Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене мәдениетінің рөлі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене мәдениетінің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.1 Дене мәдениеті мен спорт білім беру үдерісінің құрамдас бөлігі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып үйрету процесін дифференциялау және жекелеу негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу бағдарламасының мазмұнын таңдаудың әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Дене мәдениеті мен спортқа болашақ мамандарды оқытып , үйретудің әртүрлі әдістерін пайдаланудың психофизиологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.4 Оқу.жаттығу процесі спецификалық педагогикалық процесс ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
2. Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс.әрекеті педагогикалық процестің қозғаушы күші ретінде
2.1. Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттарына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
2.2. Студенттердің психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
2.3. Педагогикалық ситуациялар және педагогикалық міндеттер. Оларды іске асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
2.4. Педагогикалық процесті және оның нәтежилерін талдау және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 87
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене мәдениетінің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.1 Дене мәдениеті мен спорт білім беру үдерісінің құрамдас бөлігі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып үйрету процесін дифференциялау және жекелеу негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу бағдарламасының мазмұнын таңдаудың әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Дене мәдениеті мен спортқа болашақ мамандарды оқытып , үйретудің әртүрлі әдістерін пайдаланудың психофизиологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
1.4 Оқу.жаттығу процесі спецификалық педагогикалық процесс ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
2. Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс.әрекеті педагогикалық процестің қозғаушы күші ретінде
2.1. Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттарына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
2.2. Студенттердің психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
2.3. Педагогикалық ситуациялар және педагогикалық міндеттер. Оларды іске асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
2.4. Педагогикалық процесті және оның нәтежилерін талдау және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 87
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің әлемдік өркениетке демократиялық дәстүрлге өту жағдайында қоғамның ғасырлар бойы жинақтаған құндылықтарына мән беріліп, рухани адамгершілік тұрғысында дене мәдениеті мен спортты үйлесімділікте дамытып, салауатты өмір дағдылары арқылы болашақ дене тәрбиесі мамандарын даярлаудың өзектілігі артуда.
Дамыған өркениетті елдердің жоғары мектептері қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше процестерін қарастырады: жоғары білімді демократияландыру; ғылымды,білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу - өндірістік кешендер құру; оқуды және студент еңбегін индивидуализациялау, білім беруді жүйелеу; болашақ дене тәрбиесі мамандарының кәсіби дарярлығына жоғары талап қою. Бұл мәселе ел президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» бағдарламасында, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде атап көрсетілген. «Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі жетілдіру тұжырымдамасында» педагогикалық қоғамдастықтың алдында ауқымды міндет тұрғандығы, яғни-білім берудің жаңа моделін құрып, оны сынақтан өткізу, тәжірибеге енгізудің негізгі принциптері көрсетілген. Тұжырымдамада мамандар даярлау жүйесінде білім берудің сапасын қамтамасыз етуде жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандарды кәсіби даярлау сапасын арттыру қажеттілігі айтылған [1 ].
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға дамытуға кәсіби шындауға бағытталған білім беру және оның шығармашылық, рухани және тән күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты жағдай жасау міндеті көзделген.
Ғылым, техника, мәдениет, спорт және білім дамуының өзара байланыстылығы және сабақтастығы тарихи сипатта екендігі ескеріліп жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары, озат тәжірибелерді жүйелеу жалпы білім беретін орта мектептер мен жоғары оқу орны студенттерінің дене мәдениетін қалыптастыру процесінде оларды салауатты өмір дағдыларына тәрбиелеу, сондай-ақ дене мәдениетін қалыптастыру мәселесін теориялық сараптамадан өткізу және дене тәрбиесіндегі озық тәжірибелерді объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы қте жоғары екендігі айқындалды.
Қазіргі заман педагогтары В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, Н.В.Кузьмина, В.В.Сериков, В.А. Сластенин, А.В. Усова, С.И.Қасымбекова, А.С.Имангалиева, Н.Д. Хмель және т.б. болашақ маманды кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық-педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік ерекшеліктері мен функцияларына тоқталды. Оның құрылымын негіздей отырып, маманның іс-әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсынады [2 ].
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің әлемдік өркениетке демократиялық дәстүрлге өту жағдайында қоғамның ғасырлар бойы жинақтаған құндылықтарына мән беріліп, рухани адамгершілік тұрғысында дене мәдениеті мен спортты үйлесімділікте дамытып, салауатты өмір дағдылары арқылы болашақ дене тәрбиесі мамандарын даярлаудың өзектілігі артуда.
Дамыған өркениетті елдердің жоғары мектептері қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше процестерін қарастырады: жоғары білімді демократияландыру; ғылымды,білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу - өндірістік кешендер құру; оқуды және студент еңбегін индивидуализациялау, білім беруді жүйелеу; болашақ дене тәрбиесі мамандарының кәсіби дарярлығына жоғары талап қою. Бұл мәселе ел президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» бағдарламасында, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде атап көрсетілген. «Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі жетілдіру тұжырымдамасында» педагогикалық қоғамдастықтың алдында ауқымды міндет тұрғандығы, яғни-білім берудің жаңа моделін құрып, оны сынақтан өткізу, тәжірибеге енгізудің негізгі принциптері көрсетілген. Тұжырымдамада мамандар даярлау жүйесінде білім берудің сапасын қамтамасыз етуде жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандарды кәсіби даярлау сапасын арттыру қажеттілігі айтылған [1 ].
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға дамытуға кәсіби шындауға бағытталған білім беру және оның шығармашылық, рухани және тән күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты жағдай жасау міндеті көзделген.
Ғылым, техника, мәдениет, спорт және білім дамуының өзара байланыстылығы және сабақтастығы тарихи сипатта екендігі ескеріліп жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары, озат тәжірибелерді жүйелеу жалпы білім беретін орта мектептер мен жоғары оқу орны студенттерінің дене мәдениетін қалыптастыру процесінде оларды салауатты өмір дағдыларына тәрбиелеу, сондай-ақ дене мәдениетін қалыптастыру мәселесін теориялық сараптамадан өткізу және дене тәрбиесіндегі озық тәжірибелерді объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы қте жоғары екендігі айқындалды.
Қазіргі заман педагогтары В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, Н.В.Кузьмина, В.В.Сериков, В.А. Сластенин, А.В. Усова, С.И.Қасымбекова, А.С.Имангалиева, Н.Д. Хмель және т.б. болашақ маманды кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық-педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік ерекшеліктері мен функцияларына тоқталды. Оның құрылымын негіздей отырып, маманның іс-әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсынады [2 ].
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Химия мектепте, 2005ж. №3. 16 б.
2. Қазақстан Республикасы президентінің Қазақстан халқына жолдауы Астана, 2004.-Б. 1-2
3. Әбділлаев Ә.К.,Оңалбек Ж.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі. Түркістан. 2004.
4. Әбділлаев Ә.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі.(2,3,4) Кентау. 2007.
5. Әбділлаев Ә.К., Мұхамеджанов Б.Қ. Дене мәдениеті. Кентау. 2008.
6. Әбділлаев Ә.К., Мұхамеджанов Б.Қ. Олимпиадалық білім. Кентау. 2008
7. Әбділлаев Ә.К. Дене мәдениеті мен спорттың жалпы педагогикасы. Кентау. 2010.
8.Ахмедзянов М. Н. Физическое воспитание учащихся в деятельно¬сти начинающего педагога: учебное пособие. Челябинск. 1997.Баранов В. А.,
9.Венглинский Г. П., Столяр К. Э. Теория и практика физической культуры в вузе. М., 2004.
10.Барчуков И. С. Физическая культура: учебное пособие для студентов высших учебных заведений. М.: ЮНИТИ, 2003.
11.Боген М. М. Физическое совершенство как основное понятие теории физической культуры // Теория и практика физической культуры. 1997. № 5.
12.Бордовская Н. В., Реан А. А. Педагогика: учебник для вузов. СПб., 2000. (Учебник в электронной библиотеке СГИ).
13.Вислогузова М. А., Сушкова Ф. Б. Технология подготовки к твор-ческой педагогической деятельности. М., 1995.
14.Голиков Е. А. Маркетинг и логистика: учебное пособие / Изда¬тельский дом «Дашков и К». М., 2001.
15.Гусинский Э. Н. Построение теории образования на основе меж-дисциплинарного системного подхода. М.: Школа. 1994.
16.Гуськов С. И., Платонов В. Н. Профессиональный спорт. М.: Олимпийская литература, 2000.
17.Егорова А. Г. Социокультурная трансформация знания. М., 1996.
18.Железняк Ю. Д. и др. Педагогическое физкультурно-спортивное совершенство. М.: Академия, 2002.
19.Закон РФ «О физической культуре и спорте в Российской Феде¬рации» от 29.04.1999.
20.Зинченко В. П. Аффект и интеллект в образовании. М., 1995.
21.Каинова Э. Б. Совершенствование учебно-воспитательного про¬цесса в средних профессиональных образовательных учреждениях. М.: ИПР СПО, 2000.
22.Краевский В. В. Воспитание или образование? // Педагогика. 2001. №3.
23.Кузин В. В. Экономика физической культуры и спорта: Учебник для вузов. М.: Спорт Академ Пресс, 2001.
24.Курамшин Ю. Ф. Теория и методика физической культуры // Советский спорт. 2003.
25.Матвеев Л. П. Теория и методика физической культуры. Учеб¬ник для ин-тов физической культуры. М.: Физкультура и спорт, 1991.
26.Монахов В. М. Педагогическое проектирование — современный инструментарий дидактических исследований // Школьные техно¬логии. 2001. №5.
27.Новые педагогические и информационные технологии в систе¬ме образования / Под ред. Е. С. Полат. М., 2000.
28.Полат Е. С. Метод проектов на уроках иностранного языка / Иностранные языки в школе. 2000. № 2, 3.
29.Практическая психология образования / Под ред. И. В. Дубро¬виной. М., 1998.
30.Сидоров А. А., Прохоров М. В., Синюхин Б. Д. Педагогика: учеб¬ник для студентов ФФК. М.: Терра-Спорт, 2000.
31.Сластенин В. А. Психология и педагогика: учебное пособие для студентов, обучающихся по непедагогическим специальностям. М.: Академия, 2003.
32.Современная гимназия: взгляд теоретика и практика / Под ред. Е. С. Полат. М., 2000.
33.Теория и методики физического воспитания: учебник для сту¬дентов факультета физической культуры пед. ин-тов / Б. А. Ашма-рин, Ю. А. Виноградов, 3. Н. Вяткина и др. Под ред. Б. А. Ашмари-на. М.: Просвещение, 1990.
34.Халперн Дайана. Психология критического мышления. СПб., 2000.
35.Холодов Ж. К., Кузнецов В. С. Теория и методика физического воспитания и спорта: учебник. М.: Академия, 2001.
36.Ямбург Е. А. Школа для всех: Адаптивная модель (теоретические основы и практическая реализация). М.: Новая школа, 1996.
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Химия мектепте, 2005ж. №3. 16 б.
2. Қазақстан Республикасы президентінің Қазақстан халқына жолдауы Астана, 2004.-Б. 1-2
3. Әбділлаев Ә.К.,Оңалбек Ж.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі. Түркістан. 2004.
4. Әбділлаев Ә.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі.(2,3,4) Кентау. 2007.
5. Әбділлаев Ә.К., Мұхамеджанов Б.Қ. Дене мәдениеті. Кентау. 2008.
6. Әбділлаев Ә.К., Мұхамеджанов Б.Қ. Олимпиадалық білім. Кентау. 2008
7. Әбділлаев Ә.К. Дене мәдениеті мен спорттың жалпы педагогикасы. Кентау. 2010.
8.Ахмедзянов М. Н. Физическое воспитание учащихся в деятельно¬сти начинающего педагога: учебное пособие. Челябинск. 1997.Баранов В. А.,
9.Венглинский Г. П., Столяр К. Э. Теория и практика физической культуры в вузе. М., 2004.
10.Барчуков И. С. Физическая культура: учебное пособие для студентов высших учебных заведений. М.: ЮНИТИ, 2003.
11.Боген М. М. Физическое совершенство как основное понятие теории физической культуры // Теория и практика физической культуры. 1997. № 5.
12.Бордовская Н. В., Реан А. А. Педагогика: учебник для вузов. СПб., 2000. (Учебник в электронной библиотеке СГИ).
13.Вислогузова М. А., Сушкова Ф. Б. Технология подготовки к твор-ческой педагогической деятельности. М., 1995.
14.Голиков Е. А. Маркетинг и логистика: учебное пособие / Изда¬тельский дом «Дашков и К». М., 2001.
15.Гусинский Э. Н. Построение теории образования на основе меж-дисциплинарного системного подхода. М.: Школа. 1994.
16.Гуськов С. И., Платонов В. Н. Профессиональный спорт. М.: Олимпийская литература, 2000.
17.Егорова А. Г. Социокультурная трансформация знания. М., 1996.
18.Железняк Ю. Д. и др. Педагогическое физкультурно-спортивное совершенство. М.: Академия, 2002.
19.Закон РФ «О физической культуре и спорте в Российской Феде¬рации» от 29.04.1999.
20.Зинченко В. П. Аффект и интеллект в образовании. М., 1995.
21.Каинова Э. Б. Совершенствование учебно-воспитательного про¬цесса в средних профессиональных образовательных учреждениях. М.: ИПР СПО, 2000.
22.Краевский В. В. Воспитание или образование? // Педагогика. 2001. №3.
23.Кузин В. В. Экономика физической культуры и спорта: Учебник для вузов. М.: Спорт Академ Пресс, 2001.
24.Курамшин Ю. Ф. Теория и методика физической культуры // Советский спорт. 2003.
25.Матвеев Л. П. Теория и методика физической культуры. Учеб¬ник для ин-тов физической культуры. М.: Физкультура и спорт, 1991.
26.Монахов В. М. Педагогическое проектирование — современный инструментарий дидактических исследований // Школьные техно¬логии. 2001. №5.
27.Новые педагогические и информационные технологии в систе¬ме образования / Под ред. Е. С. Полат. М., 2000.
28.Полат Е. С. Метод проектов на уроках иностранного языка / Иностранные языки в школе. 2000. № 2, 3.
29.Практическая психология образования / Под ред. И. В. Дубро¬виной. М., 1998.
30.Сидоров А. А., Прохоров М. В., Синюхин Б. Д. Педагогика: учеб¬ник для студентов ФФК. М.: Терра-Спорт, 2000.
31.Сластенин В. А. Психология и педагогика: учебное пособие для студентов, обучающихся по непедагогическим специальностям. М.: Академия, 2003.
32.Современная гимназия: взгляд теоретика и практика / Под ред. Е. С. Полат. М., 2000.
33.Теория и методики физического воспитания: учебник для сту¬дентов факультета физической культуры пед. ин-тов / Б. А. Ашма-рин, Ю. А. Виноградов, 3. Н. Вяткина и др. Под ред. Б. А. Ашмари-на. М.: Просвещение, 1990.
34.Халперн Дайана. Психология критического мышления. СПб., 2000.
35.Холодов Ж. К., Кузнецов В. С. Теория и методика физического воспитания и спорта: учебник. М.: Академия, 2001.
36.Ямбург Е. А. Школа для всех: Адаптивная модель (теоретические основы и практическая реализация). М.: Новая школа, 1996.
Ф-ОБ-001033
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Медеубеков А.Ә.
Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене мәдениетінің
рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 050108-Дене шынықтыру және спорт
Түркістан-2016
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасының Білімі және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі, п.ғ.к.,
доцент м.а.___________ Е.Маханбет
______________2016.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене
мәдениетінің рөлі
050108- мамандығы бойынша - Денешынықтыру және спорт
Орындаған:
Медеубеков А.Ә.
Ғылыми жетекшісі,
ХҚТУ профессоры
Әбділлаев Ә.К.
Түркістан-2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене
мәдениетінің
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... . 6
1. Дене мәдениеті мен спорт білім беру үдерісінің құрамдас бөлігі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
2. Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып үйрету процесін дифференциялау
және жекелеу негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу
бағдарламасының мазмұнын таңдаудың әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3. Дене мәдениеті мен спортқа болашақ мамандарды оқытып , үйретудің
әртүрлі әдістерін пайдаланудың психофизиологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
4. Оқу-жаттығу процесі спецификалық педагогикалық процесс
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2. Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс-әрекеті педагогикалық
процестің қозғаушы күші ретінде
2.1. Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттарына
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
2.2. Студенттердің психологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
2.3. Педагогикалық ситуациялар және педагогикалық міндеттер. Оларды іске
асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
2.4. Педагогикалық процесті және оның нәтежилерін талдау және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 87
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің әлемдік өркениетке демократиялық
дәстүрлге өту жағдайында қоғамның ғасырлар бойы жинақтаған құндылықтарына
мән беріліп, рухани адамгершілік тұрғысында дене мәдениеті мен спортты
үйлесімділікте дамытып, салауатты өмір дағдылары арқылы болашақ дене
тәрбиесі мамандарын даярлаудың өзектілігі артуда.
