Абай Құнанбайұлының дүниетанымы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 Абай Құнанбайұлы дүниетанымы және оның рухани құндылықтар әлемі . . . 8-32

1. 1 Абай Құнанбайұлы көзқарасының қалыптасып, дамуының алғышарттары . . . 8

1. 2 Абай Құнанбайұлы философиясындағы сопылық таным . . . 16

2 Абай Құнанбайұлы дүниетанымындағы жан тазалығы мен рухани- танымдық жетілу жолы . . . 33-60

2. 1 Абай философиясындағы толық адам концепциясы . . . 33

2. 2 Абай танымындағы рух тәрбиесі және оның қазақ ұлттық мәдениетінде алатын орны . . . 49

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 61

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 65

КІРІСПЕ

Диссертациялық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық зерттеу жұмысында Абай Құнанбайұлы дүниетанымындағы жетілген адам мәселесінің қоғам өміріндегі діни-философиялық және ғылыми-практикалық маңызы қарастырылды. Қазақ философиясының бай дүниетанымдық мәдениеті мен дағды-дәстүрдер арасындағы сабақтастық рухани құндылықтарды қайта жаңғыртуда екенін танытты. Сондықтан, бүгіндері қазақ ұлтының дағды-дәстүріндегі адам жанының тазалығы, нәпсі, сопылық ұстанымдар және толық адам мәселесі зерттеудің негізгі обьектісіне айналып отыр.

Диссертациялық зерттеу тақырыбының өзектілігі. Абай Құнанбайұлы танымында дүниенің ең манызды бөлігі адам, оның жаратылыс табиғаты мен даму жолындағы құндылықтар әлемі. Абай Құнанбайұлы көзқарасында сопылық адам жанын жетілдіретін, әдеп философиясына ықпал ететін рухани қуаты бар құндылық ретінде танылады. Абай Құнанбайұлы адамды хайуаннан айыратын екі касиетке назар аудартады. Оның бірі: дүниені тану ақикатты білу, ғылымды үйрену, екіншісі көпке пайдасы тиетін еңбек істеу. Болмыстың түп негізі хақ деп білу ақиқатты тануға шақырса, сол жолда білімін жетілдіру сопылық ілімнің түп қазығы.

Қазақ даласының кемеңгер ғалымдары назарынан да тыс қалмаған сопылық таным өз жаңалығымен қоғам тыныс-тіршілігіне еніп, сол қалпы қазіргі таңға дейін құнды болып отырған жайы бар. Міне исламдық дүниетаным қазақ ақын-жыраулары, ойшылдары шығармаларында да өзіндік орнын тапқан. Қазақ жырауларының жырларында ислам сеніміне қатысты әр түрлі шығыстық жанрлар көрініс тауып келген кезеңде Абай Құнанбайұлы шығармаларынан сопылық сарын анық көрініс тапқан.

Қорқыттан бастап қазақ халқының аңызынан орын алған танымдық көзқарас исламдық сеніммен біте қайнасқанына да ақындар шығармашылығының үлесі мол. Әр ақынның дүниетанымы мен көзқарасынан мұны байқау қиын емес. Абай Құнанбайұлы саналы әрекеттер мен ойлы тың мәселелерді исламдық сенімнен молынан алған. Абай Құнанбайұлы исламдық терминдерді қолдана отырып қазақ халқына исламдық дүниетанымының түрлі бағытын жете танытқан.

Абай Құнанбайұлы философиясында сопылық терминдер талданып, қазақы танымға жақын етілген, себебі оның толық адам идеясы сопылық дүниетанымдағы жетілген адамды танытады. Ол мұсылман философиялық бастаудан нәр алған. Дін туралы түсінік Абай Құнанбайұлыда сыни болатын, дін рухани қызметімен қатар оны пайдаланғандардың іс әрекеті де сынға алынды. Абай Құнанбайұлы өз заманындағы дүниенің адам өміріндегі орнына мән бере отырып зерттеген ойшыл. Дүниенің бостығын сипаттаған ол ақиқаттың бас себебін «махаббат» ұғымы арқылы түсінген. Махаббат жаратушының құдіреті, нұры, дүниені мүмкіндіктен ақиқатқа айналдыруының басты себебі. Қазіргі ғылымның қисынды тіліне салсақ, махаббат бар болмыстың заңдылығы және де ол адамзатқа тәуелсіз онтология заңдылығы немесе дүниенің бар болуының мүмкіндігі. Осы мәнде махаббат адамзат тарихының бастауы іспетті.

