Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы
Кіріспе ... ... ... ... 3
1. Тарау Өкiлдiк ұғымы және өкiлдiктiң қолданылу аясы
1.1 Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы ... ... ...6
1.2 Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы ... ... ... ... ... ... 13
2. Тарау Азаматтық құқықтағы өкілдіктің түрлері
2.1 Өкілдіктің бір түрі коммерциялық өкiлдiктер ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2 Сенiмхат. Сенiмхаттың тоқтатылуы ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ...52
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... .54
1. Тарау Өкiлдiк ұғымы және өкiлдiктiң қолданылу аясы
1.1 Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы ... ... ...6
1.2 Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы ... ... ... ... ... ... 13
2. Тарау Азаматтық құқықтағы өкілдіктің түрлері
2.1 Өкілдіктің бір түрі коммерциялық өкiлдiктер ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2 Сенiмхат. Сенiмхаттың тоқтатылуы ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ...52
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... .54
Тәуелсіз мемлекетіміздің экономикасының дамуына байланысты азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолдану аясы кеңейіп, кәсіпкерлік қызметке және азаматтық құқықтың барлық субьектілеріне тиімді болып отыр.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және тоқтатуды айтамыз.
Өкiлдiк әкiмшiлiк акт, заң құжаты, сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның /сенiп бiлдiрушiнiң/ өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi адамға /сенiм бiлдiрiлген/ берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп белгіленген. Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның ( тұлғалардың ) ерік ( тілек немесе ниет ) білдіру ;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық-құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы );
4) мәмле әрқашанда құқықтық салдарды туғызады.
Мәміленің маңызды жақтарының еркі мен ерік ( ниет, тілек ) білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті арқылы жазбаша ( жай немесе нотариалдық ) және үндемей қалу жолымен білдіріледі.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және тоқтатуды айтамыз.
Өкiлдiк әкiмшiлiк акт, заң құжаты, сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның /сенiп бiлдiрушiнiң/ өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi адамға /сенiм бiлдiрiлген/ берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп белгіленген. Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның ( тұлғалардың ) ерік ( тілек немесе ниет ) білдіру ;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық-құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы );
4) мәмле әрқашанда құқықтық салдарды туғызады.
Мәміленің маңызды жақтарының еркі мен ерік ( ниет, тілек ) білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті арқылы жазбаша ( жай немесе нотариалдық ) және үндемей қалу жолымен білдіріледі.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Жеті жарғы 2000ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Жалпы және ерекше бөлім. 27-желтоқсан 1994ж.
3. Тұтынушылардың құқығын қорғау туралың Қазақстан Республикасының заңы. 1991ж. 5-маусым.
4. “Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау тарулы” ҚР заңы 4.07.1992
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Ғ.Төлеуғалиев. Оқулық. 1-том. Алматы Жеті жарғы 2001ж.
6. Комментарий к Гражданскому кодексу Республики Казахстан. Алматы, 2003г.
7. Гражданский кодекс Республики Казахстан – толкование и коментирование. Общая часть. Вып. 1-10. Алматы, 1996-2000г.
8. Коментарий: Гражданский кодекс Республика Казахстан. (Особенная часть). Отв. ред. Сулейменов М.К., Басин Ю,Г., Алматы, Жеті жарғың 2000г.
9. ҚР Азаматтық құқығы. Ғ. Тлеуғалиев. Алматы, 2001
10. ҚР Азаматтық құқығы. Ғ. Жайлин. Алматы, 2003
11. Гражданское право Республики Казахстан. (Под ред. Тулеугалиева Г.И., Мауленова К.С., Сарсенбаева М.А.) Учебное пособие (часть общая). Издание второе, дополненное измененное. Алматы, 1999г.
12. Гражданское право в 2-х томах (отв. Ред. Суханова Е.А. Москва, 2005г.)
13. Ю. Басин, Сделки, Алматы, Жеті жарғы 1996ж.
14. Гражданское право в 2 – томах. Суханов Е.А. Москва, 2003г.
15. Сергеев А.П., А.П. Толстов. Гражданское право. 1, 2 и 3-тома, Москва, 2006
16. Калпин А.Г., Маслев А.И. Гражданское право. Москва, 2005г.
17. Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
18. 2. Гражданское право. Том 2. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
19. 3. Диденко А.Г, Басин Ю.Г, Иоффе О.С. и др. Гражданское право: Учебное пособие. Алматы, 1999.
20. 4. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В 2-х кн., под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. Алматы, 1998.
21. 5. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий, под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. Алматы, 2000
22. 6. Гражданское право. Учебник в 2-х Ч, под ред. Е.А. Суханова. - М., 1993.
23. 7. Гражданское право, под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. В 3-х Т.СПб., 1996-99.
24. 8. Басин Ю.Г. Сделки. Алматы, 1997.
25. 9. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству Республики Казахстан. Понятие и общая характеристика. Учебное пособие. - Алматы., 2000.
26. 10. Гражданское и торговое право капиталистических государств, под ред. Е.А. Васильева. М., 1993
27. Гражданский процесс: Учебник /Под ред.В.А.Мусина, Н.А.Чечиной, Д.М.Чечета.- М., 1996
28. 2. Гражданское процессуальное право: Учебник /Под ред.М.С.Шакарян - М., 2004
29. 3. Учебник гражданского процесса /Под ред.М.К.Треушникова - М., 1996
30. 4. С.А.Акимбекова. Разбирательство гражданских дел в суде апелляционной инстанции. Алматы, 2002
31. 5. З.Х.Баймолдина. Гражданское процессуальное право РК:- Т.1: Учебник – Алматы, 2001
32. 6. З.Х.Баймолдина. Гражданское процессуальное право РК:- Т.2: Учебник – Алматы, 2001
33. 7. З.Х.Баймолдина. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве. – Алматы, 2001
34. 8. З.Х.Баймолдина. Исковой порядок защиты в суде. – Алматы, 2001
35.
9. З.Х.Баймолдина. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции. – Алматы, 2001
36. 10. З.Х.Баймолдина. Производство по пересмотру судебных актов по гражданским делам: Учебное пособие. – Алматы, 2001
37. 11. А.Р.Белкин. Теория доказывания: Научно-методическое пособие. - М., 2000
38. 12. Е.А. Борисова. Апелляция в гражданском и арбитражном процессе. - М., 1997
39. 13. В.В.Вандышев, Д.В.Дернова. Гражданский процесс. – Спб. 2001
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Жалпы және ерекше бөлім. 27-желтоқсан 1994ж.
3. Тұтынушылардың құқығын қорғау туралың Қазақстан Республикасының заңы. 1991ж. 5-маусым.
4. “Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау тарулы” ҚР заңы 4.07.1992
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Ғ.Төлеуғалиев. Оқулық. 1-том. Алматы Жеті жарғы 2001ж.
6. Комментарий к Гражданскому кодексу Республики Казахстан. Алматы, 2003г.
7. Гражданский кодекс Республики Казахстан – толкование и коментирование. Общая часть. Вып. 1-10. Алматы, 1996-2000г.
8. Коментарий: Гражданский кодекс Республика Казахстан. (Особенная часть). Отв. ред. Сулейменов М.К., Басин Ю,Г., Алматы, Жеті жарғың 2000г.
9. ҚР Азаматтық құқығы. Ғ. Тлеуғалиев. Алматы, 2001
10. ҚР Азаматтық құқығы. Ғ. Жайлин. Алматы, 2003
11. Гражданское право Республики Казахстан. (Под ред. Тулеугалиева Г.И., Мауленова К.С., Сарсенбаева М.А.) Учебное пособие (часть общая). Издание второе, дополненное измененное. Алматы, 1999г.
12. Гражданское право в 2-х томах (отв. Ред. Суханова Е.А. Москва, 2005г.)
13. Ю. Басин, Сделки, Алматы, Жеті жарғы 1996ж.