Дамыған өркениетті елдердің жоғары мектептері қоғам талаптарын
қанағаттандырудың бірнеше процестерін қарастырады: жоғары білімді
демократияландыру; ғылымды,білімді және өндірісті интеграциялау түрі
ретінде ғылыми оқу - өндірістік кешендер құру; оқуды және студент еңбегін
индивидуализациялау, білім беруді жүйелеу; болашақ дене тәрбиесі
мамандарының кәсіби дарярлығына жоғары талап қою. Бұл мәселе ел президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 бағдарламасында, Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық
жоспарында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде атап
көрсетілген. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі жетілдіру
тұжырымдамасында педагогикалық қоғамдастықтың алдында ауқымды міндет
тұрғандығы, яғни-білім берудің жаңа моделін құрып, оны сынақтан өткізу,
тәжірибеге енгізудің негізгі принциптері көрсетілген. Тұжырымдамада
мамандар даярлау жүйесінде білім берудің сапасын қамтамасыз етуде жоғары
білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандарды кәсіби даярлау сапасын арттыру
қажеттілігі айтылған [1 ].
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ұлттық және
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
тұлғаны қалыптастыруға дамытуға кәсіби шындауға бағытталған білім беру және
оның шығармашылық, рухани және тән күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-
жақты жағдай жасау міндеті көзделген.
Ғылым, техника, мәдениет, спорт және білім дамуының өзара
байланыстылығы және сабақтастығы тарихи сипатта екендігі ескеріліп
жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары, озат тәжірибелерді жүйелеу
жалпы білім беретін орта мектептер мен жоғары оқу орны студенттерінің дене
мәдениетін қалыптастыру процесінде оларды салауатты өмір дағдыларына
тәрбиелеу, сондай-ақ дене мәдениетін қалыптастыру мәселесін теориялық
сараптамадан өткізу және дене тәрбиесіндегі озық тәжірибелерді объективті
тұрғыда талдаудың маңыздылығы қте жоғары екендігі айқындалды.
Қазіргі заман педагогтары В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, Н.В.Кузьмина,
В.В.Сериков, В.А. Сластенин, А.В. Усова, С.И.Қасымбекова, А.С.Имангалиева,
Н.Д. Хмель және т.б. болашақ маманды кәсіби даярлау үдерісінің
психологиялық-педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік
ерекшеліктері мен функцияларына тоқталды. Оның құрылымын негіздей отырып,
маманның іс-әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және
өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар
ұсынады [2 ].
Жоғары білім беруді ұйымдастыру мен жетілдірудің қазіргі заманғы
күрделі мәселелері В.Д.Шадриковтың, Т.Шукшуновтың, Г.Д.Ивановтың,
В.П.Стражинскийдің, В.Н.Вуколовтың, Т.С.Садықовтың, Е.Ө.Медеуовтың,
Т.Т.Галиевтің, Г.К.Нургалиеваның, Ж.И.Намазбаеваның, Р.А.Абзаловтың т.б.
еңбектерінде жан-жақты талданған [3;4;5;6;7;].
Зерттеу бағыты спорттық және дене тәрбиесі ортасы болғандықтан,
зерттеліп отырған тақырыпқа байланысты жекелеген жалпы теориялық ережелерді
нақтылауға мүмкіндік беретін дене тәрбиесі және дене шынықт ыру теориясы
мен әдісі жөніндегі зерттеу жұмыстары талданды. Сол мақсатта
Л.П.Матвеевтің, В.В.Белоусованың, Н.А.Васильеваның еңбектерін айырықша атап
өткен жөн [3;4;5;6;7;].
Мәселенің практикадағы және ғылыми әдебиеттердегі жағдайын зерттеу
бірқатар – қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді: болашақ мұғалімдерді
мектептегі дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына даярлауды бүгінгі өмір
талабына сай ұйымдастыру қажеттілігі мен осындай даярлықтың теориялық
негіздері, мазмұны мен әдәстемесінің болмауы арасындағы және бұл мәселені
іске асыруда дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарынының мазмұндық тұрғыда
толық қамтамасыз ету қажеттігі мен аталмыш мәселенің педагогика ғылымында
осы уақытқа дейін жүйелі қарастырылмауы арасындағы қарама-қайшылықтар
туындайтынын көрсетті. Осы қарама-қайшылықтар бізге зерттеу проблемасын
анықтап, тақырыпты Болашақ мұғалімдерді оқушылардың дене шынықтыру-
сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға дайындаудың ғылыми-педагогикалық
негіздері деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу нысаны – болашақ дене мәдениеті саласы мамандарын кәсіби
даярлау үдерісі.
Зерттеу пәні – болашақ мұғалімдерді мектептегі, жоғары және орта оқу
орындарындағы дене шынықтыру-сауықтыру даярлау жүйесі.
Зерттеу мақсаты - мектептегі, жоғары және орта оқу орындарындағы дене
шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына болашақ дене тәрбие пәні мұғалімдерін
кәсіби даярлауды теориялық-әдістемелік тұрғыдан негіздеп, ғылыми
әдістемесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Болашақ дене мәдениеті саласы мамандарын даярлаудағы педагогикалық
аспектілерін анықтау.
2. Болашақ дене тәрбие мұғалімдерін оқушылармен және студенттермен оқу
тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға даярлауда болашақ дене тәрбиесі
мұғалімдерін мектептегі дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын арнайы
даярлаудың педагогикалық технологиясын жасап, оның тиімділігін
тәжірбиелік экперименттер арқылы тексеру.
Зерттеу әдістері – зертеу мәселесі бойынша филисофиялық, тарихи,
психологиялық, педагогикалық, дене тәрбиесі салаларындағы ғылыми,
әдістемелік еңбектреге теориялық талдау жасау; сұрақ-жауап сауалнама
жүргізу, жоғары оқу орындары мен мектеп құжаттарын талдау, тәжірибелік-
экперименттік жұмысы, статистикалық әдістер.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы Конституциясы; Білім туралы
Заң, ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы, Қазақстан-
2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы халықтарын сауықтандыру
бағдарламасы, Қазақстан Республикасы оқушы жастары мен балалардың дене
тәрбиесі бағдарламсындағы білім беру жүйесіндегі дене шынықтыру мен спортты
дамыту Концепциясы, Қазақстан Республикасының жаңа фармация педагогының
үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы (жоба), ҚР Білім
министрлігінің бекіткен тұжырымдамалары, стандарттары, бағдарламалары мен
ресми мемлекеттік құжаттар; ғылыми-практикалық конференциялардың
материалдары, ғылыми-педагогикалық зерттеулер мен озат педагогикалық
тәжірибелер; автордың педагогикалық-зерттеушілік тәжірибесі.[1;2;]
Зерттеудің ғылыми және теориялық маңызы:
1. Дене мәдениеті мен спортқа білім беру үдерісінің құрамдас бөлігі
ретінде сипаттама берілді.
2. Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып үйрету процесін
дифференциялау және жекелеу негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу
бағдарламасының мазмұнын таңдаудың әдістемелік негіздері сараланды.
3. Дене мәдениеті мен спортқа болашақ мамандарды оқытып , үйретудің
әртүрлі әдістерін пайдаланудың психофизиологиялық ерекшеліктері айқындалды.
4. Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс-әрекетіне
педагогикалық процестің қозғаушы күші ретінде анықтама берілді.
5. Педагогикалық процесті және оның нәтежилерін талдау жасалынып,
бағаланды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
- Болашақ дене тәрбиесі мамандарын мектептегі, жоғары және орта оқу
орындарындағы дене шынықтыру және спорттық жұмыстарды ұйымдастыруға даярлау
типтік оқу жоспары арқылы жүзеге асады.
- Болашақ мұғалімдер мен мектеп тәжірбиесінің әлеуметтік-мәдени
жағдайдағы өзара байланысы дене шынықтыру-спорттық жұмыстарды жүйелі
ұйымдастыру технологиясы арқылы айқындалады.
- Жоғары оқу орындары студенттерінің болашақ қызметіндегі дене
шынықтыру- сауықтыру жұмыстарын ұтымды ұйымдастыра білу біліктілігі мен
білімдері оның кәсіби жеке тұлғасының маңызды сипаттамасы ретінде
қарастыруға болады.
Диплом құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған ідебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі негізделеді, ғылыми жаңалығы мен
теориялық, практикалық мәні айқындалды.
Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спортқа оқытып, үйретудің жалпы
және арнайы міндеттеріне сипаттама атты бірінші бөлімде дене шынықтыру-
спорттық жұмыстарды ұйымдастыруға болашақ мұғалімдердің даярлаудың
әдістемелік негіздері мен мәні сипатталды.
Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс-әрекеті педагогикалық
процестің қозғаушы күші ретінде атты екінші бөлімде студенттердің ғылыми
жұмыстарының негізгі бағыттарына және ерекшеліктеріне сипаттама берілді.
Педагогикалық процесті және оның нәтежилеріне талдау жасалып, баға
берілді.
1. Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спортқа оқыту үдерісінің
жалпы және арнайы міндеттерінің сипаттамасы
1. Дене мәдениеті мен спорт білім беру үдерісінің құрамдас
бөлігі ретінде
Дене мәдениеті – студенттерді оқытып, үйрету және тәрбиелеу
үдерісіндегі жан-жақты дамытудағы маңызды пәндерінің бірі.
Дене мәдениетімен және спортпен шұғылдану барысында студенттердің жан-
жақты дамуын іске асыру үшін мыналар қамтамасыз етілуі тиіс:
- денсаулықты нығайту;
- дене мәдениеті мен салауатты өмір бейнесі негіздерінің білім дәрежесін
меңгеру;
- дене және психологиялық сапалардың ұтымды деңгейіне жету;
- өмірлік және кәсіби мақсаттарға жету үшін дене мәдениеті мен спорттық
қызмет тәжірибелерін пайдалана білу.
Жоғары оқу орындарында дене мәдениетін оқытудың тәсілдерін
қалыптастыру және зерттеудегі оқытып, үйрету үдерісінде студенттердің жан-
жақты дамуы міндеттерін шешуге ұмтылуды қамтамасыз етеді.
Дене мәдениеті бойынша оқу үдерісінің негізгі бағыттылығы мемлекеттің
мүддесін, адамдардың дене даярлығын жетілдіруге деген қоғам сұраныстарын,
оларды тәжірибелі, маманданған еңбекке және әлеуметтік белсенді өмірге
даярлауды іске асыру болып табылады.
Жастарды тәрбиелеу оқытушылар мен студенттердің барлық қызмет
шараларына қатысты оқу-тәрбие үрдісін демократизациялау, дифференциялау
және гуманизациялау, мәдени, табиғат, аймақтық қозғаушы күштерді есепке алу
арқылы жүзеге асады.
Дене мәдениеті бойынша оқу-тәрбие үдерісін жүзеге асыру - бұл білім
беру мақсатының, оқытып, үйрету мазмұнының оқытушылар мен студенттердің
өзара қарым қатынасының қисынды (логикалық) байланысы. Бұл міндеттерді шешу
мемлекеттік білім беру стандартының, нормативтік және әдістемелік
құжаттардың айқындалған талаптарын сәйкестікте жүзеге асырады.
Студенттерді дене даярлығына оқытып, үйрету және тәрбиелеу - бұл көп
жоспарлы үдеріс. Әртүрлі оқытып, үйрету кезеңдеріне қарай оның мазмұны мен
формалары өзгереді және ол өмір сүру жағдайы және қызмет динамикасына,
студенттің жас ерекшелік өзгерісіне байланысты болады.
Оқытып, үйрету үдерісі ретінде дене мәдинетінің маңыздылығы рухани
және дене күштерін үндестіру, денсаулық, психикалық орнықтылық, дене
жетілуінің жоғары көрсеткіштерін қалыптастыру арқылы көрінеді.
Дене мәдениеті педагогикасының негізгі қызметі жеке тұлғаның
әлеуметтік мәдени қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытып, үйрету тәрбиелеу
және дамыту болып табылады. [8;9;10;11;]
Дене мәдениеттінің негізгі мақсаты студенттердің салауатты өмір
бейнесін сақтауға, оларды саналы еңбекке бағытталатын және әлеуметтік қарым-
қатынысқа белсенді қатысуға даярлауды қалыптастыру болып табылады.
Соңғы кездері дене мәдениетіне оқытып, үйретудің мазмұнды гендерлік
педагогикаға ерекше назар аударылуда, яғни жас өспірімдер мен
бойжеткендерді оқытып, үйрету мәселелерін жүзеге асыруда олардың психикалық
және физиологиялық ерекшеліктері еспке алынап жүргізіледі.
Дене мәдениеті бойынша бағдарламада оқытып, үйретудің мақсаттары мен
міңдеттері, сол сияқты әрбір оқу тарауын оқытуға бөлінген сағат саны, білім
және біліктілігін тексеру және бағалау тәсілдері, қажеттілік туындаған
жағдайда практикалық сабақтарда студенттерге қажетті жәрдем берудің мүмкін
варианттары көрсетілген.
Қазіргі таңда студенттерді оқытып, үйрету және тәрбиелеуде өскелең
өмір талабы бойынша білім беру үдерісінің талаптарына сәйкес студенттерді
жан-жақты дамытуға және денелерін жетілдіруге бағытталған дене мәдениетінің
кешенді шаралары, әдістері мен формалары қолданылады.
Дене мәдениетіне оқытып, үйрету мына төмендегілермен жүзеге асады:
- жеке дене белсенділігі негіздерін меңгеру;
- дене мәдениеті бойынша білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру;
- үйлесімділік қабілеттерін дамыту;
- өздігінен денешынықтыру-сауықтыру және спорттық қызмет дағдыларын
жетілдіру;
- ерік-жігер, адамгершілік сапалары мен ақыл, ой қабілеттілігін дамыту.
Студенттердің дене мәдениетін тиімді меңгеруі үшін оқытушылар
өздерінің тәжірибесінде оқу қызметіндегі әртүрлі белсенділікке тәрбиелеудің
мына тәсілдерін пайдаланады:
- қазіргі заманғы ақпараттық және қатынастық технологияларды қолдану
негізінде оқытудың тиімділігін күшейту;
- студенттердің спорттық бағытталған жеке тұлғалық сапаларын
қалыптастыруға іскерлік қатынас;
Педагогикалық үдерістің тиімділігін арттыру дегеніміз мыналар:
- дене мәдениетімен және спортпен шұғылдануда оқытып, үйретудің мақсатты
бағыттылығын артыру және мотивациясын күшейту;
- шығармашылық әдістерін және оқытып, үйрету формаларын қолдану;
- оқытып, үйретудің қазіргі заманғы құралдарын және компьютерлерді
пайдалану;
- диагностика мәселелеріне назар салуды күшейту және студенттердің
білімдерін, біліктілігін және дағдыларын бағалау.
Дене мәдениеті бойынша білімдерді табысты меңгерудің маңызды талабы –
бұл оқытып үйретуде қызметтегі іскерлік тәсілдерді жүзеге асыру.
Қызметке іскерлік қатынастың мәні, мұнда оқытушы сабақ кезінде
студентке дайын білім және біліктілікті меңгеруге ғана бағдар беріп
қоймайды, сонымен бірге оқу тапсырмаларын (жаттығулар) орындауға
шығармашылықпен келуін қалыптастыруға да назар аударады.
Іскерлік қатынасты жүзеге асыру кезінде оқытушыға өз әрекетін
студенттің денешынықтыру спорттық жүктемелердің қандай да бір түрлерін
орындау қабілеті мен мүмкіндіктеріне сәйкес үйлестіру қажет.
Мұндай тәсілді өмірде жүзеге асыру дене мәдениетімен және спортпен
шұғылдану үшін тиімді жағдай жасауда ресми тұлғалардың жауапкершілігі
бекітілетін, сәйкес құжаттармен анықталады.
Дене мәдениеті мен спорт саласындағы білім беру жүйесіне ұсынылатын
талап оқып, үйренушілердің жеке тұлғалық ерекшеліктері есепке алынып, жеке
тұлғаның үйлесімді үндестікте дамуын қалыптастыруға бағытталған.
Тәжірибе көрсеткендей, еліміздегі осы заманғы жоғары оқу орындарында
жоғары адамгершілік, ерік-жігер, рухани-өнегелілік және психологиялық
сапаларды меңгерген, денелері жан-жақты дамыған мамандарды даярлау үшін
барлық мүмкіндіктер жасалынған.