Махаббатпен жаратылған адамзат төңірегінде сопылық табиғылықтан алшақ тұрады. Адамзат өз жетістігін жаратушының құдіретімен байланыстырады. Алайда мәселе өзгеше еді. Жаратушым адамзатқа өз құдіретін құпия етіп берген болатын, бірақ ол айнадан көріне бермейтін адамның өзінің болмысына үңілуді қажет ететін. Жаратқанның құдіретінің көріну формасы адамның еркінде. Ерікті адам жаратушының керемет шеберлігі, бірақ Иассауи айтқандай Алланың пендесіне өзі берген еркі адамға қауіп болатын. Адам өз Еркін меңгере алмаса, ол бүкіл адамзатты жойып жіберетін жойқын күшке айналуы ықтимал, сол себепті Абай Құнанбайұлы өзін махаббатпен жаратқан жаратушысын сүю, оны мойындау, соның құдіретіне сай қызмет етуді әрбір адамның парызы деп санаған. Сонымен жомарт адамның бойында үш қасиет болуы керек, олар әділеттілік, шапағаттылық және даналық. Абай Құнанбайұлы айтуынша табиғат өледі, яғни өзгереді, адам ешқашанда өлмек емес. Адамға әуел бастан өлмейтін тағдыр берілген. Абай Құнанбайұлы: «Мен» өлмекке тағдыр жоқ әуелбастан», -деген.

Абай Құнанбайұлы өз заманының ұлы тұлғасы ғана емес келелі келешекке қол сермеп бізді өз ойларындағы прогрессивті пікірлерімен қолдау көрсетіп, толық адам ретінде бой түзеп, қоғамдағы ұлт ретінде жоғары тұруға ол үшін де білім, ғылым үйреніп, мал табуда еңбектен арланбай дағдарысты күндерден еш қорықпастан, рухани танымымызды жетілген күйінде қалыпты ұстау арқылы, яғни Ахмет Ясауи салған сопылық жол ұсынған танымның бағытымен жүруге шақырады. Жұмыстың өзектілігі тақырыптың қоғамға қажеттілігінде, оның ойларының жалғасын тауып, қоғам талаптарына сай келуінде.

Диссертациялық жұмыстың зерттелу деңгейі. Абай Құнанбайұлы дүниетанымындағы рухани жаңашылдық идеялар, сопылық ілімдегі рухани құндылықтар, олардың ішін-ара байланысы философия тарихында бірнеше сан ғасырлардан бастап бүгінге дейін қарастырылып отырған негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Дегенмен тек тәуелсіздік алған күндерден бастап рухани байлық ретінде қарастырылып, философиялық зерттеу нысанына айналып, өз жемісін беруде. Бұл жөнінде М. Мырзахметұлы мен Досай Кенжетай тәрізді бір тума ғалым, профессор ағаларымның еңбектерінен танысып, қызығушылығым артқанын жасырмаймын. Бұл тұлғалар Абайды, сопылық ілімді зерттеп қазақ философиясында жаңа із салды. Адам болмысына, оның мағынасына өзгеше көзқарастар сопылық ілімде, Абайтануда. Оны рухани құндылық ретінде енгізіп философиялық ғылыми тұрғыдан қалыптасуына бастама болды.

Бүгінгі күні рухани таным туралы сұрақ, тіл, мәдениет, дін, әлеуметтану тағы басқа көптеген мәселелерді қамтиды. Осыған байланысты Ортағасыр дана ойшылдарының еңбектері ерекше қызығушылықты тудырады. Абай мәселесі мен сопылықты қарастыруда Ж. М. Әбдильдин, С. Ж. Кенжебаев, Ә. Н. Нысанбаев, Қ. Ә. Әбішев, Т. Х. Ғабитов, С. Е. Нұрмұратов, Ө. Малдыбеков, Қ. Қаратышқанованың және тағы басқа ғалымдарымыздың туындыларын ерекше атап өтуге болады. Әдебиет саласы бойынша Абайды зерттеу жүйелі түрде көптеген жетістіктерді көрсетті. Оның іліміндегі философиялық құндылықтарды анықтау реті бізге қалды.

