«Еңсегей бойлы ер Есім хан»

Жоспар
Кіріспе

1 Есім хан
2 Оңтүстікте Тұрсын ханның Имам Кулиге қарсы күресі

Есім хан қазақ тарихында «Еңсегей бойлы ер Есім» деген атпен әйгілі болды, оған бұл атақ 1598-жылы ағасы Тәуекел ханмен бірге Мауреннахрға жасаған жорықта ерекше көзге түскені үшін берілген екен. Есім хан - Шығай ханның баласы, ол бұрын қазақ хандығының Түркістан қаласындағы хан ордасында тұрған. Хан тағына отырған соң Бұхарамен бітім-шартын жасасып, Орта Азия қалаларымен бейбіт, экономикалық байланыс орнатуға ұмтылды. Қазақ хандығын бір орталыққа бағынған мемлекет етіп құруды көздеді. «Есім ханның ескі жолы» деп аталған заңды құрастырды. Есім ханның қазақтарды бір орталыққа бағындыру саясатына қарсы болған сұлтандар қазақ хандығын бөлшектеуге тырысты.
Ташкент қаласы қазақ хандығына қараған соң оны Жәнібек ханның немересі, Жалым сұлтанның баласы Тұрсын Мұхаммед сұлтан басқарған еді.Ол көп ұзамай тәуелсіз хан болуға әрекет жасады. Тіпті өз атынан ақша соқтырып, «бажы және хараж» алым-салықтарын жинады. Сонымен, қазақ хандығын екіге бөліп, Түркістан қаласын орталық еткен Есім хан, Ташкент қаласын орталық еткен тұрсын хан билеген еді. Бұлардың арасында соғыс қақтығыстары болды. Бұл екі жақ ұйғыр, қырғыз, қарақалпақ билеушілерінен өздеріне одақтас-жақтастар іздеуге кірісті. Есім хан тобы Яркент хандығына қарсы болып Тұрпанды билеген Әбдірахим ханмен одақтасты. Ал Тұрсын Мұхаммед хан жағы Яркент билеушісі Шажайдің Ахметтің жақтасы болды. Бұлармен одақтасып отырған Әбдірахим мен Ахметтер де бір-бірімен жауласып отырған билеушілер болатын. Есім хан өзіне мықты сүйеніш ету үшін Яркент ханы Әбдірахиммен құдандалық байланыс орнатты. Есім хан Әбдірахимнің қызы Патша ханымға үйленді де, ағасы Күшік сұлтанның қызын Әбдірахимге берді. Есім хан мен Тұрсын хан арасында күрес шиеленісе берді, 1627-жылы Есім хан Тұрсын ханды өлтіріп, қазақ хандығын өз қол астына біріктірді.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ЕСІМ ХАН

Есім хан — (1598—1643) билік құрғаны.
Есім хан
Хан
Орнауы 1598—1643
Таққа көтерлуі 1598
Алдыңғысы Тәуекел хан
Соңғысы Салқам Жәңгір хан
Әулеті Орыс хан үйі

Есім хан қазақ тарихында Еңсегей бойлы ер Есім деген атпен әйгілі
болды, оған бұл атақ 1598-жылы ағасы Тәуекел ханмен бірге Мауреннахрға
жасаған жорықта ерекше көзге түскені үшін берілген екен. Есім хан - Шығай
ханның баласы, ол бұрын қазақ хандығының Түркістан қаласындағы хан
ордасында тұрған. Хан тағына отырған соң Бұхарамен бітім-шартын жасасып,
Орта Азия қалаларымен бейбіт, экономикалық байланыс орнатуға ұмтылды. Қазақ
хандығын бір орталыққа бағынған мемлекет етіп құруды көздеді. Есім ханның
ескі жолы деп аталған заңды құрастырды. Есім ханның қазақтарды бір
орталыққа бағындыру саясатына қарсы болған сұлтандар қазақ хандығын
бөлшектеуге тырысты.
Ташкент қаласы қазақ хандығына қараған соң оны Жәнібек ханның немересі,
Жалым сұлтанның баласы Тұрсын Мұхаммед сұлтан басқарған еді.Ол көп ұзамай
тәуелсіз хан болуға әрекет жасады. Тіпті өз атынан ақша соқтырып, бажы
және хараж алым-салықтарын жинады. Сонымен, қазақ хандығын екіге бөліп,
Түркістан қаласын орталық еткен Есім хан, Ташкент қаласын орталық еткен
тұрсын хан билеген еді. Бұлардың арасында соғыс қақтығыстары болды. Бұл екі
жақ ұйғыр, қырғыз, қарақалпақ билеушілерінен өздеріне одақтас-жақтастар
іздеуге кірісті. Есім хан тобы Яркент хандығына қарсы болып Тұрпанды
билеген Әбдірахим ханмен одақтасты. Ал Тұрсын Мұхаммед хан жағы Яркент
билеушісі Шажайдің Ахметтің жақтасы болды. Бұлармен одақтасып отырған
Әбдірахим мен Ахметтер де бір-бірімен жауласып отырған билеушілер болатын.
Есім хан өзіне мықты сүйеніш ету үшін Яркент ханы Әбдірахиммен құдандалық
байланыс орнатты. Есім хан Әбдірахимнің қызы Патша ханымға үйленді де,
ағасы Күшік сұлтанның қызын Әбдірахимге берді. Есім хан мен Тұрсын хан
арасында күрес шиеленісе берді, 1627-жылы Есім хан Тұрсын ханды өлтіріп,
қазақ хандығын өз қол астына біріктірді. Есім ханның феодалдық
бытыраңқылықты жеңіп, қазақ хандығын біріктіру жолындағы күрестері қазақтың
Еңсегей бойлы ер Есім атты тарихи жырына өзек болған. Есім хан Ташкент
қаласына білдіртпей түнде кіріп, хан сарайының күзетшілерін байлап тастап,
тұрсын ханды қаперсіз ұйықтап жатқанда қапылыста өлтіреді, сонда Есім
ханның қасындағы Төлеген (Марқасқа) жырау оны мынадай жырмен оятады:
Ей, Қатаған хан Тұрсын!
Кім арамды ант ұрсын.
Жазықсыз елді жылатып,
Жер тәңірісің, жатырсың,
Хан емессің қасқырсың,
Қара албасты басқырсың!
Алтын тақта жатсаң да
Қазаң жетті қапылсың!
Еңсегей бойлы ер Есім,
Есігіңе келіп тұр,
Шашқалы тұр қаныңды,
Кешікпей содан қатарсың!

Есім хан шошып оянған Тұрсын ханның басын алады. Бахыр әл асырардың
авторы Махмұд ибн Уәлидің айтуына қарағанда, есім хан 1628-жылы қайтыс
болған. Ал Қазақ совет энциклопедиясының мәліметіне қарағанда 1645-жылы
қайтыс болған делінеді.
Есім хан! Еңсегей бойлы ер Есім – қазақтың ұлы хандарының бірі, ол 1598
жылы Тәуекел қайтыс болғаннан кейін хан тағына отырады. Туған ағасы Тәуекел
ханнан кейін ел билігін қолға алған Есім хан Қазақ Ордасын 1598-1628
жылдары басқарған. Ол өз билігін Қазақ хандығының астанасы - Түркістан
қаласында тұрып жүргізді. Есім хан таққа отырған кез - қазіргі өзбек
жерінде 1 ғасырға созылған Шайбани әулетінің билігі жойылып, орнына
аштархандықтар келген тұс болатын. Тарихшылар оларды аштархандық немесе
Қажы тархандық әулет деп атайды.
БЕРЕКЕТ КӘРІБАЕВ, ТАРИХ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ КАНДИДАТЫ:Міне бұлар Бұқара жаққа
қоныстанады. Шыңғыс әулеті болғаннан кейін олар үлкен қошеметке ие болады.
Бұлар сонда өсіп өнеді. Ал, 1598 жылы Шайбанилық әулет құлағаннан кейін
жергілікті дін басылары, әмірлер, мықты деген ру басылары өздері билікке
келе алмайды. Сол кездегі түсінік бойынша мемлекет болу үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.