Дегенмен оқу үдерісін жандандыру, оны компьютерлендіру, жаңа оқу
пәндерін ендіру дене және жүйке-психикалық жүктемелерінің артуына жиі
ұшыратады.
Компьютерлік техниканың жабдықталуындағы тез өзгерістерді меңгеру үшін
дене мәдениетімен тікелей байланысы жоқ теориялық және практикалық білімнің
үлкен көлемін игеру қажет. Бұл ақпараттарды тез және дәл қабылдауды және
өңдеп, дайындау, назарды ұзақ уақыт жұмылдыруды және қайта бөлуді, басқару
құралдарымен манипуляция жасау кезінде қозғалысты үйлестіруді талап етеді.
Тұрақты назар аударуға күш түсуі, әрекеттің дәл және өз уақытында
орындалуы, арттырылған жауапкершілік ағзаға артық жүк түсіруге және қажуға
әкеледі.
Оқытып, үйретуді күшейту кезінде жоғары жұмыс қабілеттілігін сақтауы
үшін студенттерге дене мәдениетімен шұғылдануда қалыптасатын дене және
психологиялық сапаларын меңгеру қажет.
Дене мәдениеті мен спорттың білім беру жүйесінде, бұл педагогиканың
негізгі ұғымдарын іске асырумен тікелей байланысқан оқытып, үйрету және
тәрбиелеудің міндетті және бөлінбейтін бөлігі болып табылады.
Бұл жалпы педагогикамен бірігу үдерісі оқытушы мен студенттердің өзара
әрекеттестікте әдістері мен құралдарын пайдалануында көрінеді. Бұл
үдерістің нысаны студент пен оқытушының өзара әрекеттестігі болып табылады,
ал дене мәдениеті және спорт педагогикасы жалпы педагогиканың бұл өзара
әрекеттестігінің жалпы мақсаты бар, яғни кәсіби дайындықтан өткен,
әлеуметтік бағытталған жеке тұлғаның сипаты мен сапасын қалыптастырады.
Дене мәдениетіне оқытып, үйрету және тәрбиелеуге педагогикалық
қызметтің жалпы және жекелеген заңдылықтары, сол сияқты өзіне тән ерекше
сипаттары тән. Сонымен, шұғылдану кезінде оқушылардың жас ерекшеліктері мен
дене даярлықтары міндетті түрде ескеріледі, оқытушы оқытып, үйретудің өзіне
тән ерекше формалары мен әдістерін, яғни дене жаттығуларын, спорттық
жаттығуды және т.б. пайдаланады.
Сонымен бірге дене мәдениетінің психологиямен тікелей байланысын
ескеру қажет, өйткені дененің саулығы оқушылардың психикалық жағдайына
тікелей байланысты.
Студенттердің дене қабілеттерін жетілдірудегі педагогикалық үдеріс
адамның биологиялық табиғатына тікелей әсер етумен байланысты. Бұл
үдерістің тиімділігі дене мәдениетіне оқытып, үйретудің әдістері мен
құралдарының қайсы түрін қолдану адам ағзасының биологиялық ерекшеліктері
мен спорттық медицина талаптарын білуге негізделген жағдайда ғана жүзеге
асады.
Дене мәдениеті талаптарын меңгеру студенттерге мына мүмкіндіктерді
береді:
- басқа пәндер бойынша үлкен білім көлемін меңгеру;
- жақсы және өте жақсы жағдайда дене даярлығын бабында сүйемелдеу;
- алға қойылған мақсатқа сәйкес оқу қызметінің сапасын арттыру.
Осындай бейнеде, білім беру жүйесінде дене мәдениеті жалпы
педагогикамен тығыз бірлікте болады. Олар бір-бірін толықтыра отырып,
бірегей мақсатқа жетуді, яғни дені және жаны сау, рухани бай, жоғары
біліктіліктегі мамандар даярлауды жүзеге асырады.
Дене мәдениеті – бұл оқушыларды оқытып, үйрету мен тәрбиелеудегі
маңызды пәндердің бірі. Жас жеткіншектерді жан-жақты дамыту сабақтары
барысында мыналар іске асырылады: денсаулықты нығайту; салауатты өмір
бейнесімен дене мәдениеті негіздерінен білім дәрежесін меңгеру; дене және
психологиялық сапаларының ұтымды деңгейіне жету; өмірлік және кәсіби
мақсаттарға жету үшін дене мәдениеті мен спорттық қызметтің озық
тәжірибелерін пайдалана білу.
Республикадағы білім беру жүйесіндегі қайта құру дене мәдениетін
оқытудың жаңа тәсілдерін іздеуге және қалыптастыруға мүмкіндік туғызды,
яғни олардың негізгі бағыты мемлекет мүддесі, азаматтардың дене
мүмкіндіктерін жетілдіруде қоғам сұраныстары мен қажеттіліктері, білікті
және аса өнегелі мамандар даярлау болып табылады.
Дене мәдениеті мен спорт педагогикасы оқытып, үйрету, оқушылардың жеке
тұлғалық қабілеттерін дамыту және жетілдіру үшін жағдай жасау бойынша
оқытушылар құрамының күш салуын талап ететін білім беру құрылымы ретінде
алға шығады.
Жастарды тәрбиелеу оқу-тәрбие үдерісін демократизациялау,
дифференциялау және гуманизациялау есебінен, өзара қисынды байланысты
жүйелеп, оқытушы мен студенттің барлық қызмет түрлерін ұйымдасқан түрде
қамтитын мәдени, табиғаттық, аймақтық және басқа да қозғаушы күштердің
ерекшеліктері ескеріліп жүзеге асады, яғни мақсаты – оқытып, үйрету мазмұны
– оны іске асыру технологиясы.
Дене мәдениеті адамның ұйымдастырғыштық қабілеті деңгейін дамытуға,
кәсіби қызметке психологиялық даярлығын жетілдіруге мүмкіндік туғызады
(қызығушылық, ішкі орнықтылық және өз еңбегінің пайдалылығына сенімділік).
Адамның дене сапаларын жетілдіруге тәрбиелеу және оқытып, үйрету
үдерісінде, нақтылы жоспарланған оқу үдерісі, оқытып, үйрету құралдары,
формалары мен педагогикалық әсер ету әдістері, олардың оқу материалдарын
меңгеруін жүйелі бақылау, тексеру және бағалау, сол сияқты дене шынықтыру-
спорттық кездесулер, жаттығулар, спорт түрлері бойынша әртүрлі жарыстар.
Оқытып, үйрету мен тәрбиелеудің тиімділігі оқытушылардың жоғары кәсіби
біліктілігі, олардың оқу сабақтарының барлық түрлерін және жарыстарды
жүйелілікпен өткізулері нәтижесінде жүзеге асады.
Қоғамды реформалау білім беру мекемелерінде дене мәдениетінен оқытып,
үйрету сабақтарын ұйымдастыру және жүргізудің жаңа әдістері мен тәсілдерін
бұл үдерісте ой пікірлер мен көзқарастарды қайта зерттеуді талап етеді.
Оқытып, үйретудің техникалық құралдарының үнемі жетілдірілуі,
мамандардың қызмет сипаты мен жағдайларының өзгеріп отырылуы, дене
мәдениетіне оқытып, үйретудің әдістері мен құралдарын, формаларын одан әрі
дамытуды және жаңаша ғылыми негіздеуді талап етеді.
Дене мәдениеті бойынша қазіргі заманғы оқытушының (жаттықтырушының)
жұмысында ғылыми зерттеу жұмыстарының элементтері болады, ал кейбір
жағдайларда оның алдына қойған міндетін ғылыми және сараптамалық тұрғыда
шешумен байланысты.
Барынша маңызды проблема оқушылардың дене мүмкіндігі жағдайын талдау,
оқу қызметінің тиімділігін анықтау, бос уақытында мәдени шаралар
ұйымдастыру болып табылады. Жастардың рухани дамуы, олардың тұрақты өзін-
өзі дамытуға байланысты өзінің дене мәдениетін арттыруда жоғары нәтижелерге
жетуге ұмтылу аса маңызды.
ЖОО студенттерінің дене тәрбиесінің мақсаты денсаулықты сақтау және
нығайту, психологиялық дене даярлығы мен болашақ кәсіби қызметіне өзін
дайындау үшін дене мәдениеті, спорт және туризмнің әртүрлі бейнедегі
құралдарын бағытты пайдалану қабілеттерін арттыру және жеке тұлғаның дене
мәдениетін қалыптастыру болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін жеке тұлғаны дамытуда және оны кәсіби
қызметке дайындауда, салауатты өмір бейнесі мен дене мәдениетінің ғылыми-
биологиялық және практикалық негіздерін білу, дене мәдениетінің әлеуметтік
рөлін түсіну қажет.
Оқу-тәрбие үдерісін дене мәдениетіне мотивациялық-құндылық
қатынастарын, қалыптастыруға, салауатты өмір бағытын ұстануға, өз денесін
өзі жетілдіруге және өзін-өзі тәрбиелеуге, дене жаттығуларымен және
спортпен жүйелі шұғылдану қажеттілігін бағыттау қажет. Оқытып, үйрету
үдерісінде денсаулықты сақтау және нығайтуды қамтамасыз ететін, іс
жүзіндегі біліктілік пен дағдылардың жүйесін меңгеру, жеке тұлғаның
психологиялық дене қабілеттерін, сапалары мен қасиеттерін дамыту және
жетілдіру, дене мәдениетінде өзінің орынын анықтау маңызды.
Болашақ кәсіби маман болатын студенттің психологиялық және дене
дайындығын анықтайтын жалпы және кәсіби-қолданбалы дене даярлығын
қамтамасыз ету, өмірлік және кәсіби мақсаттарға жету үшін дене мәдениеті
мен спорттық қызметте шығармашылықпен пайдалану тәжірибесін меңгеру, кез
келген білім беру мекемесінің маңызды міндеттері болып табылады. [27;]
Қазіргі өскелең өмір талабы жағдайында студенттерді дене мәдениеті мен
спортқа оқытып, үйрету және тәрбиелеу саласындағы маңызды проблемаларға
мыналарды жатқызуға болады:
- дене мәдениеті мен спорт саласында студенттерді оқытып, үйрету және
тәрбиелеу үдерістерін жетілдіру;
- оқып, үйренушілердің дене, психологиялық сапалары мен қолданбалы
дағдыларын қалыптастыру;
- әйелдердің дене мәдениеті мен спорттағы ерекшеліктерін зерттеу;
- дене мәдениеті, спорт, туризм және кәсіпкерліктің өзара
байланыстылығы;
- дене мәдениеті мен спорттың материалдық-техникалық базаларын нығайту;
- дене мәдениеті мен спорт саласындағы ғылыми зерттеу жұмыстарының
көлемін арттыру;
- дене мәдениеті мен спортты басқару мен құқықтық реттеудің әдістерін
жетілдіру;
- дене мәдениеті мен спортты ақпараттық қамтамасыздандыру мәселелеріне
назарды күшейту;
- дене мәдениеті мен спортты және т.б. қаржылық қамтамасыздандырудың
жаңа бағыттарын өңдеп, дайындау.
Дене мәдениеті мен спорттан білім берудің маңызды мәселелерін шешу оқу-
тәрбие үдерісін ақпараттандыру деңгейімен тікелей байланысты. [33;35;]
Соңғы жылдары дене мәдениеті мен спорттағы оқытып, үйретуді ақпараттық
қамтамасыздандыру білім беруді оның барлық сатыларында ақпараттандырумен
байланысты үлкен маңызға ие болуда.
Информациология қалыптасқан ғылым ретінде өзінің санаттары
(категориялары) мен заңдары бар. Оның санаттары (информация, информатика,
информатизация және т.б.) қазіргі таңда дене мәдениеті мен спорт саласында
кең қолданысқа ие.
Дене мәдениеті мен спортта информациологияны ақпараттандыруды
қамтамасыздандырудың қызмет ету жүйесі, құралы және әдістері ретінде
түсіндіріледі. Ол оқытушылар мен студенттер ұжымының қызметіндегі нақтылы
міндеттерді шешудің қуатты құралы қызметін атқарады.
Информациологияның дене мәдениеті мен спорт қызметінің ерекше өзгеше
(спецификалық) өрісі ретінде келесі бағыттары бар:
- ЖОО спорттық шараларды тіркеу және зерттеу, шұғылдану сабақтарын,
жарыстарды және т.б. өткізу;
- Дене мәдениеті мен спорттық даярлықтың әртүрлі бағыттарындағы
студенттердің дене даярлығын тексеру және бағалау үшін қолданылатын,
жаттығуларды жіктеу, түрге бөлу және стандарттау;
- Дене жаттығуларын оқытып, үйретудің ақпараттық үлгілері мен
технологияларын жасау және оларды практикаға ендіру;
- Ақпараттық кодтарды жүйелеу және оларға кіру жолдары;
- Құқықтық қамтамасыздандыруды ақпараттандыру;
- Спутник, жүздік және мобильдік байланыс жүйелерін пайдаланумен
денешынықтыру-сауықтыру қызметін қамтамасыз ету үшін тораптық және
ақпараттық технологияның ведомствоаралық есептеу жүйесін жасау;
- Еліміздің білім беру үдерісіндегі дене мәдениеті мен спорттың
жекелеген компоненттерін компьютерлік моделденуін зерттеу;
- Дене мәдениеті мен спорттың нысандарының базасын жасау (мамандар және
олардың біліктілігі туралы мәлімет; ЖОО оқу-спорттық базалардың
жағдайы, заң актылары, студенттердің дене дайындығын тексеру және
бағалау үшін нормативтер және т.б.).
Қазіргі таңда ғылымдардың саяси, қоғамдық, экономикалық, оның ішінде
дене мәдениеті аясындағы үдерістерді көрсететін бірқатар заңдары
тұжырымдалған.
Солардың ішінен бірқатарын қарастырайық. Сонымен, ақпаратты сақтау
заңы дене мәдениеті мен спорттық ұйымдардың өмір қызметінің бөлінбейтін
құрамына айналған. Мұнда мемлекеттік құрылымдар белсенді, яғни олардан
ақпараттық хабарлар мына төменде тұрған деңгейлерге тарайды: аймақтар,
спорттық қоғамдар мен спортклубтар, ЖОО, құрама командалар мен жекелеген
спортшылар. Ақпараттар жиынтығы (келетін немесе шығатын) тұрақтылығымен
(тепе - теңдігімен және баланс) сипатталады. Басқару шешімдерін қабылдау
мақсатында төменгі ұйымдарға ақпараттық материалдарды жүйелеу жүреді.
Ақпараттың қуат көзі, қозғалыс, көлем, кеңістік және уақыт сияқты
қасиеттері болады. Ақпарат қуатының үлкен қуат көзі (заряды) болады.
Мысалы, студенттер арасында бокстан чемпионат өткізу жайлы ақпарат
қатысушылардың өздеріне, сол сияқты төрешілер алқасына көрермендерге өте
күшті әсер етеді.
Ақпарат үнемі қозғалыста болғандықтан өзінің нақтылы векторы және
мекен жайы болып, белгілі бір жылдамдықпен бір орыннан екінші орынға ауысып
отырады. Мысалы, жоғары оқу орындарында қысқы және жазғы спорт түрлері
ендірілген спартакиада өткізіледі. Жоғары оқу орны спорт ұжымдары (спорттық
клуб, дене шынықтыру кафедрасы) мен факультет ұжымдары және спорттық
командалары, сол сияқты жекелеген спортшылары арасында тұрақты ақпарат
алмасу жүреді (мысалы, жарыстардың өтілетін күні, қатысушылардың саны мен
құрамы, төрешілік мәселелері нақтыланады және т.б.). Жарыстардың аяқталуы
бойынша ЖОО ректоратына қорытынды ақпарат түседі (жарысқа қатысушылар саны,
жақсы нәтижелері, жеңімпаздар және т.б. туралы есеп).
Ақпараттық тепе-теңдік заңы. Ақпарат артуы немесе азайтылуы, бір
түрден екінші түрге немесе бір жағдайдан басқасына өтуі мүмкін, яғни
сонысымен оның бір құрылымнан (мысалы, дене шынықтыру кафедрасының
оқытушыларынан) басқасына (факультеттердің спорттық ұйымдастырушыларына),
ақпаратты қабылдау-беру қамтамасыз етіледі, ал жалпы ақпарат тұрақты болып
қалады.
Дене мәдениеті мен спортта ақпараттың тұрақты өзгеру заңдылығы
келесілерде көрінеді. ЖОО спортклубының материалдық базасы оның жекелеген
бөлімдеріндегі функциясының тұрақты өзгеруімен айқындалады. Бұрын қолайлы,
жақсы қызмет атқарған бір нысандарда (бассейн немесе тренажерлар залы)
оларды қазіргі талапқа сай қайта жасақтауға (модернизация) байланысты
келушілер доғарылады. Басқалары бойынша (спорт ойындары алаңдары мен
стадион) көпшілікке өткір қажеттілік туындайды. Бұл басқа мамандар
қажеттілігі туралы ақпараттың өзгеруіне әкеледі.
Дене мәдениеті мен спорттағы ақпараттандырудың тиімділігі өзіне
мыналарды кіргізетін инфрақұрылымға байланысты: ақпаратты алу және қайта
өңдеу тәсілдері, кадрлық, ғылыми-әдістемелік және құқықтық
қамтамасыздандыру, материалдық-техникалық және қаржылық реттеу және
құрылымдық-ұйымдастыру шаралары.
Ақпаратты алу және өңдеу тәсілдері әртүрлі әдістермен іске асырылады:
- білім беру үдерісін ұйымдастырудың барлық деңгейінде, яғни министрлік
және жауапты мекемелер, спорттық федерациялар, ЖОО дене тәбие
кафедралары, дене мәдениеті-сауықтыру клубтары және т.б. дене
мәдениеті мен спорт туралы материалдарды жинақтау, талдау және қорыту;
- диагностика, оқытып, үйрету үдерісінде дене мәдениетін меңгерудің
нәтижелілігі талаптарын орындаудағы позитивті және негативті жақтарын
анықтауға береді.
Мысалы, видеокассетада немесе видеодискіде жарыс барысы немесе
жекелеген оқу-жаттығу сабағы түсірілген болса, одан әрі жекелеген
спорттық жағдайларды талдау жүзеге асады, спорттық күрестің барынша
қажетті әдістері мен тәсілдері ашылады, жекелеген спортшылардың немесе
бүтіндей команданың жіберген қателіктері ескеріледі;
- сараптау, әртүрлі бағыттар бойынша дене мәдениетінің жағдайын
бағалайды;
- жинақталған талдау (аналитикалық) материалдарының негізінде бағдарлау
мыналарға мүмкіндік береді: дене мәдениеті мен спортта
ақпараттандыруды дамытудың келешегі барлығын алдын-ала болжалдау; ЖОО
оқу үдерісін ұтымды жоспарлауды жүзеге асыру; оқу-тәрбие үдерісіндегі
ақпараттылықты дамытудың бағыты мен заңдылықтарын анықтау.
Нарықтық жағдайда дене мәдениеті мен спорттағы ақпараттандыру
маркетингтің дүниесі (предмет) болуы мүмкін. Мысалы, ЖОО-ң оқытушылары
сауда (коммерсиялық) құрылымдары үшін дене шынықтыру-сауықтыру
бағдарламаларын және әдістемелік оқу құралдарын дайындайды, сұраныс
берушілердің қажетін өтеу, яғни қызмет көрсету үшін тренажерлардың түп
нұсқаларын даярлайды. Олардың авторлары өз меншігінің жобаларымен және
технологияларының иесі ретінде алға шығуына болады. Отандық және шетел
нарық базарында жүретін үдерістерді есепке ала отырып, олар пайда
келтіруге, сол сияқты түскен пайданы алу кезінде қатыса алады.
Спорттық шараларды ақпарат құралдары арқылы жарнамалау жәрдемімен
спорттық командалардың және жекелеген спортшылардың, республика құрама
командаларының, жекелеген спорттық клубтардың, ЖОО дене тәрбиесі
кафедраларының, дене мәдениеті мен спорт қайраткерлерінің, еліміздегі және
аймақтағы мамандар мен ғалымдардың рейтингтерін анықтауға болады.
Салыстырмалы талдаулар мен сараптамалық бағдарламалар әртүрлі елдердің дене
мәдениеті мен спорт жүйелерінде дұрыс және қайшы келетін қозғаушы күштерді
(факторларды) анықтауға, студенттердің халықаралық спорттық
ынтымақтастығындағы заңдылықтарды ашуға мүмкіндік жасайды және т.б. [27;]
• Құқықтық қамтамасыздандыру мына нормативтік құжаттарды өңдеп,
дайындауды алдын-ала қарастырады: шарттар мен декларациялар, хартиялар мен
кодекстер, кепілдемелер мен келісімдер. Егер ынтымақтастық қарым-қатынас,
мысалы ЖОО мен фирма арасында дайындалған ақпараттық жүйелер тұрақты
негізде жүзеге асырылса, онда құқықтық қатынас келісім-шартпен реттелуі
мүмкін. Құжатта екі жақтың да қатынастық тәртіп белгілеуі көрсетіледі,
ақпараттық қызмет аясындағы ұлттық заңдылықтар ерекшеліктері, Халықаралық
ережелер мен нормалар ескеріледі.
• Ақпараттық қызмет аясында шартты бұзушылықтың алдын алу мақсатында
оған санкциясыз кіруге болмайтын сенімді қорғау қамтамасыздандырылады, яғни
мүдделі адамдардың құқықтық мәдениеті артады.
• Ғылыми-әдістемелік қамтамасыздандыру дене мәдениеті мен спорттағы
ақпараттандырудың методологиясын зерттеуді және өңдеуді, ғалымдар мен
мамандардың тәжірибе алмасуын алдын ала болжалдайды (форумдар, конгрестер
және конференциялар).
• Білім беру мекемелерінде ақпараттық жобалар мен бағдарламаларды
ендіру бойынша материалдық-техникалық және қаржылық реттеу қаржылық-
кредиттік, инвестициялық және сақтандыру саясатына, демеушілікке, сол
сияқты ақпараттық қорларға, автоматтандырылған құралдарға, жүйелерге,
технологиялар мен қызмет көрсетілімдеріне меншіктік құқық бекітуге
негізделеді.
Ақпараттық кәсіпкерлікті сүйемелдеу авторлық құқықты қорғауды, патент
алуды, бағаның құрылу жүйесін білуді алдын ала қарастырады.
• Мамандармен қамтамасыздандыру ақпараттандыру жүйесінде жоғары
біліктіліктегі мамандарды даярлауды білдіреді. Осы мақсатта қызметкерлерді
оқытып, үйрету, іріктеу, сертификаттау және біліктілігін арттыру іке
асырылады. Қажеттілікке қарай әртүрлі елдердің ақпараттандыру үдерісіне
қатысушылардың іскерлік және шығармашылық байланыстары барысында оқытып,
үйрету, тәжірибе алмасу жүргізіледі.
• Құрылымдық-ұйымдастыру шаралары ЖОО-да компьютерлік жүйелердің
тиімді қызмет көрсетуін және дене мәдениеті мен спортты басқару үшін
қолайлы жағдай жасауды нақтылайды.
Қолданыста бар тәжірибе көрсеткендей, дене мәдениеті мен спорт
саласындағы ақпараттық қызмет үдерісінде мына мәселелерді шешу қажет:
- жобалар мен бағдарламаларды қаржылай сүйемелдеу және материалдық –
техникалық қамтамасыздандыру;
- ақпараттық сервисті қалыптастыру: пайда келтіру үшін ақпараттық
нарықты жасау, үйлестіру және интеграциялау;
- телекоммуникациялық жүйені жасауға жәрдем көрсету;
- ЖОО мамандарды оқытып, үйрету, ғылыми кадрларды даярлау және ақпарат
алмасу; ақпарат алу.
Дене мәдениеті мен спорттағы ақпараттандыру үдерісінің тиімділігін
арттыру мақсатында мыналар қажет:
- дене мәдениеті мен спорт ұйымдарының арасында ақпараттық-талдау
қызметі мен үйлестіруді дамыту;
- ақпаратты өңдеу және қорғау;
- жергілікті (локальды) және аймақтық компьютерлік байланыстарды жасау
барысында жаңа бағдарламаларды ендіру.
Дене мәдениеті мен спорттағы білім беру үдерісінде жергілікті және
аймақтық компьютерлік жүйелерді құру барысында жаңа бағдарламаларды
ендірудің өзекті мәселелерін шешу оқу-тәрбие үдерісінің тәжірибесін әртүрлі
бағытқа арналған және күрделі деңгейдегі компьютерлік оқу бағдарламаларын
өңдеп ендірумен байланысты.
Бұл мәселе ерекше маңыздылыққа ие, өйткені білім беру жүйесінде
айтылып отырылған оқу курсы бойынша іс жүзінде бірегей оқу бағдарламасы
жоқ. Әрбір оқу орны, өз мемлекеттік стандарты болғанына қарамастан, курстың
жекелеген тараулары мен тақырыптарының мазмұнында ретімен толықтығында
айырмаланатын оқу бағдарламаларына елеулі өзгерістер ендіре алады.
Компьютерлік оқу бағдарламасы ұғымы жеткілікті дәрежеде кең. Қазіргі
таңда компьютерлік оқу бағдарламасының әртүрлі өлшем белгілері негізінде
құрылған бірнеше жіктелуі бар. Солардың бірі қызметтік (функциональдық)
жіктелу (топтастырылу) болып табылады. Сонымен байланысты компьютерлік оқу
бағдарламасының алты класы айырмаланады:
1) білімді бақылау және тестілеу;
2) міндеттерді шешу бойынша тренажерлар;
3) айтатын жүйелер, оқу материалымен ақпараттық-анықтама жүйелері,
саналған қолданыстар комбинациясы;
4) кәсіби бағдарламалар;
5) үлгілеуші (модельдеуші) бағдарламалар, қуатты жазба (графикалық) оқу-
анықтама жүйелері, күрделі компьютерлік ойындар;
6) үлгілеуші оқу құралдары, мультимедия жүйелері және т.б.
Бұл жіктеу (топтастыру) компьютерлік оқу бағдарламаларымен
жабдықталуын және оқу компьютерлік техника құралдарына деген қажеттілікті
талдауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік оқу бағдарламаларының арасында ерекше орынды тестілік
компьютерлік оқу бағдарламалары алады. Қазіргі таңда тест тапсырмаларының
жүйесіне кіргізе алмайтын пән саласы жоқ. Сондықтан, берілген оқу курсының
шегінде кез келген пән үшін және кез келген тақырып үшін бағдарламаның бұл
түрі қолданыла алады.
Кез келген оқу курсының мазмұны шегінде компьютерлік оқу бағдарламасын
пайдалану мақсатқа сәйкес келмейтін (тестілік оқу бағдарламасынан басқа)
оқу жоспарының тақырыптарын бөліп қарауға болатынын атап өту қажет. Мұндай
тақырыптың басымдық танытатын мысалы ретінде материалды әңгіме түрінде
мазмұндау.
Компьютерлік оқу бағдарламасын пайдалану талап етілетін оқу
тақырыптарын анықтау бойынша дене мәдениеті мен спорттың оқу курстарын
сараптамалық бағалау келесі бағыттармен іске асырылуы мүмкін:
1) компьютерлік оқу бағдарламаларымен толық қамтамасыз етілуі мүмкін оқу
жоспарының тақырыптар саны;
2) компьютерлік оқу бағдарламаларын қолдану мақсатқа лайықты болатын оқу
жоспарының тақырыптар саны;
3) нарық базарындағы бар компьютерлік оқу бағдарламаларымен (тестілік те
ішінде) қамтамасыз етілген оқу жоспарының тақырыптар саны.
Дене мәдениеті мен спорттық оқу-тәрбие саласын компьютерлендіру
үдерісінде компьютерлік бағдарламаны оқу жоспарының барлық тақырыптары
бойынша пайдалану міндетті емес, өйткені оқытып, үйрету үдерісінде оқу
ақпараттарын беру және оны меңгерудің басқа жолдары талап етілетін күрделі,
ерекше тақырыптар бар екенін басшылыққа алу қажет.
Бұл оқу бағдарламасының оқытып, үйрету мазмұнына, мақсатына,
міндеттеріне, оқу материалдарын қажетті дәрежеде меңгеру деңгейіне
байланысты. [7;]
1.2.Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып, үйрету үдерісін дифференциялау
және даралау негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу бағдарламасының
мазмұнын таңдаудың әдістемелік негіздері.
Дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу бағдарламасының мазмұнын
таңдаудың әдістемелік негіздері оқытып, үйрету үдерісінің жалпы және арнайы
міндеттерін шешумен байланысты. Бұл қандай да бір спорт түрінің
ерекшелігіне байланысты оқу-тәрбие жүйесін ұйымдастыру және жүзеге асыруға
дифференциалды жолмен шешу қажеттілігімен байланысты.
Дене мәдениеті мен спорттық білім жүйесінің мақсаты барлық жастағы
азамаматтардың оқып, үйренуге, өндірістік еңбекке және шығармашылық
қызметке дене даярлығын қамтамасыз етуге жағдай жасаудан тұрады.
Бұл мақсат дене мәдениеті мен спорттың қазіргі заманғы даму сатысында
жетілдірудің жалпы және арнайы міндеттерін шешумен жүзеге асады.
Білім беру мекемелеріндегі оқытып, үйрету және тәрбиелеу үдерісінде
дене мәдениеті мен спорт жүйесінің негізгі жалпы міндеттеріне мыналар
жатады:
- оқып, үйренушілердің дене сапаларын дамыту және жетілдіру;
- әрбір оқып, үйренушіге дене мәдениетінің негізгі қолданбалы дағдыларын
меңгерту;
- мақсатқа лайықтылық, батылдық және шешімшілдік, бастамашылдық және
тапқырлық, табандылық және жігерлілік, ұстамдылық және байсалдылық,
ұжымшылдық сезімі және өзара жолдастық көмек беру сияқты адамдық
қасиеттерге тәрбиелеу;
- денсаулықты нығайту және ағзаны шынықтыру, қолайсыз қозғаушы күштердің
және кәсіби қызмет жағдайының әсеріне орнылықты арттыру.
Дене мәдениеті курсының арнайы міндеттері – оқытып, үйретудің
мақсаттар мен міндеттерін іске асыруға, бағыттылық оқыту бағдарламасына
дене мәдениетінің барлық бөлімдерін кіргізу, олардың әрқайсысын меңгеруге
оқу уақытының үйлесімді қатынасын белгілеу, оқу-тәрбие үдерісін жандандыру.
Әрбір міндеттің өзінің өзгеше ерекшелігі болады.
Бірінші міндет – дене мәдениеті міндеттерінің ішінде басты орынды дене
сапаларын дамыту және жетілдіру алады.
Төзімділікті, күшті, шапшаңдықты және әбжілдікті дамытудың жоғары
деңгейінің маңызы жалпыға белгілі және көпшілік мойындаған қағида болып
табылады. Қазіргі заманғы жағдайда бұл дене сапаларының маңыздылығы тек
дәлелденіп қойылған жоқ, сонымен бірге адам ағзасының жалпы тұлғалық
жағдайына олардың әсерінің сандық және сапалық сипаттамасы алынған.
Жоғары дене дайындығы деңгейі бар, үлкен дене жүктемелері мен жүйке-
психикалық күштенудің әсері жағдайында жан-жақты дамыған адам, тәжірибе
бойынша, жұмыс қабілеттілігі, қажуы, жүйке орнықтылығы көрсеткіштері
бойынша басқа адамдарға қарағанда едәуір басымдықта болады.
Екінші міндет - дене мәдениетінің негізгі қолданбалы дағдыларын әрбір
оқып, үйренушінің меңгеруі жүруде, жүгіруде, секіруде, өзін-өзі қорғау
әдістерін орындаудағы әрекетте және қозғалу біліктілігіндегі қалыптасуды
қарастырады.
Адамның қозғалыс біліктілігінің бөлшегі ретінде әдістер мен жаттығулар
дене және психологиялық сапаларды дамыту және жетілдірудің тиімді құралы
болып табылады. Олар экстремальды жағдайларда апаттық-құтқару құралдарын,
жеңіл суға сүңгудің (водолаз) жабдықтарымен, киімімен жүзу, сүңгу және
басқа судағы және су астындағы әрекеттер, күтпеген жағдайда кедір-бұдырлы,
жыртылған жермен жүгіру, қарлы- борасын жағдайында қашықтықты қажет болған
жағдайда шаңғымен жүріп өту сияқты арнайы дағдыларды меңгеруге негіз болады
Суға жүзуді үйрету үдерісі ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін арттыру,
әсіресе жүрек-қан-тамыры және тыныс алу жүйесінің қызметін жақсарту,
денсаулықты нығайту және шынықтыру мақсатында жеке тұлғаның дене және ерік-
жігер сапаларын жетілдіру үшін қолайлы мүмкіндік туғызады.
Шаңғымен жүру негізінен қысы қарлы аудандарда меңгеріледі. Қазіргі
таңда кез келген ауа райында роликті шаңғылармен, роликті конькилермен
шаңғымен қозғалу жаттығуларының иммитациялық мүмкіндіктерін орындауға
болады.
Үшінші міндет – оқытып, үйрету және тәрбиелеу үдерісінде оқып,
үйренушілердің жеке тұлғалық сапаларын қалыптастыру.
Жеке тұлға – адамның психологиялық-әлеуметтік қасиеттерінің негізгі
иесі.
Жеке тұлға ұғымында жеке адамның қоғам құрамында болатындығы
анықталатын белгілері айқындалады.
Мақсатқа ұмтылуға, батылдыққа және шешімшілдіке, бастамшылдыққа және
тапқырлыққа, табандылыққа және қажырлылыққа, ұстамдылыққа және
сабырлылыққа, ұжымшылдық сезіміне және өзара жолдастық көмектесуге
тәрбиелеу өскелең ұрпақтың және азаматтың жеке тұлғасы сипаты мен сапаларын
қалыптастырудаға маңызды міндеті болып табылады.
Жоғарыда атап көрсетілген сапаларды дене мәдинеті мен спорт құралдары
арқылы дамыту және жетілдірудің іс жүзіндегі мүмкіндіктері адамдардың жеке
ерекшеліктерімен алдына қойылған оқу және тәрбиелік міндеттерді шешуі
есепке алынып пайдаланылатын арнайы жаттығулар мен әдістемелік тәсілдерді
шұғылдану сабақтарында орындау кезінде оларды жүйелі және мақсатты бағытта
қолдану жағдайында ғана жүзеге асырылады.
Адамның өзінің даралық қасиеті (индивидуальность) қоғамдық-тарихи
мәдинетті дамытудағы іс әрекет пен білім иесі ретінде әрбір адамның
тіршілік қызметіндегі дара ерекшеліктері мен алдына қойған оқу және
тәрбиелік міндеттерін жүзеге асырудағы өзіне тән қайталанбайтын рухани күйі
мен ішкі сезімі болып табылады.
Төртінші міндет- оқу тәрбие үдерісіндегі сауықтыру бағыты. Бұл бірінші
кезекте денсаулықты нығайту және ағзаны шынықтыру, қолайсыз жағдайлардың
әсеріне орнықтылықты, төзімділікті арттыру және кәсіби қызметтің өзіне тән
ерекшелігі болып табылады.
Бұл міңдетті шешуде теория мен іс тәжірибені дене мәдениеті мен
спорттың үдерісіндегі байланысы принципі өз көрінісін табады.
Кез келен спорттық міндетті шешу тек студенттің денсаулыға есебінен
ғана емес, керісінше денсаулықты үнемі нығайту және ағзаны шынықтырудағы
мақсатты міндеттерді орындау негізінде қамтамасыз етілуі тиіс. Жақсы
денсаулық дене мәдинеті мен спортты дұрыс ұйымдастырудың басты
нәтижелерінің бірі ретінде қарастырылады.
Оқу және кәсіби қызмет үдерісінде пайда болатын әртүрлі бейнедегі
қолайсыз қозғаушы күштердің (факторлардың) көптігі, адам ағзасының орнықты
төзімділігін арттыру шараларын талап етеді. Мұның негізі, жан-жақты дене
даярлығын қажетті денгейіне жеткізу болып табылады.
Бірқатар жағдайларда жекелеген сыртқы қолайсыз әсер етуші күштердің
әсер етуіне ағзаның жоғары төзімділік көрсетуіне жетуі үшін жан-жақты дене
даярлығы арнайы құралдар мен денені жаттықтыру әдістерімен толықтырылады.
Студентің психикалық дамуының қозғаушы күші, оның қабілеттері мен
қоршаған ортамен байланысу түрлерінің жеткен даму денгейінің арасындағы
үйлеспеушілік болып табылады.
Дене мәдениеті мен спорт саласындағы арнайы міндеттерді шешу жеке
тұлғаның рухани және дене сапаларының қалыптасуы үшін үлкен маңызға ие.
Оларды орындау спроттың қандай да бір түрі бойынша спортшыларды дайындаудың
қажетті мүмкіндігі болып табылады.
Арнайы міндеттердің жекелеген (тобына) дене дамуында ауытқуы бар және
дене даярлығы төмен студенттермен шұғылдану сабақтарын ұйымдастыру
міндеттері арнайы қарастырылады. Бұл міндеттерді шешу оқытушыдан медицина
саласы мен физиологияның жас ерекшеліктері мен морфологиясынан арнайы
білімі болуын талап етеді.
Жеке тұлғаның құрылым негізі, яғни студенттің қызығушылығы мен
қажеттілігі, күрделі психикалық құрылымының бағыты оның мінез – құлқын, іс
әрекетін, спорттық қызығушылығын анықтайды.
Адамның оқу және кәсіби қызметі жағдайындағы және мінезіндегі
мазмұндық айырмашылық дене мәдениеті мен спорттың жалпы және арнайы
міндеттерін шешу қажеттілігін айқындайды. Арнайы міндеттерде дене
дайындығына нақтылы, ерекше талап қою өз сипатын табады.
Арнайы міндеттерді шешу және оны жүзеге асыру жолдары студенттердің
дене және психологиялық дайындықтарын дұрыс ұйымдастыруда негізді маңызы
бар.
Алайда арнайы міндеттерді анықтау елеулі қиындықтар туындатады, яғни
дене даярлығына қойылатын ерекше талаптың сипаты сырт көзге жиі
байқалмайды.
Арнайы міндеттерді шешуге қойылатын негізгі талапты бөліп қарау үлкен
қиыншылық туғызады, өйткені әрбір спорт түрі үшін оларды шешудің өзіндік
ерекшелігі болады.
Студенттің психикалық дамуы – жеке тұлғаның сапалық біртіндеп дамушы
өзгерісі, яғни оның барысында әртүрлі динамикамен жас ерекшелігіне қарай
жаңа құрылу қалыптасады. [29;]
Студенттердің дене даярлығына қойылатын ерекше өзгешелігі бар талапты
талдау негізінде дене мәдениеті мен спорттың арнайы міндеттерін анықтаудың
маңызды мәселесі, студенттерді оқытып, үйрету үдерісінде барынша көп
мөлшерде қажетті қозғалыс дағдылары мен дене, психологиялық, арнайы
сапаларын анықтау болып табылады.
Студенттердің дене даярлығына қойылатын ерекше талап арнайы
міндеттерде өз көрінісін табады.
Дене мәдениетінің құралдары мен әдістері арқылы шешілетін арнайы
міндеттер мыналар болып табылады:
- оқу аудиторияларындағы аз қозғалыстағы және бір сарынды еңбек немесе
сабақ кезіндегі орныққан күш түсуіне төзу қабілеттілігін қалыптастыру;
- төзімділікті, шапшаңдықты және жауап беру және әрекет реакциясының
дәлдігі, кеңістікте және уақытқа бағдар жасауды дамыту және жетілдіру;
- дененің үйлесімді салмағын сүйемелдеу;
- ыстыққа, суыққа, температураның ауытқуына ағзаның төзімділігін
арттыру;
- батылдықты және шешімшілдікті, ұстамдылық пен сабырлылықты,
бастамашылдық пен тапқырлықты, мақсатқа ұмтылушылық пен сезім күші
орнықтылығын дамыту;
- жүйке және жүрек қан-тамырлары жүйесіндегі, асқазан-ішек жолдарындағы
қызметтік бұзылуды, көздің қажуын, мүсіннің ауытқуын қалпына келтіру.
Арнайы міндеттер дене мәденитінің барлық тарауларын оқыту
бағдарламасына ендіру, жекелеген тақырыптар бойынша шұғылдануға бөлінген
оқу уақытының үйлесімді қатынасын белгілеу есебінен жүзеге асырылады.
Арнайы міндеттерді дұрыс анықтаудың негізді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Медеубеков А.Ә.
Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене мәдениетінің
рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 050108-Дене шынықтыру және спорт
Түркістан-2016
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасының Білімі және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі, п.ғ.к.,
доцент м.а.___________ Е.Маханбет
______________2016.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене
мәдениетінің рөлі
050108- мамандығы бойынша - Денешынықтыру және спорт
Орындаған:
Медеубеков А.Ә.
Ғылыми жетекшісі,
ХҚТУ профессоры
Әбділлаев Ә.К.
Түркістан-2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Дене шынықтыру және спорт мамандары кәсіби қызметіндегі дене
мәдениетінің
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... . 6
1. Дене мәдениеті мен спорт білім беру үдерісінің құрамдас бөлігі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
2. Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып үйрету процесін дифференциялау
және жекелеу негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу
бағдарламасының мазмұнын таңдаудың әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3. Дене мәдениеті мен спортқа болашақ мамандарды оқытып , үйретудің
әртүрлі әдістерін пайдаланудың психофизиологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
4. Оқу-жаттығу процесі спецификалық педагогикалық процесс
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2. Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс-әрекеті педагогикалық
процестің қозғаушы күші ретінде
2.1. Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттарына
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
2.2. Студенттердің психологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
2.3. Педагогикалық ситуациялар және педагогикалық міндеттер. Оларды іске
асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
2.4. Педагогикалық процесті және оның нәтежилерін талдау және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 87
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің әлемдік өркениетке демократиялық
дәстүрлге өту жағдайында қоғамның ғасырлар бойы жинақтаған құндылықтарына
мән беріліп, рухани адамгершілік тұрғысында дене мәдениеті мен спортты
үйлесімділікте дамытып, салауатты өмір дағдылары арқылы болашақ дене
тәрбиесі мамандарын даярлаудың өзектілігі артуда.
Дамыған өркениетті елдердің жоғары мектептері қоғам талаптарын
қанағаттандырудың бірнеше процестерін қарастырады: жоғары білімді
демократияландыру; ғылымды,білімді және өндірісті интеграциялау түрі
ретінде ғылыми оқу - өндірістік кешендер құру; оқуды және студент еңбегін
индивидуализациялау, білім беруді жүйелеу; болашақ дене тәрбиесі
мамандарының кәсіби дарярлығына жоғары талап қою. Бұл мәселе ел президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 бағдарламасында, Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық
жоспарында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде атап
көрсетілген. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі жетілдіру
тұжырымдамасында педагогикалық қоғамдастықтың алдында ауқымды міндет
тұрғандығы, яғни-білім берудің жаңа моделін құрып, оны сынақтан өткізу,
тәжірибеге енгізудің негізгі принциптері көрсетілген. Тұжырымдамада
мамандар даярлау жүйесінде білім берудің сапасын қамтамасыз етуде жоғары
білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандарды кәсіби даярлау сапасын арттыру
қажеттілігі айтылған [1 ].
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ұлттық және
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
тұлғаны қалыптастыруға дамытуға кәсіби шындауға бағытталған білім беру және
оның шығармашылық, рухани және тән күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-
жақты жағдай жасау міндеті көзделген.
Ғылым, техника, мәдениет, спорт және білім дамуының өзара
байланыстылығы және сабақтастығы тарихи сипатта екендігі ескеріліп
жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары, озат тәжірибелерді жүйелеу
жалпы білім беретін орта мектептер мен жоғары оқу орны студенттерінің дене
мәдениетін қалыптастыру процесінде оларды салауатты өмір дағдыларына
тәрбиелеу, сондай-ақ дене мәдениетін қалыптастыру мәселесін теориялық
сараптамадан өткізу және дене тәрбиесіндегі озық тәжірибелерді объективті
тұрғыда талдаудың маңыздылығы қте жоғары екендігі айқындалды.
Қазіргі заман педагогтары В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, Н.В.Кузьмина,
В.В.Сериков, В.А. Сластенин, А.В. Усова, С.И.Қасымбекова, А.С.Имангалиева,
Н.Д. Хмель және т.б. болашақ маманды кәсіби даярлау үдерісінің
психологиялық-педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік
ерекшеліктері мен функцияларына тоқталды. Оның құрылымын негіздей отырып,
маманның іс-әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және
өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар
ұсынады [2 ].
Жоғары білім беруді ұйымдастыру мен жетілдірудің қазіргі заманғы
күрделі мәселелері В.Д.Шадриковтың, Т.Шукшуновтың, Г.Д.Ивановтың,
В.П.Стражинскийдің, В.Н.Вуколовтың, Т.С.Садықовтың, Е.Ө.Медеуовтың,
Т.Т.Галиевтің, Г.К.Нургалиеваның, Ж.И.Намазбаеваның, Р.А.Абзаловтың т.б.
еңбектерінде жан-жақты талданған [3;4;5;6;7;].
Зерттеу бағыты спорттық және дене тәрбиесі ортасы болғандықтан,
зерттеліп отырған тақырыпқа байланысты жекелеген жалпы теориялық ережелерді
нақтылауға мүмкіндік беретін дене тәрбиесі және дене шынықт ыру теориясы
мен әдісі жөніндегі зерттеу жұмыстары талданды. Сол мақсатта
Л.П.Матвеевтің, В.В.Белоусованың, Н.А.Васильеваның еңбектерін айырықша атап
өткен жөн [3;4;5;6;7;].
Мәселенің практикадағы және ғылыми әдебиеттердегі жағдайын зерттеу
бірқатар – қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді: болашақ мұғалімдерді
мектептегі дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына даярлауды бүгінгі өмір
талабына сай ұйымдастыру қажеттілігі мен осындай даярлықтың теориялық
негіздері, мазмұны мен әдәстемесінің болмауы арасындағы және бұл мәселені
іске асыруда дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарынының мазмұндық тұрғыда
толық қамтамасыз ету қажеттігі мен аталмыш мәселенің педагогика ғылымында
осы уақытқа дейін жүйелі қарастырылмауы арасындағы қарама-қайшылықтар
туындайтынын көрсетті. Осы қарама-қайшылықтар бізге зерттеу проблемасын
анықтап, тақырыпты Болашақ мұғалімдерді оқушылардың дене шынықтыру-
сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға дайындаудың ғылыми-педагогикалық
негіздері деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу нысаны – болашақ дене мәдениеті саласы мамандарын кәсіби
даярлау үдерісі.
Зерттеу пәні – болашақ мұғалімдерді мектептегі, жоғары және орта оқу
орындарындағы дене шынықтыру-сауықтыру даярлау жүйесі.
Зерттеу мақсаты - мектептегі, жоғары және орта оқу орындарындағы дене
шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына болашақ дене тәрбие пәні мұғалімдерін
кәсіби даярлауды теориялық-әдістемелік тұрғыдан негіздеп, ғылыми
әдістемесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Болашақ дене мәдениеті саласы мамандарын даярлаудағы педагогикалық
аспектілерін анықтау.
2. Болашақ дене тәрбие мұғалімдерін оқушылармен және студенттермен оқу
тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға даярлауда болашақ дене тәрбиесі
мұғалімдерін мектептегі дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын арнайы
даярлаудың педагогикалық технологиясын жасап, оның тиімділігін
тәжірбиелік экперименттер арқылы тексеру.
Зерттеу әдістері – зертеу мәселесі бойынша филисофиялық, тарихи,
психологиялық, педагогикалық, дене тәрбиесі салаларындағы ғылыми,
әдістемелік еңбектреге теориялық талдау жасау; сұрақ-жауап сауалнама
жүргізу, жоғары оқу орындары мен мектеп құжаттарын талдау, тәжірибелік-
экперименттік жұмысы, статистикалық әдістер.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы Конституциясы; Білім туралы
Заң, ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы, Қазақстан-
2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы халықтарын сауықтандыру
бағдарламасы, Қазақстан Республикасы оқушы жастары мен балалардың дене
тәрбиесі бағдарламсындағы білім беру жүйесіндегі дене шынықтыру мен спортты
дамыту Концепциясы, Қазақстан Республикасының жаңа фармация педагогының
үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы (жоба), ҚР Білім
министрлігінің бекіткен тұжырымдамалары, стандарттары, бағдарламалары мен
ресми мемлекеттік құжаттар; ғылыми-практикалық конференциялардың
материалдары, ғылыми-педагогикалық зерттеулер мен озат педагогикалық
тәжірибелер; автордың педагогикалық-зерттеушілік тәжірибесі.[1;2;]
Зерттеудің ғылыми және теориялық маңызы:
1. Дене мәдениеті мен спортқа білім беру үдерісінің құрамдас бөлігі
ретінде сипаттама берілді.
2. Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып үйрету процесін
дифференциялау және жекелеу негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу
бағдарламасының мазмұнын таңдаудың әдістемелік негіздері сараланды.
3. Дене мәдениеті мен спортқа болашақ мамандарды оқытып , үйретудің
әртүрлі әдістерін пайдаланудың психофизиологиялық ерекшеліктері айқындалды.
4. Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс-әрекетіне
педагогикалық процестің қозғаушы күші ретінде анықтама берілді.
5. Педагогикалық процесті және оның нәтежилерін талдау жасалынып,
бағаланды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
- Болашақ дене тәрбиесі мамандарын мектептегі, жоғары және орта оқу
орындарындағы дене шынықтыру және спорттық жұмыстарды ұйымдастыруға даярлау
типтік оқу жоспары арқылы жүзеге асады.
- Болашақ мұғалімдер мен мектеп тәжірбиесінің әлеуметтік-мәдени
жағдайдағы өзара байланысы дене шынықтыру-спорттық жұмыстарды жүйелі
ұйымдастыру технологиясы арқылы айқындалады.
- Жоғары оқу орындары студенттерінің болашақ қызметіндегі дене
шынықтыру- сауықтыру жұмыстарын ұтымды ұйымдастыра білу біліктілігі мен
білімдері оның кәсіби жеке тұлғасының маңызды сипаттамасы ретінде
қарастыруға болады.
Диплом құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған ідебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі негізделеді, ғылыми жаңалығы мен
теориялық, практикалық мәні айқындалды.
Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спортқа оқытып, үйретудің жалпы
және арнайы міндеттеріне сипаттама атты бірінші бөлімде дене шынықтыру-
спорттық жұмыстарды ұйымдастыруға болашақ мұғалімдердің даярлаудың
әдістемелік негіздері мен мәні сипатталды.
Оқытушы мен студенттердің бірлескен ғылыми іс-әрекеті педагогикалық
процестің қозғаушы күші ретінде атты екінші бөлімде студенттердің ғылыми
жұмыстарының негізгі бағыттарына және ерекшеліктеріне сипаттама берілді.
Педагогикалық процесті және оның нәтежилеріне талдау жасалып, баға
берілді.
1. Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спортқа оқыту үдерісінің
жалпы және арнайы міндеттерінің сипаттамасы
1. Дене мәдениеті мен спорт білім беру үдерісінің құрамдас
бөлігі ретінде
Дене мәдениеті – студенттерді оқытып, үйрету және тәрбиелеу
үдерісіндегі жан-жақты дамытудағы маңызды пәндерінің бірі.
Дене мәдениетімен және спортпен шұғылдану барысында студенттердің жан-
жақты дамуын іске асыру үшін мыналар қамтамасыз етілуі тиіс:
- денсаулықты нығайту;
- дене мәдениеті мен салауатты өмір бейнесі негіздерінің білім дәрежесін
меңгеру;
- дене және психологиялық сапалардың ұтымды деңгейіне жету;
- өмірлік және кәсіби мақсаттарға жету үшін дене мәдениеті мен спорттық
қызмет тәжірибелерін пайдалана білу.
Жоғары оқу орындарында дене мәдениетін оқытудың тәсілдерін
қалыптастыру және зерттеудегі оқытып, үйрету үдерісінде студенттердің жан-
жақты дамуы міндеттерін шешуге ұмтылуды қамтамасыз етеді.
Дене мәдениеті бойынша оқу үдерісінің негізгі бағыттылығы мемлекеттің
мүддесін, адамдардың дене даярлығын жетілдіруге деген қоғам сұраныстарын,
оларды тәжірибелі, маманданған еңбекке және әлеуметтік белсенді өмірге
даярлауды іске асыру болып табылады.
Жастарды тәрбиелеу оқытушылар мен студенттердің барлық қызмет
шараларына қатысты оқу-тәрбие үрдісін демократизациялау, дифференциялау
және гуманизациялау, мәдени, табиғат, аймақтық қозғаушы күштерді есепке алу
арқылы жүзеге асады.
Дене мәдениеті бойынша оқу-тәрбие үдерісін жүзеге асыру - бұл білім
беру мақсатының, оқытып, үйрету мазмұнының оқытушылар мен студенттердің
өзара қарым қатынасының қисынды (логикалық) байланысы. Бұл міндеттерді шешу
мемлекеттік білім беру стандартының, нормативтік және әдістемелік
құжаттардың айқындалған талаптарын сәйкестікте жүзеге асырады.
Студенттерді дене даярлығына оқытып, үйрету және тәрбиелеу - бұл көп
жоспарлы үдеріс. Әртүрлі оқытып, үйрету кезеңдеріне қарай оның мазмұны мен
формалары өзгереді және ол өмір сүру жағдайы және қызмет динамикасына,
студенттің жас ерекшелік өзгерісіне байланысты болады.
Оқытып, үйрету үдерісі ретінде дене мәдинетінің маңыздылығы рухани
және дене күштерін үндестіру, денсаулық, психикалық орнықтылық, дене
жетілуінің жоғары көрсеткіштерін қалыптастыру арқылы көрінеді.
Дене мәдениеті педагогикасының негізгі қызметі жеке тұлғаның
әлеуметтік мәдени қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытып, үйрету тәрбиелеу
және дамыту болып табылады. [8;9;10;11;]
Дене мәдениеттінің негізгі мақсаты студенттердің салауатты өмір
бейнесін сақтауға, оларды саналы еңбекке бағытталатын және әлеуметтік қарым-
қатынысқа белсенді қатысуға даярлауды қалыптастыру болып табылады.
Соңғы кездері дене мәдениетіне оқытып, үйретудің мазмұнды гендерлік
педагогикаға ерекше назар аударылуда, яғни жас өспірімдер мен
бойжеткендерді оқытып, үйрету мәселелерін жүзеге асыруда олардың психикалық
және физиологиялық ерекшеліктері еспке алынап жүргізіледі.
Дене мәдениеті бойынша бағдарламада оқытып, үйретудің мақсаттары мен
міңдеттері, сол сияқты әрбір оқу тарауын оқытуға бөлінген сағат саны, білім
және біліктілігін тексеру және бағалау тәсілдері, қажеттілік туындаған
жағдайда практикалық сабақтарда студенттерге қажетті жәрдем берудің мүмкін
варианттары көрсетілген.
Қазіргі таңда студенттерді оқытып, үйрету және тәрбиелеуде өскелең
өмір талабы бойынша білім беру үдерісінің талаптарына сәйкес студенттерді
жан-жақты дамытуға және денелерін жетілдіруге бағытталған дене мәдениетінің
кешенді шаралары, әдістері мен формалары қолданылады.
Дене мәдениетіне оқытып, үйрету мына төмендегілермен жүзеге асады:
- жеке дене белсенділігі негіздерін меңгеру;
- дене мәдениеті бойынша білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру;
- үйлесімділік қабілеттерін дамыту;
- өздігінен денешынықтыру-сауықтыру және спорттық қызмет дағдыларын
жетілдіру;
- ерік-жігер, адамгершілік сапалары мен ақыл, ой қабілеттілігін дамыту.
Студенттердің дене мәдениетін тиімді меңгеруі үшін оқытушылар
өздерінің тәжірибесінде оқу қызметіндегі әртүрлі белсенділікке тәрбиелеудің
мына тәсілдерін пайдаланады:
- қазіргі заманғы ақпараттық және қатынастық технологияларды қолдану
негізінде оқытудың тиімділігін күшейту;
- студенттердің спорттық бағытталған жеке тұлғалық сапаларын
қалыптастыруға іскерлік қатынас;
Педагогикалық үдерістің тиімділігін арттыру дегеніміз мыналар:
- дене мәдениетімен және спортпен шұғылдануда оқытып, үйретудің мақсатты
бағыттылығын артыру және мотивациясын күшейту;
- шығармашылық әдістерін және оқытып, үйрету формаларын қолдану;
- оқытып, үйретудің қазіргі заманғы құралдарын және компьютерлерді
пайдалану;
- диагностика мәселелеріне назар салуды күшейту және студенттердің
білімдерін, біліктілігін және дағдыларын бағалау.
Дене мәдениеті бойынша білімдерді табысты меңгерудің маңызды талабы –
бұл оқытып үйретуде қызметтегі іскерлік тәсілдерді жүзеге асыру.
Қызметке іскерлік қатынастың мәні, мұнда оқытушы сабақ кезінде
студентке дайын білім және біліктілікті меңгеруге ғана бағдар беріп
қоймайды, сонымен бірге оқу тапсырмаларын (жаттығулар) орындауға
шығармашылықпен келуін қалыптастыруға да назар аударады.
Іскерлік қатынасты жүзеге асыру кезінде оқытушыға өз әрекетін
студенттің денешынықтыру спорттық жүктемелердің қандай да бір түрлерін
орындау қабілеті мен мүмкіндіктеріне сәйкес үйлестіру қажет.
Мұндай тәсілді өмірде жүзеге асыру дене мәдениетімен және спортпен
шұғылдану үшін тиімді жағдай жасауда ресми тұлғалардың жауапкершілігі
бекітілетін, сәйкес құжаттармен анықталады.
Дене мәдениеті мен спорт саласындағы білім беру жүйесіне ұсынылатын
талап оқып, үйренушілердің жеке тұлғалық ерекшеліктері есепке алынып, жеке
тұлғаның үйлесімді үндестікте дамуын қалыптастыруға бағытталған.
Тәжірибе көрсеткендей, еліміздегі осы заманғы жоғары оқу орындарында
жоғары адамгершілік, ерік-жігер, рухани-өнегелілік және психологиялық
сапаларды меңгерген, денелері жан-жақты дамыған мамандарды даярлау үшін
барлық мүмкіндіктер жасалынған.
Дегенмен оқу үдерісін жандандыру, оны компьютерлендіру, жаңа оқу
пәндерін ендіру дене және жүйке-психикалық жүктемелерінің артуына жиі
ұшыратады.
Компьютерлік техниканың жабдықталуындағы тез өзгерістерді меңгеру үшін
дене мәдениетімен тікелей байланысы жоқ теориялық және практикалық білімнің
үлкен көлемін игеру қажет. Бұл ақпараттарды тез және дәл қабылдауды және
өңдеп, дайындау, назарды ұзақ уақыт жұмылдыруды және қайта бөлуді, басқару
құралдарымен манипуляция жасау кезінде қозғалысты үйлестіруді талап етеді.
Тұрақты назар аударуға күш түсуі, әрекеттің дәл және өз уақытында
орындалуы, арттырылған жауапкершілік ағзаға артық жүк түсіруге және қажуға
әкеледі.
Оқытып, үйретуді күшейту кезінде жоғары жұмыс қабілеттілігін сақтауы
үшін студенттерге дене мәдениетімен шұғылдануда қалыптасатын дене және
психологиялық сапаларын меңгеру қажет.
Дене мәдениеті мен спорттың білім беру жүйесінде, бұл педагогиканың
негізгі ұғымдарын іске асырумен тікелей байланысқан оқытып, үйрету және
тәрбиелеудің міндетті және бөлінбейтін бөлігі болып табылады.
Бұл жалпы педагогикамен бірігу үдерісі оқытушы мен студенттердің өзара
әрекеттестікте әдістері мен құралдарын пайдалануында көрінеді. Бұл
үдерістің нысаны студент пен оқытушының өзара әрекеттестігі болып табылады,
ал дене мәдениеті және спорт педагогикасы жалпы педагогиканың бұл өзара
әрекеттестігінің жалпы мақсаты бар, яғни кәсіби дайындықтан өткен,
әлеуметтік бағытталған жеке тұлғаның сипаты мен сапасын қалыптастырады.
Дене мәдениетіне оқытып, үйрету және тәрбиелеуге педагогикалық
қызметтің жалпы және жекелеген заңдылықтары, сол сияқты өзіне тән ерекше
сипаттары тән. Сонымен, шұғылдану кезінде оқушылардың жас ерекшеліктері мен
дене даярлықтары міндетті түрде ескеріледі, оқытушы оқытып, үйретудің өзіне
тән ерекше формалары мен әдістерін, яғни дене жаттығуларын, спорттық
жаттығуды және т.б. пайдаланады.
Сонымен бірге дене мәдениетінің психологиямен тікелей байланысын
ескеру қажет, өйткені дененің саулығы оқушылардың психикалық жағдайына
тікелей байланысты.
Студенттердің дене қабілеттерін жетілдірудегі педагогикалық үдеріс
адамның биологиялық табиғатына тікелей әсер етумен байланысты. Бұл
үдерістің тиімділігі дене мәдениетіне оқытып, үйретудің әдістері мен
құралдарының қайсы түрін қолдану адам ағзасының биологиялық ерекшеліктері
мен спорттық медицина талаптарын білуге негізделген жағдайда ғана жүзеге
асады.
Дене мәдениеті талаптарын меңгеру студенттерге мына мүмкіндіктерді
береді:
- басқа пәндер бойынша үлкен білім көлемін меңгеру;
- жақсы және өте жақсы жағдайда дене даярлығын бабында сүйемелдеу;
- алға қойылған мақсатқа сәйкес оқу қызметінің сапасын арттыру.
Осындай бейнеде, білім беру жүйесінде дене мәдениеті жалпы
педагогикамен тығыз бірлікте болады. Олар бір-бірін толықтыра отырып,
бірегей мақсатқа жетуді, яғни дені және жаны сау, рухани бай, жоғары
біліктіліктегі мамандар даярлауды жүзеге асырады.
Дене мәдениеті – бұл оқушыларды оқытып, үйрету мен тәрбиелеудегі
маңызды пәндердің бірі. Жас жеткіншектерді жан-жақты дамыту сабақтары
барысында мыналар іске асырылады: денсаулықты нығайту; салауатты өмір
бейнесімен дене мәдениеті негіздерінен білім дәрежесін меңгеру; дене және
психологиялық сапаларының ұтымды деңгейіне жету; өмірлік және кәсіби
мақсаттарға жету үшін дене мәдениеті мен спорттық қызметтің озық
тәжірибелерін пайдалана білу.
Республикадағы білім беру жүйесіндегі қайта құру дене мәдениетін
оқытудың жаңа тәсілдерін іздеуге және қалыптастыруға мүмкіндік туғызды,
яғни олардың негізгі бағыты мемлекет мүддесі, азаматтардың дене
мүмкіндіктерін жетілдіруде қоғам сұраныстары мен қажеттіліктері, білікті
және аса өнегелі мамандар даярлау болып табылады.
Дене мәдениеті мен спорт педагогикасы оқытып, үйрету, оқушылардың жеке
тұлғалық қабілеттерін дамыту және жетілдіру үшін жағдай жасау бойынша
оқытушылар құрамының күш салуын талап ететін білім беру құрылымы ретінде
алға шығады.
Жастарды тәрбиелеу оқу-тәрбие үдерісін демократизациялау,
дифференциялау және гуманизациялау есебінен, өзара қисынды байланысты
жүйелеп, оқытушы мен студенттің барлық қызмет түрлерін ұйымдасқан түрде
қамтитын мәдени, табиғаттық, аймақтық және басқа да қозғаушы күштердің
ерекшеліктері ескеріліп жүзеге асады, яғни мақсаты – оқытып, үйрету мазмұны
– оны іске асыру технологиясы.
Дене мәдениеті адамның ұйымдастырғыштық қабілеті деңгейін дамытуға,
кәсіби қызметке психологиялық даярлығын жетілдіруге мүмкіндік туғызады
(қызығушылық, ішкі орнықтылық және өз еңбегінің пайдалылығына сенімділік).
Адамның дене сапаларын жетілдіруге тәрбиелеу және оқытып, үйрету
үдерісінде, нақтылы жоспарланған оқу үдерісі, оқытып, үйрету құралдары,
формалары мен педагогикалық әсер ету әдістері, олардың оқу материалдарын
меңгеруін жүйелі бақылау, тексеру және бағалау, сол сияқты дене шынықтыру-
спорттық кездесулер, жаттығулар, спорт түрлері бойынша әртүрлі жарыстар.
Оқытып, үйрету мен тәрбиелеудің тиімділігі оқытушылардың жоғары кәсіби
біліктілігі, олардың оқу сабақтарының барлық түрлерін және жарыстарды
жүйелілікпен өткізулері нәтижесінде жүзеге асады.
Қоғамды реформалау білім беру мекемелерінде дене мәдениетінен оқытып,
үйрету сабақтарын ұйымдастыру және жүргізудің жаңа әдістері мен тәсілдерін
бұл үдерісте ой пікірлер мен көзқарастарды қайта зерттеуді талап етеді.
Оқытып, үйретудің техникалық құралдарының үнемі жетілдірілуі,
мамандардың қызмет сипаты мен жағдайларының өзгеріп отырылуы, дене
мәдениетіне оқытып, үйретудің әдістері мен құралдарын, формаларын одан әрі
дамытуды және жаңаша ғылыми негіздеуді талап етеді.
Дене мәдениеті бойынша қазіргі заманғы оқытушының (жаттықтырушының)
жұмысында ғылыми зерттеу жұмыстарының элементтері болады, ал кейбір
жағдайларда оның алдына қойған міндетін ғылыми және сараптамалық тұрғыда
шешумен байланысты.
Барынша маңызды проблема оқушылардың дене мүмкіндігі жағдайын талдау,
оқу қызметінің тиімділігін анықтау, бос уақытында мәдени шаралар
ұйымдастыру болып табылады. Жастардың рухани дамуы, олардың тұрақты өзін-
өзі дамытуға байланысты өзінің дене мәдениетін арттыруда жоғары нәтижелерге
жетуге ұмтылу аса маңызды.
ЖОО студенттерінің дене тәрбиесінің мақсаты денсаулықты сақтау және
нығайту, психологиялық дене даярлығы мен болашақ кәсіби қызметіне өзін
дайындау үшін дене мәдениеті, спорт және туризмнің әртүрлі бейнедегі
құралдарын бағытты пайдалану қабілеттерін арттыру және жеке тұлғаның дене
мәдениетін қалыптастыру болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін жеке тұлғаны дамытуда және оны кәсіби
қызметке дайындауда, салауатты өмір бейнесі мен дене мәдениетінің ғылыми-
биологиялық және практикалық негіздерін білу, дене мәдениетінің әлеуметтік
рөлін түсіну қажет.
Оқу-тәрбие үдерісін дене мәдениетіне мотивациялық-құндылық
қатынастарын, қалыптастыруға, салауатты өмір бағытын ұстануға, өз денесін
өзі жетілдіруге және өзін-өзі тәрбиелеуге, дене жаттығуларымен және
спортпен жүйелі шұғылдану қажеттілігін бағыттау қажет. Оқытып, үйрету
үдерісінде денсаулықты сақтау және нығайтуды қамтамасыз ететін, іс
жүзіндегі біліктілік пен дағдылардың жүйесін меңгеру, жеке тұлғаның
психологиялық дене қабілеттерін, сапалары мен қасиеттерін дамыту және
жетілдіру, дене мәдениетінде өзінің орынын анықтау маңызды.
Болашақ кәсіби маман болатын студенттің психологиялық және дене
дайындығын анықтайтын жалпы және кәсіби-қолданбалы дене даярлығын
қамтамасыз ету, өмірлік және кәсіби мақсаттарға жету үшін дене мәдениеті
мен спорттық қызметте шығармашылықпен пайдалану тәжірибесін меңгеру, кез
келген білім беру мекемесінің маңызды міндеттері болып табылады. [27;]
Қазіргі өскелең өмір талабы жағдайында студенттерді дене мәдениеті мен
спортқа оқытып, үйрету және тәрбиелеу саласындағы маңызды проблемаларға
мыналарды жатқызуға болады:
- дене мәдениеті мен спорт саласында студенттерді оқытып, үйрету және
тәрбиелеу үдерістерін жетілдіру;
- оқып, үйренушілердің дене, психологиялық сапалары мен қолданбалы
дағдыларын қалыптастыру;
- әйелдердің дене мәдениеті мен спорттағы ерекшеліктерін зерттеу;
- дене мәдениеті, спорт, туризм және кәсіпкерліктің өзара
байланыстылығы;
- дене мәдениеті мен спорттың материалдық-техникалық базаларын нығайту;
- дене мәдениеті мен спорт саласындағы ғылыми зерттеу жұмыстарының
көлемін арттыру;
- дене мәдениеті мен спортты басқару мен құқықтық реттеудің әдістерін
жетілдіру;
- дене мәдениеті мен спортты ақпараттық қамтамасыздандыру мәселелеріне
назарды күшейту;
- дене мәдениеті мен спортты және т.б. қаржылық қамтамасыздандырудың
жаңа бағыттарын өңдеп, дайындау.
Дене мәдениеті мен спорттан білім берудің маңызды мәселелерін шешу оқу-
тәрбие үдерісін ақпараттандыру деңгейімен тікелей байланысты. [33;35;]
Соңғы жылдары дене мәдениеті мен спорттағы оқытып, үйретуді ақпараттық
қамтамасыздандыру білім беруді оның барлық сатыларында ақпараттандырумен
байланысты үлкен маңызға ие болуда.
Информациология қалыптасқан ғылым ретінде өзінің санаттары
(категориялары) мен заңдары бар. Оның санаттары (информация, информатика,
информатизация және т.б.) қазіргі таңда дене мәдениеті мен спорт саласында
кең қолданысқа ие.
Дене мәдениеті мен спортта информациологияны ақпараттандыруды
қамтамасыздандырудың қызмет ету жүйесі, құралы және әдістері ретінде
түсіндіріледі. Ол оқытушылар мен студенттер ұжымының қызметіндегі нақтылы
міндеттерді шешудің қуатты құралы қызметін атқарады.
Информациологияның дене мәдениеті мен спорт қызметінің ерекше өзгеше
(спецификалық) өрісі ретінде келесі бағыттары бар:
- ЖОО спорттық шараларды тіркеу және зерттеу, шұғылдану сабақтарын,
жарыстарды және т.б. өткізу;
- Дене мәдениеті мен спорттық даярлықтың әртүрлі бағыттарындағы
студенттердің дене даярлығын тексеру және бағалау үшін қолданылатын,
жаттығуларды жіктеу, түрге бөлу және стандарттау;
- Дене жаттығуларын оқытып, үйретудің ақпараттық үлгілері мен
технологияларын жасау және оларды практикаға ендіру;
- Ақпараттық кодтарды жүйелеу және оларға кіру жолдары;
- Құқықтық қамтамасыздандыруды ақпараттандыру;
- Спутник, жүздік және мобильдік байланыс жүйелерін пайдаланумен
денешынықтыру-сауықтыру қызметін қамтамасыз ету үшін тораптық және
ақпараттық технологияның ведомствоаралық есептеу жүйесін жасау;
- Еліміздің білім беру үдерісіндегі дене мәдениеті мен спорттың
жекелеген компоненттерін компьютерлік моделденуін зерттеу;
- Дене мәдениеті мен спорттың нысандарының базасын жасау (мамандар және
олардың біліктілігі туралы мәлімет; ЖОО оқу-спорттық базалардың
жағдайы, заң актылары, студенттердің дене дайындығын тексеру және
бағалау үшін нормативтер және т.б.).
Қазіргі таңда ғылымдардың саяси, қоғамдық, экономикалық, оның ішінде
дене мәдениеті аясындағы үдерістерді көрсететін бірқатар заңдары
тұжырымдалған.
Солардың ішінен бірқатарын қарастырайық. Сонымен, ақпаратты сақтау
заңы дене мәдениеті мен спорттық ұйымдардың өмір қызметінің бөлінбейтін
құрамына айналған. Мұнда мемлекеттік құрылымдар белсенді, яғни олардан
ақпараттық хабарлар мына төменде тұрған деңгейлерге тарайды: аймақтар,
спорттық қоғамдар мен спортклубтар, ЖОО, құрама командалар мен жекелеген
спортшылар. Ақпараттар жиынтығы (келетін немесе шығатын) тұрақтылығымен
(тепе - теңдігімен және баланс) сипатталады. Басқару шешімдерін қабылдау
мақсатында төменгі ұйымдарға ақпараттық материалдарды жүйелеу жүреді.
Ақпараттың қуат көзі, қозғалыс, көлем, кеңістік және уақыт сияқты
қасиеттері болады. Ақпарат қуатының үлкен қуат көзі (заряды) болады.
Мысалы, студенттер арасында бокстан чемпионат өткізу жайлы ақпарат
қатысушылардың өздеріне, сол сияқты төрешілер алқасына көрермендерге өте
күшті әсер етеді.
Ақпарат үнемі қозғалыста болғандықтан өзінің нақтылы векторы және
мекен жайы болып, белгілі бір жылдамдықпен бір орыннан екінші орынға ауысып
отырады. Мысалы, жоғары оқу орындарында қысқы және жазғы спорт түрлері
ендірілген спартакиада өткізіледі. Жоғары оқу орны спорт ұжымдары (спорттық
клуб, дене шынықтыру кафедрасы) мен факультет ұжымдары және спорттық
командалары, сол сияқты жекелеген спортшылары арасында тұрақты ақпарат
алмасу жүреді (мысалы, жарыстардың өтілетін күні, қатысушылардың саны мен
құрамы, төрешілік мәселелері нақтыланады және т.б.). Жарыстардың аяқталуы
бойынша ЖОО ректоратына қорытынды ақпарат түседі (жарысқа қатысушылар саны,
жақсы нәтижелері, жеңімпаздар және т.б. туралы есеп).
Ақпараттық тепе-теңдік заңы. Ақпарат артуы немесе азайтылуы, бір
түрден екінші түрге немесе бір жағдайдан басқасына өтуі мүмкін, яғни
сонысымен оның бір құрылымнан (мысалы, дене шынықтыру кафедрасының
оқытушыларынан) басқасына (факультеттердің спорттық ұйымдастырушыларына),
ақпаратты қабылдау-беру қамтамасыз етіледі, ал жалпы ақпарат тұрақты болып
қалады.
Дене мәдениеті мен спортта ақпараттың тұрақты өзгеру заңдылығы
келесілерде көрінеді. ЖОО спортклубының материалдық базасы оның жекелеген
бөлімдеріндегі функциясының тұрақты өзгеруімен айқындалады. Бұрын қолайлы,
жақсы қызмет атқарған бір нысандарда (бассейн немесе тренажерлар залы)
оларды қазіргі талапқа сай қайта жасақтауға (модернизация) байланысты
келушілер доғарылады. Басқалары бойынша (спорт ойындары алаңдары мен
стадион) көпшілікке өткір қажеттілік туындайды. Бұл басқа мамандар
қажеттілігі туралы ақпараттың өзгеруіне әкеледі.
Дене мәдениеті мен спорттағы ақпараттандырудың тиімділігі өзіне
мыналарды кіргізетін инфрақұрылымға байланысты: ақпаратты алу және қайта
өңдеу тәсілдері, кадрлық, ғылыми-әдістемелік және құқықтық
қамтамасыздандыру, материалдық-техникалық және қаржылық реттеу және
құрылымдық-ұйымдастыру шаралары.
Ақпаратты алу және өңдеу тәсілдері әртүрлі әдістермен іске асырылады:
- білім беру үдерісін ұйымдастырудың барлық деңгейінде, яғни министрлік
және жауапты мекемелер, спорттық федерациялар, ЖОО дене тәбие
кафедралары, дене мәдениеті-сауықтыру клубтары және т.б. дене
мәдениеті мен спорт туралы материалдарды жинақтау, талдау және қорыту;
- диагностика, оқытып, үйрету үдерісінде дене мәдениетін меңгерудің
нәтижелілігі талаптарын орындаудағы позитивті және негативті жақтарын
анықтауға береді.
Мысалы, видеокассетада немесе видеодискіде жарыс барысы немесе
жекелеген оқу-жаттығу сабағы түсірілген болса, одан әрі жекелеген
спорттық жағдайларды талдау жүзеге асады, спорттық күрестің барынша
қажетті әдістері мен тәсілдері ашылады, жекелеген спортшылардың немесе
бүтіндей команданың жіберген қателіктері ескеріледі;
- сараптау, әртүрлі бағыттар бойынша дене мәдениетінің жағдайын
бағалайды;
- жинақталған талдау (аналитикалық) материалдарының негізінде бағдарлау
мыналарға мүмкіндік береді: дене мәдениеті мен спортта
ақпараттандыруды дамытудың келешегі барлығын алдын-ала болжалдау; ЖОО
оқу үдерісін ұтымды жоспарлауды жүзеге асыру; оқу-тәрбие үдерісіндегі
ақпараттылықты дамытудың бағыты мен заңдылықтарын анықтау.
Нарықтық жағдайда дене мәдениеті мен спорттағы ақпараттандыру
маркетингтің дүниесі (предмет) болуы мүмкін. Мысалы, ЖОО-ң оқытушылары
сауда (коммерсиялық) құрылымдары үшін дене шынықтыру-сауықтыру
бағдарламаларын және әдістемелік оқу құралдарын дайындайды, сұраныс
берушілердің қажетін өтеу, яғни қызмет көрсету үшін тренажерлардың түп
нұсқаларын даярлайды. Олардың авторлары өз меншігінің жобаларымен және
технологияларының иесі ретінде алға шығуына болады. Отандық және шетел
нарық базарында жүретін үдерістерді есепке ала отырып, олар пайда
келтіруге, сол сияқты түскен пайданы алу кезінде қатыса алады.
Спорттық шараларды ақпарат құралдары арқылы жарнамалау жәрдемімен
спорттық командалардың және жекелеген спортшылардың, республика құрама
командаларының, жекелеген спорттық клубтардың, ЖОО дене тәрбиесі
кафедраларының, дене мәдениеті мен спорт қайраткерлерінің, еліміздегі және
аймақтағы мамандар мен ғалымдардың рейтингтерін анықтауға болады.
Салыстырмалы талдаулар мен сараптамалық бағдарламалар әртүрлі елдердің дене
мәдениеті мен спорт жүйелерінде дұрыс және қайшы келетін қозғаушы күштерді
(факторларды) анықтауға, студенттердің халықаралық спорттық
ынтымақтастығындағы заңдылықтарды ашуға мүмкіндік жасайды және т.б. [27;]
• Құқықтық қамтамасыздандыру мына нормативтік құжаттарды өңдеп,
дайындауды алдын-ала қарастырады: шарттар мен декларациялар, хартиялар мен
кодекстер, кепілдемелер мен келісімдер. Егер ынтымақтастық қарым-қатынас,
мысалы ЖОО мен фирма арасында дайындалған ақпараттық жүйелер тұрақты
негізде жүзеге асырылса, онда құқықтық қатынас келісім-шартпен реттелуі
мүмкін. Құжатта екі жақтың да қатынастық тәртіп белгілеуі көрсетіледі,
ақпараттық қызмет аясындағы ұлттық заңдылықтар ерекшеліктері, Халықаралық
ережелер мен нормалар ескеріледі.
• Ақпараттық қызмет аясында шартты бұзушылықтың алдын алу мақсатында
оған санкциясыз кіруге болмайтын сенімді қорғау қамтамасыздандырылады, яғни
мүдделі адамдардың құқықтық мәдениеті артады.
• Ғылыми-әдістемелік қамтамасыздандыру дене мәдениеті мен спорттағы
ақпараттандырудың методологиясын зерттеуді және өңдеуді, ғалымдар мен
мамандардың тәжірибе алмасуын алдын ала болжалдайды (форумдар, конгрестер
және конференциялар).
• Білім беру мекемелерінде ақпараттық жобалар мен бағдарламаларды
ендіру бойынша материалдық-техникалық және қаржылық реттеу қаржылық-
кредиттік, инвестициялық және сақтандыру саясатына, демеушілікке, сол
сияқты ақпараттық қорларға, автоматтандырылған құралдарға, жүйелерге,
технологиялар мен қызмет көрсетілімдеріне меншіктік құқық бекітуге
негізделеді.
Ақпараттық кәсіпкерлікті сүйемелдеу авторлық құқықты қорғауды, патент
алуды, бағаның құрылу жүйесін білуді алдын ала қарастырады.
• Мамандармен қамтамасыздандыру ақпараттандыру жүйесінде жоғары
біліктіліктегі мамандарды даярлауды білдіреді. Осы мақсатта қызметкерлерді
оқытып, үйрету, іріктеу, сертификаттау және біліктілігін арттыру іке
асырылады. Қажеттілікке қарай әртүрлі елдердің ақпараттандыру үдерісіне
қатысушылардың іскерлік және шығармашылық байланыстары барысында оқытып,
үйрету, тәжірибе алмасу жүргізіледі.
• Құрылымдық-ұйымдастыру шаралары ЖОО-да компьютерлік жүйелердің
тиімді қызмет көрсетуін және дене мәдениеті мен спортты басқару үшін
қолайлы жағдай жасауды нақтылайды.
Қолданыста бар тәжірибе көрсеткендей, дене мәдениеті мен спорт
саласындағы ақпараттық қызмет үдерісінде мына мәселелерді шешу қажет:
- жобалар мен бағдарламаларды қаржылай сүйемелдеу және материалдық –
техникалық қамтамасыздандыру;
- ақпараттық сервисті қалыптастыру: пайда келтіру үшін ақпараттық
нарықты жасау, үйлестіру және интеграциялау;
- телекоммуникациялық жүйені жасауға жәрдем көрсету;
- ЖОО мамандарды оқытып, үйрету, ғылыми кадрларды даярлау және ақпарат
алмасу; ақпарат алу.
Дене мәдениеті мен спорттағы ақпараттандыру үдерісінің тиімділігін
арттыру мақсатында мыналар қажет:
- дене мәдениеті мен спорт ұйымдарының арасында ақпараттық-талдау
қызметі мен үйлестіруді дамыту;
- ақпаратты өңдеу және қорғау;
- жергілікті (локальды) және аймақтық компьютерлік байланыстарды жасау
барысында жаңа бағдарламаларды ендіру.