Соңғы жылдары еліміздің ойшылдары философияның рухани саласында кең ауқымды зерттеулер жүргізуде. Дегенмен Абай Құнанбайұлы дүниетанымындағы рухани жаңашылдық идеялар және оның сопылық іліммен үйлесімділігі туралы зерттелу дәрежесін Абайдың көзқарасында талдау жасайтын болсақ біз бүгінгі күні адам мен құдай, сопылық танымның дәстүрлі қазақ қоғамындағы орны туралы белгілі бір жүйелі философиялық бағыттың анықталмағандығын байқаймыз. Мұның өзі қарастырылып отырған мәселенің өзектілігін, маңыздылығын одан әрі ауқымдай түседі. Адам мәселесі қашан да актуальды. Толық адам мәселесі сопылық танымды қазақ халқына таныту мақсатында алынған мәселе екені Абай шығармашылығынан белгілі. Міне сондықтан ұлттық танымды жетілген тұлғалар шығармашылығы қашан да қоғамда өзектілігін жоғалтпаған.

Диссертациялық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің негізгі мақсаты ретінде Абай Құнанбайұлы дүниетанымындағы рухани жаңашылдық идеялары және оның сопылық таныммен байланысы қарастырылып, оның даналық, тұлға ретінде жетілу ерекшелігі және сыни пікірлері сарапқа салынады. Осыған байланысты зерттеуге келесі міндеттер белгіленген:

Абай философиядағы рухани бастамалардың орнын зерттеп, қоғамдағы мағынасын анықтау.
Абай мен сопылық танымның рухани байланысының тарихи қажеттілігін көрсету.
Абай философиясына байланысты ежелгі Шығыс философиясынан бастап әртүрлі философиялық бағыттардың өзара теориялық бірлігін көрсету.
Абай дүниетанымындағы адам мен құдайылық болмысының ерекшелігін, махаббат идеясы мен сопылықтағы ғашықтық, толық адам мәселесі, және осы идеялардың деңгейінің қоғамның дамуының белгілі бір кезеңдеріндегі өркендеуін көрсету.
Еуропа мәдениеті және Абай көзқарасы, жалпы құндылықтардың құлдырауы, ерекшеліктің жалпылыққа өтуінің обьективтік бастамасы ретінде.
Абай философиясының жалпылық деңгейінің адамзат үшін тарихи маңыздылығын, қажеттілігін философиялық тұрғыда талдау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Ұсынылып отырған зерттеуде төмендегідей ғылыми жаңалықтар анықталған:

Абай философиясындағы рухани болмыс обьективті тұрғыдан алынып, адамзат қоғамына байланысы сопылықтағы ақиқат ретінде көрсетілді. Оның мағынасын анықтау үшін, методологиялық негіз ретінде философиялық зерттеу тәсілдері қолданылды.
Ежелгі заманға тән космоцентризм, миф түсініктері - оның қара сөздері арқылы анықталды.
Абай философиясындағы сыни көзқарастар мен сопылық таным және қазақ философиясындағы жаңа көзқарастар алынып, зерттеу нысанына айналды.
Сопылық ілім заңдарын зерттеп, нақты ғылымдардың жан-жақты дамуына тигізген әсерін қазақ қоғамындағы көрінісін айқындап беру.
Мәдениетте, әлеуметтік салада, саясатта болып жатқан өзгерістердің адам болмысына оның рухани байлығына әсерінен туындаған түрлі қасиеттердің жан-жақты анықталуының нәтижесі Абай философиясы арқылы көрсетілді.

Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері. Абай дүниетанымындағы толық адам мәселелерін тануда жалпы ғылыми әдістер мен практикалық пайымдаулар негіз болды. Соның ішінде: тарихи, әлеуметтік, құқықтық логикалық, жүйелі, құрылымдық талдау, салыстырмалы әдістерді басшылыққы ала отырып зерттеу қолданылды. Қазіргі таңда діни-философиялық өзгерістер қоғам сұраныстарына негізделініп жасалынған рухани дүниені танытуға бағытталған мол ахпарат беттеріндегі материялдар мен зерттеу барысында қолданылған заңдылықты пікірлер ғалымдарымыздың өзара талқылауынан өткен шешімді ойлар мен көзқарастарына негізделді. Диссертацияда діни бағыттағы әдебиеттермен қатар философиялық, тарихи еңбектер, баспасөз материалдары, жекеленген ғалымдардың еңбектері де кеңінен қолданылды.

