«Банктердің шығыстары мен кірістері»
КІРІСПЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3.4
I БӨЛІМ. Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы.
1.1. Қ. Р . ның банк жүйесіне сипаттама . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.9
1.2. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері ..10
1.3. Кірістер мен шығындардың белгіленуі . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .10.13
II БӨЛІМ. Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің көрінісі.
2.1. Банк кірістерінің құру көздері мен жіктелуі. . .. . . . . . . . . . . . . . 14.20
2.2. Банктің кіріс операциясының есебі . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . 20.24
2.3. Банктің шығын операциясының есебі. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24.30
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 33
ҚОСЫМШАЛАР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
I БӨЛІМ. Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы.
1.1. Қ. Р . ның банк жүйесіне сипаттама . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.9
1.2. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері ..10
1.3. Кірістер мен шығындардың белгіленуі . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .10.13
II БӨЛІМ. Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің көрінісі.
2.1. Банк кірістерінің құру көздері мен жіктелуі. . .. . . . . . . . . . . . . . 14.20
2.2. Банктің кіріс операциясының есебі . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . 20.24
2.3. Банктің шығын операциясының есебі. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24.30
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 33
ҚОСЫМШАЛАР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Қазақстан Республикасының банктері нарықтық экономика жүйесіне өтті. Тәуелсіздік алғанымызда құрылған банктер нарықтық экономикада жақсы жұмыс істеп, соның нәтижесінде пайда алу үшін көптеген әдістер іздестірді. Негізінде Қазақстанның банктерінің кірістері тәуелсіз алған жылдан бастап, қаіргіге дейін онша жоғары көлемде болған жоқ еді. Бірақ, соңғы жылдары, яғни 2003 жылдан бастап банктердің кірістілігі артуда. Оған дәлел болып келетін статистикалық мәліметтер.
Әрине әр бір банк белгілі бір кіріс алады, бірақ ол банктің қызмет атқаруына байланысты болып келеді. Неғұрлым өз қызметін жақсы атқарса, соғұрлым көп көлемде кіріс ала алады.
Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі нәтижесіндегі алған пайдасы.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.
Курстық жұмысымның өзектілігі банктің ең негізгі көздейтіні экономикалық пайданың алыну көздері және шығынның түрлерін анықтап, банктік кірістің, банктік дамудың әдістерін білу.
Курстық жұмысымның мақсаты банк қызметінде болатын кіріс көздері мен шығын түрлерін анықтау. Сонымен қатар, банк қызметінде болатын шығындар көлемін азайту жолдарын іздестіру және кіріс көздерін тауып, оны ұлғайту.
Тақырыптың міндеті осы қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар баптарының жіктелуін, топталуын байқап, есебін қаржылық өткізбеде көрсетіп, банктің қаржылық нәтижесін талдап, баға беру.
Әрине әр бір банк белгілі бір кіріс алады, бірақ ол банктің қызмет атқаруына байланысты болып келеді. Неғұрлым өз қызметін жақсы атқарса, соғұрлым көп көлемде кіріс ала алады.
Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі нәтижесіндегі алған пайдасы.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.
Курстық жұмысымның өзектілігі банктің ең негізгі көздейтіні экономикалық пайданың алыну көздері және шығынның түрлерін анықтап, банктік кірістің, банктік дамудың әдістерін білу.
Курстық жұмысымның мақсаты банк қызметінде болатын кіріс көздері мен шығын түрлерін анықтау. Сонымен қатар, банк қызметінде болатын шығындар көлемін азайту жолдарын іздестіру және кіріс көздерін тауып, оны ұлғайту.
Тақырыптың міндеті осы қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар баптарының жіктелуін, топталуын байқап, есебін қаржылық өткізбеде көрсетіп, банктің қаржылық нәтижесін талдап, баға беру.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;
2.Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңы 30. 03. 1995. №2155 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30. 05. 2001. №182-II);
3. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет туралы» Заңы 31. 08. 19995. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 25. 04. 2001. №179-II);
4 «Пруденциалды нормативтер туралы» ережелер 23. 05. 1997. №219 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 02. 06. 2000. №265);
5 Ұлттық Банктің Қаулысы «екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының минималды мөлшері» 02. 06. 2001. №192;
6 Банковское дело. Под ред. Сейткасымов Г.С. – Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998;
7. Қалғұлова Р. Ж. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп –Алматы, 2005;
8. Банковское дело. Под ред. Лаврушина О.И. – М: «Финансы и статистика».1999
9.Словарь банковских и финансово-экономических терминов Под ред. Н. К. Мамырова.- Алматы: Экономика, 1999
10. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Хабаршысы
11. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Статистикалық Бюллетень
12.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Экономикалық шолу
13. Қазақстан Республикасының «Банки Казахстана»
14. «Деловая неделя» №5,8,16, 2004-2005ж.
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;
2.Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңы 30. 03. 1995. №2155 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30. 05. 2001. №182-II);
3. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет туралы» Заңы 31. 08. 19995. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 25. 04. 2001. №179-II);
4 «Пруденциалды нормативтер туралы» ережелер 23. 05. 1997. №219 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 02. 06. 2000. №265);
5 Ұлттық Банктің Қаулысы «екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының минималды мөлшері» 02. 06. 2001. №192;
6 Банковское дело. Под ред. Сейткасымов Г.С. – Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998;
7. Қалғұлова Р. Ж. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп –Алматы, 2005;
8. Банковское дело. Под ред. Лаврушина О.И. – М: «Финансы и статистика».1999
9.Словарь банковских и финансово-экономических терминов Под ред. Н. К. Мамырова.- Алматы: Экономика, 1999
10. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Хабаршысы
11. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Статистикалық Бюллетень
12.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Экономикалық шолу
13. Қазақстан Республикасының «Банки Казахстана»
14. «Деловая неделя» №5,8,16, 2004-2005ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ – дің Экономикалық колледжі.
Тақырыбы: Банктердің шығыстары мен кірістері
Орындаған: 2 курс студенті
Банк ісі-06 Тасибеков Нұрбек
Тексерген: аға оқытушы
Ақпанов Айдос
Алматы 2008 ж.
Мазмұны
Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3-4
I БӨЛІМ. Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы.
1.1. Қ. Р – ның банк жүйесіне сипаттама . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .5-9
1.2. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері
..10
1.3. Кірістер мен шығындардың белгіленуі . . . . . . .. . . . . . .
. . . . . . .10-13
II Бөлім. Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің
көрінісі.
2.1. банк кірістерінің құру көздері мен жіктелуі. . .. . . . . . . .
. . . . . . 14-20
2.2. Банктің кіріс операциясының есебі . . . . . . . . . . . .. . . .
. . .. . . . . . . 20-24
2.3. Банктің шығын операциясының есебі. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 24-30
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 31-32
Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .
. . . . 33
Қосымшалар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 34
кіріспе
Қазақстан Республикасының банктері нарықтық экономика жүйесіне өтті.
Тәуелсіздік алғанымызда құрылған банктер нарықтық экономикада жақсы жұмыс
істеп, соның нәтижесінде пайда алу үшін көптеген әдістер іздестірді.
Негізінде Қазақстанның банктерінің кірістері тәуелсіз алған жылдан бастап,
қаіргіге дейін онша жоғары көлемде болған жоқ еді. Бірақ, соңғы жылдары,
яғни 2003 жылдан бастап банктердің кірістілігі артуда. Оған дәлел болып
келетін статистикалық мәліметтер.
Әрине әр бір банк белгілі бір кіріс алады, бірақ ол банктің қызмет
атқаруына байланысты болып келеді. Неғұрлым өз қызметін жақсы атқарса,
соғұрлым көп көлемде кіріс ала алады.
Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп
беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі
нәтижесіндегі алған пайдасы.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру
кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп
болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.
Курстық жұмысымның өзектілігі банктің ең негізгі көздейтіні
экономикалық пайданың алыну көздері және шығынның түрлерін анықтап, банктік
кірістің, банктік дамудың әдістерін білу.
Курстық жұмысымның мақсаты банк қызметінде болатын кіріс көздері мен
шығын түрлерін анықтау. Сонымен қатар, банк қызметінде болатын шығындар
көлемін азайту жолдарын іздестіру және кіріс көздерін тауып, оны ұлғайту.
Тақырыптың міндеті осы қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен
шығындар баптарының жіктелуін, топталуын байқап, есебін қаржылық өткізбеде
көрсетіп, банктің қаржылық нәтижесін талдап, баға беру.
Зерттеу объектісі банк қызметіндегі кірістер мен шығындардың орындалуын
зерттеу, олардың түрлерін топтап жіктеу және бухгалтерлік есепте бейнелеу.
Жұмыс барысында:
– банк кірісін;
– банк шығынын;
– банктің қаржылық нәтижесін анықтай аласыздар.
Бірінші бөлімде, жалпы кіріс пен шығынның ұғымын, құрылымын, жіктелуін
және олардың түрлерін анықтай аласыздар.
Екінші бөлімде, талдамалық кезең. Кіріс пен шығынның құрылуына,
есебіне, тәжірибеде әдістемелік түрде анықталуын байқай аласыздар.
Үшінші бөлім, кіріс пен шығынның қаржылық нәтижесіне әсер ететін
фактрларды анықтап және оның дамуы мен көлемінің ұлғайту жолдары
қарастырылған
Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Заңы 30. 03. 1995. №2155
(өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30. 05. 2001. №182-II), Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет
туралы Заңы 31. 08. 19995. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 25.
04. 2001. №179-II), Пруденциалды нормативтер туралы ережелер 23. 05.
1997. №219 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 02. 06. 2000. №265), Ұлттық
Банктің Қаулысы екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының минималды
мөлшері 02. 06. 2001. №192 оқулықтардан Банковское дело. Под ред.
Сейткасымов Г.С. – Алматы Қаржы-Қаражат, 1998, Қалғұлова Р. Ж. Екінші
деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп –Алматы, 2005.
1 БӨЛІМ. Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы.
1.1. Қ. Р – ның банк жүйесіне сипаттама.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасының Банк жүйесінің қалыптасу мен даму
жолдарын бірнеше кезеңге бөлуге болады (1-кесте).
Бірінші кезең, 1917 мен 1930 жылдар аралығы – патшалық Ресейден қалған
банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әртүрлі меншіктегі банктер мен
несие мекемелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930-1987 жылдардың аралығы – елде КСРО Мемлекеттік банкі
әмбебап қызмет атқарды, яғни ол мемлекеттің орталық банкі ретінде
эмиссиялау және несие беру қызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшінші кезең, 1988-1991 жылдар аралығы – елде мемлекеттік маманданған
банктердің құрылуы, яғни КСРО Мемлекеттік банкі (банктердің банкісі)
ретінде эмиссиялық, ереже, нұсқау және т.б. нормативті актілер шығарушылық,
бақылау және басқа қызметтермен шұғылданып, ал маманданған банктер
экономиканың әртүрлі салаларына қызмет көрсетті. Сонымен бірге 1990 жылдың
басында кооперативтік және коммерциялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезең, 1991 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін – нарықтық
банк жүйесінің қалыптасу кезеңі, яғни тәуелсіз республиканың нарықтық
қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлік банк жүйесінің пайда болуы және
дамуы [7; 180].
Төртінші кезең өзгеріп отырған қызмет жағдайына қарай банк жүйесі
икемделуімен сипатталады.
1995 жылы Қазақстандағы банк жүйесін қайта құрудың алғашқы бағдарламасы
әзірленіп жатты. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1995
жылы 15 ақпанда бекітілді. Атаулы құжат 1) өз кезегінде ақшалай несиелік
саясатты тиімді жүргізіп, Ұлттық банк үшін заңдармен көзделген негізгі
міндеттерді барынша толығымен орындауға ықпал жасар еді;
1 – кесте.
Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1930 жылға 1930-1987 жж. 1988-1990 жж. 1991 жылдан
дейінгі банк (Одақтық бір (Одақтық бір деңгейлі бастап (дербес
жүйесі деңгейлі банк маманданған банктер екі деңгейлі
жүйесі) жүйесі) банк жүйесі)
Ресей 1. КСРО Мембанкі1. Банк жүйесін қайта 1. Егемен
Мемлекеттік (оның ішінде ұйымдастыру: КСРО Қазақстанда
Банкі және КСРО МемлекеттікМембанкі және өзінің банк
көптеген еңбек жинақ Маманданған банктер: жүйесінің
несие-банк кассалары КСРО Өнеркәсіп құрылыс құрылуы. Екі
мекемелері жүйесі). банкі. КСРО деңгейлі банк
2. КСРО Агроөнеркәсіп банкі. жүйесі - Ұлттық
Мемлекеттік КСРО Тұрғын үй - банк және
Құрылыс банкі. әлеуметтік банкі. КСРО коммерциялық
3. КСРО Сыртқы- Жинақ банкі. КСРО банктер.
сауда банкі. Сыртқы-эконом банкі.
2. Жаңадан кооперативтік
және коммерциялық
банктердің құрыла
бастау.
2) экономикалық көтермелеу шараларын және нормативтік жетілдіру
құралдарын дұрыс қолдану көмегімен және Ұлттық Банк тарапынан бақылауды
күшейту халықаралық стандарттарға жақын келетін банктер тобына сай
деңгейдегі, барлық коммерциялық банктер қызметін сапалы жақсартуға әкелуі
мүмкін; 3) банкаралық ақша-несиелік және валюталық нарықтарды дамыту және
тереңдету жолымен, олар арқылы пайыздық ставкалар мен айырбастау курсы
айқындаушы жағдайға дейін жетіп, және Ұлттық Банк оларға тек өзінің жалпы
реттеу әдісі және іріктеп тексеру әдісі арқылы ғана әсер етуі; 4)
республикалық деффицитті Ұлттық Банктің тікелей несиелеуден бас тартып,
оны ішкі және сыртқы қаржылық нарығында инфляциялық тәсілмен қаржыландыруға
көшуі; 5) шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында жүзеге асырылатын
төлемдердің уақытында болуы, тиімділігі және қауіпсіздігі саласында сапалы
деңгейге жету және ұзақ мерзімді ұлттық төлем жүйесін құруды кеңейту; 6)
орта, ұзақ мерзімдік инвестициялық несиелеу жүйесінің негізін қалауы.
Осылайша, Бағдарламаның біржақты болуына қарамастан, нақты алғанда оны
жүзеге асырылуына қол жеткізілді. Бәрінен бұрын, ақша-несиелік реттеудің
тәсілдері мен құралдары дами түсті. Банктерді қайта қаржыландыру механизмі
мәнді өзгерістерге ұшырады. Директивтік несиелер беру 1995 жылдың ақпан
айынан бастап тоқтатылды. Орталықтандырылған қайнар көздердің есебінен
берілетін несиелердің көлемі мен мерзімдері қысқартылды. Экономиканы
несиелеу міндеті негізінен алғанда Ұлттық Банктен халық салымдарын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін қаражаттарын тарту және өздерінің
жеке сыртқы қарыз алу жолдары есебінен экономиканы несиелеуді қамтамасыз
ету жүктелген екінші деңгейдегі банктерге көшті. Ұлттық Банк орталық
банктерге тән міндеттерді атқаруға кірісті: олардың жойылу қаупін қолдау
мақсатында екінші деңгейдегі банктерді несиелеу, Үкіметті несиелеу және
жалпы алғанда ақша-несиелік және валюталық реттеу.
1995 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасының Банктер және банк
қызметі туралы Заң шықты. Осы заң бойынша банк құрылымының негіздері,
оларды құру және жою тәртібі, олардың қызмет ету тәртібі анықталды және екі
деңгейлік банк жүйесі қалыптасты. Бірінші деңгейіне – Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі орналасты, ал екінші деңгейіне - басқа
банктер кірді. Олар – мемлекеттік банк, депозиттік банк, инвестициялық
банк, мемлекетаралық банк және шетел қатысуымен құрылған банктер. Нарықтық
экономика принципінде құрылған банктердің маңызы зор. Банк жүйесінің бір
қалыпты қызмет етуі бүтіндей экономиканың дамуына ықпал етеді.
1998 жылдың соңына қарай Қазақстанның екінші дәрежелі банк жүйесі
екінші деңгейлі банктерден тұрды және банктік емес қаржылық мекемелер
жүйесімен толықтырылды. Екінші деңгейдегі банктер корпоративтік бағалы
қағаздарды инвестициялаумен және оларға диллерлік операция жүргізуден
басқа, барлық банктік қызмет түрлерін көрсетеді, жүзеге асырады және
қажетті капитализация деңгейіне қол жеткізеді.
Сонымен қатар, 2003 жылы 6 наурызда Микрокредиттік ұйым туралы Заңына
сәйкес Қазақстан Республикасында микрокредиттік ұйымдар пайда болды. Олар
Қазақстан Республикасының несие жүйесіне кіретін жаңа нысандағы мекеме
болып табылады. Бұл мекемелер нарықтағы өзгерістерге байланысты шағын
кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын жеке және заңды тұлғалардың
қызметін ынталандыруға бағытталған міндеттерді қамтамасыз ету және оларға
қаржылық қолдау көрсету мақсатында құрылған.
Еліміздің банк жүйесінің дамуының қазіргі кезеңіндегі барлық
проблемалар сыртқы және ішкі сипатта болады. Сыртқы сипаттағы негізгі
факторларға мыналарды жатқызады: Қазақстан банктері өзінің дамуының соңғы
жылдарында саясатта, экономикада және әлеуметтік салада күрделі қарама-
қайшы және болжауға жатпайтын құбылыстардың ортасында қалып отырды. Банктік
құрылым мемлекеттің жалпы экономикалық жүйесінің маңызды бөлігі болып
табылады. Банк жүйесінің экономикалық дамуға қоса алатын және қосуға
міндетті үлесі тиімді мемлекеттік басқаруға, банктік жүйенің қызметін
реттейтін заңдарға, экономикаға және саяси ортаға, сондай-ақ, еліміздің
салт-дәстүріне байланысты болады. Аталған факторлар банктердің дамуының
және қызмет етуінің сипатын анықтайды.
Банк жүйесінің объективті түрде дамуының негізін қалаушы қағидаларының
бірі – нарықтың барлық субъектілері үшін мүмкіндіктерінің теңдігі принципі,
соның ішінде билік пен ара-қатынастарының теңдігі. Іс жүзінде Қазақстан
егемендік алған күннен бастап банктік қызмет саласына мемлекеттің араласуы
экономиканың басқа секторымен салыстырғанда орасан зор болды. Осыған
байланысты банк жүйесінің Үкіметтік және басқа да мемлекеттік органдарға
қатысты мүдделерін білдіру үшін банктердің экономикалық-саяси одақтар құру
құқықтарын заңды түрде рәсімдеу ұсынылған болатын. Атаулы одақтың құрамына
кіретін банктердің адал қызметін және өтемділігін бақылауды жүргізу үшін
мемлекеттік бақылау органынан тәуелсіз одақтың құрамына ревизиялық
комиссиялар кіретін болды. Сонымен бірге мемлекеттің несиелік қызметін,
бағытын және тәртібін қамтамасыз ету үшін, несие ісі туралы заң қабылдануы
қажет. Бұл заң бақылау мен қадағалаудың нысандары туралы, қызметтердің
коммерциялық мәні туралы, несие ісінде заң бұзушылықтар мен күрес жөніндегі
нұсқауларды қамтуы тиіс.
Сенімді банк жүйесі ұлттық валютаның тұрақтылығының және Қазақстанда
жүргізіліп жатқан экономикалық қайта құрулардың табысты болуының кепілі
болып табылады. Сондықтан да, Қазақстанның экономикасын реформалаудың
барлық кезеңінде Ұлттық Банк еліміздің банк жүйесін сауықтандыру жөніндегі
шараларды іске асырып отырды.
1.2. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері.
Әрбір кәсіпкерлік қызметтің басты мақсаты пайда табу болып табылады.
Бухгалтерлік есептің ең басты атқаратын қызметі-есептемеде банктің
кірісінің жеткіліктігімен немесе кірісі мен шығынын белгілеу.
Табыс-бұл шаруашылық қызметті жүргізу нәтижесіндегі капиталдың көбеюі,
толық шығынды алып тастағандағы жалпы табыс.
Есепшілер бөлінбеген немесе таза кіріс деген терминді қолданғанды жөн
көреді.
1.3. кірістер мен шығындардың белгіленуі.
Таза кіріс =кірістер-шығындар.
Егер де шығын кірістен көп болса, онда жабылмаған зиян туралы әңгіме
қозғалады.
Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп
беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі
нәтижесіндегі алған пайдасы.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру
кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп
болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.
Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ,
табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған
кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің
реті Ұлттық Банкпен анықталады. Бухгалтерлік есептің қағидалары баптарды
субъектінің қаржылық есеп беруіне қосылатын процессін мойындау болып
табылады.
Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критерийлары келесідей:
- баға беруге қолданылады.
- кіріс пен шығын анықталады (кіріс пайда алу кезінде көзделеді, ал
шығын активтің дұрыс орналаспауында белгіленеді)
Келісім-шарт толық орындалған кезде ғана кірістер мойындалады. Активтер
болашақ зканомикалық табысты ұстап қалмаған жағдайда шығындар мойындалады.
Кірістерді мойындаудың басты критерийларының бірі- сатушы сатып алушыға
тәуекелдерді және сатылған өнімнің меншіктік құқығынан сый ақының
бергендігінде. Сатушы оларды өзіне қалдырса, бұл мәмлені сату деп есептеуге
болмайды.
Өнімді сату кезінде кірістер мен шығындардың белгілену қағидалары
қолданылады, егер де кіріс белгіленсе:
- берілгенге дейін
- берілу кезінде
- берілгеннен кейін
Өнімді бергенге дейінгі белгіленген кіріс
Бұл екі әдіс бойынша жүзеге асырылады:
1.Келісімнің аяқталуы, яғни келісім біткен кезде барлық шоттары жабылады,
оның ішінде кірістер мен шығындар шоттары да.
2.пайыздың аяқталуы кіріс, шығын, жалпы табыс әр есеп беру кезінде
белгіленеді.
Берілу кезіндегі кірістер
Бұл негізінде өнім мен қызметті беру кезінде орындалады. Келісім-шартты
орындау және түсім алу мүмкіншілігі кірістің белгілеуі бойынша осы сәтте
орындалады.
Берілгеннен кейінгі кіріс
Мұнда екі әдіс қолданылады: бөліп төлеудегі сатылым және шығындардың
орнын толтыру.
Бірінші жағдайда сату кезінде емес, ақшаны қолға алған кезде ғана кіріс
белгіленеді.
Екіншісі кіріс белгіленбеген жағдайда қолданылады.
Қызмет көрсету бойынша белгіленген кірістер мына әдістермен жүзеге
асырылады:
- нақты орындаулар (бір операцияны орындағаны үшін алынған
кірістердің есебі үшін қолданылады).
- пропорционалды орындаулар (көп сатылы қызметтерден белгіленген
кірістер үшін қолданылады).
- аяқталған орындаулар (соңғы саты болғанннан кейінгі кірістер).
- инкассация (кіріс нақты ақша алуда белгіленеді, себебі
белгісіздік өте жоғары).
Әрбір кірістер мен шығындардың түрлері банктің қызмет етуінің оңтайлы
жүйесінің бағасы үшін жеке ашылады. Банктің қаржылық нәтижесін құру үшін
кірістер мен шығындардың маңызы бойынша топтастырылады.кірістер мен
шығындардың баптары мыналарды қосады:
❖ тауарлы-материялды құндылықтардың бағасыныңтөмендеуі;
❖ банк қызметінің өзгеруі;
❖ қозғалматын мүліктің бабының шығуы;
❖ ұзақ мерзімді инвестицияның шығуы;
❖ орындалған операциялар;
❖ соттық істер;
❖ резервті тағы басқалай қабылдамау.
орындалған операциялар бойынша келесі ашылулар:
❖ орындалған операциялар мінездемесі;
❖ есептеуге байланысты операцияларды бөлу;
❖ себебі;
❖ орындалмаған операциялар бойынша кірістер мен шығындар;
❖ келесі мерзімге табыс пен шығынның көрсетілуі.
Банктің кірісі мен шығынының құрамында кіріс пен шығынның жеке түрлері
елеулі орын алады. Клиенттерге қызмет көрсетуде барлығы қолдануы мүмкін,
тенгеде және шетел валютасында. Ол үшін валюта жағдайын білу керек.
Шығын активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы, есеп беру
уақытындағы экономикалық табыстың азаюы. Олар капиталдың азаюына себебін
тигізеді.
Экономикалық шығын - кіріс алуда банктік өніммен қолданылады. Банк
өнімінің қозғалысы есепте бейнеленеді. Концепциясында банк өнімім қолданып
жұмсалған ақша сомасынан алған сома көп болуын көздейді. Кіріс көздерінде
шығындар бейнеленеді.
2 БӨЛІМ. Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің
көрінісі.
2.1. Банк кірісінің құру көздері мен жіктелуі.
кіріс – активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп
беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі
болып табылады.
Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік банктік бизнес
түрлерін жатқызуға болады:
❖ несиелік бизнес;
❖ дисконттық бизнес;
❖ сақтау бизнесі;
❖ банктік кепіл беру қызметі;
❖ бағалы қағаздармен жасалатын бизнес;
❖ салымдар қабылдау және клиенттердің твапсырмасы бойынша
операциялрды жүзеге асыру бизнесі;
❖ басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
❖ Дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі.
Несиелік бизне, екі элементтен тұрады: клиенттерге (жеке және заңды
тұлғаларға) несиелер беру және бос ресурстарды басқа коммерциялық банктерге
уақытша пайдалануға пайыздық сыйақыда беру. Несиелік бизнестің екінші
бөлігі кейде банкаралық несие, кейде басқс банктегі депозит формасында
болуы мүмкін. Несиелік бизнесте пайыз формасында табыс түседі және де
банктердің ең көп кірісі осы операция түрінен құралады.
Дисконттық бизнес- төленбеген вексельдерді, чектерді және талаптарды
банктің белгілі бір төменгі бағамен – дисконт негізінде сатып алуын
сипаттайды. Дисконт бизнестің түріне факторинг ооперациясы жатады.
Факторинг операциясы айналымды және айналымсыз болуы мүмкін. Бірінші
жағдайда, банк төлеушінің төлемеген міндеттемесін қаражатты алушыдан
(жабдықтаушыдан) талап етуге құқылы. Ал екінші жағдайда, банктің ондай
құқығы жоқ, бірақ ол ондай операциядан түсетін жоғары сый ақы үшін
тәуекелге барады.Факторингтік операциядан түсетін сый ақының жоғары болуы,
өнімді сатудан түсетін жабдықтаушының табысын азайтады. Мұндағы табыс екі
элементтен тұрады:
1.сатып алғаннан төлемнің түсуі арасындағы аралықта банктің несиелік
ресурсын пайдаланғаны үшін төленетін пайыз.
2.факторинг операциясының түріне байланысты тәуекелге сәйкес шамасы
ауытқып отыратын комиссиондық сый ақы. Факторинг операциясындағы комиссия
пайызбен белгіленетіндіктен, факторингтік операциядан түсетін табысты
банктің пайыздық табысына жатқызады.
Сақтау бизнесі- банктің трасталық (сенім) және агенттік қызметтеріне
негізделеді. Бұл бизнес клиенттің мүлкін (жылжымайтын мүлік, бағалы қағаз,
шоттағы қаражатын) басқарғаны үшін немесе осы мүлікке байланысты клиенттің
тапсырмаларын орындағаны үшін алатын комиссия формасындағы табыс түрінде
банкке табыс әкеледі. Мысалға, траст келісім-шарты негізінде банк клиентке
шоттағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ – дің Экономикалық колледжі.
Тақырыбы: Банктердің шығыстары мен кірістері
Орындаған: 2 курс студенті
Банк ісі-06 Тасибеков Нұрбек
Тексерген: аға оқытушы
Ақпанов Айдос
Алматы 2008 ж.
Мазмұны
Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3-4
I БӨЛІМ. Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы.
1.1. Қ. Р – ның банк жүйесіне сипаттама . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .5-9
1.2. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері
..10
1.3. Кірістер мен шығындардың белгіленуі . . . . . . .. . . . . . .
. . . . . . .10-13
II Бөлім. Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің
көрінісі.
2.1. банк кірістерінің құру көздері мен жіктелуі. . .. . . . . . . .
. . . . . . 14-20
2.2. Банктің кіріс операциясының есебі . . . . . . . . . . . .. . . .
. . .. . . . . . . 20-24
2.3. Банктің шығын операциясының есебі. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 24-30
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 31-32
Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .
. . . . 33
Қосымшалар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 34
кіріспе
Қазақстан Республикасының банктері нарықтық экономика жүйесіне өтті.
Тәуелсіздік алғанымызда құрылған банктер нарықтық экономикада жақсы жұмыс
істеп, соның нәтижесінде пайда алу үшін көптеген әдістер іздестірді.
Негізінде Қазақстанның банктерінің кірістері тәуелсіз алған жылдан бастап,
қаіргіге дейін онша жоғары көлемде болған жоқ еді. Бірақ, соңғы жылдары,
яғни 2003 жылдан бастап банктердің кірістілігі артуда. Оған дәлел болып
келетін статистикалық мәліметтер.
Әрине әр бір банк белгілі бір кіріс алады, бірақ ол банктің қызмет
атқаруына байланысты болып келеді. Неғұрлым өз қызметін жақсы атқарса,
соғұрлым көп көлемде кіріс ала алады.
Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп
беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі
нәтижесіндегі алған пайдасы.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру
кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп
болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.
Курстық жұмысымның өзектілігі банктің ең негізгі көздейтіні
экономикалық пайданың алыну көздері және шығынның түрлерін анықтап, банктік
кірістің, банктік дамудың әдістерін білу.
Курстық жұмысымның мақсаты банк қызметінде болатын кіріс көздері мен
шығын түрлерін анықтау. Сонымен қатар, банк қызметінде болатын шығындар
көлемін азайту жолдарын іздестіру және кіріс көздерін тауып, оны ұлғайту.
Тақырыптың міндеті осы қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен
шығындар баптарының жіктелуін, топталуын байқап, есебін қаржылық өткізбеде
көрсетіп, банктің қаржылық нәтижесін талдап, баға беру.
Зерттеу объектісі банк қызметіндегі кірістер мен шығындардың орындалуын
зерттеу, олардың түрлерін топтап жіктеу және бухгалтерлік есепте бейнелеу.
Жұмыс барысында:
– банк кірісін;
– банк шығынын;
– банктің қаржылық нәтижесін анықтай аласыздар.
Бірінші бөлімде, жалпы кіріс пен шығынның ұғымын, құрылымын, жіктелуін
және олардың түрлерін анықтай аласыздар.
Екінші бөлімде, талдамалық кезең. Кіріс пен шығынның құрылуына,
есебіне, тәжірибеде әдістемелік түрде анықталуын байқай аласыздар.
Үшінші бөлім, кіріс пен шығынның қаржылық нәтижесіне әсер ететін
фактрларды анықтап және оның дамуы мен көлемінің ұлғайту жолдары
қарастырылған
Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Заңы 30. 03. 1995. №2155
(өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30. 05. 2001. №182-II), Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет
туралы Заңы 31. 08. 19995. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 25.
04. 2001. №179-II), Пруденциалды нормативтер туралы ережелер 23. 05.
1997. №219 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 02. 06. 2000. №265), Ұлттық
Банктің Қаулысы екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының минималды
мөлшері 02. 06. 2001. №192 оқулықтардан Банковское дело. Под ред.
Сейткасымов Г.С. – Алматы Қаржы-Қаражат, 1998, Қалғұлова Р. Ж. Екінші
деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп –Алматы, 2005.
1 БӨЛІМ. Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы.
1.1. Қ. Р – ның банк жүйесіне сипаттама.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасының Банк жүйесінің қалыптасу мен даму
жолдарын бірнеше кезеңге бөлуге болады (1-кесте).
Бірінші кезең, 1917 мен 1930 жылдар аралығы – патшалық Ресейден қалған
банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әртүрлі меншіктегі банктер мен
несие мекемелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930-1987 жылдардың аралығы – елде КСРО Мемлекеттік банкі
әмбебап қызмет атқарды, яғни ол мемлекеттің орталық банкі ретінде
эмиссиялау және несие беру қызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшінші кезең, 1988-1991 жылдар аралығы – елде мемлекеттік маманданған
банктердің құрылуы, яғни КСРО Мемлекеттік банкі (банктердің банкісі)
ретінде эмиссиялық, ереже, нұсқау және т.б. нормативті актілер шығарушылық,
бақылау және басқа қызметтермен шұғылданып, ал маманданған банктер
экономиканың әртүрлі салаларына қызмет көрсетті. Сонымен бірге 1990 жылдың
басында кооперативтік және коммерциялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезең, 1991 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін – нарықтық
банк жүйесінің қалыптасу кезеңі, яғни тәуелсіз республиканың нарықтық
қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлік банк жүйесінің пайда болуы және
дамуы [7; 180].
Төртінші кезең өзгеріп отырған қызмет жағдайына қарай банк жүйесі
икемделуімен сипатталады.
1995 жылы Қазақстандағы банк жүйесін қайта құрудың алғашқы бағдарламасы
әзірленіп жатты. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1995
жылы 15 ақпанда бекітілді. Атаулы құжат 1) өз кезегінде ақшалай несиелік
саясатты тиімді жүргізіп, Ұлттық банк үшін заңдармен көзделген негізгі
міндеттерді барынша толығымен орындауға ықпал жасар еді;
1 – кесте.
Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1930 жылға 1930-1987 жж. 1988-1990 жж. 1991 жылдан
дейінгі банк (Одақтық бір (Одақтық бір деңгейлі бастап (дербес
жүйесі деңгейлі банк маманданған банктер екі деңгейлі
жүйесі) жүйесі) банк жүйесі)
Ресей 1. КСРО Мембанкі1. Банк жүйесін қайта 1. Егемен
Мемлекеттік (оның ішінде ұйымдастыру: КСРО Қазақстанда
Банкі және КСРО МемлекеттікМембанкі және өзінің банк
көптеген еңбек жинақ Маманданған банктер: жүйесінің
несие-банк кассалары КСРО Өнеркәсіп құрылыс құрылуы. Екі
мекемелері жүйесі). банкі. КСРО деңгейлі банк
2. КСРО Агроөнеркәсіп банкі. жүйесі - Ұлттық
Мемлекеттік КСРО Тұрғын үй - банк және
Құрылыс банкі. әлеуметтік банкі. КСРО коммерциялық
3. КСРО Сыртқы- Жинақ банкі. КСРО банктер.
сауда банкі. Сыртқы-эконом банкі.
2. Жаңадан кооперативтік
және коммерциялық
банктердің құрыла
бастау.
2) экономикалық көтермелеу шараларын және нормативтік жетілдіру
құралдарын дұрыс қолдану көмегімен және Ұлттық Банк тарапынан бақылауды
күшейту халықаралық стандарттарға жақын келетін банктер тобына сай
деңгейдегі, барлық коммерциялық банктер қызметін сапалы жақсартуға әкелуі
мүмкін; 3) банкаралық ақша-несиелік және валюталық нарықтарды дамыту және
тереңдету жолымен, олар арқылы пайыздық ставкалар мен айырбастау курсы
айқындаушы жағдайға дейін жетіп, және Ұлттық Банк оларға тек өзінің жалпы
реттеу әдісі және іріктеп тексеру әдісі арқылы ғана әсер етуі; 4)
республикалық деффицитті Ұлттық Банктің тікелей несиелеуден бас тартып,
оны ішкі және сыртқы қаржылық нарығында инфляциялық тәсілмен қаржыландыруға
көшуі; 5) шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында жүзеге асырылатын
төлемдердің уақытында болуы, тиімділігі және қауіпсіздігі саласында сапалы
деңгейге жету және ұзақ мерзімді ұлттық төлем жүйесін құруды кеңейту; 6)
орта, ұзақ мерзімдік инвестициялық несиелеу жүйесінің негізін қалауы.
Осылайша, Бағдарламаның біржақты болуына қарамастан, нақты алғанда оны
жүзеге асырылуына қол жеткізілді. Бәрінен бұрын, ақша-несиелік реттеудің
тәсілдері мен құралдары дами түсті. Банктерді қайта қаржыландыру механизмі
мәнді өзгерістерге ұшырады. Директивтік несиелер беру 1995 жылдың ақпан
айынан бастап тоқтатылды. Орталықтандырылған қайнар көздердің есебінен
берілетін несиелердің көлемі мен мерзімдері қысқартылды. Экономиканы
несиелеу міндеті негізінен алғанда Ұлттық Банктен халық салымдарын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін қаражаттарын тарту және өздерінің
жеке сыртқы қарыз алу жолдары есебінен экономиканы несиелеуді қамтамасыз
ету жүктелген екінші деңгейдегі банктерге көшті. Ұлттық Банк орталық
банктерге тән міндеттерді атқаруға кірісті: олардың жойылу қаупін қолдау
мақсатында екінші деңгейдегі банктерді несиелеу, Үкіметті несиелеу және
жалпы алғанда ақша-несиелік және валюталық реттеу.
1995 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасының Банктер және банк
қызметі туралы Заң шықты. Осы заң бойынша банк құрылымының негіздері,
оларды құру және жою тәртібі, олардың қызмет ету тәртібі анықталды және екі
деңгейлік банк жүйесі қалыптасты. Бірінші деңгейіне – Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі орналасты, ал екінші деңгейіне - басқа
банктер кірді. Олар – мемлекеттік банк, депозиттік банк, инвестициялық
банк, мемлекетаралық банк және шетел қатысуымен құрылған банктер. Нарықтық
экономика принципінде құрылған банктердің маңызы зор. Банк жүйесінің бір
қалыпты қызмет етуі бүтіндей экономиканың дамуына ықпал етеді.
1998 жылдың соңына қарай Қазақстанның екінші дәрежелі банк жүйесі
екінші деңгейлі банктерден тұрды және банктік емес қаржылық мекемелер
жүйесімен толықтырылды. Екінші деңгейдегі банктер корпоративтік бағалы
қағаздарды инвестициялаумен және оларға диллерлік операция жүргізуден
басқа, барлық банктік қызмет түрлерін көрсетеді, жүзеге асырады және
қажетті капитализация деңгейіне қол жеткізеді.
Сонымен қатар, 2003 жылы 6 наурызда Микрокредиттік ұйым туралы Заңына
сәйкес Қазақстан Республикасында микрокредиттік ұйымдар пайда болды. Олар
Қазақстан Республикасының несие жүйесіне кіретін жаңа нысандағы мекеме
болып табылады. Бұл мекемелер нарықтағы өзгерістерге байланысты шағын
кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын жеке және заңды тұлғалардың
қызметін ынталандыруға бағытталған міндеттерді қамтамасыз ету және оларға
қаржылық қолдау көрсету мақсатында құрылған.
Еліміздің банк жүйесінің дамуының қазіргі кезеңіндегі барлық
проблемалар сыртқы және ішкі сипатта болады. Сыртқы сипаттағы негізгі
факторларға мыналарды жатқызады: Қазақстан банктері өзінің дамуының соңғы
жылдарында саясатта, экономикада және әлеуметтік салада күрделі қарама-
қайшы және болжауға жатпайтын құбылыстардың ортасында қалып отырды. Банктік
құрылым мемлекеттің жалпы экономикалық жүйесінің маңызды бөлігі болып
табылады. Банк жүйесінің экономикалық дамуға қоса алатын және қосуға
міндетті үлесі тиімді мемлекеттік басқаруға, банктік жүйенің қызметін
реттейтін заңдарға, экономикаға және саяси ортаға, сондай-ақ, еліміздің
салт-дәстүріне байланысты болады. Аталған факторлар банктердің дамуының
және қызмет етуінің сипатын анықтайды.
Банк жүйесінің объективті түрде дамуының негізін қалаушы қағидаларының
бірі – нарықтың барлық субъектілері үшін мүмкіндіктерінің теңдігі принципі,
соның ішінде билік пен ара-қатынастарының теңдігі. Іс жүзінде Қазақстан
егемендік алған күннен бастап банктік қызмет саласына мемлекеттің араласуы
экономиканың басқа секторымен салыстырғанда орасан зор болды. Осыған
байланысты банк жүйесінің Үкіметтік және басқа да мемлекеттік органдарға
қатысты мүдделерін білдіру үшін банктердің экономикалық-саяси одақтар құру
құқықтарын заңды түрде рәсімдеу ұсынылған болатын. Атаулы одақтың құрамына
кіретін банктердің адал қызметін және өтемділігін бақылауды жүргізу үшін
мемлекеттік бақылау органынан тәуелсіз одақтың құрамына ревизиялық
комиссиялар кіретін болды. Сонымен бірге мемлекеттің несиелік қызметін,
бағытын және тәртібін қамтамасыз ету үшін, несие ісі туралы заң қабылдануы
қажет. Бұл заң бақылау мен қадағалаудың нысандары туралы, қызметтердің
коммерциялық мәні туралы, несие ісінде заң бұзушылықтар мен күрес жөніндегі
нұсқауларды қамтуы тиіс.
Сенімді банк жүйесі ұлттық валютаның тұрақтылығының және Қазақстанда
жүргізіліп жатқан экономикалық қайта құрулардың табысты болуының кепілі
болып табылады. Сондықтан да, Қазақстанның экономикасын реформалаудың
барлық кезеңінде Ұлттық Банк еліміздің банк жүйесін сауықтандыру жөніндегі
шараларды іске асырып отырды.
1.2. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері.
Әрбір кәсіпкерлік қызметтің басты мақсаты пайда табу болып табылады.
Бухгалтерлік есептің ең басты атқаратын қызметі-есептемеде банктің
кірісінің жеткіліктігімен немесе кірісі мен шығынын белгілеу.
Табыс-бұл шаруашылық қызметті жүргізу нәтижесіндегі капиталдың көбеюі,
толық шығынды алып тастағандағы жалпы табыс.
Есепшілер бөлінбеген немесе таза кіріс деген терминді қолданғанды жөн
көреді.
1.3. кірістер мен шығындардың белгіленуі.
Таза кіріс =кірістер-шығындар.
Егер де шығын кірістен көп болса, онда жабылмаған зиян туралы әңгіме
қозғалады.
Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп
беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі
нәтижесіндегі алған пайдасы.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру
кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп
болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.
Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ,
табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған
кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің
реті Ұлттық Банкпен анықталады. Бухгалтерлік есептің қағидалары баптарды
субъектінің қаржылық есеп беруіне қосылатын процессін мойындау болып
табылады.
Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критерийлары келесідей:
- баға беруге қолданылады.
- кіріс пен шығын анықталады (кіріс пайда алу кезінде көзделеді, ал
шығын активтің дұрыс орналаспауында белгіленеді)
Келісім-шарт толық орындалған кезде ғана кірістер мойындалады. Активтер
болашақ зканомикалық табысты ұстап қалмаған жағдайда шығындар мойындалады.
Кірістерді мойындаудың басты критерийларының бірі- сатушы сатып алушыға
тәуекелдерді және сатылған өнімнің меншіктік құқығынан сый ақының
бергендігінде. Сатушы оларды өзіне қалдырса, бұл мәмлені сату деп есептеуге
болмайды.
Өнімді сату кезінде кірістер мен шығындардың белгілену қағидалары
қолданылады, егер де кіріс белгіленсе:
- берілгенге дейін
- берілу кезінде
- берілгеннен кейін
Өнімді бергенге дейінгі белгіленген кіріс
Бұл екі әдіс бойынша жүзеге асырылады:
1.Келісімнің аяқталуы, яғни келісім біткен кезде барлық шоттары жабылады,
оның ішінде кірістер мен шығындар шоттары да.
2.пайыздың аяқталуы кіріс, шығын, жалпы табыс әр есеп беру кезінде
белгіленеді.
Берілу кезіндегі кірістер
Бұл негізінде өнім мен қызметті беру кезінде орындалады. Келісім-шартты
орындау және түсім алу мүмкіншілігі кірістің белгілеуі бойынша осы сәтте
орындалады.
Берілгеннен кейінгі кіріс
Мұнда екі әдіс қолданылады: бөліп төлеудегі сатылым және шығындардың
орнын толтыру.
Бірінші жағдайда сату кезінде емес, ақшаны қолға алған кезде ғана кіріс
белгіленеді.
Екіншісі кіріс белгіленбеген жағдайда қолданылады.
Қызмет көрсету бойынша белгіленген кірістер мына әдістермен жүзеге
асырылады:
- нақты орындаулар (бір операцияны орындағаны үшін алынған
кірістердің есебі үшін қолданылады).
- пропорционалды орындаулар (көп сатылы қызметтерден белгіленген
кірістер үшін қолданылады).
- аяқталған орындаулар (соңғы саты болғанннан кейінгі кірістер).
- инкассация (кіріс нақты ақша алуда белгіленеді, себебі
белгісіздік өте жоғары).
Әрбір кірістер мен шығындардың түрлері банктің қызмет етуінің оңтайлы
жүйесінің бағасы үшін жеке ашылады. Банктің қаржылық нәтижесін құру үшін
кірістер мен шығындардың маңызы бойынша топтастырылады.кірістер мен
шығындардың баптары мыналарды қосады:
❖ тауарлы-материялды құндылықтардың бағасыныңтөмендеуі;
❖ банк қызметінің өзгеруі;
❖ қозғалматын мүліктің бабының шығуы;
❖ ұзақ мерзімді инвестицияның шығуы;
❖ орындалған операциялар;
❖ соттық істер;
❖ резервті тағы басқалай қабылдамау.
орындалған операциялар бойынша келесі ашылулар:
❖ орындалған операциялар мінездемесі;
❖ есептеуге байланысты операцияларды бөлу;
❖ себебі;
❖ орындалмаған операциялар бойынша кірістер мен шығындар;
❖ келесі мерзімге табыс пен шығынның көрсетілуі.
Банктің кірісі мен шығынының құрамында кіріс пен шығынның жеке түрлері
елеулі орын алады. Клиенттерге қызмет көрсетуде барлығы қолдануы мүмкін,
тенгеде және шетел валютасында. Ол үшін валюта жағдайын білу керек.
Шығын активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы, есеп беру
уақытындағы экономикалық табыстың азаюы. Олар капиталдың азаюына себебін
тигізеді.
Экономикалық шығын - кіріс алуда банктік өніммен қолданылады. Банк
өнімінің қозғалысы есепте бейнеленеді. Концепциясында банк өнімім қолданып
жұмсалған ақша сомасынан алған сома көп болуын көздейді. Кіріс көздерінде
шығындар бейнеленеді.
2 БӨЛІМ. Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің
көрінісі.
2.1. Банк кірісінің құру көздері мен жіктелуі.
кіріс – активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп
беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі
болып табылады.
Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік банктік бизнес
түрлерін жатқызуға болады:
❖ несиелік бизнес;
❖ дисконттық бизнес;
❖ сақтау бизнесі;
❖ банктік кепіл беру қызметі;
❖ бағалы қағаздармен жасалатын бизнес;
❖ салымдар қабылдау және клиенттердің твапсырмасы бойынша
операциялрды жүзеге асыру бизнесі;
❖ басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
❖ Дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі.
Несиелік бизне, екі элементтен тұрады: клиенттерге (жеке және заңды
тұлғаларға) несиелер беру және бос ресурстарды басқа коммерциялық банктерге
уақытша пайдалануға пайыздық сыйақыда беру. Несиелік бизнестің екінші
бөлігі кейде банкаралық несие, кейде басқс банктегі депозит формасында
болуы мүмкін. Несиелік бизнесте пайыз формасында табыс түседі және де
банктердің ең көп кірісі осы операция түрінен құралады.
Дисконттық бизнес- төленбеген вексельдерді, чектерді және талаптарды
банктің белгілі бір төменгі бағамен – дисконт негізінде сатып алуын
сипаттайды. Дисконт бизнестің түріне факторинг ооперациясы жатады.
Факторинг операциясы айналымды және айналымсыз болуы мүмкін. Бірінші
жағдайда, банк төлеушінің төлемеген міндеттемесін қаражатты алушыдан
(жабдықтаушыдан) талап етуге құқылы. Ал екінші жағдайда, банктің ондай
құқығы жоқ, бірақ ол ондай операциядан түсетін жоғары сый ақы үшін
тәуекелге барады.Факторингтік операциядан түсетін сый ақының жоғары болуы,
өнімді сатудан түсетін жабдықтаушының табысын азайтады. Мұндағы табыс екі
элементтен тұрады:
1.сатып алғаннан төлемнің түсуі арасындағы аралықта банктің несиелік
ресурсын пайдаланғаны үшін төленетін пайыз.
2.факторинг операциясының түріне байланысты тәуекелге сәйкес шамасы
ауытқып отыратын комиссиондық сый ақы. Факторинг операциясындағы комиссия
пайызбен белгіленетіндіктен, факторингтік операциядан түсетін табысты
банктің пайыздық табысына жатқызады.
Сақтау бизнесі- банктің трасталық (сенім) және агенттік қызметтеріне
негізделеді. Бұл бизнес клиенттің мүлкін (жылжымайтын мүлік, бағалы қағаз,
шоттағы қаражатын) басқарғаны үшін немесе осы мүлікке байланысты клиенттің
тапсырмаларын орындағаны үшін алатын комиссия формасындағы табыс түрінде
банкке табыс әкеледі. Мысалға, траст келісім-шарты негізінде банк клиентке
шоттағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz