Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылықты талдау

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 Тарау. Жасөспірімдер қылмыстылығының қылмыстық

сипаттамасы . . . 7

2 Тарау. Жасөспірімдер қылмыстылығының криминологиялық сипаттамасы

2. 1. Жасөспірімдер қылмыстылығына ықпал келтіретін жағдайлар мен себептер . . . 24

2. 2. Жасөспірімдер қылмыстығының алдын алу . . . 41

Қорытынды . . . 60

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 64

Кіріспе

Қазіргі кезде өскелең ұрпақты салаутты мінез және адамгершілікті көзқарастар мен мінез-құлыққа ие жалпы адамзаттық құндылықтар рухында тәрбиелеу мемлекеттік мағынадағы маңызды және шұғыл міндет болып отыр.

Біздің қоғамның бұдан әрі дамуына байланысты балалар мен жастарды тәрбиелеу мен жаңа адамды қалыптастыру мәселелері ерекше маңызды мағынаға ие болып келеді.

Егеменді және тәуелсіз Қазақстан демократиялық және құқықтық мемлекет құратынын жариялады.

Осындай күрделі және қиын-қыстау өтпелі кезеңде жастар халқымыздың материалдық тұрмысы мен біздің республикамыздың қуатын тез көтеру үшін іскерлікпен нарықтық экономиканың түрлерін, тәсілдерін мен қағидаттарын игеріп, ие болуылары қажет.

Өскелең ұрпақты тәрбиелеудің маңыздылығына басты назар аудара отырып, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев: «Біз құқық және өнегелілік идеясы салтанат құратын өркениетті қоғам құрғымыз келетін болса, онда әрбір азамат мектеп жасынан бастап қарапайым негізді игеру қажет»-деп атап өтті.

Бірақ өскелең ұрпақты тәрбиелеуде маңызды кемшіліктер кездеседі.

Республикада кездесетін кәмелетке толмағандар арасындағы бақылаусыздық пен қылмыстылық маңызды қамсыздану мен қорқыныш тудырады.

Өскелең ұрпақтың денсаулығын қорғау мен нығайтуда, олардың ортасында көрініс тапқан маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, қылмыстылық сияқты теріс әлеуметтік құбылыстармен күрес қандай да бір өркениетті қоғамның айрықша қамқорлығының негізі болып табылады.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 27 бабына сәйкес, балалық шақ мемлекет танитын және қорғайтын негізгі құндылықтардың бірі болып санала отырып, мемлекеттің қорғауында болады.

Бірақ, кейінгі жылдары республикада жастардың өнегелілік, құқықтық дене тәрбиесіне жеткілікті көңіл аударылмауда, оны біз жастар арасында кездесіп отырған, кейде аса қатігездікпен жасалған қылмыстар мен қоғамға қарсы құбылыстардың өсуінен байқаймыз.

Статистикалық мәліметтер жасөспірімдер арасында маскүнемдік, есірткі, уытты заттарды пайдалану, қаңғыбастық және қайыр сұраушылық, бақылаусыздық кеңінен таралғанын дәлелдейді.

Өкінішке орай, қарастырылып отырған тұлғалар арасындағы қылмыстылық, соның ішінде топтық қылмыстылықта, жоғары деңгейде қалып отыр. Осыған байланыста жасөспірімдік қылмыстылығымен байланысты мәселелерді зерттеуде, олар жасаған қылмыстың ерекшелігіне, жасөспірімдер мен басқа да жас аралық топтардың криминологиялық қылмыстылығының айырмашылықтарына, олардың қылмыстылық мінез-құлықтарының дәлелді ерекшеліктеріне көңіл аудару қажет.

Криминология зерттеушілерінің көптеген зерттеулері, жасөспірімдердің қылмыстылығы - бұл топтық қылмыстылық екенін дәлелдейді. Сонымен бірге жасөспірімдердің қылмыстылығының жастардың қылмыстылығымен тікелей өзара байланыстылығы тәжірибеден байқалады.

Жасөспірімдердің қылмыстылығының криминологиялық сипаттамасын қарастырмас бұрын біз кәмелетке толмағандардың қылмыстық-құқықтық мәселелерін ашып көрсетеміз.

Жасөспірімдердің қылмыстылығы мәселесін зерттеу отандық, сондай-ақ шетелдік ғалым-зерттеушілердің еңбектерінен көрініс тапқан.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылықты талдау болып табылады.

Белгіленген мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылды:

- Қазақстан Республикасындағы жасөспірімдердің қылмыстылығын қылмыстық-құқықтық талдау;

- жасөспірімдер арасындағы қылмыстылық себептері мен оның пайда болуына мүмкіндік беретін жағдайларды қарастыру;

- жасөспірімдердің қылмыстылығын ескерту.

Жасөспірімдер қылмыстылығының қылмыстық-құқықтық және криминологиялық мәселелері зерттеу нысаны болып табылады.

Тарау. Жасөспірімдер қылмыстылығының

қылмыстық сипаттамасы

ҚазКСР-ның қылмыстық заңдылығында кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігінің жеке ерекшеліктерін реттейтін нормалар жүйеленбеді, ол яғни кәмелетке толмағандардың дамуының психофизикалық ерекшеліктерін толық есепке алған жоқ еді.

Алдыңғы қатарлы отандық және шетелдік заңды ойдың жетістіктерін өз бойына жинаған, қазіргі кезде әрекет етіп отырған Қылмыстық кодекс бұрынғыға қарағанда әлдеқайда прогрессивті және одан концептуалды, методологиялық, сондай-ақ құрылымы және нақты қылмыстық-құқықтық нормалары жағынан айрықшаланады. ҚР ҚК кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшелігін қарастыратын жеке тарауды енгізу, талас тудыратын жекелей мәселелерді шешуге мүмкіндік берді, бірақ оған нақты нүкте қойған жоқ және белгіленген мәселелер бойынша одан арғы пікір-таласқа негіз салды. [1]

Ғылыми жағынан да, тәжірибелік көзқарас жағынан да, қазіргі кезде тіпті жаңа ҚР ҚК енгізген кезде де өз шешімін таппаған мәжбүрлеу шараларын қолдану арқылы кәмелетке толмағандарды жазадан босатуға байланысты, қылмыстық заңдылықты жетілдірудің нақты мәселелерін қарастыру белгілі бір қызығушылық тудырып отыр.

Тұңғыш рет Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің арнайы тарауы кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі мен жазалау мәселелеріне арналып отыр, бұл 1990 жылы 15 қазанда өз күшіне енген БҰҰ Бас Ассамблеясы мақұлдаған, «Балалардың құқықтары туралы» Конвенцияда көрсетілген ізгілік және әділдік қағидаттарына сәйкес келіп отыр.

Аталған жағдайда заң шығарушы, кәмелетке толмағандар қылмыстылығының психологиялық ерекшеліктеріне, тұрмыстық ортасының қылмыстектілі факторларына, өзін танытуға ұмтылыс т. с. с тән екендігіне сүйенеді.

Мемлекет кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының алдын алуға, балалардың қараусыздығымен, жасы үлкен құқық бұзушылардың балалар мен жасөспірімдердің мінез-құлқына теріс ықпалымен күреске ерекше назар аударып отыр.

1921 жылдың өзінде-ақ әділет органдары жүйесінде дайындалған «Балалар қылмыстылығымен, жасы 18-ге толмаған жас балалар мен кәмелетке толмағандардың адамгершілік жағының төмендеуі және қараусыздығымен күрес жолындағы шұғыл шаралар туралы» баяндамасында, «адамгершілік жағынан төмендеген және қараусыз тұрғындарға көшенің зиянды ықпалымен ең шешімді күреске түсуді тек адам сүйгіштік және қоғамдық әділдікті түсіну ғана талаптандырып қоймайды; мұндай күрес, жас қылмыскерлердің қандай қауіп туғызатынын және туғызып отырғаны туралы ойдантуындайды . . . »-деп атап өтілген.

Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауапкершілікке тартудың өзіндік тарихи ерекшелігі мен даму кезеңдері бар. [2] Мәселен, қазақтың дәстүрлі қылмыстық құқығы бойынша жас қылмыскерлер 15 жасқа толғанша сотқа тартылмаған.

Профессор С. Л. Фукс осыған байланысты « . . . кісі өлтіру мен ұрлықтан басқа, аса маңызды емес қылмыстан, жасы 15-ке толмаған баланы қылмыстық жауапкершіліктен толық босату, олардың өз әрекеттеріне толық жауап бере алмайтындығынан емес, жазалау кезінде салынатын айыпты олардың төлейтін мүмкіндіктерінің жоқтығымен түсіндіріледі. Жасы 15-ке толған соң, жас қазақ азаматтық жағынан да, неке жағынан да кәмелетке жеткен деп саналған. «Он бесте-отау иесі»- деген қазақ нақылы осыған дәлел. Сот алдында енді өз қылмысы үшін жауап бере алатын меншік иесі тұрған, яғни, қазақ құқығы көзқарасы жағынан енді ол қылмыстық жауапкершілік атқара алған»-деп жазған. [3]

Қазақтардың дәстүрлі қылмыстық құқығы нормаларының ықпал етуін Қазақстан территориясында әрекет еткен 1922 жылғы РСФСР Қылмыстық кодексіне өзгертулер мен толықтырулардан байқауға болады. Қазақстан ОАК 3 сессиясы, көшпелі халықтардың әлеуметтік тұрмыс жағдайын, ауыл еңбекшілерінің құқық тану деңгейін есепке ала отырып, кәмелетке толмаған қазақтарды қылмыстық жауапкершілікке тартудың ерекше жағдайын бекітті. Жекелей алсақ, жас балаларға (14-ке толмаған) қылмыстық жаза қолданылмады, сондай-ақ кәмелетке толмағандар қатарына қазақ ұлтының жасы 14-тен 18-ге дейінгі тұлғалары, өзге ұлттың 14-тен 18-ге дейінгі тұлғалары жатқызылды. [4]

Қазақстан территориясында 35 жыл бойы әрекет еткен 1926 жылғы РСФСР-дің Қылмыстық кодексі, қылмыстық жауапкершіліктің жасын төмендегідей анықтады: «Соттық-түзету сипатындағы әлеуметтік қорғаудың шараларын жасы он төртке толмаған балаларға қолдануға болмайды, оларға қатысты медициналық-педогогикалық сипаттағы ғана шаралар қолданылады.

Жасы он төрттен он алтыға дейінгі кәмелетке толмағандарға соттық-түзету сипатындағы шаралар, тек кәмелетке толмағандар істері бойынша комиссия медициналық-педогогикалық сипаттағы әлеуметтік шаралар қолдану мүмкін емес деп шешкен жағдайда ғана қолданылуы мүмкін» (1926 ж. РСФСР ҚК 12 бабы) .

Бірақ КСРО ХКК ОАК 1935 жылғы 7 сәуірдегі «Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылықпен күрес шаралары туралы» Қаулысымен КСР Одағы мен одақтас республикалардың Қылмыстық заңдылығының басты негізінің 8 бабы алынып тасталды және жасы 12-ге толған кәмелетке толмағандардың ұрлық, күш көрсету, денеге зақым келтіру, кісі өлтіру және кісі өлтіруге әрекет еткен жағдайлары анықталса, барлық қылмыстық жаза қолдану арқылы қылмыстық сотқа тартылады.

Қазақстан Ресубликасының әрекет етіп отырған Қылмыстық кодексі бойынша қоғамға қауіп төндіретін әрекеті үшін қылмыстық жауапкершілікке қылмыс жасағанға дейін жасы он алтыға толған тұлға тартылады. Сонымен бірге кәмелетке толмаған жасөспірім қылмыстың қоғамдық қаупін түсінетін кезде, қылмыстық жауапкершілікке он төрт жастан тартылады. Осындай қылмыстардың тізімі ҚК 15 бабында анықталған.

Республика бойынша соңғы жылдардағы статисикалық мәліметтер, жасы кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың үлес салмағы төмендегідей екенін көрсетеді: 1995 жылы - 7, 3%; 1996 жылы - 14, 1%; 1997 жылы - 11, 5%; 1998 жылы - 9, 6%; 1999 жылы -5, 4%; 2000 жылы - 7, 0%; балалар мен жасөспірімдердің үлес салмағы жалпы халық санының 33 % құрайды. Көріп отырғанымыздай, кәмелетке толмағандардың жасаған қылмыстарының үлес салмағы азайып келеді, оны Қазақстаннның құқық қорғау органдарының соттық-құқықтық реформасындағы болып жатқан үрдістермен және қылмыстың белгілі бір беймәлімділігімен түсіндіруге болады. Тәжірибеден көргеніміздей, кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы күш көрсету мен мүліктік қылмыстармен сипатталып отыр, олар кейде айрықша қатігездікпен жасалуда, олардың арасында маскүнемдік, уытты заттарды, есірткіні пайдалану, жезөкшелік кеңінен тарауда. Сонымен бірге кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстылық көбіне топтық сипатта болатынын есте ұстау қажет, ал республикадағы қылмыстардың 20% олардың қылмысты үлкендермен бірлесіп жасайтынын көрсетіп отыр. ҚК 78 бабына сәйкес «кәмелетке толмаған деп, қылмыс жасағанға дейін жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған тұлғалар танылады».

Заң шығарушы қылмыстық жауапкершілікке аз мөлшерлі жасты анықтайды, жасы белгілі бір жасқа жеткенде кәмелетке толмаған өз әрекетін дұрыс түсініп, қылмыстық жазаны қабылдай алатынын атап өтеді.

Осылайша заң шығарушы «кәмелетке толмаған» терминінің түсінігін анықтады, ал бұл болса қылмыстық жауапкершілік жөніндегі нормаларды дұрыс қолдану үшін өте маңызды. Осыған байланысты КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1976 жылғы 3 желтоқсандағы №16 «Кәмелетке толмағандардың қылмыстылықтары туралы және оларды қылмыстық және «өзге де қоғамға қарсы әрекетке» тарту істері бойынша соттардың задылықтарды қолдану тәжірибелері туралы» Қаулысының 6 тармағында «сот кәмелетке толмағанның жас мөлшерін (күні, айы, жылы) нақты анықтау шараларын қабылдауға міндетті деп түсіндірілген . . . Сонымен бірге айыпталушының туған жылын соттық-медициналық сараптама арқылы анықтауда сарапшылардың соңғы айтқан жасы есептеледі, ал аз мөлшерлі және көп мөлшерлі жас санын анықтағанда сот сараптама болжаған осындай тұлғаның аз мөлшерлі жасына сүйенеді»[5] .

Қылмыстылық әрекетке тарту, кәмелетке толмағандардың қылмыс жасауға ұмтылысын туғызған немесе оны қылмыстылық әрекетке іс жүзінде тарту әрекеттерінен көрінеді. Қылмыстылыққа тарту қылмыс жасауға арандату жолымен де, сондай-ақ кәмелетке толмаған өз тілегінен тыс қылмыстылық әрекетке тартылып, оның білместігі мен сенгіштігін пайдалану жолымен де жүзеге асырылуы мүмкін.

Қылмыстылық әрекетке тарту әрқилы болуы мүмкін: кәмелетке толмағандар арасында әңгімелер, «қылмыскерлік әндер» арқылы «қылмыстық романтикаға» қызығушылығын тудыру, кештер ұйымдастыру, қорқыту, сатып алу, алдау, орындалуы қылмыстылық әрекетке жататын әртүрлі тапсырмалар беру т. с. с.

Кәмелетке толмағандарды қылмыстылық әрекетке тарту, кәмелетке толмағанды психикалық немесе күш қолдану арқылы ықпал ету жолымен (өтініш ету, уәделесу, ұсыныс жасау, алдау, қорқыту, қауіптендіру, күш көрсету т. с. с. есірткі қолдану) қылмыс жасауға итермелеген әрекет нақты жасалған сәтте, қарастырылатын қылмыстың құрамы жоқ болған кезде аяқталды деп саналады.

Барлық жағдайларда да заң кәмелетке толмағандарды қоғамға қарсы және адамгершілікке жат кәсіпке тартуда үлкендердің белсенді ықпалы болғанын қарастырады.

Арамтамақтық тіршілік ету үшін кәмелетке толмағандарды пайдалану, қайыр сұраумен айналысқанда жас балаларды, жас нәрестелерді де пайдалану түрінде көрінеді.

Осындай әрекеттер баланың денсаулығы мен дұрыс дамуына зиянды әсер етеді, ал үлкеннің адамгершіліктен тыс арамтамақтық тіршілігін жеңілдетеді.

Кәмелетке толмағандарды қылмыстық немесе өзге де қоғамға қарсы әрекетке тартудың субъективтік жағын зерттегенде қылмысқа тартушының қылмысқа тартылушының кәмелетке толмағаны туралы білетіндігін не білмейтіндігі дерегін анықтау қажет. Бұл жай ғана сәт емес, қылмысты дұрыс жіктеудің міндетті шарты. Егерде қандай да бір тұлғаны қоғамға қарсы әрекеттің қарастырып отырған түрінің біріне тартқанда, «үлкен адам қылмысқа тартылушының кәмелетке толмағанын білмесе аталған қылмыстың құрамы жоқ болып саналады»[6] .

Қарастырылып отырған қылмыстыққа тартудың қоғамдық қаупінің артуы, қылмысқа тартушы өз мінез-құлқымен кәмелетке толмағанның өзінің адамгершілік жүйелеу үрдісіне көбіне эмоцинальды түрде (мәселен, қылмыстық өмірдің «романтикасын» насихатау арқылы) ықпал етеді, осылайша ол нығайып қалыптасып болмаған жас сананың қызметін бұрмалайды.

Кәмелетке толмағандарды қылмыстыққа және өзге де қоғамға қарсы әрекетке тартудың түрлерін қарастыруды қорытындылай отырып, біз аталған қылмыс, бұл - толық түсінген акт екенін атап өтеміз[7] .

Қылмыстықты қарастыру көбіне арам ниетті жүзеге асыру мақсатында жасалады. Қылмыстың себебі мен мақсаттарын анықтау сотқа жасалған қылмыстың қоғамдық қаупінің деңгейін анықтауға мүмкіндік беріп, айыптыға дұрыс жаза тағайындауға көмектеседі.

Қазіргі кезде көптеген шетелдік Қылмыстық кодекстерде кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі мен оларды жазалау ерекшеліктері жеке тарауға бөлінген. Қазақстан Республикасындағы Қылмыстық кодексте кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі туралы нормаларды жеке тарауға бөлу олардың қылмыстық-процессуалдық нормалармен өзара байланыстылығын көрсетеді. Қазақстан Республикасындағы жаңа Қылмыстық-процессуалдық кодексте «Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша өндірістер» тарауының болуы алға басушылық болып саналады, онда кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық істердің алдын ала тергеу мен соттық істі қарауға жататын барлық нормалары шоғырланған.

«Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі» тарауы кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктерін сипаттайтын жалпы ережелерден (78 бап), кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалардың сипаттамасынан (79 бап), кәмелетке толмағанға жаза тағайындау (80 бап), кәмелетке толмағандарды жазадан босатудың шарттарын қарастырудан (81 бап), тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары (82 бап) және оның мазмұнынан (83 бап), кәмелетке толмағандарды жазасын өтеуден шартты-ерте босатудың негіздемесін көрсетуден (84 бап), соттылықтың мерзімінің ескіруі (85 бап) мен өтеу мерзімін көрсетуден тұрады, сондай-ақ, осы тараудың қылмыстық жауапкершілік және жазалаудың ерекшеліктері жөніндегі ережелерін он сегіз жастан жиырма жасқа дейін қылмыс жасаған тұлғаларға ең алғаш рет қолдануды қарастырады, ол жасалған қылмыстың қоғамдық қаупінің сипаты мен деңгейіне, қылмысты жасау жағдайлары мен айыптының жеке тұлғасына байланысты, ізгілік қағидаттары мен қылмыс жасаған тұлғалардың өзіндік қасиетін жүзеге асыруын дәлелдейді.

Кәмелетке толмағандарды жазалаудың түрлерін атап өтейік. ҚК 79 бабына сәйкес, кәмелетке толмағандарды жазалаудың түрлеріне төмендегілер жатады:

а) айыппұл;

б) белгілі бір қызметпен айналысуға тиым салу;

в) қоғамдық жұмысқа тарту;

г) түзету жұмыстары;

д) тұтқындау;

е) бас бостандығынан айыру[8] .

Кәмелетке толмағандардың жас ерекшелігін есепке ала отырып, оларға қолданатын жазаларды ең алдымен тәрбиелік және ескерту арқылы ықпал ету мақсатын пайдаланады. Соттық тәжірибе алғаш рет қылмыс жасаған кәмелетке толмағанға қатысты бас бостандығынан айырудың тиімсіздігін көрсетеді.

Кәмелетке толмағандарға оның бас бостандығын шектеу (45 баптың 3 тармағы), өмір бойы бас бостандығынан айыру (48 баптың 4 тармағы), өлім жазасы (49 баптың 2 тармағы), сондай-ақ мүлкін тәркілеу сияқты жазалар қолданылмайды.

Кәмелетке толмағандарға қолданылатын жазалардың мазмұнының өзіндік ерекшеліктері бар. Мәселен, 79 баптың 2 тарауына сәйкес, айыппұл кәмелетке толмағанның өзінің еңбек жалақысы немесе мүлкі болғанда ғана тағайындалады.

Екі аптадан алты айға дейін сотталған кәмелетке толмағанның 10-нан 500 айлық айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде немесе еңбек жалақысы немесе өзге де кірісі мөлшерінде айыппұл тағайындалды.

Көріп отырғанымыздай, үлкендерге қарағанда (40 баптың 2 тармағы - екі аптадан алты айға дейін сотталған сотталушының 25-тен 2 айлық айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде немесе еңбек жалақысы немесе өзге де кірісі мөлшерінде айыппұл тағайындалды) кәмелетке толмағандар үшін айыппұлдың төмендетілген мөлшері бекітілген, бірақ, айыппұл мөлшері жасалған қылмыстың ауырлығын және сотталушының мүліктік жағдайын сот есепке ала отырып айыппұл тағайындайтын, 40 баптың 2 тармағының ережесі сақталады.

Кәмелетке толмағандарды белгілі бір қызметпен айналысуға тиым салу, олар заңды түрде бір қызметпен айналыса жүріп, қылмыстық жазаланатын әрекет жасаған жағдайда, бір жылдан екі жылға дейін тағайындалады.

Қоғамдық жұмыстарға тарту қылмыстық заңдылықта жаңа түр болып саналады, ол қырық сағаттан жүз алпыс сағатқа дейін тағайындалады. Ол кәмелетке толмағанның оқудан немесе негізгі кәсібінен тыс уақытта күші келетін жұмыстар атқарудан тұрады. Аталған жаза түрінің орындалу ұзақтығы он алты жасға дейінгі тұлғалар үшін күніне екі сағаттан аспау керек, ал он алтыдан он сегізге дейінгілер үшін - күніне үш сағат болуы керек. Аталған жағдайда кәмелетке толмағандардың мерзімі үлкендерге қарағанда әжептәуір төмен (42 баптың 2 тармағында үлкендер үшін мерзім 60 сағаттан 240 сағатқа дейін және күніне 4 сағат) .

Қоғамдық жұмыстан бас тартқан жағдайда, ҚК 45 және 46 баптарында қарастырған мерзім көлеміндегі тұтқындаумен ауыстырылады.

Түзету жұмыстары сот үкімі шыққанға дейін жасы он алтыға толған кәмелетке толмаған сотталушыларға, бір жылға дейінгі мерзімде (үлкендерге - 43 баптың 1 тармағында екі жылға дейін) тағайындалады.

Ең аз мерзім үлкендердікі сияқты екі ай. Аталған жазаның түрі шектеулі сипатта болады, себебі жазаның бұл түрі қандай да бір меншік түріне қарамастан, өндірісте жұмыс істейтін кәмелетке толмағандарға ғана қолданылады. Бұл әрбір нақты жағдайда жеке әдіс пайдаланылатынын көрсетеді. Еңбек жалақысынан ұстау әртүрлі объективтік, субъективтік факторларды (отбасы, қаржылық жағдайы, отбасы мүшелерінің мүгедектігі т. с. с) есепке ала отырып жүргізілуі қажет.

Тұтқындау сот үкімі шыққанға дейін жасы он алтыға толған кәмелетке толмаған сотталушы үшін, бір айдан алты айға дейін тағайындалады. Жазаның осы негізгі жаңа түрі, заң әдебиеттерінде қаншама рет көрсетілген, қысқа мерзімді бас бостандығынан айырудың тиімсіздігіне байланысты енгізілді. Тұтқындау бас бостандығынан айыруға жақын жаза болып табылады және тұлғаны қатаң оқшаулау жағдайында ұстау мен оның қозғалысын шектеуден тұрады.

Кәмелетке толмағанды бас бостандығынан айыру алты айдан он жылға дейін, қиын жағдайларда адам өлтіргені үшін - он екі жылға дейін тағайындалуы мүмкін. Аса ауыр емес қылмысты алғаш рет жасаған жасы он төрттен он алтыға дейінгі тұлғалар үшін бас бостандығынан айыру тағайындалмайды.

Бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандар жазаларын үлкендерден бөлек, екі түрлі колонияда өтейді: еркек жыныстыларға арналған ең алғаш рет қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға, сондай-ақ әйел жыныстыларға арналған - жалпы тәртіптегі тәрбиелік колонияларда; еркек жынысты бұрын жазасын өтеген кәмелетке толмағандарға арналған - күшейтілген тәртіптегі тәрбиелік колонияларда. Сонымен қатар, жазаланушы тұлғаның қоғамдық қаупінің сипаты мен деңгейіне және өзге де істің жағдайларына байланысты сот қабылдаған шешімнің дәлелін көрсете отырып, сотталған еркек жынысты кәмелетке толмағанды бас бостандығынан айырып, жалпы тәртіптегі тәрбиелік колонияда жазасын өтеу тағайындауы мүмкін.

Сонымен бірге, кәмелетке толмағандарға тағайындаған жазаның ерекшеліктерін анықтағанда, сот жазаны орындайтын органға қылмыстық істі қарағанда белгілі болған кәмелетке толмаған сотталушы тұлғаның белгілі ерекшеліктеріне есепке алу туралы талап беру туралы ереже енгізілуі мүмкін. Мұндай жағдайларда кәмелетке толмағандардың жас мөлшерлік, психологиялық және жеке ерекшеліктерін есепке алу қажет: мәселен: тіршілік жағдайы мен тәрбиесі, денсаулық жағдайы, мүмкіндігі мен бейімділігі, үлкендер жағынан қоршаған ортасының ықпалы т. с. с.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.