Диссертациялық жұмысының құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы тақырып пен қойылған міндеттерді шешудегі ішкі логикалық байланысымен сипатталады. Зерттеу жұмысы кіріспе, екі тарау, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен құралды. Жұмыстың көлемі 65 бет.

1 Абай Құнанбайұлы дүниетанымы және оның рухани құндылықтар әлемі

1. 1Абай Құнанбайұлы көзқарасының қалыптасып, дамуының алғышарттары

Абай Құнанбайұлы қазақ философиясында орны ерекше тұлға, оның есімін бүкіл әлем таныды. Оның шығармашылық жолы терең философиялық ойларды қамтыиды және сол дәуірдің әлеметтік жағдайынан да алшақ кетпестен сол дәуір рухани танымынан ахбар береді. Абай Құнанбайұлы ой-пікірі он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында халық танымынан өзіндік орын алды.

Абай Құнанбайұлы ой алыптары Фердоуси, Сағди, Ширази, Низами, Науаи туындылыарымен таныс болды. Араби, Ғазали және Мұхаммед танытқан ислам философиясын жетік білді. Сонымен бірге ежелгі гректің атақты классигі Аристотельдің философиялық шығармаларын және Сократтың еңбектерімен таныс болды.

Абай Құнанбайұлы дүниетану жолында өткен замандардың кемеңгер философтардың шығармаларын окып, өз дәүірінің алдыңғы катарлы ой-пікірлерін қорытып, оларды қазақ өнеріндегі аса маңызды мәселелерді түсіндіруге қолданды. Осы кездегі қазақ қауымын толғандырған басты мәселелер: Құдай мен табиғат, адам мен құдірет, жан мен тән, өмір мен өлім туралы болса, Абай Құнанбайұлы еңбектері дәл осы тұрғыдан жауап береді.

Абай Құнанбайұлы өзінің философиялық көзқарасында дүниенің, әлемнің обьективтік заңдылығын мойындайды, дүние мен адамзат қоғамы бірқалыпта тұрмай бейне бір ағып жатқан судай әрекеттеніп, өзгеріп отырады деп таниды. Бұл жөнінде Антик заманының ойшылы Гераклитпен пікірлес.

Қазақ қоғамдық ой-пікірлерінің тарихында рухани даму кезеңі деп ағартушылық философия негіздерінің пайда болуы мен қалыптасу кезеңдерін санауға болады. Қазақ тарихында философиялық ой-пікір саласында шыққан ойшыл кайраткерлер шығармашылығы өз алдына бір кен. Оны білуге ұмтылмаған жан, адам болмайды, хайуанға тең дер еди қазір Абай Құнанбайұлы.

Абай Құнанбайұлы өзі көріп, білген өмірден сопылық талғамнан көп бұйым алады. Абай Құнанбайұлыдан қалған мұраның ішінде көп кезігетіні даусыз сын айту, сопылық сарын айқын сезілетін сыртқы көркем әдебиет белгілері бар. Ол сопылық сарыннан қосылған белгілер. Екінші, бұдан бөлек, ақынның өз тұлғасы сияқты боп қалыптанған барлық әдебиет мұраларынан: бұтақша таралып өсіп, жырыла шыққан тумалары тағы бар.

Қазіргі қарастыратынымыз сопылық ілімнің қазақ ортасындағы орны. Көлденең тұрып көз жіберсең, бұл ақынның шығармалық еңбегі ұзын аққан ағын су сияқты. Рухани танымдар легі адам жанын толық ететін мұсылиан заңдылықтарын таныс етеді. Кейде тастақ, керіш арна мен көк шағыр мөлдір сулы Ертіс басындай боп, кейде құмды сары топырақты еспе арнамен жылжып, Сырдың аяғындай құла түсті боп ағады. Жолшыбай өзіне көп құятын әр түрлі тың арналардың неше алуан суларын сіміре барып, әр жерде өзінен де кейде көлшік, кейде өзен тармақ шығарып кете барады. Осы айтылған жағырапиялық теңеу ақыннан қалған мұраның тарихи орын мәнін алсақ, көңілте қонымды, үйлесімді теңеу сияқты көрінеді.