14. Гражданское право в 2 – томах. Суханов Е.А. Москва, 2003г.
15. Сергеев А.П., А.П. Толстов. Гражданское право. 1, 2 и 3-тома, Москва, 2006
16. Калпин А.Г., Маслев А.И. Гражданское право. Москва, 2005г.
17. Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
18. 2. Гражданское право. Том 2. Учебник для вузов (академический курс), под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. –Алматы, 2000.
19. 3. Диденко А.Г, Басин Ю.Г, Иоффе О.С. и др. Гражданское право: Учебное пособие. Алматы, 1999.
20. 4. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В 2-х кн., под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. Алматы, 1998.
21. 5. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий, под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. Алматы, 2000
22. 6. Гражданское право. Учебник в 2-х Ч, под ред. Е.А. Суханова. - М., 1993.
23. 7. Гражданское право, под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. В 3-х Т.СПб., 1996-99.
24. 8. Басин Ю.Г. Сделки. Алматы, 1997.
25. 9. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству Республики Казахстан. Понятие и общая характеристика. Учебное пособие. - Алматы., 2000.
26. 10. Гражданское и торговое право капиталистических государств, под ред. Е.А. Васильева. М., 1993
27. Гражданский процесс: Учебник /Под ред.В.А.Мусина, Н.А.Чечиной, Д.М.Чечета.- М., 1996
28. 2. Гражданское процессуальное право: Учебник /Под ред.М.С.Шакарян - М., 2004
29. 3. Учебник гражданского процесса /Под ред.М.К.Треушникова - М., 1996
30. 4. С.А.Акимбекова. Разбирательство гражданских дел в суде апелляционной инстанции. Алматы, 2002
31. 5. З.Х.Баймолдина. Гражданское процессуальное право РК:- Т.1: Учебник – Алматы, 2001
32. 6. З.Х.Баймолдина. Гражданское процессуальное право РК:- Т.2: Учебник – Алматы, 2001
33. 7. З.Х.Баймолдина. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве. – Алматы, 2001
34. 8. З.Х.Баймолдина. Исковой порядок защиты в суде. – Алматы, 2001
35.
9. З.Х.Баймолдина. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции. – Алматы, 2001
36. 10. З.Х.Баймолдина. Производство по пересмотру судебных актов по гражданским делам: Учебное пособие. – Алматы, 2001
37. 11. А.Р.Белкин. Теория доказывания: Научно-методическое пособие. - М., 2000
38. 12. Е.А. Борисова. Апелляция в гражданском и арбитражном процессе. - М., 1997
39. 13. В.В.Вандышев, Д.В.Дернова. Гражданский процесс. – Спб. 2001
Азаматтық құқықтағы өкілдік
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Тарау Өкiлдiк ұғымы және өкiлдiктiң қолданылу аясы
1.1 Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы ... ... ... ... ... ... 13
2. Тарау Азаматтық құқықтағы өкілдіктің түрлері
2.1 Өкілдіктің бір түрі коммерциялық өкiлдiктер ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2 Сенiмхат. Сенiмхаттың тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...52
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .54
Кіріспе
Тәуелсіз мемлекетіміздің экономикасының дамуына байланысты азаматтық
құқықтағы өкілдіктің қолдану аясы кеңейіп, кәсіпкерлік қызметке және
азаматтық құқықтың барлық субьектілеріне тиімді болып отыр.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Өкiлдiк әкiмшiлiк акт, заң құжаты, сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле азаматтар мен заңды
тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге,
өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп
белгіленген. Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның ( тұлғалардың ) ерік ( тілек немесе ниет ) білдіру ;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық-
құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы
);
4) мәмле әрқашанда құқықтық салдарды туғызады.
Мәміленің маңызды жақтарының еркі мен ерік ( ниет, тілек )
білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті
арқылы жазбаша ( жай немесе нотариалдық ) және үндемей қалу
жолымен білдіріледі.
Мәмілеге қатысушылардың ерік білдіруі әдісін мәміленің
нысаны деп атайды. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін
ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады.
Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес
өкiлдiк етушi адам коммерциялық өкiл өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн
жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда-сенiмхат негiзiнде де
әрекет жасайды.
Коммерциялық өкiл сонымен бiр мезгiлде өзiнiң қатысуымен жасалатын
шарттың түрлi тараптарының мүдделерiн бiлдiре алады. Бұл орайда ол өзiне
берiлген тапсырмаларды кәдiмгi кәсiпкердiң ыждағаттылығымен орындауға
мiндеттi
Коммерциялық өкiл келiсiлген сыйақыны және өзi тапсырмаларды
орындаған кезде жұмсаған шығындарын, егер өздерiнiң арасындағы келiсiмiнде
өзгеше көзделмесе, шарт тараптарынан тең мөлшерде төлеудi талап етуге
құқылы.
Коммерциялық өкiл өзiне белгiлi болған сауда мәмiлелерi туралы өзiне
берiлген тапсырманы орындағаннан кейiн де құпия сақтауға мiндеттi.
1. Тарау Өкiлдiк ұғымы және өкiлдiктiң қолданылу аясы
1.1 Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Азаматтық құқықтың субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi
тiкелей қатыса аламаған жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы:
Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн пайдалана отырып, құқықтық
көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола алады.
Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана өкiлдiк
алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының немесе
стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар атқара
алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын мәмiлелер
де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.
Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi.
Қол қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған
адамдарға жазып бередi.
Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек техникалық
әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлеттiк дегенiмiз не?
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ
заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
Мысалы, некеге тұру кезiнде;
некенi бұзу;
баланы асырап алу.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды.
Өкiлеттiгi жоқ өкiлдiк. Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның
басқа адам атынан немесе өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi
өкiлдiк берушi осы мәмiленi кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн
азаматтық құқықтар мен мiндеттердi туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Мәмілелердің жарамсыздығының салдары Азаматтық кодекстің 157-бабында
қарастырылған. Мәміле жарамсыз деп танылған жағдайда тараптардың
әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алынғанның бәрін қайтарып
беруге, ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаған жағдайда оның
құнын ақшалай өтеуге міндетті. Мұндай жақтардың қайтаруы бастапқы
ережеде екі жақты реституция деп аталады.
Егер мәміле қылмыстық мақсатқа жетуге бағытталып, екі тарап
та жымысқы ниет болған жағдайда олардың мәміле бойынша алғандарының
немесе алуға тиісті болғандардың бәрі соттың шешімі немесе үкімі
бойынша тәркіленуге жатады. Мұндай мәмілені бір тарап орындаған
ретте, екінші тараптан алғандардың бәрі және одан мәміле бойынша
бірінші тарапқа тиесілінің бәрі тәркіленуге тиіс. Егер тараптардың
ешқайсысы да орындауға кіріспеген болса, мәміледе орындалуы
көзделгеннің бәрі тәркіленуі тиіс.12
Қылмыстық мақсатқа жету жөніндегі жымысқы ниет тараптардың
бірінде ғана болған жағдайда оның мәміле бойынша алғандарының бәрі
екінші тарапқа қайтарылуы тиіс, ал соңғысының алғаны не оған
мәміле бойынша тиесілісі тәркіленуге тиіс.
Нақты мән-жайларды ескере отырып, сот осы баптың 4 және 5
тармағындағы көзделген салдарды, жарамсыз мәміле бойынша алынған,
не алынуға тиісті мүлікті тәркілеуге қатысты бөлігінде ішінара не
толық қолданбауға құқылы. Бұл бөлікте осы баптың 3-тармағында
көзделген салдар басталады.
Сотқа әрекетті жасаған кінәлі жақтардан залалды
өндіріп алу құқығы берілген, нәтижесінде мәміленің жарамсыздығы
залал көрген келесі жақтың пайдасына шешіледі.16
Азаматтық кодекстің 161-бабында мәміленің бір бөлігінің
жарамсыздығы белгіленеді. Сонымен қатар мәміленің бір бөлігінің
жарамсыздығы оның басқа бөліктерінің жарамсыз болуына әкеліп
соқтырады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен
бастап жарамды етедi.
Өкiлдiк бұл өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр адамның, яғни өкiлдiң
сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк құжатқа негiзделген
өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң азаматтық құқықтары
мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және тоқтатуды айтамыз.
Азаматтық құқықтың субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi
тiкелей қатыса аламаған жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы: Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн
пайдалана отырып, құқықтық көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола
алады.Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана
өкiлдiк алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының
немесе стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар
атқара алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын
мәмiлелер де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай
алмайды.Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi.Қол
қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған адамдарға жазып
бередi. Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек
техникалық әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ
заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
Мысалы, некеге тұру кезiнде;
некенi бұзу;
баланы асырап алу.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды. Өкiлеттiгi жоқ
өкiлдiк бұл мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан
немесе өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы
мәмiленi кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен
мiндеттердi туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен
бастап жарамды етедi.
1.2 Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы
Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы ол азаматтық құқықтың
субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi тiкелей қатыса аламаған
жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы: Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн
пайдалана отырып, құқықтық көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола
алады.Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана
өкiлдiк алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының
немесе стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар
атқара алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын
мәмiлелер де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.
Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi.
Қол қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған
адамдарға жазып бередi.
Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек техникалық
әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Азаматтық құқықтың субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi
тiкелей қатыса аламаған жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы:
Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн пайдалана отырып, құқықтық
көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола
алады.Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана
өкiлдiк алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының
немесе стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар
атқара алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын
мәмiлелер де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.
Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Қол
қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған адамдарға жазып
бередi. Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек
техникалық әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Өкiл сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-
ақ заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
Мысалы, некеге тұру кезiнде;
некенi бұзу;
баланы асырап алу.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен мiндеттердi
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен
бастап жарамды етедi.
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ
заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
°рекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
°рекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен мiндеттердi
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Азаматтық айналым көбінесе өзара мәмілелерден құралады. Шарт
жасау үшін екі тараптың ( екі жақты мәміле ) не үш немесе одан
да көп тараптың ( көп жақты мәміле ) келісілген ерік білдіруі
қажет.2
Тарап өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алса немесе
тараптар бір-біріне бір нәрсе беруі керек болса, бұл ақылы мәміле
болып табылады ( мәселен, оған затты, ақшаны тапсыру жатады ).
Ал, бір тарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе
бермей бірнәрсені ұсынуды міндетіне алған мәміле ақысыз болып
есептеледі.
Консенсуалды мәмілелер ( латынша concensus - келісім ) -
келісімге келген сәттен бастап азаматтардың құқықтары мен
міндеттері туындайтын мәмілелер. Нақты мәмілені жүзеге асыру үшін (
латынша res - зат ) келісімнің бір өзі жеткіліксіз, оған қоса
затты тапсыру қажет.2
Мәмілелерді азамат құқықтану ілімінде каузальдық (себепті
) және абстракциялық деп те бөледі. Әрбір мәміле жақтардың алға
қойған мақсатына орай құқықтық негізбен құқықтық мақсатты ( causa
) еншілейді. Бірақ та бір жағдайда мәміленің жарамдығы оның
негізіне байланысты болса, екінші жағдайда оған байланысты
болмайды ( абстракциялық ). Абстракциялық мәмілелер өзінің
негізінен қол үзгендей көрінеді (abstrahere - қол үзу, бөліну ),
( мысалы, вексельді тапсыру ).
Шартпен жасалған мәмілелер қандайда бір нәрсеге тәуекелді
болып келеді ( оқиға немесе үшінші жақтың әрекеті ), ондай жағдай
болуы да, болмауы да мүмкін. Мәселен, егер тараптар құқықтар
мен міндеттердің туындауын басталу - басталмауы белгісіз мән –
жайға байланысты етіп қойса, мәміле кейінге қалдырылатын шартпен
жасалды деп есептеледі ( АК – тің 150 – бабы 1-тармағы ). Азаматтық
кодекстің 150-бабының 2-тармағына сәйкес, егер тараптар құқықтар мен
міндеттемелердің тоқтатылуын басталу – басталмауы белгісіз мән –
жайға байланысты етіп қойса, мәміле кейін күші жойылатын шартпен
жасалды деп есептеледі.
Егер шарттың басталуы өзіне тиімсіз деп есептейтін тарап
шарттың басталуына теріс пиғылмен кедергі жасаса, шарт басталды
деп танылады, ал шарттың басталуы тиімді болатын тарап шарттың
басталуына теріс пиғылмен ықпал етсе, онда шарт басталмаған деп
танылады.
Азаматтық кодексте ( 156-бап ) биржалық мәмілелер қаралған.
Биржада айналысқа жіберілген тауарларға, бағалы қағаздар мен басқа
мүлікке қатысты құқықтар мен міндеттемелерді өзара беру туралы
келісімдерді ( биржалық мәмілелер ) биржаға қатысушылар
тауар, қор және басқа биржалар туралы заңдарда және биржа
жарғыларында белгіленген тәртіп бойынша жасасады. Биржалық
мәмілелер делдалдық жазбалармен рәсімделуі мүмкін және биржада
тіркелуге тиіс.
Биржалық мәмілелер жасауға байланысты даулар тиісті биржа
жанындағы биржа төрелігінде қаралады, оның шешіміне сотта дау
айтылуы мүмкін.6
2. Тарау Азаматтық құқықтағы өкілдіктің түрлері
2.1 Өкілдіктің бір түрі коммерциялық өкiлдiктер
Коммерциялық өкiлдiктiң ерекшелiктерi коммерциялық өкiлдiк-әр қашан
делдал т.б. болып саналады. Егерде өзгеше көзделмесе, коммерциялық ақылы
болып саналады.
Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес
өкiлдiк етушi адам коммерциялық өкiл өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн
жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда-сенiмхат негiзiнде де
әрекет жасайды.
Коммерциялық өкiл сонымен бiр мезгiлде өзiнiң қатысуымен жасалатын
шарттың түрлi тараптарының мүдделерiн бiлдiре алады. Бұл орайда ол өзiне
берiлген тапсырмаларды кәдiмгi кәсiпкердiң ыждағаттылығымен орындауға
мiндеттi.
Коммерциялық өкiл келiсiлген сыйақыны және өзi тапсырмаларды
орындаған кезде жұмсаған шығындарын, егер өздерiнiң арасындағы келiсiмiнде
өзгеше көзделмесе, шарт тараптарынан тең мөлшерде төлеудi талап етуге
құқылы.
Коммерциялық өкiл өзiне белгiлi болған сауда мәмiлелерi туралы өзiне
берiлген тапсырманы орындағаннан кейiн де құпия сақтауға мiндеттi.
Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген салаларындағы коммерциялық өкiлдiктiң
ерекшелiктерi заңмен белгiленедi.
Өкiлдiк:
әкiмшiлiк акт;
заң құжаты;
сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Коммерциялық өкiлдiк- түрлерiне жатпайды, әр қашан делдал т.б. болып
саналады.Егерде өзгеше көзделмесе, коммерциялық ақылы болып саналады.
Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес
өкiлдiк етушi адам коммерциялық өкiл өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн
жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда-сенiмхат негiзiнде де
әрекет жасайды.
Коммерциялық өкiл сонымен бiр мезгiлде өзiнiң қатысуымен жасалатын
шарттың түрлi тараптарының мүдделерiн бiлдiре алады. Бұл орайда ол өзiне
берiлген тапсырмаларды кәдiмгi кәсiпкердiң ыждағаттылығымен орындауға
мiндеттi
Коммерциялық өкiл келiсiлген сыйақыны және өзi тапсырмаларды
орындаған кезде жұмсаған шығындарын, егер өздерiнiң арасындағы келiсiмiнде
өзгеше көзделмесе, шарт тараптарынан тең мөлшерде төлеудi талап етуге
құқылы.
Коммерциялық өкiл өзiне белгiлi болған сауда мәмiлелерi туралы өзiне
берiлген тапсырманы орындағаннан кейiн де құпия сақтауға мiндеттi.
Коммерциялық құрылымда кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген салаларындағы
коммерциялық өкiлдiктiң ерекшелiктерi заңмен белгiленедi.
Өкiлдiк: әкiмшiлiк акт; заң құжаты;
сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Мүлiкке билiк жасауға және нотариаттың куәландыруын талап ететiн
мәмiлелер жасауға берiлетiн сенiмхатты, нотариат куәландыруға тиiс. Кейбiр
мәмiлелер нотариустан өтiлдi деп теңестiрiлген сенiмхаттарға жатады:
1госпитальдарда, санаторийлер мен басқа әскери-емдеу мекемелерiнде
емделiп жатқан әскери қызметшiлердiң және өзге де адамдардың, осы
мекемелердiң бастықтары, медицина бөлiмi жөнiндегi орынбасарлары, аға және
кезекшi дәрiгерлерi куәландырған сенiмхаттар;
2мемлекеттiк нотариалдық кеңселер мен басқа да нотариалдық әрекет
жасайтын органдары жоқ әскери бөлiмдер, сол бөлiмдердiң командирлерi
куәландырған;
3бас бостандығынан айыру органдарындағы адамдардың бас бостандығынан
айыру орындарының бастықтары куәландырған сенiмхаттар;
4халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiндегi кәмелетке толған әрекет
қыбiлеттiгi бар азаматтардың осы мекеменiң немесе тиiстi халықты әлеуметтiк
қорғау органдарының басшысы куәландырған сенiмхаттары теңестiрiледi.
2.2 Сенiмхат. Сенiмхаттың тоқтатылуы
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Мүлiкке билiк жасауға және нотариаттың куәландыруын талап ететiн
мәмiлелер жасауға берiлетiн сенiмхатты, нотариат куәландыруға тиiс. Кейбiр
мәмiлелер нотариустан өтiлдi деп теңестiрiлген сенiмхаттарға жатады:
1госпитальдарда, санаторийлер мен басқа әскери-емдеу мекемелерiнде
емделiп жатқан әскери қызметшiлердiң және өзге де адамдардың, осы
мекемелердiң бастықтары, медицина бөлiмi жөнiндегi орынбасарлары, аға және
кезекшi дәрiгерлерi куәландырған сенiмхаттар;
2мемлекеттiк нотариалдық кеңселер мен басқа да нотариалдық әрекет
жасайтын органдары жоқ әскери бөлiмдер, сол бөлiмдердiң командирлерi
куәландырған;
3бас бостандығынан айыру органдарындағы адамдардың бас бостандығынан
айыру орындарының бастықтары куәландырған сенiмхаттар;
4халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiндегi кәмелетке толған әрекет
қыбiлеттiгi бар азаматтардың осы мекеменiң немесе тиiстi халықты әлеуметтiк
қорғау органдарының басшысы куәландырған сенiмхаттары теңестiрiледi.
Сенiмхаттың 3 түрi бар:
Бiр жолғы- бiр заңды әрекет қана жасалады;
Арнайы-белгiлi уақыт аралығында белгiлi категория заңды әрекеттердi
жасауға берiледi; мысалы 6 ай iшiнде зейнетақы алу;
Бас генеральная қажеттiгi бар барлық заңды әрекеттердi жасау үшiн
берiледi. Мысалы, заңды тұлғаның ôилиалы заңды тұлға емес, оның бастығына
берiлетiн сенiмхат, бас сенiмхат болып табылады.
Сенiмхат үш жылдан аспайтын мерзiмге берiлуi мүмкiн. Егер сенiмхатта
неғұрлым ұзақ мерзiм көрсетiлсе,ол үш жыл бойы; ал егер мерзiмi
көрсетiлмесе, берiлген күннен бастап бiр жыл бойы жарамды болады.
Берiлген күнi көрсетiлмеген сенiмхат жарамсыз болады.
Үшiншi жақтар сенiм бiлдiрiлген адамға сенiм бiлдiрушi ôаксимилелiк
және өзге де байланыстар бойынша, ресми байланыс органдарының қатысуынсыз
жолдаған өздерiне қатысты әрекеттер жасау үшiн берiлген сенiмхатты түпнұсқа
деп санауға құқылы.
Заңды тұлға атынан сенiмхат оның басшысы немесе бұған оның құрылтай
құжаттарымен уәкiлдiк берiлген өзге де адамның қолы қойылып, берiледi және
сол ұйымның мөрiмен бекiтiледi.
Ақша және басқа бағалы мүлiктi алуға немесе беруге мемлекеттiк
органның коммерциялық емес ұйымның атынан берiлетiн сенiмхатқа сол ұйымның
бас бухгалтерi де қол қоюға тиiс.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған ретте ғана ол үшiн азаматтың құқықтар мен мiндеттерiн
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оны жасаған күннен
бастап жарамды етедi.
Сенiм бiлдiрiлген адам өзiне уәкiлдiк берiлген әрекеттерi өзi жасауға
тиiс. Алған сенiмхат бойынша сенiм ауыстыруға уәкiлдiк берiлген не сенiм
бiлдiрушiнiң мүдделерiн қорғауға мәжбүр болған ретте ғана ол осы
әрекеттердi жасау сенiмiн басқа адамға аудара алады.
Сенiм ауыстыру жөнiнде берiлген сенiмхаттың қолданылу мерзiмi ол
негiзгi алынып берiлген алғашқы сенiмхаттың қолданылу мерзiмiнен аспауы
керек.
Сенiмхаттың тоқтатылуы.
1.Сенiмхат мерзiмiнiң өтуi;
2.сенiмхатта көзделген әрекеттердiң жүзеге асуы;
3.сенiмхатты берушi адамның оның күшiн жоюы;
4.сенiмхат берiлген адамның одан бас тартуы;
5.өз атынан сенiмхат берген заңды тұлғаның тоқтатылуы;
6.атына сенiмхат берiлген заңды тұлғаның таратылуы;
7.сенiмхат берген адамның қайтыс болуы, оның әрекет қабiлеттiгi жоқ,
әрекет қабiлеттiгi шектеулi немесе хабар-ошарсыз кеттi деп танылуы;
8.сенiмхат берiлген адамның қайтыс болуы, оның әрекет қабiлеттiгi жоқ,
әрекет қабiлеттiгi шектеулi немесе хабар-ошарсыз кеттi деп танылуы
салдарынан сенiмхаттың қолданылуы тоқтатылады.
Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген салаларындағы коммерциялық өкiлдiктiң
ерекшелiктерi заңмен белгiленедi.
Өкiлдiк:
әкiмшiлiк акт;
заң құжаты;
сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Мүлiкке билiк жасауға және нотариаттың куәландыруын талап ететiн
мәмiлелер жасауға берiлетiн сенiмхатты, нотариат куәландыруға тиiс. Кейбiр
мәмiлелер нотариустан өтiлдi деп теңестiрiлген сенiмхаттарға жатады:
1госпитальдарда, санаторийлер мен басқа әскери-емдеу мекемелерiнде
емделiп жатқан әскери қызметшiлердiң және өзге де адамдардың, осы
мекемелердiң бастықтары, медицина бөлiмi жөнiндегi орынбасарлары, аға және
кезекшi дәрiгерлерi куәландырған сенiмхаттар;
2мемлекеттiк нотариалдық кеңселер мен басқа да нотариалдық әрекет
жасайтын органдары жоқ әскери бөлiмдер, сол бөлiмдердiң командирлерi
куәландырған;
3бас бостандығынан айыру органдарындағы адамдардың бас бостандығынан
айыру орындарының бастықтары куәландырған сенiмхаттар;
4халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiндегi кәмелетке толған әрекет
қыбiлеттiгi бар азаматтардың осы мекеменiң немесе тиiстi халықты
әлеуметтiк қорғау органдарының басшысы куәландырған сенiмхаттары
теңестiрiледi.
Сенiмхаттың 3 түрi бар:
Бiр жолғы- бiр заңды әрекет қана жасалады;
Арнайы-белгiлi уақыт аралығында белгiлi категория заңды әрекеттердi
жасауға берiледi; мысалы 6 ай iшiнде зейнетақы алу;
Бас генеральная қажеттiгi бар барлық заңды әрекеттердi жасау үшiн
берiледi. Мысалы, заңды тұлғаның ôилиалы заңды тұлға емес, оның бастығына
берiлетiн сенiмхат, бас сенiмхат болып табылады.
Сенiмхат үш жылдан аспайтын мерзiмге берiлуi мүмкiн. Егер сенiмхатта
неғұрлым ұзақ мерзiм көрсетiлсе,ол үш жыл бойы; ал егер мерзiмi
көрсетiлмесе, берiлген күннен бастап бiр жыл бойы жарамды болады.
Берiлген күнi көрсетiлмеген сенiмхат жарамсыз болады.
Үшiншi жақтар сенiм бiлдiрiлген адамға сенiм бiлдiрушi ôаксимилелiк және
өзге де байланыстар бойынша, ресми байланыс органдарының қатысуынсыз
жолдаған өздерiне қатысты әрекеттер жасау үшiн берiлген сенiмхатты түпнұсқа
деп санауға құқылы.
Заңды тұлға атынан сенiмхат оның басшысы немесе бұған оның құрылтай
құжаттарымен уәкiлдiк берiлген өзге де адамның қолы қойылып, берiледi және
сол ұйымның мөрiмен бекiтiледi.
Ақша және басқа бағалы мүлiктi алуға немесе беруге мемлекеттiк органның
коммерциялық емес ұйымның атынан берiлетiн сенiмхатқа сол ұйымның бас
бухгалтерi де қол қоюға тиiс.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған ретте ғана ол үшiн азаматтың құқықтар мен мiндеттерiн
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оны жасаған күннен бастап
жарамды етедi.
Сенiм бiлдiрiлген адам өзiне уәкiлдiк берiлген әрекеттерi өзi жасауға
тиiс. Алған сенiмхат бойынша сенiм ауыстыруға уәкiлдiк берiлген не сенiм
бiлдiрушiнiң мүдделерiн қорғауға мәжбүр болған ретте ғана ол осы
әрекеттердi жасау сенiмiн басқа адамға аудара алады.
Сенiм ауыстыру жөнiнде берiлген сенiмхаттың қолданылу мерзiмi ол
негiзгi алынып берiлген алғашқы сенiмхаттың қолданылу мерзiмiнен аспауы
керек.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Өкiлдiк әкiмшiлiк акт, заң құжаты, сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле. Азаматтық кодекстің 147-
бабында мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық
құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға
бағытталған әрекеттері деп белгіленген. Мәмілеге мынадай
белгілер тән:
5) тұлғаның ( тұлғалардың ) ерік ( тілек немесе ниет ) білдіру ;
6) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
7) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық-
құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы
);
8) мәмле әрқашанда құқықтық салдарды туғызады.
Мәміленің маңызды жақтарының еркі мен ерік ( ниет, тілек )
білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті
арқылы жазбаша ( жай немесе нотариалдық ) және үндемей қалу
жолымен білдіріледі.
Мәмілеге қатысушылардың ерік білдіруі әдісін мәміленің
нысаны деп атайды. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін ауызша
айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы,
телефонмен жасалған мәміле ауызша жасалған болып есептеледі.
Айталық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Тарау Өкiлдiк ұғымы және өкiлдiктiң қолданылу аясы
1.1 Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы ... ... ... ... ... ... 13
2. Тарау Азаматтық құқықтағы өкілдіктің түрлері
2.1 Өкілдіктің бір түрі коммерциялық өкiлдiктер ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2 Сенiмхат. Сенiмхаттың тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...52
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .54
Кіріспе
Тәуелсіз мемлекетіміздің экономикасының дамуына байланысты азаматтық
құқықтағы өкілдіктің қолдану аясы кеңейіп, кәсіпкерлік қызметке және
азаматтық құқықтың барлық субьектілеріне тиімді болып отыр.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Өкiлдiк әкiмшiлiк акт, заң құжаты, сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле азаматтар мен заңды
тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге,
өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп
белгіленген. Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның ( тұлғалардың ) ерік ( тілек немесе ниет ) білдіру ;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық-
құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы
);
4) мәмле әрқашанда құқықтық салдарды туғызады.
Мәміленің маңызды жақтарының еркі мен ерік ( ниет, тілек )
білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті
арқылы жазбаша ( жай немесе нотариалдық ) және үндемей қалу
жолымен білдіріледі.
Мәмілеге қатысушылардың ерік білдіруі әдісін мәміленің
нысаны деп атайды. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін
ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады.
Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес
өкiлдiк етушi адам коммерциялық өкiл өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн
жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда-сенiмхат негiзiнде де
әрекет жасайды.
Коммерциялық өкiл сонымен бiр мезгiлде өзiнiң қатысуымен жасалатын
шарттың түрлi тараптарының мүдделерiн бiлдiре алады. Бұл орайда ол өзiне
берiлген тапсырмаларды кәдiмгi кәсiпкердiң ыждағаттылығымен орындауға
мiндеттi
Коммерциялық өкiл келiсiлген сыйақыны және өзi тапсырмаларды
орындаған кезде жұмсаған шығындарын, егер өздерiнiң арасындағы келiсiмiнде
өзгеше көзделмесе, шарт тараптарынан тең мөлшерде төлеудi талап етуге
құқылы.
Коммерциялық өкiл өзiне белгiлi болған сауда мәмiлелерi туралы өзiне
берiлген тапсырманы орындағаннан кейiн де құпия сақтауға мiндеттi.
1. Тарау Өкiлдiк ұғымы және өкiлдiктiң қолданылу аясы
1.1 Азаматтық құқықтағы өкілдік ұғымы
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Азаматтық құқықтың субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi
тiкелей қатыса аламаған жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы:
Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн пайдалана отырып, құқықтық
көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола алады.
Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана өкiлдiк
алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының немесе
стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар атқара
алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын мәмiлелер
де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.
Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi.
Қол қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған
адамдарға жазып бередi.
Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек техникалық
әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлеттiк дегенiмiз не?
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ
заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
Мысалы, некеге тұру кезiнде;
некенi бұзу;
баланы асырап алу.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды.
Өкiлеттiгi жоқ өкiлдiк. Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның
басқа адам атынан немесе өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi
өкiлдiк берушi осы мәмiленi кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн
азаматтық құқықтар мен мiндеттердi туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Мәмілелердің жарамсыздығының салдары Азаматтық кодекстің 157-бабында
қарастырылған. Мәміле жарамсыз деп танылған жағдайда тараптардың
әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алынғанның бәрін қайтарып
беруге, ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаған жағдайда оның
құнын ақшалай өтеуге міндетті. Мұндай жақтардың қайтаруы бастапқы
ережеде екі жақты реституция деп аталады.
Егер мәміле қылмыстық мақсатқа жетуге бағытталып, екі тарап
та жымысқы ниет болған жағдайда олардың мәміле бойынша алғандарының
немесе алуға тиісті болғандардың бәрі соттың шешімі немесе үкімі
бойынша тәркіленуге жатады. Мұндай мәмілені бір тарап орындаған
ретте, екінші тараптан алғандардың бәрі және одан мәміле бойынша
бірінші тарапқа тиесілінің бәрі тәркіленуге тиіс. Егер тараптардың
ешқайсысы да орындауға кіріспеген болса, мәміледе орындалуы
көзделгеннің бәрі тәркіленуі тиіс.12
Қылмыстық мақсатқа жету жөніндегі жымысқы ниет тараптардың
бірінде ғана болған жағдайда оның мәміле бойынша алғандарының бәрі
екінші тарапқа қайтарылуы тиіс, ал соңғысының алғаны не оған
мәміле бойынша тиесілісі тәркіленуге тиіс.
Нақты мән-жайларды ескере отырып, сот осы баптың 4 және 5
тармағындағы көзделген салдарды, жарамсыз мәміле бойынша алынған,
не алынуға тиісті мүлікті тәркілеуге қатысты бөлігінде ішінара не
толық қолданбауға құқылы. Бұл бөлікте осы баптың 3-тармағында
көзделген салдар басталады.
Сотқа әрекетті жасаған кінәлі жақтардан залалды
өндіріп алу құқығы берілген, нәтижесінде мәміленің жарамсыздығы
залал көрген келесі жақтың пайдасына шешіледі.16
Азаматтық кодекстің 161-бабында мәміленің бір бөлігінің
жарамсыздығы белгіленеді. Сонымен қатар мәміленің бір бөлігінің
жарамсыздығы оның басқа бөліктерінің жарамсыз болуына әкеліп
соқтырады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен
бастап жарамды етедi.
Өкiлдiк бұл өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр адамның, яғни өкiлдiң
сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк құжатқа негiзделген
өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң азаматтық құқықтары
мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және тоқтатуды айтамыз.
Азаматтық құқықтың субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi
тiкелей қатыса аламаған жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы: Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн
пайдалана отырып, құқықтық көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола
алады.Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана
өкiлдiк алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының
немесе стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар
атқара алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын
мәмiлелер де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай
алмайды.Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi.Қол
қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған адамдарға жазып
бередi. Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек
техникалық әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ
заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
Мысалы, некеге тұру кезiнде;
некенi бұзу;
баланы асырап алу.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды. Өкiлеттiгi жоқ
өкiлдiк бұл мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан
немесе өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы
мәмiленi кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен
мiндеттердi туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен
бастап жарамды етедi.
1.2 Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы
Азаматтық құқықтағы өкілдіктің қолданылу аясы ол азаматтық құқықтың
субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi тiкелей қатыса аламаған
жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы: Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн
пайдалана отырып, құқықтық көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола
алады.Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана
өкiлдiк алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының
немесе стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар
атқара алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын
мәмiлелер де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.
Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi.
Қол қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған
адамдарға жазып бередi.
Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек техникалық
әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Азаматтық құқықтың субъектiлерi мәмiленi жасауға және орындауға өздерi
тiкелей қатыса аламаған жағдайда, өкiлдiк институттарына жүгiнуi мүмкiн.
Өкiлдiктiң субъектiлiк құрамы:
Өкiл-бiр адамның атынан оның өкiлдiгiн пайдалана отырып, құқықтық
көмек көрсететiн адам.
Өкiлдiк алушы- өкiл өз атынан көмек беру үшiн үшiншi адаммен бiрге бiр
әрекеттер жасау мiндетiн алған адам.
Өкiл және өкiлдiк алушы заңды тұлғалар да, азаматтар да бола
алады.Заңды тұлғалар өзiнiң арнаулы құқық қабiлеттiлiгi шеңберiнде ғана
өкiлдiк алушы бола алады. Жекелеген жағдайларда ол мiндеттi өз жалақысының
немесе стипендиясының көлемiнде 16 жастан асқан iске қабiлеттi азаматтар
атқара алады. Өзiнiң сипаты және мазмұны жағынан өкiл арқылы жасалмайтын
мәмiлелер де бар. Мысалы, өсиет.
Ол өсиет қалдырушының өз қол таңбасынан жазбаша нысанда құрастырылуы
керек. Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өз өкiлi болып табылатын,
басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.
Хат-хабар тасушы-мәмiле жасамайды, әрекет қабiлеттiлiгi болса да,
балмаса да. Бұл заңды әрекет жасамайды. Ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Қол
қоюшы- ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi. Мысалы, ауырып отырған адамдарға жазып
бередi. Делдал- өкiлге қарағанда ешкiмнiң еркiн бiлдiрмейдi, тек
техникалық әрекеттердi жасайды. Адамдарды бiр-бiрiмен байланыстырады.
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Өкiл сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-
ақ заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
Мысалы, некеге тұру кезiнде;
некенi бұзу;
баланы асырап алу.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен мiндеттердi
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен
бастап жарамды етедi.
Өкiлеттiк-өкiлдiң өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелермен басқа заңды
әрекеттер жасауға, оған құқықтық салдар туғызуға құқылы.
Өкiлеттiк өкiлдiң бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.
әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.
Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен
мiндеттер пайда болады.
Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар
коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған
адамдар және т.б., сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты
келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.
Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ
заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы
жасауға жол берiлмейдi.
°рекет қабiлеттiлiгi жоқ адамдар үшiн өкiлдiк өте жие кездеседi.
°рекет қабiлеттiлiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың өкiлдерi-
ата-анасы асырап алушылары мен қорғаншылары жасайды.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған реттеғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен мiндеттердi
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Азаматтық айналым көбінесе өзара мәмілелерден құралады. Шарт
жасау үшін екі тараптың ( екі жақты мәміле ) не үш немесе одан
да көп тараптың ( көп жақты мәміле ) келісілген ерік білдіруі
қажет.2
Тарап өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алса немесе
тараптар бір-біріне бір нәрсе беруі керек болса, бұл ақылы мәміле
болып табылады ( мәселен, оған затты, ақшаны тапсыру жатады ).
Ал, бір тарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе
бермей бірнәрсені ұсынуды міндетіне алған мәміле ақысыз болып
есептеледі.
Консенсуалды мәмілелер ( латынша concensus - келісім ) -
келісімге келген сәттен бастап азаматтардың құқықтары мен
міндеттері туындайтын мәмілелер. Нақты мәмілені жүзеге асыру үшін (
латынша res - зат ) келісімнің бір өзі жеткіліксіз, оған қоса
затты тапсыру қажет.2
Мәмілелерді азамат құқықтану ілімінде каузальдық (себепті
) және абстракциялық деп те бөледі. Әрбір мәміле жақтардың алға
қойған мақсатына орай құқықтық негізбен құқықтық мақсатты ( causa
) еншілейді. Бірақ та бір жағдайда мәміленің жарамдығы оның
негізіне байланысты болса, екінші жағдайда оған байланысты
болмайды ( абстракциялық ). Абстракциялық мәмілелер өзінің
негізінен қол үзгендей көрінеді (abstrahere - қол үзу, бөліну ),
( мысалы, вексельді тапсыру ).
Шартпен жасалған мәмілелер қандайда бір нәрсеге тәуекелді
болып келеді ( оқиға немесе үшінші жақтың әрекеті ), ондай жағдай
болуы да, болмауы да мүмкін. Мәселен, егер тараптар құқықтар
мен міндеттердің туындауын басталу - басталмауы белгісіз мән –
жайға байланысты етіп қойса, мәміле кейінге қалдырылатын шартпен
жасалды деп есептеледі ( АК – тің 150 – бабы 1-тармағы ). Азаматтық
кодекстің 150-бабының 2-тармағына сәйкес, егер тараптар құқықтар мен
міндеттемелердің тоқтатылуын басталу – басталмауы белгісіз мән –
жайға байланысты етіп қойса, мәміле кейін күші жойылатын шартпен
жасалды деп есептеледі.
Егер шарттың басталуы өзіне тиімсіз деп есептейтін тарап
шарттың басталуына теріс пиғылмен кедергі жасаса, шарт басталды
деп танылады, ал шарттың басталуы тиімді болатын тарап шарттың
басталуына теріс пиғылмен ықпал етсе, онда шарт басталмаған деп
танылады.
Азаматтық кодексте ( 156-бап ) биржалық мәмілелер қаралған.
Биржада айналысқа жіберілген тауарларға, бағалы қағаздар мен басқа
мүлікке қатысты құқықтар мен міндеттемелерді өзара беру туралы
келісімдерді ( биржалық мәмілелер ) биржаға қатысушылар
тауар, қор және басқа биржалар туралы заңдарда және биржа
жарғыларында белгіленген тәртіп бойынша жасасады. Биржалық
мәмілелер делдалдық жазбалармен рәсімделуі мүмкін және биржада
тіркелуге тиіс.
Биржалық мәмілелер жасауға байланысты даулар тиісті биржа
жанындағы биржа төрелігінде қаралады, оның шешіміне сотта дау
айтылуы мүмкін.6
2. Тарау Азаматтық құқықтағы өкілдіктің түрлері
2.1 Өкілдіктің бір түрі коммерциялық өкiлдiктер
Коммерциялық өкiлдiктiң ерекшелiктерi коммерциялық өкiлдiк-әр қашан
делдал т.б. болып саналады. Егерде өзгеше көзделмесе, коммерциялық ақылы
болып саналады.
Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес
өкiлдiк етушi адам коммерциялық өкiл өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн
жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда-сенiмхат негiзiнде де
әрекет жасайды.
Коммерциялық өкiл сонымен бiр мезгiлде өзiнiң қатысуымен жасалатын
шарттың түрлi тараптарының мүдделерiн бiлдiре алады. Бұл орайда ол өзiне
берiлген тапсырмаларды кәдiмгi кәсiпкердiң ыждағаттылығымен орындауға
мiндеттi.
Коммерциялық өкiл келiсiлген сыйақыны және өзi тапсырмаларды
орындаған кезде жұмсаған шығындарын, егер өздерiнiң арасындағы келiсiмiнде
өзгеше көзделмесе, шарт тараптарынан тең мөлшерде төлеудi талап етуге
құқылы.
Коммерциялық өкiл өзiне белгiлi болған сауда мәмiлелерi туралы өзiне
берiлген тапсырманы орындағаннан кейiн де құпия сақтауға мiндеттi.
Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген салаларындағы коммерциялық өкiлдiктiң
ерекшелiктерi заңмен белгiленедi.
Өкiлдiк:
әкiмшiлiк акт;
заң құжаты;
сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Коммерциялық өкiлдiк- түрлерiне жатпайды, әр қашан делдал т.б. болып
саналады.Егерде өзгеше көзделмесе, коммерциялық ақылы болып саналады.
Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес
өкiлдiк етушi адам коммерциялық өкiл өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн
жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда-сенiмхат негiзiнде де
әрекет жасайды.
Коммерциялық өкiл сонымен бiр мезгiлде өзiнiң қатысуымен жасалатын
шарттың түрлi тараптарының мүдделерiн бiлдiре алады. Бұл орайда ол өзiне
берiлген тапсырмаларды кәдiмгi кәсiпкердiң ыждағаттылығымен орындауға
мiндеттi
Коммерциялық өкiл келiсiлген сыйақыны және өзi тапсырмаларды
орындаған кезде жұмсаған шығындарын, егер өздерiнiң арасындағы келiсiмiнде
өзгеше көзделмесе, шарт тараптарынан тең мөлшерде төлеудi талап етуге
құқылы.
Коммерциялық өкiл өзiне белгiлi болған сауда мәмiлелерi туралы өзiне
берiлген тапсырманы орындағаннан кейiн де құпия сақтауға мiндеттi.
Коммерциялық құрылымда кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген салаларындағы
коммерциялық өкiлдiктiң ерекшелiктерi заңмен белгiленедi.
Өкiлдiк: әкiмшiлiк акт; заң құжаты;
сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Мүлiкке билiк жасауға және нотариаттың куәландыруын талап ететiн
мәмiлелер жасауға берiлетiн сенiмхатты, нотариат куәландыруға тиiс. Кейбiр
мәмiлелер нотариустан өтiлдi деп теңестiрiлген сенiмхаттарға жатады:
1госпитальдарда, санаторийлер мен басқа әскери-емдеу мекемелерiнде
емделiп жатқан әскери қызметшiлердiң және өзге де адамдардың, осы
мекемелердiң бастықтары, медицина бөлiмi жөнiндегi орынбасарлары, аға және
кезекшi дәрiгерлерi куәландырған сенiмхаттар;
2мемлекеттiк нотариалдық кеңселер мен басқа да нотариалдық әрекет
жасайтын органдары жоқ әскери бөлiмдер, сол бөлiмдердiң командирлерi
куәландырған;
3бас бостандығынан айыру органдарындағы адамдардың бас бостандығынан
айыру орындарының бастықтары куәландырған сенiмхаттар;
4халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiндегi кәмелетке толған әрекет
қыбiлеттiгi бар азаматтардың осы мекеменiң немесе тиiстi халықты әлеуметтiк
қорғау органдарының басшысы куәландырған сенiмхаттары теңестiрiледi.
2.2 Сенiмхат. Сенiмхаттың тоқтатылуы
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Мүлiкке билiк жасауға және нотариаттың куәландыруын талап ететiн
мәмiлелер жасауға берiлетiн сенiмхатты, нотариат куәландыруға тиiс. Кейбiр
мәмiлелер нотариустан өтiлдi деп теңестiрiлген сенiмхаттарға жатады:
1госпитальдарда, санаторийлер мен басқа әскери-емдеу мекемелерiнде
емделiп жатқан әскери қызметшiлердiң және өзге де адамдардың, осы
мекемелердiң бастықтары, медицина бөлiмi жөнiндегi орынбасарлары, аға және
кезекшi дәрiгерлерi куәландырған сенiмхаттар;
2мемлекеттiк нотариалдық кеңселер мен басқа да нотариалдық әрекет
жасайтын органдары жоқ әскери бөлiмдер, сол бөлiмдердiң командирлерi
куәландырған;
3бас бостандығынан айыру органдарындағы адамдардың бас бостандығынан
айыру орындарының бастықтары куәландырған сенiмхаттар;
4халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiндегi кәмелетке толған әрекет
қыбiлеттiгi бар азаматтардың осы мекеменiң немесе тиiстi халықты әлеуметтiк
қорғау органдарының басшысы куәландырған сенiмхаттары теңестiрiледi.
Сенiмхаттың 3 түрi бар:
Бiр жолғы- бiр заңды әрекет қана жасалады;
Арнайы-белгiлi уақыт аралығында белгiлi категория заңды әрекеттердi
жасауға берiледi; мысалы 6 ай iшiнде зейнетақы алу;
Бас генеральная қажеттiгi бар барлық заңды әрекеттердi жасау үшiн
берiледi. Мысалы, заңды тұлғаның ôилиалы заңды тұлға емес, оның бастығына
берiлетiн сенiмхат, бас сенiмхат болып табылады.
Сенiмхат үш жылдан аспайтын мерзiмге берiлуi мүмкiн. Егер сенiмхатта
неғұрлым ұзақ мерзiм көрсетiлсе,ол үш жыл бойы; ал егер мерзiмi
көрсетiлмесе, берiлген күннен бастап бiр жыл бойы жарамды болады.
Берiлген күнi көрсетiлмеген сенiмхат жарамсыз болады.
Үшiншi жақтар сенiм бiлдiрiлген адамға сенiм бiлдiрушi ôаксимилелiк
және өзге де байланыстар бойынша, ресми байланыс органдарының қатысуынсыз
жолдаған өздерiне қатысты әрекеттер жасау үшiн берiлген сенiмхатты түпнұсқа
деп санауға құқылы.
Заңды тұлға атынан сенiмхат оның басшысы немесе бұған оның құрылтай
құжаттарымен уәкiлдiк берiлген өзге де адамның қолы қойылып, берiледi және
сол ұйымның мөрiмен бекiтiледi.
Ақша және басқа бағалы мүлiктi алуға немесе беруге мемлекеттiк
органның коммерциялық емес ұйымның атынан берiлетiн сенiмхатқа сол ұйымның
бас бухгалтерi де қол қоюға тиiс.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған ретте ғана ол үшiн азаматтың құқықтар мен мiндеттерiн
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оны жасаған күннен
бастап жарамды етедi.
Сенiм бiлдiрiлген адам өзiне уәкiлдiк берiлген әрекеттерi өзi жасауға
тиiс. Алған сенiмхат бойынша сенiм ауыстыруға уәкiлдiк берiлген не сенiм
бiлдiрушiнiң мүдделерiн қорғауға мәжбүр болған ретте ғана ол осы
әрекеттердi жасау сенiмiн басқа адамға аудара алады.
Сенiм ауыстыру жөнiнде берiлген сенiмхаттың қолданылу мерзiмi ол
негiзгi алынып берiлген алғашқы сенiмхаттың қолданылу мерзiмiнен аспауы
керек.
Сенiмхаттың тоқтатылуы.
1.Сенiмхат мерзiмiнiң өтуi;
2.сенiмхатта көзделген әрекеттердiң жүзеге асуы;
3.сенiмхатты берушi адамның оның күшiн жоюы;
4.сенiмхат берiлген адамның одан бас тартуы;
5.өз атынан сенiмхат берген заңды тұлғаның тоқтатылуы;
6.атына сенiмхат берiлген заңды тұлғаның таратылуы;
7.сенiмхат берген адамның қайтыс болуы, оның әрекет қабiлеттiгi жоқ,
әрекет қабiлеттiгi шектеулi немесе хабар-ошарсыз кеттi деп танылуы;
8.сенiмхат берiлген адамның қайтыс болуы, оның әрекет қабiлеттiгi жоқ,
әрекет қабiлеттiгi шектеулi немесе хабар-ошарсыз кеттi деп танылуы
салдарынан сенiмхаттың қолданылуы тоқтатылады.
Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген салаларындағы коммерциялық өкiлдiктiң
ерекшелiктерi заңмен белгiленедi.
Өкiлдiк:
әкiмшiлiк акт;
заң құжаты;
сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле.
Мүлiкке билiк жасауға және нотариаттың куәландыруын талап ететiн
мәмiлелер жасауға берiлетiн сенiмхатты, нотариат куәландыруға тиiс. Кейбiр
мәмiлелер нотариустан өтiлдi деп теңестiрiлген сенiмхаттарға жатады:
1госпитальдарда, санаторийлер мен басқа әскери-емдеу мекемелерiнде
емделiп жатқан әскери қызметшiлердiң және өзге де адамдардың, осы
мекемелердiң бастықтары, медицина бөлiмi жөнiндегi орынбасарлары, аға және
кезекшi дәрiгерлерi куәландырған сенiмхаттар;
2мемлекеттiк нотариалдық кеңселер мен басқа да нотариалдық әрекет
жасайтын органдары жоқ әскери бөлiмдер, сол бөлiмдердiң командирлерi
куәландырған;
3бас бостандығынан айыру органдарындағы адамдардың бас бостандығынан
айыру орындарының бастықтары куәландырған сенiмхаттар;
4халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiндегi кәмелетке толған әрекет
қыбiлеттiгi бар азаматтардың осы мекеменiң немесе тиiстi халықты
әлеуметтiк қорғау органдарының басшысы куәландырған сенiмхаттары
теңестiрiледi.
Сенiмхаттың 3 түрi бар:
Бiр жолғы- бiр заңды әрекет қана жасалады;
Арнайы-белгiлi уақыт аралығында белгiлi категория заңды әрекеттердi
жасауға берiледi; мысалы 6 ай iшiнде зейнетақы алу;
Бас генеральная қажеттiгi бар барлық заңды әрекеттердi жасау үшiн
берiледi. Мысалы, заңды тұлғаның ôилиалы заңды тұлға емес, оның бастығына
берiлетiн сенiмхат, бас сенiмхат болып табылады.
Сенiмхат үш жылдан аспайтын мерзiмге берiлуi мүмкiн. Егер сенiмхатта
неғұрлым ұзақ мерзiм көрсетiлсе,ол үш жыл бойы; ал егер мерзiмi
көрсетiлмесе, берiлген күннен бастап бiр жыл бойы жарамды болады.
Берiлген күнi көрсетiлмеген сенiмхат жарамсыз болады.
Үшiншi жақтар сенiм бiлдiрiлген адамға сенiм бiлдiрушi ôаксимилелiк және
өзге де байланыстар бойынша, ресми байланыс органдарының қатысуынсыз
жолдаған өздерiне қатысты әрекеттер жасау үшiн берiлген сенiмхатты түпнұсқа
деп санауға құқылы.
Заңды тұлға атынан сенiмхат оның басшысы немесе бұған оның құрылтай
құжаттарымен уәкiлдiк берiлген өзге де адамның қолы қойылып, берiледi және
сол ұйымның мөрiмен бекiтiледi.
Ақша және басқа бағалы мүлiктi алуға немесе беруге мемлекеттiк органның
коммерциялық емес ұйымның атынан берiлетiн сенiмхатқа сол ұйымның бас
бухгалтерi де қол қоюға тиiс.
Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе
өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi
кейiннен мақұлдаған ретте ғана ол үшiн азаматтың құқықтар мен мiндеттерiн
туғызады, өзгертедi және тоқтатады.
Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оны жасаған күннен бастап
жарамды етедi.
Сенiм бiлдiрiлген адам өзiне уәкiлдiк берiлген әрекеттерi өзi жасауға
тиiс. Алған сенiмхат бойынша сенiм ауыстыруға уәкiлдiк берiлген не сенiм
бiлдiрушiнiң мүдделерiн қорғауға мәжбүр болған ретте ғана ол осы
әрекеттердi жасау сенiмiн басқа адамға аудара алады.
Сенiм ауыстыру жөнiнде берiлген сенiмхаттың қолданылу мерзiмi ол
негiзгi алынып берiлген алғашқы сенiмхаттың қолданылу мерзiмiнен аспауы
керек.
Өкiлдiк дегенiмiз басқа адамның, яғни өкiлдiк берушiнiң атынан, бiр
адамның, яғни өкiлдiң сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк
құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң
азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызуды, өзгертудi және
тоқтатуды айтамыз.
Өкiлдiк әкiмшiлiк акт, заң құжаты, сенiмхат негiзiнде пайда болады.
Бiр адамның сенiп бiлдiрушiнiң өз атынан өкiлдiк ету үшiн екiншi
адамға сенiм бiлдiрiлген берген жазбаша уәкiлдiгi сенiмхат деп
танылады.
Сенiмхат-бұл әрқашан бiр жақты мәмiле. Азаматтық кодекстің 147-
бабында мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық
құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға
бағытталған әрекеттері деп белгіленген. Мәмілеге мынадай
белгілер тән:
5) тұлғаның ( тұлғалардың ) ерік ( тілек немесе ниет ) білдіру ;
6) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
7) қандай да бір заңды құқық жасауға бағытталған (азаматтық-
құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы
);
8) мәмле әрқашанда құқықтық салдарды туғызады.
Мәміленің маңызды жақтарының еркі мен ерік ( ниет, тілек )
білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті
арқылы жазбаша ( жай немесе нотариалдық ) және үндемей қалу
жолымен білдіріледі.
Мәмілеге қатысушылардың ерік білдіруі әдісін мәміленің
нысаны деп атайды. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін ауызша
айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы,
телефонмен жасалған мәміле ауызша жасалған болып есептеледі.
Айталық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz