Экономикалық дамудың орта және ұзақ мерзімді болашағын анықтайтын маңызды жәйті еңбек ресурстарын пайдалану

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмысымның тақырыбы:

Зерттеу тақырыбының өзектілігі Экономикалық дамудың орта және ұзақ мерзімді болашағын анықтайтын маңызды жәйті еңбек ресурстарын пайдалану болып табылады. Қазіргі жағдайда еңбек талабы өзгеруде, еңбек ресурстарының кәсіптік дайындығы күшеюде.

Халықты жұмыспен қамту, еңбек нарығында жұмыссыздықты реттеу ең маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселелерінің бірі.

Еңбек ресурстарын басқару - еңбек ресурстарына қатысты жалпы түбегейлікті айқындауға арналған барлық барлық билік тармақтарындағы мемлекеттік органдардың нысаналы қызметі

Кәсіпорында еңбек ресурстарын басқару жүйесінің қалыптасуы мен даму мәселелерін зерттеу сол кәсіпорынның табысты қызмет етуі үшін өте маңызды, сондықтан тақырып өзекті болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты. Шаруашылық саласында еңбек ресурстарын басқарудың қалыптасуы және дамуын зерттей отырып, қазіргі даму деңгейіне талдау жүргізу, еңбек ресурстарын басқаруда ұсыныстар жасау.

Аталған мақсаттарға сәйкес дипломдық жұмыста шешілетін мәселелер:

- еңбек ресурстарын басқару жүйесінің қалыптасуын теориялық жағынан негіздеу және еңбек ресурстарын дамыту мәселелерінің шешу жолдарын қарастыру;

Қазақстан Республикасында еңбек ресурстарын басқарудың қазіргі даму жағдайдайына баға беру;
Оңтүстік Қазақстан облысының еңбек ресурстарын басқару жүйесіне талдау жасау;
еңбек ресурстарын мемлекеттік реттеу мен халықты жұмыспен қамту жолдарын қарастыру;

Еңбек ресурстарын басқару - өндірісті басқарудың құрамдас бөлігі, ол еңбекке жарамды тұрғындарды жұмыспен қамтуға және оның салаларда оңтайлы үлестірілуіне, экономиканың білікті кадрлардағы қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған. Еңбек ресурстарын басқару тек қана экономиканы дамыту мақсатында ғана емес, сонымен қатар ел экономикасы дамуының соңғы мақсаты ретіндегі тұрғындардың жоғары сапалы өмір сүрулері арқылы тұрақты адамдардың дамуы мақсатында бар еңбек ресурстарын барынша оңтайлы және тиімді пайдалануға бағытталуға тиісті өзара байланысты қосалқы жүйелер ретінде қарастырылуға тиісті.

Еңбек ресурстарын басқару жүйесі екі деңгейден тұрады: сыртқы еңбек нарығында еңбек ресурстарын басқару мемлекеттің (өңірдің) деңгейінде жүзеге асырылады, ал ішкі нарықта - әр бір бөлек алынған кәсіпорынның деңгейінде. Еңбек ресурстарын басқару, жүйе ретінде, бөлек-бөлек қосалқы жүйелерден, ал олардың әрқайсысы бірнеше бағыттар мен элементтерден тұрады, олар қосалқы жүйелерді құрайды және бүкіл жүйеге жалпы ықпал жасай отырып, жеке-дара мағынаға ие болады. Еңбек ресурстарын басқару жүйесі үш қосалқы жүйелерден тұрады (сурет 1. 1) .

Еңбек ресурстарын өңірде басқару

Халықтың ұдайы өсу

процесін басқару

1. Еңбек ресурстарын Еңбек ресурстарын

құру дайындау процесін басқару

Еңбек ресурстарын бөлу

процесін басқару

2. Еңбек ресурстарын бөлу процесін басқару Жұмыс орындарын ашу

процесін басқару

Еңбек реурсын қайта бөлу

Техникалық процесті басқару

3. Еңбек ресурстарын пайдалану

процесін басқару Еңбек экономикасын басқару

Сурет 1. 1 - Еңбек ресурстарын басқару жүйесі

Нарық экономиканың қалыптасуы мен дамуында жетекші рөлді еңбек нарығы атқарады. Еңбек нарығы арқылы өте манызды ұлттық ресурс - еңбек аймақтар, салалар және фирмалар бойынша бөлінеді. Дәл осы жерде оның бағасы анықталады.

Еңбек нарығы жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмыс күші мүдделерінің үлесімді қоғамдық қатынастар жүйесі. Еңбек нарығының қызмет етуінде бір қатар принципиалды жағдайларды белгілеу керек. Біріншіден, еңбек нарығындағы еңбек күшіне деген сұраныс пен ұсыныс арасындағы экономикалық қарым-қатынастар жиынтығы. Екіншіден, түрлі экономикалық және әлеуметтік мүдделер мен қызметтердің қиылысу орны. Үшіншіден, кәсіпорындар көзқарасынан - оның қызметкерлерінің қарым-қатынастар алаңы, яғни потенциалды немесе нақты жұмысшылар, бірақ фирма ішінде жаңа жұмыс орнына өтуді көздейтін тұлға

Еліміздің барлық еңбек ресурстарын екі топқа бөлуге болады: 1) Экономикалық белсенді тұрғындар, яғни, жұмыс іздейтін және жұмыс істейтін адамдардан тұрады. 2) Экономикалық енжар тұрғындар, яғни көмелеттік жасқа жеткен, бірақ белгісіз себептерге байланысты жұмыс жасамайтын және жұмыс іздемейтін адамдар.

Еңбек күшінің жас шама шегі мен әлеуметтік-демографиялық құрылымы мемлекеттік заңдылықтар мен актілер жүйесімен анықталады. Қазақстан Республикасында еңбекке қабілетті жас шамасы ерлер үшін 18 жастан 63 жасқа дейін, әйелдер үшін 18 жастан 58 жасқа дейін анықталады.

1993 жылдан бастап Қазақстан Республикасы халық құрылымының анықтауда халықаралық жіктеу жүйесін пайдаланады. Бұл жіктеуге сәйкес еңбек күшінің құрылымы (сурет 1. 2) көрсетілген.

Сурет 1. 2 - Еңбек күшінің жіктеуі

Экономикалық белсенді халық- тауарлар мен қызметтер өндірісін жұмыс күшімен қамтамасыз ететін халықтың бір бөлігі. Экономикалық белсенді санын есеп мерзіміндегі ясүмысбастылар мен жұмыссыздар санымен анықталады.

Экономикалық белсенді емес халық - экономикалық белсенді халықты анықтауға жас шамасына кірмейтін және жұмыс күшіне жатпайтын халық жатады. Экономикалық белсенді емес халықтың көлемі зерттеліп жатқан мерзімге сәйкес анықталады және оған төмендегі категориядағылар кіреді:

• Күндізгі бөлім студенттері мен оқушылар, курсанттар мен курс тыңдаушылар (күндізгі бөлім аспиранттар мен докторанттар) ;

• Зейнеткерлік және мүгедектік бойынша зейнет ақы мен басқа түрдегі жәрдем ақы алатын тұлғалар;

• 1, 2, 3 топ мүгедектігі бойынша зейнет ақы алатын түлгалар;

• Ауруға қарайтын, үй шаруашылыгымен айналысатын түлгалар;

• Жұмыс орнын іздеуден үміт үзген, жұмысқа жарамды түлгалар;

• Жұмыс істеуді қажет етпейтін түлгалар.

Еңбек ресурстарының құрылымы көп түрлі. Оған еңбек ресурсының барлық жақтарын сипаттайтын компаненттер кіреді, яғни жынысы, жасы, білімі, ұлты мен тілі, қоғамдық тобы, тұрғын орны, діні, мамандығы, жұмысбастылық ортасы.

Еңбек нарығындағы қатынастар жүйесі үш негігі компоненттен тұрады (сурет 1. 3) :

Сурет 1. 3 Еңбек нарығындағы қатынастар жүйесі

• Жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы қатынастар;

• Еңбек нарығының субъектілері мен өкілді ұйымдары (кәсіподақтар, жұмыс беруші ассоциациясы, жұмыспен қамту қызметтері) арасындағы қатынастар;

• Еңбек нарығының субъектілері мен мемлекет арасындағы қатынастар. Еңбек нарығының барлық элементтерінің қарым-қатынастары оның қызмет етуін қамтамасыз етеді. Еңбек нарығы бір қатар қызметтер атқарады:

- жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылар кездесулерін үйымдастыру;

- жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылар арасында бәсекені қамтамасыз ету;

- еңбек ақының тепе-тең ставкаларын бекіту;

- халықтың жұмысбастылық мәселелерін шешу;

- халық шаруашылығының салалары мен өндіріс орталар арасында жұмыс күшін қайта бөлу арқылы жұмыссыздарды әлеуметтік қолдауды қамтамасыз ету және жұмыссыздарды жұмыспен қамту.

Еңбек ресурстары - физикалық дамыған және интелектуалды қабілетті, еңбек қызметіне қажет елдің тұрғындары.

Еңбек ресурстарының негiзгi бөлiгi - бұл еңбекке жарамды жастағы еңбекке қабiлеттi халық. Еңбекке қабілетті адамдар елдің еңбек ресурстарының ең үлкен бөлігі болып табылады.

Еңбек ресурстарының саны жылдар өткен сайын өзгеріп отырады және жұмысқа жарамды жастың ұзақтығына тәуелді; тұрғындардың өмір сүру деңгейі; әсіресе, зейнеткерлердің; жұмысқа жарамды жасқа келген тұрғындар мен зейнеттікке шығатын зейнеткерлер санына; жұмыс күшінің елдер арасындағы миграциясы және ең бастысы жұмыс күшінен, т. б. факторларға байланысты.

Кесте 2. 1- Қазақстан Республикасының еңбек нарығының негізгі индикаторлары

2009: 2009

2010: 2010

2011: 2011

2012: 2012

2013: 2013

2014: 2014

: Экономикалық тұрғындар белсенді халық, мың адам

2009: 8457, 9

2010: 8610, 7

2011: 8774, 6

2012: 8981, 9

2013: 9041, 3

2014: 9109, 9

: Жұмыспен қамтылған халық, мың адам

2009: 7903, 4

2010: 8114, 2

2011: 8301, 6

2012: 8507, 1

2013: 8570, 6

2014: 8651, 1

: Жалдамалы қызметкерлер, мың адам

2009: 5238, 8

2010: 5409, 4

2011: 5581, 4

2012: 5813, 7

2013: 5949, 7

2014: 6109, 6

: Өз бетінше жұмыс істейтін қызметкерлер, мың адам

2009: 2664, 6

2010: 2704, 8

2011: 2720, 2

2012: 2693, 4

2013: 2621

2014: 2400, 4

: Жұмыссыздар, мың адам

2009: 554, 5

2010: 496, 5

2011: 473, 0

2012: 474, 8

2013: 470, 7

2014: 458, 8

: Жұмыссыздық деңгейі, %

2009: 6, 6

2010: 5, 8

2011: 5, 4

2012: 5, 3

2013: 5, 2

2014: 5, 0

: Жастар жұмыссыздығының деңгейі, % (15-24 жас) ¹⁾

2009: 6, 7

2010: 5, 2

2011: 4, 6

2012: 3, 9

2013: 3, 9

2014: 3, 7

: Жастар жұмыссыздығының деңгейі, % (15-28 жас) ²⁾

2009: 8, 5

2010: 6, 6

2011: 6, 3

2012: 5, 4

2013: 5, 5

2014: 4, 3

: Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі, %

2009: 2, 5

2010: 2, 2

2011: 2, 1

2012: 2, 5

2013: 2, 5

2014: 2, 5

: Жұмыссыздықтың орташа ұзақтығы ³⁾ , айлар

2009: 8, 7

2010: 8, 9

2011: 7, 8

2012: 8, 4

2013: 7, 4

2014: -

: Экономикалық тұрғыдан енжар (әрекетсіз) халық, мың адам

2009: 3500, 3

2010: 3487, 7

2011: 3477, 3

2012: 3538, 7

2013: 3569, 4

2014: 3563, 7

Ескерту: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми Интернет-ресурсы www. stat. gov. kz сілтемесі бойынша[10]

3. Елдегі экономикалық белсендіктің артуы жаңа өндірістің түрлерін ашу, нарық инфрақұрылымының дамуын және бизнестің жетілуене әкелді, оның нәтижесінде жұмыссыздық 2009 жылы 554, 7 мың адамға қысқарды.

Ал 2010 жылы жұмыссыздар саны 496, 5мың адамды құраса, 2013 жылы 470, 7 мың адамға азайды. 2013 жылы жастар жұмыссыздық деңгейі (15-24 жастар) 3, 9, ал 15-28 жастарғылардың жұмыссыздық деңгейі 5, 5 пайызды көрсетті. Жалпы жұмыссыздық деңгейі 5, 8 пайызды құрады, ал 2013 жылы 5, 2 пайызды, 2014 ж. 5, 0 пайызды көрсетті. Бұл көрсеткіштердің барлығы өткен жылмен салыстырғанда төмендегенді көрсетеді (Кесте 2. 1) .

2014 жылы 15 және одан жоғары жастағы экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың саны 9, 1 млн. адамды құрады, бұл 2013 жылғы тиісті кезеңге қарағанда 0, 7%-ға көп. Республика экономикасында 8, 6 млн. адам жұмыспен қамтылды немесе 15 және одан жоғары жастағы халықтың 68, 1%. 2013 жылғы олардың саны 75, 1 мың адамға (0, 9%-ға) артты.

Кесте 2. 2- 2014 жылы жұмыспен қамтылу мәртебесі мен жынысы бойынша жұмыспен қамтылған халық

Барлығы: Барлығы

соның ішінде: соның ішінде

: ерлер

Барлығы: әйелдер

: мың адам

Барлығы: үлес салмағы, %

соның ішінде: мың адам

үлес салмағы, %

мың адам

үлес

салмағы, %

: Жұмыспен қамтылған халық, барлығы

Барлығы: 8651, 1

соның ішінде: 100, 0

, 2

100, 0

4206, 9

100, 0

: Жалдамалы қызметкерлер

Барлығы: 6103, 6

соның ішінде: 70, 6

3113, 6

70, 1

2990, 0

71, 1

: соның ішінде жұмыспен қамтылғандар:

Барлығы:

соның ішінде:

: қәсіпорында (ұйымда)

Барлығы: 5103, 1

соның ішінде: 83, 6

2579, 0

82, 8

2524, 1

84, 4

: Жеке тұлғаларда

Барлығы: 709, 7

соның ішінде: 11, 6

348, 2

11, 2

361, 5

12, 1

: шаруа (фермер) қожалықтарында

Барлығы: 290, 8

соның ішінде: 4, 8

186, 4

6, 0

104, 4

3, 5

: Өз бетінше жұмыспен қамтылған қызметкерлер

Барлығы: 2547, 5

соның ішінде: 29, 4

1330, 6

29, 9

1216, 9

28, 9

: соның ішінде:

Барлығы:

соның ішінде:

: жұмыс берушілер

Барлығы: 163, 6

соның ішінде: 6, 4

117, 6

8, 8

46, 0

3, 8

: өз бетінше жұмыс істейтін қызметкерлер

Барлығы: 2347, 8

соның ішінде: 92, 2

1198, 3

90, 1

1149, 5

94, 5

: өндірістік кооператив мүшелері

Барлығы: 11, 6

соның ішінде: 0, 4

4, 3

0, 3

7, 3

0, 6

: отбасы кәсіпорындарының көмекші (ақы төленбейтін) қызметкерлері

Барлығы: 24, 5

соның ішінде: 1, 0

10, 4

0, 8

14, 1

1, 1

Ескерту: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми Интернет-ресурсы www. stat. gov. kz сілтемесі бойынша

Жалданып жұмыс істейтіндердің негізгі үлесі қәсіпорындарда (ұйымдарда) жұмыспен қамтылды - 70, 6% (6, 1 млн. адам) . Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар саны 2, 6 млн. адамды құрады. Өз бетінше жұмыспен қамтылғандардың негізгі бөлігі өз қызметін ауыл шаруашылығында (49, 8%), сондай-ақ сауда саласында (24, 3%), құрылыста (7, 9%) және көлік қызметін көрсетуде (7, 6%) жүзеге асырды. 2014 ж. жұмыспен қамтылған 8651, 1 мың адам, үлес салмағы 100, 0 пайыз, ерлердің арасында жұмыспен қамтылғандар, әйелдерден көп екендігін көрсетіп отыр кесте 2. 2 мәліметтерінен көруге болмайды.

Жоғары және орта кәсіптік (арнаулы) білімі барлар 5, 9 мың адам, бұл жұмыспен қамтылған халықтың 68% құрайды. Ерлермен салыстырғандағы жоғары және орта кәсіптік білімі бар жұмыспен қамтылған әйелдердің үлесі жоғары кесте 2. 3.

Кесте 2. 3- 2014 жылы білім деңгейі және жынысы бойынша жұмыспен қамтылған халық

Барлығы: Барлығы

соның ішінде: соның ішінде

: ерлер

Барлығы: әйелдер

: мың адам

Барлығы: үлес салмағы, %

соның ішінде: мың адам

үлес салмағы, %

мың адам

Үлес салмағы, %

: Жұмыспен қамтылған халық, барлығы

Барлығы: 8651, 1

соның ішінде: 100, 0

, 2

100, 0

4206, 9

100, 0

: олардан білімі барлар:

Барлығы:

соның ішінде:

: Жоғары

Барлығы: 2693, 2

соның ішінде: 31, 1

1208, 9

27, 2

1484, 3

35, 3

: аяқталмаған жоғары

Барлығы: 309, 4

соның ішінде: 3, 6

142, 8

3, 2

166, 6

4, 0

: Орта кәсіптік (арнаулы)

Барлығы: 2876, 5

соның ішінде: 33, 2

1513, 0

34, 0

1363, 5

32, 4

: Бастауыш кәсіптік

Барлығы: 548, 7

соның ішінде: 6, 3

341, 7

7, 7

207, 0

4, 9

: жалпы орта

Барлығы: 2075, 4

соның ішінде: 24, 0

1155, 0

26, 0

920, 4

21, 9

: жалпы негізгі

Барлығы: 134, 8

соның ішінде: 1, 6

76, 3

1, 7

58, 5

1, 4

: жалпы бастауыш

Барлығы: 13, 1

соның ішінде: 0, 2

6, 5

0, 2

6, 6

0, 1

2014 жылы жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған, оны үздіксіз іздеген және оған кірісуге дайын болған 15 және одан жоғары жастағы адамдар) 458, 6 мың адамды құрады және 2013 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 7, 8 мың адамға немесе 1, 7% қысқарды. Жұмыссыздық деңгейі 5, 0% (2013 жылғы IV тоқсанда - 5, 2%) құрады сурет 2. 1 пайызбен

Сурет 2. 1 2012-2014 жылдардағы жұмыссыздық деңгейлері

2014 жылы жұмыссыз ерлердің үлесі 45, 4% (208, 1 мың адамды), әйелдердің үлесі - 54, 6% (250, 5 мың адамды) құрады.

2014 жылы жұмыссыздардың жалпы санындағы 15-24 жастағы жастардың үлесі 8, 9% немесе 40, 8 мың адамды, 15-28 жастағы жастардың үлесі 20, 8% немесе 95, 4 мың адамды құрады. 15-24 жастағы жастар жұмыссыздығының деңгейі 3, 6% (2013 жылғы IV тоқсанда - 4, 0%), 15-28 жастағылардікі - 4, 0% (2013 жылғы IV тоқсанда - 5, 0%) болды.

Кесте 2. 4 2014 жылғы жынысы және жасы бойынша жұмыссыз халық

Барлығы: Барлығы

соның ішінде: соның ішінде

: мың адам

Барлығы: жұмыссыздық деңгейі, %

соның ішінде: ерлер

әйелдер

: мың адам

Барлығы: жұмыссыздық деңгейі, %

соның ішінде: мың адам

жұмыссыздық деңгейі, %

: Жұмыссыздар, барлығы