінің
Қылмыстық кодекстерінде қылмыстық сыбайластыққа бұдан да өзге анықтамалар
берілген. Қырғыз Республикасының ҚК сәйкес қылмыстық сыбайластық деп екі
немесе одан да көп ұйымдасқан топтардың қылмыстық қызметпен айналысу үшін
күні бұрын бірігуі танылады (Қырғыз Республикасының ҚК 29-бабының 5-
бөлігі), Өзбекстан Республикасының ҚК бойынша қылмыстық сыбайластық деп
ауыр және ерекше ауыр қылмыстарды жүйелі түрде жасау үшін күні бұрын
ұйымдасқан екі немесе одан да көп тұлғалардың немесе топтардың тұрақты
берікті бірлестігі танылады (Өзбекстан Республикасының ҚК 35-бабының 5-
бөлігі). Тәжікстан Республикасының ҚК қылмыстық сыбайластық деп ауыр
немесе ерекше ауыр қылмыстарды бірнеше рет жасау үшін тұрақты ұйымға
ұйымдасқан екі немесе бірнеше қылмыстық топтарды таниды, оның қызметі
сыбайластық мүшелері мен оның құрылымдары арасында басқару, сыбайластықтың
қылмыстық мақсаттарын қамтамасыз ету мен орындау қызметтерін бөлісуге
негізделеді (Тәжікстан Республикасының ҚК 39-бабының 4-бөлігі). Беларус
Республикасының ҚК қылмыстық ұйым деп қылмыстық қызметті не оны қолдау
және дамыту үшін жағдайлар жасау жөніндегі шараларды жасау және жүзеге
асыру үшін ұйымдасқан топтардың не олардың ұйымдастырушыларының
(басшыларының), өзге қатысушыларының бірлестігі танылады (Беларус
Республикасының ҚК 19-бабының 1-бөлігі). Қылмыстық сыбайластықты
анықтаудағы әр алуандылық қылмыстық құқық доктринасында әлі күнге дейін
қылмыстық сыбайластықты ажырататын нақты критерилердің жоқтығының
көрсеткіші.
Кейбір ғалымдар жоғарыда қылмыстық сыбайластыққа ҚР ҚК берілген
анықтаманы даулауда. И.Г. Галимов ұйымдасқан қылмыстылық қызметін
анықтаудың екі деңгейлі схемасынан (қылмыстық сыбайластық - ұйымдасқан топ)
бас тартуды негіздейді. Өйткені беріктілік және тұрақтылық белгілерінің
арасында мәнінде шынайы сезінетін айырмашылықты жүргізу мүмкін емес.
Беріктілік тұрақтылықты талап етеді, ал ол беріктілікті. Сол сияқты олар
қиын формациялауға беріледі дейді.[13]
Жоғарыда берілген анықтамаға сәйкес қылмыстық сыбайластықтың өзіне тән
белгілері болып табылады:
а) ұйымдасқан топ болуы;
б) беріктілік;
в) ауыр және ерекше ауыр қылмыстар жасау мақсатында құрылуы;
г) нақ сондай мақсатпен құрылған ұйымдасқан топтардың бірлестігі
болуы.
Ұйымдасқан топ деген белгіге жоғарыда ұйымдасқан топты қарастырған
кезде толық тоқталған болатынбыз.
Беріктілік бұнда ұйымдасқан топтағы беріктілікке қарағанда
қатысушылардың қызметінің уағдаласқандық дәрежесінің жоғарылығымен
сипатталады. Әлеуметтік психологияда беріктілікті қалыптастыратын белгілер
ретінде көрсетіледі:
а) бірлескен қызметтің қатысушыларының объективтік өзара байланысы
ретінде, мотивацияның ерекше нысаны ретінде бір уақытта түсінілетін
кооперативтік мінез-құлық;
б) сипаты мен күрделілігі жекеше жігерліктің мамандандырылуының
тиісті деңгейін, ұжымның тығыздылығын анықтайтын топтың мақсаттары;
в) тұлғаны топқа тартудың негізі ретінде құндылық бағыттарының
ұқсастығы. Сыбайластық мүшелерінің бірігуі әлеуметтік құндылықтардың ортақ
жүйесінің және қатысушылардың бірегей әлеуметтік бірлестіктерінің бар
болуының нәтижесінде болады. Олар бірлескен қылмыстық қызмет арқылы олар
сыбайластықта өзіндік көзқарастардың, мінез-құлық нормаларын және құндылық
бағыттарын қалыптастыруға әсер етеді. Оның мүшелері осыларды ұстанады.
Бұндай сыбайластық ұзақ өмір сүрген сайын сыбайластық мүшелерінің мінез-
құлық дәрежесі көп деңгейде ішкі топтық нормалармен анықталады. Бұл
нормаларға бағыну ерікті де, мәжбүрлі де, соның ішінде тікелей
физиологиялық немесе психикалық күштеу негізінде де болуы мүмкін.
Сыбайластық мүшелерінің бастарының бірігуіне, онда тиісті
микроклиматты қалыптастыруға оның көшбасшылары қатты ықпал етеді. Олар
сыбайластыққа құқыққа қайшы мінез-құлық бағдарламасын жасауға қабілетті
ұйымдастырушылар да, нақты қылмыстың нақты қызметін ұйымдастыруға қатысы
бар ұйымдастырушылар да болуы мүмкін. Ішкі топтық нормаларға қатысушылардың
тәуелділігі жоғары болған сайын ұйымдастырушылар немесе басшыларының беделі
жоғары болады, сыбайластық мүшелерінің әлеуметтік-психологиялық ортақтығы
жоғары болады және тиісінше, ол берік болады және жоғары тиімділікпен іс-
әрекет етеді. Қылмыстық сыбайластық құрылымды болады, яғни одан да кіші-
гірім құрылымдық бөлімшелерге бөлінеді, бірақ тұтас болуы мүмкін және бұл
жағдайда ол берік ұйымдасқан топты (ұйымды) көрсетеді. Қылмыстық
сыбайластықтың (қылмыстық ұйым) құрылымдық бөлімшесі – бұл қылмыстық
сыбайластықтың мақсаты мен шегінде әртүрлі қызметтерді орындай алатын
сыбайластыққа кіретін екі немесе одан да көп адамдардан тұратын топ
(бригада, звено, топ және т.б.).
Қылмыстық сыбайластықтың (қылмыстық ұйым) келесі белгісі болып арнайы
мақсат – ауыр және ерекше ауыр қылмыстар жасаудың бар болуы табылады. ҚР ҚК
10-бабының 4 және 5-бөліктеріне сәйкес ауыр қылмыстар болып жасағаны үшін
ҚК көзделген ең жоғарғы жаза бас бостандығынан он екі жылдан аспайтын
қасақана әрекеттер танылады; ерекше ауыр қылмыстар болып жасағаны үшін ҚК
көзделген ең жоғарғы жаза жиырма жылдан аспайтын немесе өлім жазасы
түріндегі қасақана әрекеттер танылады. Бұл қылмыстық сыбайластық өзінің
қылмыстық қызметі кезінде ауыр және ерекше ауыр қылмыстарға жатпайтын
қылмыстар жасамайды дегенді білдірмейді. Сонымен бірге бұл жағдайда
анықталған шектеулі тізім де және анықтылық та жоқ.
Заң шығарушы қылмыстық сыбайластықтың (қылмыстық ұйым) қоғамдық
қауіптілігінің жоғарылығын тек қана оны ҚР ҚК Жалпы бөлімінде қылмысқа
қатысудың нысандары ішінде бөліп көрсетуімен жазаны ауырлататын мән-жайлар
ретінде тануымен бағаланып қана қоймай, сонымен бірге ҚР ҚК Ерекше
бөлімінде сыбайластық конструктивтік белгі ретінде көзделген арнайы
құрамдарды көздеген. Бұндай қылмыстар әскерилендірілген құраманы (ҚР ҚК 236-
бабы), банданы (ҚР ҚК 237-бабы), ұйымдасқан қылмыстық топты немесе
қылмыстық сыбайластықты (қылмыстық ұйымды) (ҚР ҚК 235-бабы) құрған сәттен
бастап құрама, банды немесе қауымдастық қылмыс жасап үлгіруіне қарамастан
аяқталды деп танылады. Аталған бірлестіктерді құруға бағытталған, бірақ
кінәлінің еркіне байланысты емес мән-жайларға байланысты осындай
құрамаларды құрумен аяқталмаған қызмет құраманы, банды немесек қылмыстық
сыбайластықты (қылмыстық ұйымды) құруға оқталуды құрайды.
Егерде аталған белгілердің біреуі болмаса, ол адамдардың тобы
қылмыстық қауымдастық болып табылмайды. Мысалы, егер топ тұрақты бірақ
берік болмаса әрі ауыр қылмыстар жасау үшіән құрылған болса, ол қылмыстық
қауымдастық (сыбайластық) емес, қылмыстық ұйымдасқан топ болып есептеледі.
Егер қылмыстық топ тұрақты. Берік болғанымен құрылу мақсаты – ауыр және аса
ауыр қылмыстар санатына жатпайтын қылмыстарды жасау болып табылса, айталық
ҚР ҚК-нің 175-бабында орын алған ұрлық қылмыстарын жасау болып табылса, ол
топ қылмыстық қауымдастық (сыбайластық) болып саралануға жатпайды[14].
Сонымен қатар қылмыстық қауымдастықты (сыбайластықты) қарастыра
отырып, егер ол ауыр немесе аса ауыр қылмыстарды жасау мақсатында құрылған
екі немесе одан да көп қылмыстық топтарды басқарып отырса да танылады[15].
Алайда, бұл жағдайда да осы топтардың тұрақтылығ мен беріктігін анықтау
қажет болады. Беріктік белгісі қылмыстық қауымдастықтың (сыбайластықтың)
мүшелерінің тұрақтылығын, басқа барлық қатысушылар бағынатын басшысының
(басшыларының) болуы, қатысушылар арасындағы ұзақ уақыттық, үздіксіз
байланыс, бір-біріне де өзара көмек, қолдау көрсету, бірін бірі
ауыстырушылық және т.б. білдіреді. Қылмыстық қауымдастықтың
(сыбайластықтың) беріктігі ұйымдасқандықтың жоғарғы деңгейлігін, онда
бекітілген жүріс-тұрыс ережелерінің қатаң сақталуын, оларды бұзған жағдайда
қатысушылардың қатаң жазаланатындығын көрсетеді.
Ұйымдасқан топты немесе қылмыстық сыбайластықты (ұйымды) құрған не
оларға басшылық еткен адам Ерекше бөлімде көзделсе, ұйымдастырғаны,
басшылық еткен үшін және оның ниетімен қамтылса көрсетілген топтардың
барлық жасаған қылмыстары үшін жауап береді. Ал қалған қатысушылар аталмыш
топтарға қатысқаны және өздері, тікелей білек сыбанып кіріскен қылмыстары
үшін жауап береді.

Егер ұйымдасқан топ құру Ерекше бөлімде көрсетілмесе, топ мүшелері
жасауды жоспарлаған қылмысқа дайындалғандығы үшін жауап береді.

Қылмыстық құқық теориясында қылмысқа қатысушылық институтын қарастыра
отырып, онымен ұқсас әрі байланысты қылмысқа жанамалық түсінігіне де көңіл
бөлген жөн.

Қылмысқа жанамалық деп қылмысқа қатысы болғанымен оны жасауға септігі
тимеген қасақана әрекеттерді айтады. Оның үш нысаны бар: қылмысты
жасырушылық, жол беруішілік, хабарламаушылық. Олар қатысушылықпен сырттай
ғана ұқсас, әйтпесе жанамалық әрекет пен қылмыстық әрекет арасында себепті
байланыс жоқ. Қылмысты жасырушылық күні бұрын уәде берілмей жасалынады
(уәде болса, көмектесуге). Ауыр және аса ауыр қылмыстарды жасағаны үшін
жауапты болады.

Өзіне мәлім дайындалып не жасалынып жатқан қылмысқа алдын ала уәде
бермей жол бергені үшін Қк арнайы көрсетілсе ғана жауаптылық туады.

Аса ауыр қылмыстарды хабарламағаны үшін қылмыстық жауаптылық
туады.

Жанамалық үшін жұбайлары (зайыптары) және жақын туыстары жауапты
бола алмайды (ҚР Конституациясы 77-б., ҚК 363-364-б.б).

Көптеген арнайы әдебиеттерде ұйымдасқан қылмыстық топ түсінігі
мафия терминімен тығыз байланыстыра қарастырылады. Бұл түсініктер өте
тығыз байланысты болғанымен олардың арасында өзара айырмашылықтар бар. оның
мәнін толық анықтау үшін бұл құбылыстардың генезисі мен терең мағынасына
көңіл бөлу қажет. Э.М. Ахмедов пен И.А. Геевский мафия терминінің пайда
болуын әр қилы қарастырады[16]:
1) 1282 жылғы француз басқыншыларына қарсы Сицилия қаласы
көтеріліп, Францияға өлім, Италия жасасын! итальян
девизінің аббревиатурасы ретінде;
2) браваданың пайда болуын түсіндіретін неологизм ретінде;
3) араб тіліндегі махиас (батыл) және у афах (өз
мүшелерін қорушы отбасы).
Тарих куә болғанындай Сициялықтар көптеген басқыншылықтарға тап
болады. Көптеген соғыстардан жеңілістер тауып, басқыншыларға тәуелді
болғандықтан, олармен бірге өмір сүрудің жолын таба бастады. Билік
басқыншыларды қолдап, оларға көптеген қолдаулар көрсетті. Бірақ
Сицилиялықтар Үкімет құрамына, жергілікті әкімшілк органдарына еніп өз
мақсаттарын жүзеге асыра бастады. Үлкен қалаларда ішкі қарсылықтар
бүркемелі (жабық) түрде орын алып, күндіз мемлекеттік шенеунікте қызмет
істейтін қызметкерлер, түнде Италья заңдарын белден басушыларға айналды.
Оның ішіндгі кейбіреулері өз мүдделері үшін бірлесіп қазіргі таңдағы
мафияларды құра бастады. Қызметті табысты, жемісті жүргізу үшін олар достық
қары-қатынастарға көшті, қажетті адамдарды тауып, олардың әлсіз жерлерін
аңдып, оларға жағымпазданып, оларды өз мақсаттарында қолданды. Сондықтан
мафия сөзі 13 ғасырда Сицилияда пайда болған өз жерлерінің азаттығы үшін
құрылған жасырын одақтарды білдірді. Бертін келе Сицилияда өз мақсаттарына
жету үшін билік органдарына және басқармаларына еніп, жасырын түрде
құрылған криминалдық құрылымдарды атай бастады.
20 ғасырларда мафияның мүшелері Америка эмигранттар ретінде еніп,
туыстық және жерлестік негіздерде мафиозиялық отбасыларды құра бастады.
Б.Бонанноның айтуынша, Америкада мафия кез-келген ұтымды құрылған
корпорация сияқты нарықтық экономикаға енді, табысқа етене араласты.
Көптеген уақыт мафия елдегі биліктің құрамдас бөлігі болып келді. Егер бұл
фактілерді келтірмесек, 1930 жылдар мен 1970 жылдар аралығындағы Америка
тарихы ойдан шығарылған, жалған болушы еді. Олар АҚШ-тың мафиялар ретінде
ресми түрде танылды. Көптеген романдар пайда болды: М. Пьюзо Крестный
отец (1969), Дураки умирают (1978), Сицилиялық (1984), Последний Дон
(1996), Омерта (1999) және т.б.
Зерттеулердің көрсетуі бойынша аталмыш Итальяның өзінде ұйымдасқан
қылмыстылық тек Коза Нострамен (сицилиялық түсінік, біздің ісіміз
дегенді білдіреді) шектелмейді екен, сонымен қатар неаполитандық каморра
және калабриялық ндрангета жұмыс істейді[17]. Осындай криминалдық топтар
ғасырлар бойынша атақты Ямайкада (поссес), Қытайда (триада), Жапонияда
(Якудза немесе бориокудан), Колумбияда (картельдер) және т.б. деп
аталады. Ал Ресейде бір ғана ғасырға емес, көптеген уақыттардан белгілі
криминалдақ топтар бар (каталдар, заңдағы ұрылар (воры в законе))
және т.б.
Ал 10 шақты жалдар бұрын В.В. Осин қылмыстық заңдарда ұйымдасқан
топтардың анықтамасын беруден бас тартуды ұсынған болатын. Оның ойынша не
ғылым, не тәжірибе осындай күрделі құбылыстың барлық белгілері мен
ерекшеліктерін айқындап бере алмайды, сондықтан оған біркелкі анықтама
беруге ұмтылу тек бос әурешілік.
Одан сәл ғана бұрын Қазақстандық ғалым Р.Н. Судакова әртүрлі
факторлардың әсерімен құбылып отыратын ұйымдасқан қылмыстық топтардың
біртекті анықтамасын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.