Барлық Абай Құнанбайұлы шығармалары мәдени тарихи тұрғыдан ой саналық шекараларын жүлгелей жүріп жетілдіретін қазақ даласының бір ағыны сияқты. Тағы бір теңеу, Абай Құнанбайұлы бала күнінде екі шешенің қолында қатар тәрбиеленгендіктен жеңгелері «Телғара» деп атандырған екен. Шынында, бұның ақындық өмірі де өзіндік, қазақтық қалпынан басқа жа-ңағыдай екі жағадан қатар нәр алу арқылы бір әдеби «Телғаралықпен» ерекшеленіп туған сияқтанады.

Әрине, бұған қарап Абай Құнанбайұлының өз пішіні - қазақ тұлғасы жоқ демейміз. Жаға - жаға да, арна - арна. Ұлы арнасы мен жол арнасының түп-түбімен шығып жатқан қайнар көздер - ақынның негізгі қазақтық тұлғасын қүрайды. Екі анаға тел болуда екеуінен нәр алу болғанмен соны өзінше қорқытып, өзінше сіңіріп пайдаланып отырып, бала дөнесі өседі.

Абай Құнанбайұлы «адам жанындағы асыл касиеттің бірі еңбек» [1, 2б] -деген. Бұл тек өзінің кара басының қамын ғана күнттейтін еңбек емес, пайдасы көпке тиетін еңбек деп біледі. «Өзің үшін еңбек кылсаң, өзі үшін оттаған хайуан боласың, әрекет ет, пайдасы көпке тисін» [2, 8б] деген пікірі тағы бар. К. Маркс осы мәселеде еңбек етуді бәрінен жоғары деп білгені мәлім.

Абай Құнанбайұлы «адамның ақылды, білімді болуы оның тумысынан емес, айналадағы дүниені сөзіп, біліп, үйренуінен, еңбек етуінде. Біз жанымыздан ғылым шығара алмаймыз» [3, 86б] - дейді.

Жаралап, жасалып қойған нәрселерді көзбен көріп, акылмен біліп, сезбекпіз. Демек, Абай Құнанбайұлы білудің сезімдік және акылдық таным арқылы болатынын құптайды. Бірак ол ақиқатты анықтаудың өлшемі акыл деп есептейді: «Ақыл сөзбен сенбеңіз, бір іске көз келсеңіз, ақсакал айтты, бай айтты, кім болса, мейлі сол айтты, акылменен жеңсеніз». «Акыл мидан, өлшеу кыл» [4, 5б] деп танымдағы акыл ролін кетермелейді. Абай Құнанбайұлы гуманистік көзқарасты насихаттаушы десекте боларлық. Ол адам атаулы жаратылысында бірдей деп карады. Өзін өзгеден артық санайтындарды сөгіп, «Мені мен сен теңбе деп мақтанасың, білімсіздік белгісі ол баяғы» дейді. «Адамзаттың бәрін сүй бауырым» деп «Атаның баласы болма, адамның баласы бол» [5, 21б] дейді. Ол жалпы адамзатты түгел сүюге және оларды тең көруге үндейді.

«Дүние бір қалыпта тұрмайды,

Адамның қуаты, өмірі бір қалыпта тұрмайды»,

«Дүние - үлкен көл, заман - соққан жел»,

«Алдыңғы толқын -ағалар, артқы толқын інілер» [6, 8б] - дейді.

Абай Құнанбайұлы өз кезінде қазақ қоғамының болмысына үңіле қарап, адамгершілік мінез-кұлық формасын ұсынады: «. Бес нәрседен қашық бол, бес нәрсеге асық бол, адам болам десеңіз Өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ - бес дүшпаның білсеңіз. Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым ойлап қой, бес асыл іс көрсеңіз» [7, 4б] -деп әдептілік пен қайырымдылықты дәріптейді.

Абай Құнанбайұлының ойынша елдің жақсы жаман болуының тетігі оның ынтымақ-берекесіне байланысты. Ол «Берекелі болса ел жағасы жайлау ол бір көл, берекесіз болса ел-суы ашыған батпақ көл», [7, 18б] -дейді. Абай Құнанбайұлының байқауынша, ел еңбекпен көркейеді, елдің шырқын бұзатындар еңбек етпейтін арамтамақтар, еңбексіз жатып ішу адам баласын аздырады: «Тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық, аздырар адам баласын» [7, 12б] -дейді.

Абай Құнанбайұлы адамдарды осы дүниеде еңбек етіп өнер білім тауып, өз тіршілігін оңалтып, рахат көруге насихаттайды. Халықты өнер-ғылым жолына жұмылдырады. «Ғылым таппай мақтанба, орын таппай баптанба», «Болмасаң да ұғып бақ, бір ғалымды көрсеңіз. Ондай болмақ қайда деп айтпа ғылым сүйсеңіз» [8, 3б] дейді. Дүние бір алып бір құрылыс, оған әрбір адам өз үлесін қосу керек деп тұжырымдайды. «Әсемпаз болма әрнеге, өнерпаз болсаң арқалан. Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тапта бар қалан» [7, 14б] дейді. Абай Құнанбайұлы ақыл -парасатты дәріптеп, ғылым мен ағарту идеяларын насихаттады. Абай Құнанбайұлының философиялык ой-пікірінің әлеуметтік маңызы мен алға басарлық мәні, міне осында.

Абай Құнанбайұлының философиялық көзқарасының мұрасында бір жүйеге түсірілген көзқарасын тұжырымдайтын арнайы философиялық шығармасы жоқ. Дегенмен, Абай Құнанбайұлының көптеген өлеңдері мен прозалық шығармаларында «адам мен адамгершілік, ұждан, мораль философиясына төтелей қатынасы бар, толып жатқан бөлек-бөлек бір көлемді, әрі сапалы ойшылдық пікірлері бар екені даусыз» Абай Құнанбайұлы шығармаларын зерттеуге арналған еңбектер жеткілікті болғанымен, оның философияның негізгі мәселелеріне байланысты көзкарастары жөнінде әлі күнге дейін тиянақты пікір тұжырымдалған жан жоқ. Ойшыл ақнның терең ойы мен дүиетанымының ішкі мазмұны ақырына дейін ашылып, түсіндірілмей келеді. Бұған қоғамдық болмыстың өзекті мәселелері жөніндегі оның көзқарасының курделілігі, жүйесіздігі, тіпті, кейде қарама-қайшылықтары белгілі дәрежеде қиындық туғызды. Абай Құнанбайұлы шығармашылығын зерттеудің алғашқы көзеңінде, жиырмасыншы және отызыншы жылдарда ақынның идеялық мұрасы қызу айтыстар тақырыбына айналды, «Абай Құнанбайұлы философиясын» руханилық басым. Әдеттегі идеалистік философия көптің қолдауына ие болады.

Қазақтың ауыз әдебиеті мен өткен замандардағы жазба ескерткіштерінен сусындаған алдыңғы қатарлы халықтық дәстүр мұсылмандық мәдениетке ұласып жаңа келбет алғанын Абай Құнанбайұлы шығармаларынан көреміз. Ежелгі және орта ғасырдағы Шығыс ойшылдарының таңдаулы шығармаларына назар аудару да өз жемісін берді. М. Әуезов идеялық бағытта бір-бірімен табиғи ұштасып, жалғасып кететіндігін айта келіп, Абай Құнанбайұлы дәуірі үшін орыс классиктерінің шығармаларымен таныстықтың маңызы да зор болғанын атайды. Қазақстандағы қоғамдык ойдың болашақта жандана түсуіне Абай жолының қаншалықты маңызды екенін білгеніміз жөн екенін атап көрсетті.

Ғалым Абай Құнанбайұлының орыс әдебиетінен аударған шығармаларының идеяларына жете назар аудара білді және ықпал етті деген қарапайым түсініктерді еске алумен ғана дәлелдемек болған «жеңіл-желпі, қара дүрсін пікірлерге» қарсы шықты. Ол Абай Құнанбайұлы шығармашылығының өткен заман ойшылдарының теориялық мұраларымен байланысын анықтайтын мәселелердің тым тапшы зерттелгеніне өкініш білдірді.

Абай Құнанбайұлының орыс әдебиетіне ғана емес, сонымен катар адамзаттың бүкіл рухани мәдениетіне катынасын түтастай даму үстінде: «орыс және казақ халқының байланыстарын сол көзеңнің мазмұнын анықтайтын саяси оқиғалармен тығыз органикалық байланыста қарастыратынының» [9, 54б] методологиялық маңызы аса зор.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.