Дене мәдениеті мен спорттағы білім беру үдерісінде жергілікті және
аймақтық компьютерлік жүйелерді құру барысында жаңа бағдарламаларды
ендірудің өзекті мәселелерін шешу оқу-тәрбие үдерісінің тәжірибесін әртүрлі
бағытқа арналған және күрделі деңгейдегі компьютерлік оқу бағдарламаларын
өңдеп ендірумен байланысты.
Бұл мәселе ерекше маңыздылыққа ие, өйткені білім беру жүйесінде
айтылып отырылған оқу курсы бойынша іс жүзінде бірегей оқу бағдарламасы
жоқ. Әрбір оқу орны, өз мемлекеттік стандарты болғанына қарамастан, курстың
жекелеген тараулары мен тақырыптарының мазмұнында ретімен толықтығында
айырмаланатын оқу бағдарламаларына елеулі өзгерістер ендіре алады.
Компьютерлік оқу бағдарламасы ұғымы жеткілікті дәрежеде кең. Қазіргі
таңда компьютерлік оқу бағдарламасының әртүрлі өлшем белгілері негізінде
құрылған бірнеше жіктелуі бар. Солардың бірі қызметтік (функциональдық)
жіктелу (топтастырылу) болып табылады. Сонымен байланысты компьютерлік оқу
бағдарламасының алты класы айырмаланады:
1) білімді бақылау және тестілеу;
2) міндеттерді шешу бойынша тренажерлар;
3) айтатын жүйелер, оқу материалымен ақпараттық-анықтама жүйелері,
саналған қолданыстар комбинациясы;
4) кәсіби бағдарламалар;
5) үлгілеуші (модельдеуші) бағдарламалар, қуатты жазба (графикалық) оқу-
анықтама жүйелері, күрделі компьютерлік ойындар;
6) үлгілеуші оқу құралдары, мультимедия жүйелері және т.б.
Бұл жіктеу (топтастыру) компьютерлік оқу бағдарламаларымен
жабдықталуын және оқу компьютерлік техника құралдарына деген қажеттілікті
талдауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік оқу бағдарламаларының арасында ерекше орынды тестілік
компьютерлік оқу бағдарламалары алады. Қазіргі таңда тест тапсырмаларының
жүйесіне кіргізе алмайтын пән саласы жоқ. Сондықтан, берілген оқу курсының
шегінде кез келген пән үшін және кез келген тақырып үшін бағдарламаның бұл
түрі қолданыла алады.
Кез келген оқу курсының мазмұны шегінде компьютерлік оқу бағдарламасын
пайдалану мақсатқа сәйкес келмейтін (тестілік оқу бағдарламасынан басқа)
оқу жоспарының тақырыптарын бөліп қарауға болатынын атап өту қажет. Мұндай
тақырыптың басымдық танытатын мысалы ретінде материалды әңгіме түрінде
мазмұндау.
Компьютерлік оқу бағдарламасын пайдалану талап етілетін оқу
тақырыптарын анықтау бойынша дене мәдениеті мен спорттың оқу курстарын
сараптамалық бағалау келесі бағыттармен іске асырылуы мүмкін:
1) компьютерлік оқу бағдарламаларымен толық қамтамасыз етілуі мүмкін оқу
жоспарының тақырыптар саны;
2) компьютерлік оқу бағдарламаларын қолдану мақсатқа лайықты болатын оқу
жоспарының тақырыптар саны;
3) нарық базарындағы бар компьютерлік оқу бағдарламаларымен (тестілік те
ішінде) қамтамасыз етілген оқу жоспарының тақырыптар саны.
Дене мәдениеті мен спорттық оқу-тәрбие саласын компьютерлендіру
үдерісінде компьютерлік бағдарламаны оқу жоспарының барлық тақырыптары
бойынша пайдалану міндетті емес, өйткені оқытып, үйрету үдерісінде оқу
ақпараттарын беру және оны меңгерудің басқа жолдары талап етілетін күрделі,
ерекше тақырыптар бар екенін басшылыққа алу қажет.
Бұл оқу бағдарламасының оқытып, үйрету мазмұнына, мақсатына,
міндеттеріне, оқу материалдарын қажетті дәрежеде меңгеру деңгейіне
байланысты. [7;]
1.2.Болашақ дене тәрбиесі мамандарын оқытып, үйрету үдерісін дифференциялау
және даралау негізінде дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу бағдарламасының
мазмұнын таңдаудың әдістемелік негіздері.
Дене мәдениеті мен спорт бойынша оқу бағдарламасының мазмұнын
таңдаудың әдістемелік негіздері оқытып, үйрету үдерісінің жалпы және арнайы
міндеттерін шешумен байланысты. Бұл қандай да бір спорт түрінің
ерекшелігіне байланысты оқу-тәрбие жүйесін ұйымдастыру және жүзеге асыруға
дифференциалды жолмен шешу қажеттілігімен байланысты.
Дене мәдениеті мен спорттық білім жүйесінің мақсаты барлық жастағы
азамаматтардың оқып, үйренуге, өндірістік еңбекке және шығармашылық
қызметке дене даярлығын қамтамасыз етуге жағдай жасаудан тұрады.
Бұл мақсат дене мәдениеті мен спорттың қазіргі заманғы даму сатысында
жетілдірудің жалпы және арнайы міндеттерін шешумен жүзеге асады.
Білім беру мекемелеріндегі оқытып, үйрету және тәрбиелеу үдерісінде
дене мәдениеті мен спорт жүйесінің негізгі жалпы міндеттеріне мыналар
жатады:
- оқып, үйренушілердің дене сапаларын дамыту және жетілдіру;
- әрбір оқып, үйренушіге дене мәдениетінің негізгі қолданбалы дағдыларын
меңгерту;
- мақсатқа лайықтылық, батылдық және шешімшілдік, бастамашылдық және
тапқырлық, табандылық және жігерлілік, ұстамдылық және байсалдылық,
ұжымшылдық сезімі және өзара жолдастық көмек беру сияқты адамдық
қасиеттерге тәрбиелеу;
- денсаулықты нығайту және ағзаны шынықтыру, қолайсыз қозғаушы күштердің
және кәсіби қызмет жағдайының әсеріне орнылықты арттыру.
Дене мәдениеті курсының арнайы міндеттері – оқытып, үйретудің
мақсаттар мен міндеттерін іске асыруға, бағыттылық оқыту бағдарламасына
дене мәдениетінің барлық бөлімдерін кіргізу, олардың әрқайсысын меңгеруге
оқу уақытының үйлесімді қатынасын белгілеу, оқу-тәрбие үдерісін жандандыру.
Әрбір міндеттің өзінің өзгеше ерекшелігі болады.
Бірінші міндет – дене мәдениеті міндеттерінің ішінде басты орынды дене
сапаларын дамыту және жетілдіру алады.
Төзімділікті, күшті, шапшаңдықты және әбжілдікті дамытудың жоғары
деңгейінің маңызы жалпыға белгілі және көпшілік мойындаған қағида болып
табылады. Қазіргі заманғы жағдайда бұл дене сапаларының маңыздылығы тек
дәлелденіп қойылған жоқ, сонымен бірге адам ағзасының жалпы тұлғалық
жағдайына олардың әсерінің сандық және сапалық сипаттамасы алынған.
Жоғары дене дайындығы деңгейі бар, үлкен дене жүктемелері мен жүйке-
психикалық күштенудің әсері жағдайында жан-жақты дамыған адам, тәжірибе
бойынша, жұмыс қабілеттілігі, қажуы, жүйке орнықтылығы көрсеткіштері
бойынша басқа адамдарға қарағанда едәуір басымдықта болады.
Екінші міндет - дене мәдениетінің негізгі қолданбалы дағдыларын әрбір
оқып, үйренушінің меңгеруі жүруде, жүгіруде, секіруде, өзін-өзі қорғау
әдістерін орындаудағы әрекетте және қозғалу біліктілігіндегі қалыптасуды
қарастырады.
Адамның қозғалыс біліктілігінің бөлшегі ретінде әдістер мен жаттығулар
дене және психологиялық сапаларды дамыту және жетілдірудің тиімді құралы
болып табылады. Олар экстремальды жағдайларда апаттық-құтқару құралдарын,
жеңіл суға сүңгудің (водолаз) жабдықтарымен, киімімен жүзу, сүңгу және
басқа судағы және су астындағы әрекеттер, күтпеген жағдайда кедір-бұдырлы,
жыртылған жермен жүгіру, қарлы- борасын жағдайында қашықтықты қажет болған
жағдайда шаңғымен жүріп өту сияқты арнайы дағдыларды меңгеруге негіз болады
Суға жүзуді үйрету үдерісі ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін арттыру,
әсіресе жүрек-қан-тамыры және тыныс алу жүйесінің қызметін жақсарту,
денсаулықты нығайту және шынықтыру мақсатында жеке тұлғаның дене және ерік-
жігер сапаларын жетілдіру үшін қолайлы мүмкіндік туғызады.
Шаңғымен жүру негізінен қысы қарлы аудандарда меңгеріледі. Қазіргі
таңда кез келген ауа райында роликті шаңғылармен, роликті конькилермен
шаңғымен қозғалу жаттығуларының иммитациялық мүмкіндіктерін орындауға
болады.
Үшінші міндет – оқытып, үйрету және тәрбиелеу үдерісінде оқып,
үйренушілердің жеке тұлғалық сапаларын қалыптастыру.
Жеке тұлға – адамның психологиялық-әлеуметтік қасиеттерінің негізгі
иесі.
Жеке тұлға ұғымында жеке адамның қоғам құрамында болатындығы
анықталатын белгілері айқындалады.
Мақсатқа ұмтылуға, батылдыққа және шешімшілдіке, бастамшылдыққа және
тапқырлыққа, табандылыққа және қажырлылыққа, ұстамдылыққа және
сабырлылыққа, ұжымшылдық сезіміне және өзара жолдастық көмектесуге
тәрбиелеу өскелең ұрпақтың және азаматтың жеке тұлғасы сипаты мен сапаларын
қалыптастырудаға маңызды міндеті болып табылады.
Жоғарыда атап көрсетілген сапаларды дене мәдинеті мен спорт құралдары
арқылы дамыту және жетілдірудің іс жүзіндегі мүмкіндіктері адамдардың жеке
ерекшеліктерімен алдына қойылған оқу және тәрбиелік міндеттерді шешуі
есепке алынып пайдаланылатын арнайы жаттығулар мен әдістемелік тәсілдерді
шұғылдану сабақтарында орындау кезінде оларды жүйелі және мақсатты бағытта
қолдану жағдайында ғана жүзеге асырылады.
Адамның өзінің даралық қасиеті (индивидуальность) қоғамдық-тарихи
мәдинетті дамытудағы іс әрекет пен білім иесі ретінде әрбір адамның
тіршілік қызметіндегі дара ерекшеліктері мен алдына қойған оқу және
тәрбиелік міндеттерін жүзеге асырудағы өзіне тән қайталанбайтын рухани күйі
мен ішкі сезімі болып табылады.
Төртінші міндет- оқу тәрбие үдерісіндегі сауықтыру бағыты. Бұл бірінші
кезекте денсаулықты нығайту және ағзаны шынықтыру, қолайсыз жағдайлардың
әсеріне орнықтылықты, төзімділікті арттыру және кәсіби қызметтің өзіне тән
ерекшелігі болып табылады.
Бұл міңдетті шешуде теория мен іс тәжірибені дене мәдениеті мен
спорттың үдерісіндегі байланысы принципі өз көрінісін табады.
Кез келен спорттық міндетті шешу тек студенттің денсаулыға есебінен
ғана емес, керісінше денсаулықты үнемі нығайту және ағзаны шынықтырудағы
мақсатты міндеттерді орындау негізінде қамтамасыз етілуі тиіс. Жақсы
денсаулық дене мәдинеті мен спортты дұрыс ұйымдастырудың басты
нәтижелерінің бірі ретінде қарастырылады.
Оқу және кәсіби қызмет үдерісінде пайда болатын әртүрлі бейнедегі
қолайсыз қозғаушы күштердің (факторлардың) көптігі, адам ағзасының орнықты
төзімділігін арттыру шараларын талап етеді. Мұның негізі, жан-жақты дене
даярлығын қажетті денгейіне жеткізу болып табылады.
Бірқатар жағдайларда жекелеген сыртқы қолайсыз әсер етуші күштердің
әсер етуіне ағзаның жоғары төзімділік көрсетуіне жетуі үшін жан-жақты дене
даярлығы арнайы құралдар мен денені жаттықтыру әдістерімен толықтырылады.
Студентің психикалық дамуының қозғаушы күші, оның қабілеттері мен
қоршаған ортамен байланысу түрлерінің жеткен даму денгейінің арасындағы
үйлеспеушілік болып табылады.
Дене мәдениеті мен спорт саласындағы арнайы міндеттерді шешу жеке
тұлғаның рухани және дене сапаларының қалыптасуы үшін үлкен маңызға ие.
Оларды орындау спроттың қандай да бір түрі бойынша спортшыларды дайындаудың
қажетті мүмкіндігі болып табылады.
Арнайы міндеттердің жекелеген (тобына) дене дамуында ауытқуы бар және
дене даярлығы төмен студенттермен шұғылдану сабақтарын ұйымдастыру
міндеттері арнайы қарастырылады. Бұл міндеттерді шешу оқытушыдан медицина
саласы мен физиологияның жас ерекшеліктері мен морфологиясынан арнайы
білімі болуын талап етеді.
Жеке тұлғаның құрылым негізі, яғни студенттің қызығушылығы мен
қажеттілігі, күрделі психикалық құрылымының бағыты оның мінез – құлқын, іс
әрекетін, спорттық қызығушылығын анықтайды.
Адамның оқу және кәсіби қызметі жағдайындағы және мінезіндегі
мазмұндық айырмашылық дене мәдениеті мен спорттың жалпы және арнайы
міндеттерін шешу қажеттілігін айқындайды. Арнайы міндеттерде дене
дайындығына нақтылы, ерекше талап қою өз сипатын табады.
Арнайы міндеттерді шешу және оны жүзеге асыру жолдары студенттердің
дене және психологиялық дайындықтарын дұрыс ұйымдастыруда негізді маңызы
бар.
Алайда арнайы міндеттерді анықтау елеулі қиындықтар туындатады, яғни
дене даярлығына қойылатын ерекше талаптың сипаты сырт көзге жиі
байқалмайды.
Арнайы міндеттерді шешуге қойылатын негізгі талапты бөліп қарау үлкен
қиыншылық туғызады, өйткені әрбір спорт түрі үшін оларды шешудің өзіндік
ерекшелігі болады.
Студенттің психикалық дамуы – жеке тұлғаның сапалық біртіндеп дамушы
өзгерісі, яғни оның барысында әртүрлі динамикамен жас ерекшелігіне қарай
жаңа құрылу қалыптасады. [29;]
Студенттердің дене даярлығына қойылатын ерекше өзгешелігі бар талапты
талдау негізінде дене мәдениеті мен спорттың арнайы міндеттерін анықтаудың
маңызды мәселесі, студенттерді оқытып, үйрету үдерісінде барынша көп
мөлшерде қажетті қозғалыс дағдылары мен дене, психологиялық, арнайы
сапаларын анықтау болып табылады.
Студенттердің дене даярлығына қойылатын ерекше талап арнайы
міндеттерде өз көрінісін табады.
Дене мәдениетінің құралдары мен әдістері арқылы шешілетін арнайы
міндеттер мыналар болып табылады:
- оқу аудиторияларындағы аз қозғалыстағы және бір сарынды еңбек немесе
сабақ кезіндегі орныққан күш түсуіне төзу қабілеттілігін қалыптастыру;
- төзімділікті, шапшаңдықты және жауап беру және әрекет реакциясының
дәлдігі, кеңістікте және уақытқа бағдар жасауды дамыту және жетілдіру;
- дененің үйлесімді салмағын сүйемелдеу;
- ыстыққа, суыққа, температураның ауытқуына ағзаның төзімділігін
арттыру;
- батылдықты және шешімшілдікті, ұстамдылық пен сабырлылықты,
бастамашылдық пен тапқырлықты, мақсатқа ұмтылушылық пен сезім күші
орнықтылығын дамыту;
- жүйке және жүрек қан-тамырлары жүйесіндегі, асқазан-ішек жолдарындағы
қызметтік бұзылуды, көздің қажуын, мүсіннің ауытқуын қалпына келтіру.
Арнайы міндеттер дене мәденитінің барлық тарауларын оқыту
бағдарламасына ендіру, жекелеген тақырыптар бойынша шұғылдануға бөлінген
оқу уақытының үйлесімді қатынасын белгілеу есебінен жүзеге асырылады.
Арнайы міндеттерді дұрыс анықтаудың негізді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz