Бүкіләлемдік қаржы нарығы
Тарау IV. Бүкіләлемдік қаржы нарығы
Лекция 20. Бүкіләлемдік қаржы нарықтың жалпы түсінігі.
20.1. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың алатын орны мен түсінік.
20.2. Қазақстанның халықаралық (аудандық) қаржы орталықтатын пайда болуы мен дамуы.
Лекция 21. Бүкіләлемдік валюталық рынок
21.1. Бүкіләлемдік валюталық рыноктың пайда болуы мен дамуы.
21.2. Қазіргі бүкіләлемдік рынок түсінгі
Лекция 22. Бағалы қағаздар халықаралық нарығы
22.1. Эмиссия әлемдік орталықтары мен бағалы қағаздар халықаралық айналымы.
22.2. Халықаралыө бағалы қағаздардың негізгі түрлері.
Лекция 23. Шетел мемлекеттерінің зейнетақы жүйесі
23.1. Чилидің зейнетақы нарығы
23.2. Дамушы мен дамыған мемлекеттердің зейнетақы нарығы
Лекция 24. Дамушы мен дамыған елдердің ипотекалық нарығы
24.1. Әлемдік ипотекалық нарықтық дамуы
24.2. Әртүрлі елдердің ипотекалық нарықтары
Лекция 20. Бүкіләлемдік қаржы нарықтың жалпы түсінігі.
20.1. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың алатын орны мен түсінік.
20.2. Қазақстанның халықаралық (аудандық) қаржы орталықтатын пайда болуы мен дамуы.
Лекция 21. Бүкіләлемдік валюталық рынок
21.1. Бүкіләлемдік валюталық рыноктың пайда болуы мен дамуы.
21.2. Қазіргі бүкіләлемдік рынок түсінгі
Лекция 22. Бағалы қағаздар халықаралық нарығы
22.1. Эмиссия әлемдік орталықтары мен бағалы қағаздар халықаралық айналымы.
22.2. Халықаралыө бағалы қағаздардың негізгі түрлері.
Лекция 23. Шетел мемлекеттерінің зейнетақы жүйесі
23.1. Чилидің зейнетақы нарығы
23.2. Дамушы мен дамыған мемлекеттердің зейнетақы нарығы
Лекция 24. Дамушы мен дамыған елдердің ипотекалық нарығы
24.1. Әлемдік ипотекалық нарықтық дамуы
24.2. Әртүрлі елдердің ипотекалық нарықтары
Бүкіләлемдік қаржы рыноктың пайда болуы негізінен ХХ ғасырдың 30-шы жылдарына жатады. Бірақ, ІІ-ші дүниежүзілік соғыс кезеңінде пайда болған бүкіләлемдік қаржы –экономикалық дағдарыс сауда-экономикалық байланыстарды бұзды. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың құрылымы 1944 ж. Бреттон-Вульск конференциясында құрыла басталды.
Бүкіләлемдік қаржы рынок деген түсінік экономистердің түсініктері бойынша бір-біріне сәйкес келмейді. Егер біреулері оны несие капиталдардың рыноктың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылса, онда екіншілері рынок байланысының жүйесі ретінде есептейді. Яғни бүкіләлемдік қаржы рынок арқылы дамыған елдерінің капиталын қажеттенетін мемлекеттерге капиталды ауыстыру ретінде шектіліп қарастырады. Осы тұрғыда экспортталатын капиталдын көп бөлігі дамыған саланын ауысуы дәл сондай дамыған салаларына немесе фефшорлы зоналарына тура байланысты екенін негізге алып, оның нәтижесінде бүкіл әлемдік қаржының негізгі мақсаты салықтан мен құқықтық басқарудан сақтау, жүргізу. Ал басқа экономистердің айтуы бойынша валюталық рыноктан спекуляциялық операцияларды ажырату міндетті түрде керек. Бірақ сонымен қатар олардың түсінігі бойынша спекулятивті операцияны хеджирлік операциядан ажырату өте қиын, себебі екі жақта да субъектілерге ашық валюталық негізін пайдалану қажет. Жалпылап айтқанда рынокты- сауданың қысқа мерзімді активтерін –ақшы рыногыменұзақ мерзімді активтерін –капитал рыноктарын ажырату қажет.
Көп жағдайда еврорынокты атап өтеді, оның ісі халықаралық қаржылардың сферасымен шектелмейді, еврорынокты атап өтуімен қатар халықаралық қаржы рынокке жай қана әртүрлі мемлекеттер арасындағы резеденттерінің активтерімен алмасу түсінігін бермейді.
Алайда, капиталдың айырбасы қаржы рынокке халықаралық деңгейде ерекшелейді, сөйтіп шетелде орналасқан ұлттық капиталды есептеу мемлекет экономикасын дамыту үшін салынған шетел капиталын ажырату қиын. Демек, капитал үнемі қозғалыста болу керек, яғни белгілі бір өндіріске құйылып оның бағасын жаңартуы.
Сөйтіп, бүкіләлемдік қаржы рыногы дегеніміз –бұл экономикалық байланыстар, яғни әртүрлі елдер түрлі рольдерін атқарып;- капитал экспорттаушылары, оның атқаратын рольдердің реципеинттерімен сәйкесіп, мысалы капиталдын транзиты. Бұл жағдайда ең маңыздысы ретінде постиндустриалды мемлекеттер жатқызылады. Сонымен қатар мұнда көптеген банктер орналастырған, есептеушілер орталықтар ретінде белгіленген. Мысалы Лондонда, Токиода немесе Гонконгте басқа жерлерде орналасқан субъектілер арасындағы шарттарды бейнелей алады, сөйте тұрып оларды бүкіләлемдік қаржы рыноктың негізін құрайтын құрылымы- ақша жүйесі деп атауға болады.
Берілген рынок әртүрлі мемлекет субъектілерінің шарттарының жүзеге асыруы негізінде құрылады. Соңғы онжылдықтарда қарқынды түрде қаржы құралдарының арқасында операциялар дамып жатыр.
Бүкіләлемдік қаржы рынок деген түсінік экономистердің түсініктері бойынша бір-біріне сәйкес келмейді. Егер біреулері оны несие капиталдардың рыноктың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылса, онда екіншілері рынок байланысының жүйесі ретінде есептейді. Яғни бүкіләлемдік қаржы рынок арқылы дамыған елдерінің капиталын қажеттенетін мемлекеттерге капиталды ауыстыру ретінде шектіліп қарастырады. Осы тұрғыда экспортталатын капиталдын көп бөлігі дамыған саланын ауысуы дәл сондай дамыған салаларына немесе фефшорлы зоналарына тура байланысты екенін негізге алып, оның нәтижесінде бүкіл әлемдік қаржының негізгі мақсаты салықтан мен құқықтық басқарудан сақтау, жүргізу. Ал басқа экономистердің айтуы бойынша валюталық рыноктан спекуляциялық операцияларды ажырату міндетті түрде керек. Бірақ сонымен қатар олардың түсінігі бойынша спекулятивті операцияны хеджирлік операциядан ажырату өте қиын, себебі екі жақта да субъектілерге ашық валюталық негізін пайдалану қажет. Жалпылап айтқанда рынокты- сауданың қысқа мерзімді активтерін –ақшы рыногыменұзақ мерзімді активтерін –капитал рыноктарын ажырату қажет.
Көп жағдайда еврорынокты атап өтеді, оның ісі халықаралық қаржылардың сферасымен шектелмейді, еврорынокты атап өтуімен қатар халықаралық қаржы рынокке жай қана әртүрлі мемлекеттер арасындағы резеденттерінің активтерімен алмасу түсінігін бермейді.
Алайда, капиталдың айырбасы қаржы рынокке халықаралық деңгейде ерекшелейді, сөйтіп шетелде орналасқан ұлттық капиталды есептеу мемлекет экономикасын дамыту үшін салынған шетел капиталын ажырату қиын. Демек, капитал үнемі қозғалыста болу керек, яғни белгілі бір өндіріске құйылып оның бағасын жаңартуы.
Сөйтіп, бүкіләлемдік қаржы рыногы дегеніміз –бұл экономикалық байланыстар, яғни әртүрлі елдер түрлі рольдерін атқарып;- капитал экспорттаушылары, оның атқаратын рольдердің реципеинттерімен сәйкесіп, мысалы капиталдын транзиты. Бұл жағдайда ең маңыздысы ретінде постиндустриалды мемлекеттер жатқызылады. Сонымен қатар мұнда көптеген банктер орналастырған, есептеушілер орталықтар ретінде белгіленген. Мысалы Лондонда, Токиода немесе Гонконгте басқа жерлерде орналасқан субъектілер арасындағы шарттарды бейнелей алады, сөйте тұрып оларды бүкіләлемдік қаржы рыноктың негізін құрайтын құрылымы- ақша жүйесі деп атауға болады.
Берілген рынок әртүрлі мемлекет субъектілерінің шарттарының жүзеге асыруы негізінде құрылады. Соңғы онжылдықтарда қарқынды түрде қаржы құралдарының арқасында операциялар дамып жатыр.
Тарау IV. Бүкіләлемдік қаржы нарығы
Лекция 20. Бүкіләлемдік қаржы нарықтың жалпы түсінігі.
20.1. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың алатын орны мен түсінік.
20.2. Қазақстанның халықаралық (аудандық) қаржы орталықтатын пайда болуы
мен дамуы.
20.1. Бүкіләлемдік қаржы нарықтың алатын орны мен түісінік
Бүкіләлемдік қаржы рыноктың пайда болуы негізінен ХХ ғасырдың 30-шы
жылдарына жатады. Бірақ, ІІ-ші дүниежүзілік соғыс кезеңінде пайда болған
бүкіләлемдік қаржы –экономикалық дағдарыс сауда-экономикалық байланыстарды
бұзды. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың құрылымы 1944 ж. Бреттон-Вульск
конференциясында құрыла басталды.
Бүкіләлемдік қаржы рынок деген түсінік экономистердің түсініктері
бойынша бір-біріне сәйкес келмейді. Егер біреулері оны несие капиталдардың
рыноктың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылса, онда екіншілері рынок
байланысының жүйесі ретінде есептейді. Яғни бүкіләлемдік қаржы рынок арқылы
дамыған елдерінің капиталын қажеттенетін мемлекеттерге капиталды ауыстыру
ретінде шектіліп қарастырады. Осы тұрғыда экспортталатын капиталдын көп
бөлігі дамыған саланын ауысуы дәл сондай дамыған салаларына немесе фефшорлы
зоналарына тура байланысты екенін негізге алып, оның нәтижесінде бүкіл
әлемдік қаржының негізгі мақсаты салықтан мен құқықтық басқарудан сақтау,
жүргізу. Ал басқа экономистердің айтуы бойынша валюталық рыноктан
спекуляциялық операцияларды ажырату міндетті түрде керек. Бірақ сонымен
қатар олардың түсінігі бойынша спекулятивті операцияны хеджирлік
операциядан ажырату өте қиын, себебі екі жақта да субъектілерге ашық
валюталық негізін пайдалану қажет. Жалпылап айтқанда рынокты- сауданың
қысқа мерзімді активтерін –ақшы рыногыменұзақ мерзімді активтерін –капитал
рыноктарын ажырату қажет.
Көп жағдайда еврорынокты атап өтеді, оның ісі халықаралық қаржылардың
сферасымен шектелмейді, еврорынокты атап өтуімен қатар халықаралық қаржы
рынокке жай қана әртүрлі мемлекеттер арасындағы резеденттерінің
активтерімен алмасу түсінігін бермейді.
Алайда, капиталдың айырбасы қаржы рынокке халықаралық деңгейде
ерекшелейді, сөйтіп шетелде орналасқан ұлттық капиталды есептеу мемлекет
экономикасын дамыту үшін салынған шетел капиталын ажырату қиын. Демек,
капитал үнемі қозғалыста болу керек, яғни белгілі бір өндіріске құйылып
оның бағасын жаңартуы.
Сөйтіп, бүкіләлемдік қаржы рыногы дегеніміз –бұл экономикалық
байланыстар, яғни әртүрлі елдер түрлі рольдерін атқарып;- капитал
экспорттаушылары, оның атқаратын рольдердің реципеинттерімен сәйкесіп,
мысалы капиталдын транзиты. Бұл жағдайда ең маңыздысы ретінде
постиндустриалды мемлекеттер жатқызылады. Сонымен қатар мұнда көптеген
банктер орналастырған, есептеушілер орталықтар ретінде белгіленген. Мысалы
Лондонда, Токиода немесе Гонконгте басқа жерлерде орналасқан субъектілер
арасындағы шарттарды бейнелей алады, сөйте тұрып оларды бүкіләлемдік қаржы
рыноктың негізін құрайтын құрылымы- ақша жүйесі деп атауға болады.
Берілген рынок әртүрлі мемлекет субъектілерінің шарттарының жүзеге
асыруы негізінде құрылады. Соңғы онжылдықтарда қарқынды түрде қаржы
құралдарының арқасында операциялар дамып жатыр.
Бүкіләлемдік қаржы рынокке валюталық рынокты қатыстыру қажет,
мұндағы:
1) заңды мен заңды емес тұлғалар;
2) спекулянттар мен арбитражерлер;
3) ходжерлер;
4) тасымалдаушылар
5) мемлекеттік пен мемлекетаралық ұйымдар
Бүкіләлемдік қаржы рынокке көпмерзімді несиелендіру рынокке
қатыстыруға болады. Бірақ қысқамерзімді шарттарды көптеген жағдайда
спекуляциялық ақшаны өзіне қаратады және бүкіләлемдік рыноктың негізгі
тенденциясынан ауысып табысты қысқа мерзім ішінде алу үшін негізделген деп
есептелінеді.
Бағалы қағаздар рынокте капиталды сияқты ақшаға негізделетін бөлімді
фондттық деп атайды. Осы қасиетті тұрғыда ол бүкіләлемдік рыноктың кең
көлемді операцияларының құрамдас бөлігі болып табылады. Осыған орай фондтты
рынок бағалы қағаздар рыногынде көп бөлігін алып жатады, сондықтан бұл екі
түсінік ғылыми әдебиетте синонимдер ретінде қолданылады. Сонымен қатар
қалған бөлігі яғни бағалы қағаздардың негізгі бөлігіне жатпайтын белгілі
бір субъектінің шаруашылығы үшін айналымдағы құралдардың уақытылы
толықтырушы ретінде қолданылуға болады.
Сақтандыру рыноктері мен зейнетақы рыноктерінің активтері қаржыға
тура байланысты. Зейнетақы мен сақтандыру фондттары өндірісті қаржылай
инвестрлейді, яғни ондағы жаңа бағаны енгізеді. Сөйтіп зейнетақы мен
сақтандыру фондттарынан келген табыс өндіріс процесіне барады, осыған орай
сақтандыру рыногы белгілі бір мемлекеттің қаржы рынок құрылымына қосылып,
одан өтіп халықаралық қаржы сферасына.
Жоғарыда айтылғанға негізделіп мынадай қорытынды жасауға болады:
1) Қазіргі кездегі әлемдік экономикада яғни бүкіләлемдік қаржы
рыноктің маңызды орын алатын глобализация (жаһандыру) процесі байқалып
жатыр;
2) Бүкіләлемдік қаржы рыногы мемлекеттер арасында капиталдардың
айырбастауна мүмкіндік береді, ал бұл өз тарапынан мемлекеттердің
интерграциясына әкеп соқтырады.
3) Бүкіләлемдік рынок өзінің негізгі салаларындағы әлемдегі ірі
концерннің, көшбасшыларының негізгі офистері өзінің капиталдары мен сатудың
кең көлемділігі бойынша орнатылған мемлекеттердің қаржысына, ақшалы-
несиесіне тығыз байланыстылығын көрсетеді.
Қазіргі кездегі экономиканың жаһандану этапінде қаржы іс-әрекеті
халықаралық экономикалық қатынастардың негізі дамып жатқан саласы болып
табылады. Оның ең ауқымды секторы болып капиталдардың халықаралық айырбасы,
сауда тауарына қарағанда қарқынды дамып жатыр. Берілген сектордегі бір-
бірімен алысып жатқан қазіргі кезде әлемде бірнеше бас орталықтары бар.
Көптеген жылдар кезінде әлемдегі капитадын ірі экспорттері ретінде Америка
болып табылады. ХХ ғасырдың соңғы онжылдықтарында Батыс Еуропа елдері, оның
ішінде Германия, Англия, Франция мемлекеттері өзінің шетелдегі
инвестициялары бойынша АҚШ-ты асып өтті.
Бұл қатардағы қаржы орталықтын үшінші орында Жапония болып табылады.
Солармен бірге соңғы уақытта жаңа қаржы базалары құрылды, әсіресе бай
мемлекеттерде – Сауд Арабиясы, Кувейт пен Б.А.Ә, олардың мұнай доллардың 80
%-і өндірісі дамыған мемлекеттерге бағытталған.
20.2. Қазақстанның халықаралық (аудандық) қаржы орталықтын пайда болуы мен
дамуы
Қазақстан Президентті Н. Назарбаевтың Алматыда 2004 жылы 15 қарашада
өтілген финанстердің IV конгресінде қойылған жеті талаптарының бірі барлық
финанстер мен финанс институттарының алдында халықаралық қаржы орталығын
құру болып табылады. Оңтүстік астанамыз барлық жағдайларға сай екенін
әртүрлі деңгейдегі ғалымдар мен тәжірибешілер атап өткен. Алматы
Қазақстандағы қаржы филиалдары мен институттарының орталығы болып келеді,
сонымен бірге басқа мемлекеттердің елшіліктері яғни ірі қаржы рынок
құрушылары болып ораналасқан. Екінші деңгейдегі 35 банктің 29-зы бүгінгі
таңда Алматыда орналасқан, соның ішінде Казкоммерцбанк, БанкТұранӘлем,
Қазақстанның Нұрбанкі, АТФ Банкі, БанкЦентрКредит, онда 70 %-ға жуық барлық
Қазақстан банктерінің активтері ораналасқан.
16 зейнетақы сақтау қоры фондының 12-сі Алматыда, ал бұл зейнетақы
төлемінің 91 %-н құрайды. Бұл жерде банкті емес ұйымдарының көп бөлігі
орналасқан (мысалы, республикада 58 ломбарды бар оның 22-сі Алматыда). Одан
басқа көптеген ұйымдарды атап айтуға болады, оның ішінде Қазақстан фонд
биржасы, Орталық депозитарий, Қазақстан Ипотекалық Компаниясы, Қазақстан
депозит сақтандыру Фонды, зейнетақы активтерін басқару компаниялары т.б.
32 сақтандыру ұйымдарынан 24-ы Алматыда ораналасып республиканың
қаржылай дамуына белсене қатысады. 2003 ж олардың активтері 70 %-ға өсті,
ал капиталдары 90%-ға жуық.
Оңтүстіктегі астанада АҚШ, Украина, Германия, Франция, Ресей, Орта
Азия елдері мен Нидерландының ірі 20 банк өкілеттері орналасқан.
Бұған қоса бұл жерде ақша ресурстары көп бөлігі жұмыс істеп жатыр:
несие рыноктың 66 %; елдің депозит рыноктан 52 %. Валюта роныкты айтатын
болсақ, бұл жерден басқа аудандармен салыстырғанда Алматы алдынғы қатарда
болып тұр.
Мысалы, Республика бойынша АҚШ доллары мен евровалютаны сатып алумен
сатуда орта күндік көлемі 50% құрайды.
Халықаралық қаржы орталығын Алматыда құру үшін тағы қолайлы жағдайлар
бар, олар қаланың географиялық орналасудын қолайлығы, көрші елдермен
экономикалық, сауда қатынасты жүргізуіне қолайлы.
Халықаралық қаржы орталығын құрудын мақсаттарының негізгі бағыты, бір
жағынан, экономикалық диверсификация, соның ішінде Алматыдағы аудандардын
жаңа инвестициялық проектерден пайдасын алу, екінші жағынан Қазақстандағы
қаржы институттары мен қорлардың, әлемдік инвестициялық банктердің
региондық офистерінің орналасуынын қолайлығы, сонымен бірге оңтүстіктегі
астана да.
Халықаралық қаржы орталықтын құрылуы мен мақсаты, мемлекеттің
экономикалық саясатының бір деңгейі ретінде қарастырылады. Қазақстан
финансистерінің IV конгресінде ел басшысы Н. Назарбаевтың атуы бойынша
халықаралық қаржы орталықты құрылуы бағдарламалық мақсат болып табылады.
Алматы –халықаралық қаржы орталығына айналуы үшін біріншіден қалалық
әкімшілік пен басқару органын тарапынан үлкен дайындықты өткізу қажет.
Қалалық қаржы базасын кеңейту қажет, территориядағы табыстың 50%-ға
дейін көбейту. Мысалы: 2003 ж. қала бюджетіндегі 190 млрд теңгеден 32 млрд-
ы ғана жұмсалды немесе табыстын, салықтын 16,7 % ғана құрайды. Қала
табысының 50 %-ға бөлінудің өзінде де қала өз бюджетінде 100 млрд теңгені
таба алатын еді.
Шетел мен отан инвесторларды инвестицияға шақыру, тарту үшін қалаға
кеден режимімен бірге ашық экономикалық зона статусын беру. Қаржы
ресурстарын мына мәселелерді шешу үшін бағыттау: қала территориясының ауа
бассейннің экологиялық жағдайын жақсарту; тарнспорт желісі дамыту;
автожолдарды, метрополетен, электротранспорт; ғимараттардың жер сілкісіне
қарсы тұру қабілет етіп тұрғызу; жылулық пен сантехникалық және объекттерді
ауыстыру, қаланы сумен қамтамасыздандыру (жаңадан құру); технопаркті құру
мен дамыту; ойын-сауықтыру зоналарды, табиғи территорияларды жақсарту;
ғимарат пен үйлерді салу және т.б. Сонымен қатар режимді қалпында сақтау
үшін жоғары дамыған әрі эффективті жүргізу қажет.
Сонымен ең маңыздысы қаладағы заң бұзушылықты тоқтату. Және де ең
негізгісі белгілі бір қолайлы жерді бөлу, қаланың жоғары дамыған
инфраструктурасы бар аудан, себебі барлық қаржы институттары үшін табыстын
рапартация мүмкіндігімен мықтылық пен жинақтылықпен бейнеленеді.
Сонымен қатар потенциалды инвестициялық проектердің Алматыда қаржы
ресурстарын алу үшін мүмкіншілікті кеңейту, яғни, біріншіден инвестрлеу
режимін оқшамдау, екіншіден Қазақстан фондттық биржаларына шығуы мен немесе
несие алу.
Халықаралық қаржы орталығын құру – қазіргі бүкіләлемдік қаржы
кеңістігі сферасында құйылу мүмкіндігі мен уақытты талап ету. Және ол
толықтай жан-жақты қарастырылуы қажет. Қазақстан экономикасының дамуы
мүмкіншілігін есептей отырып және ғылыми тұрғыдан негізделген.
Лекция 21. Бүкіләлемдік валюталық рынок
21.1. Бүкіләлемдік валюталық рыноктың пайда болуы мен дамуы.
21.2. Қазіргі бүкіләлемдік рынок түсінгі
21.1. Бүкіләлемдік валюталық рыноктың пайда болуы мен дамуы.
Бірінші параграфте айтылғандай ХХ ғасырдың 30-шы жылдарындағы
бүкіләлемдік қаржы дағдарысы болып, оның салдарынан сауда-экономикалық
байланыстын бұзылуы туралы атап өттік. 1944 ж. АҚШ-та Бреттон-Вудск
конференциясы өтілді.Бұл конференцияда екі ірі экономистер қатысты: Джон
Мейнард Кейнс (Англия) мен Гарри Декстер Уайт (АҚШ) Конференцияда ұсынылған
екі концепциядан Джон Кейнс ұсынған концепциясы қолданды, бұл концепцияның
мазмұны Версаль бейбітшілік келісімшарттын қателерін болдырмау үшін
бағытталды. Ал оның әріптесінің ұсыныс бойынша АҚШ-ғы соған ұқсас дамытатын
варианты берілген, бірақ жаңа тәртіп бір ұлттың екінші ұлттқа экономикалық
дискриминацияны болдырмау. Бреттон-Вудск жүйесі бүкіләлемдік қаржы жүйенің
дамуының орнатылған жағдайларға сәйкес жаңа тәртіпті құрды. Бұл жағдайлар:
1) Халықаралық қаржы-экономкалық байланыстар халықаралық валют
фондымен басқарылады;
2) доллар мен де-факто фунт стерлинг халықаралық резервте алатын орны
ерекшеленді;
3) валюталық паритет басқармалары АҚШ долларына байланысты;
4) доллар алтынға байланысты (алтын унциясы 35 доллар)
5) МВФ мүшелері паритетті айырбастау тек қана МВФ қолдаумен ғана
құқылы болады;
6)өтпелі кезеңнен кейін барлық валюталар конверттелді болу керек;
7) бұл принципті ұстану үшін барлық басшылар халықаралық резервтерді
сақтауы парыз, ал керек болса валюталық рынокта интервенцияны жасау қажет;
8) барлық МВФ мүшелері салықты валюта мен алтынмен беру керек, бірақ
біріншіден (14 салым) негізгі валютамен, алтынмен берілуі тиіс, қалғаны
ұлттық валюта.
Валюта курсы айырбасы үш жақты арбитражбен бақыланып орнатылды.Яғни
франктың курсы долларға 10 франк =20 долларға теңеліп құрды, ал фунт курсы
долларға 50 фунт=20 доллар, онда фунт пен франк арасындағы үш жақты
арбитраж мынадай анықталады:
Фунт = доллар : доллар = 20 : 20 = 2: 0,4 = 5
Франк франк фунт 10 50
Соғыстан кейінгі кезеңінде Ақш-та коммунизмнің дамымауы үшін
европалық экономисының қайта орнығуы бағдарламасын қабылдайды, яғни өзінің
әскери мүмкіншіліктерін өз бетінше көтере алатын деңгейге дейін.
Сөйтіп, АҚШ доллардың талаптарын көтере бастайды, 1949 ж. 3,1 млрд-ты
құрды, 1959 ж. 10,1 млрд-ке дейін көтерілді. 50-ші жылдардың соңында Еуропа
елдері, ал 1964 ж. Жапонияда өзінің валютасын конвертирлеуді ашық
жариялайды. Осыдан кейін барлығына анық болды, яғни АҚШ енді алтын унциясы
үшін 35 доллар бағасын қоя алмайды.
Доллардың инфляциясы АҚШ-қа қауіп төндірді, осының нәтижесінде
басшылықпен бір қатар дұрыс емес қадамдар жасалынды, мысалы –
дифференциалды процентке салық енгізілді, шетел қарыз алушыларға қиындатты.
Одан кейін Англия фунтына девальвация жасалды, сөйте тұрып Бреттон-Вуск
жүйесіне үлкен әсерін тигізді.
70-і жылдары АҚШ-та пайыздық мөлшердің түсуі доллардың дағдарысына
әкеп соқтырды. АҚШ-ғы капитал еура жаққа бағыталды. Құрама штаттар деңгейі
бойынша пайыздың дифференциал мен салықты алып тастайды. Бреттон-Вудск
жүйесінің жұмыс істеуінің соңғы жылдарында валюталық трейдттер үлкен
спекулятивті табысты алды. Бірақ курстың шектелуінен кейін көптеген ірі
банктер банкрот болып шықты, ал ек ірі Банкха-ус Херштадт Колонедегі мен
Френкмен Нэшнл Нью-Йорктың спекуляциялық операциялардан банкротқа
ұшырады.
1976 ж. Ямайкалық конференция өтілді. Бұл конференцияда аса тұрған
мемлекеттердің бүкіләлемдік валюта жүйесінің жаңа принциптерін құрып
ұсынылды. Бұл жерде мемлекеттер енді халықаралық салықтан қарыздарын жаба
үшін алтынды пайдаланудан бас тартты.
Жаңа жүйенің элементтері халықаралық ұйымдастықтар болып
тағайындалды, валюталық байланыстарды басқарушылар, валюта конвертирлеу.
Мемлекеттердің ұлттық валютары төлем құралдары ретінде қолданылды.
Халықаралық валюта байланыстар коммерциялық банктер арқылы жүзеге
асырылады.
Қалқып жүретін валюта курстарының режимін орнығуы курстық ауытқұлары
бұзды, енгізілетін курс валютасын негізделетін, бірақ төлем баланстары
төзеткен жоқ, ыстық ақшалардың кездейсоқ ауыстыруын тоқтатпады.
Әлемдік валюта нарықтын мүшелерінің негізгі мақсаттарының бірі өз
үшін табысты операцияларды жүргізу үшін. Олар мынадй түрлерге бөлінеді:
валюта айырбасы, спекуляциялық пен арбитражды, шетел инвестрлеу,
халықаралық транфельт төлемдері.
Валюта айырбасы (конверсион) операциясының мазмұны мүшелер үшін
айырбас маңызды еместікте, яғни бұл операциядан табыстың мөлшері маңызды
емес. Шетел валюта айырбасы басқа нарықтарды табысты алу үшін жүзеге
асырылады, яғни тауарды сату арқылы.
Ал арбитраж бен спекуляциялық операцияның маңыздылығы айырбастан
қарағанда оның мазмұны мынада, яғни валюта айырбасы барысындағы табысты
алу.
Арбитраж дегеніміз-бір уақыттағы қаржы құралын сатып алу мен сату
кезіндегі әртүрлі нарықта курстық айырмашылықта табысты білу.
Спекуляция дегеніміз –бағаның өзгеруінен табысты алу үшін валютаның
сатып алу мен сату.
Шетел инвестерлеу кезінде валюталық операция оның мүшелері валютаның
айырбасы кезінде конверсия нәтижесінде емес халықаралық нарықта ұзақ
мерзімді капитал өсуі. Бұл операция қатысушылары ашық немесе жанама шетел
компаниялардың активтеріне иелінеді.
Төлемдердің халықаралық трансферті – бұл табыстың айырбасы, бір елден
екінші елге басқа валюталық бағалардың айырбасы.
Жалпы бүкіләлемдік валюта жүйесінің эволюциясы үш деңгейден өтеді.
Біріншісі- алтын стандарт жүйесі, яғни негізінде алтын болып
табылды. Валюта курсы оған тура байлынысты болып қалды алтын қор валютасы
арқылы. Валюта курс бойынша валюталар бір-бірімен қатынасты.
Екіншісі- Бреттон-Вудск валюталық жүйесі өзіндік қарқынды дамуымен
ерекшеленді, оның негізін мемлекет қатысушылардың валюта курсы айырбасы
резервті валюта курсы бойынша қаланды.
Және ... жалғасы
Лекция 20. Бүкіләлемдік қаржы нарықтың жалпы түсінігі.
20.1. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың алатын орны мен түсінік.
20.2. Қазақстанның халықаралық (аудандық) қаржы орталықтатын пайда болуы
мен дамуы.
20.1. Бүкіләлемдік қаржы нарықтың алатын орны мен түісінік
Бүкіләлемдік қаржы рыноктың пайда болуы негізінен ХХ ғасырдың 30-шы
жылдарына жатады. Бірақ, ІІ-ші дүниежүзілік соғыс кезеңінде пайда болған
бүкіләлемдік қаржы –экономикалық дағдарыс сауда-экономикалық байланыстарды
бұзды. Бүкіләлемдік қаржы рыноктың құрылымы 1944 ж. Бреттон-Вульск
конференциясында құрыла басталды.
Бүкіләлемдік қаржы рынок деген түсінік экономистердің түсініктері
бойынша бір-біріне сәйкес келмейді. Егер біреулері оны несие капиталдардың
рыноктың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылса, онда екіншілері рынок
байланысының жүйесі ретінде есептейді. Яғни бүкіләлемдік қаржы рынок арқылы
дамыған елдерінің капиталын қажеттенетін мемлекеттерге капиталды ауыстыру
ретінде шектіліп қарастырады. Осы тұрғыда экспортталатын капиталдын көп
бөлігі дамыған саланын ауысуы дәл сондай дамыған салаларына немесе фефшорлы
зоналарына тура байланысты екенін негізге алып, оның нәтижесінде бүкіл
әлемдік қаржының негізгі мақсаты салықтан мен құқықтық басқарудан сақтау,
жүргізу. Ал басқа экономистердің айтуы бойынша валюталық рыноктан
спекуляциялық операцияларды ажырату міндетті түрде керек. Бірақ сонымен
қатар олардың түсінігі бойынша спекулятивті операцияны хеджирлік
операциядан ажырату өте қиын, себебі екі жақта да субъектілерге ашық
валюталық негізін пайдалану қажет. Жалпылап айтқанда рынокты- сауданың
қысқа мерзімді активтерін –ақшы рыногыменұзақ мерзімді активтерін –капитал
рыноктарын ажырату қажет.
Көп жағдайда еврорынокты атап өтеді, оның ісі халықаралық қаржылардың
сферасымен шектелмейді, еврорынокты атап өтуімен қатар халықаралық қаржы
рынокке жай қана әртүрлі мемлекеттер арасындағы резеденттерінің
активтерімен алмасу түсінігін бермейді.
Алайда, капиталдың айырбасы қаржы рынокке халықаралық деңгейде
ерекшелейді, сөйтіп шетелде орналасқан ұлттық капиталды есептеу мемлекет
экономикасын дамыту үшін салынған шетел капиталын ажырату қиын. Демек,
капитал үнемі қозғалыста болу керек, яғни белгілі бір өндіріске құйылып
оның бағасын жаңартуы.
Сөйтіп, бүкіләлемдік қаржы рыногы дегеніміз –бұл экономикалық
байланыстар, яғни әртүрлі елдер түрлі рольдерін атқарып;- капитал
экспорттаушылары, оның атқаратын рольдердің реципеинттерімен сәйкесіп,
мысалы капиталдын транзиты. Бұл жағдайда ең маңыздысы ретінде
постиндустриалды мемлекеттер жатқызылады. Сонымен қатар мұнда көптеген
банктер орналастырған, есептеушілер орталықтар ретінде белгіленген. Мысалы
Лондонда, Токиода немесе Гонконгте басқа жерлерде орналасқан субъектілер
арасындағы шарттарды бейнелей алады, сөйте тұрып оларды бүкіләлемдік қаржы
рыноктың негізін құрайтын құрылымы- ақша жүйесі деп атауға болады.
Берілген рынок әртүрлі мемлекет субъектілерінің шарттарының жүзеге
асыруы негізінде құрылады. Соңғы онжылдықтарда қарқынды түрде қаржы
құралдарының арқасында операциялар дамып жатыр.
Бүкіләлемдік қаржы рынокке валюталық рынокты қатыстыру қажет,
мұндағы:
1) заңды мен заңды емес тұлғалар;
2) спекулянттар мен арбитражерлер;
3) ходжерлер;
4) тасымалдаушылар
5) мемлекеттік пен мемлекетаралық ұйымдар
Бүкіләлемдік қаржы рынокке көпмерзімді несиелендіру рынокке
қатыстыруға болады. Бірақ қысқамерзімді шарттарды көптеген жағдайда
спекуляциялық ақшаны өзіне қаратады және бүкіләлемдік рыноктың негізгі
тенденциясынан ауысып табысты қысқа мерзім ішінде алу үшін негізделген деп
есептелінеді.
Бағалы қағаздар рынокте капиталды сияқты ақшаға негізделетін бөлімді
фондттық деп атайды. Осы қасиетті тұрғыда ол бүкіләлемдік рыноктың кең
көлемді операцияларының құрамдас бөлігі болып табылады. Осыған орай фондтты
рынок бағалы қағаздар рыногынде көп бөлігін алып жатады, сондықтан бұл екі
түсінік ғылыми әдебиетте синонимдер ретінде қолданылады. Сонымен қатар
қалған бөлігі яғни бағалы қағаздардың негізгі бөлігіне жатпайтын белгілі
бір субъектінің шаруашылығы үшін айналымдағы құралдардың уақытылы
толықтырушы ретінде қолданылуға болады.
Сақтандыру рыноктері мен зейнетақы рыноктерінің активтері қаржыға
тура байланысты. Зейнетақы мен сақтандыру фондттары өндірісті қаржылай
инвестрлейді, яғни ондағы жаңа бағаны енгізеді. Сөйтіп зейнетақы мен
сақтандыру фондттарынан келген табыс өндіріс процесіне барады, осыған орай
сақтандыру рыногы белгілі бір мемлекеттің қаржы рынок құрылымына қосылып,
одан өтіп халықаралық қаржы сферасына.
Жоғарыда айтылғанға негізделіп мынадай қорытынды жасауға болады:
1) Қазіргі кездегі әлемдік экономикада яғни бүкіләлемдік қаржы
рыноктің маңызды орын алатын глобализация (жаһандыру) процесі байқалып
жатыр;
2) Бүкіләлемдік қаржы рыногы мемлекеттер арасында капиталдардың
айырбастауна мүмкіндік береді, ал бұл өз тарапынан мемлекеттердің
интерграциясына әкеп соқтырады.
3) Бүкіләлемдік рынок өзінің негізгі салаларындағы әлемдегі ірі
концерннің, көшбасшыларының негізгі офистері өзінің капиталдары мен сатудың
кең көлемділігі бойынша орнатылған мемлекеттердің қаржысына, ақшалы-
несиесіне тығыз байланыстылығын көрсетеді.
Қазіргі кездегі экономиканың жаһандану этапінде қаржы іс-әрекеті
халықаралық экономикалық қатынастардың негізі дамып жатқан саласы болып
табылады. Оның ең ауқымды секторы болып капиталдардың халықаралық айырбасы,
сауда тауарына қарағанда қарқынды дамып жатыр. Берілген сектордегі бір-
бірімен алысып жатқан қазіргі кезде әлемде бірнеше бас орталықтары бар.
Көптеген жылдар кезінде әлемдегі капитадын ірі экспорттері ретінде Америка
болып табылады. ХХ ғасырдың соңғы онжылдықтарында Батыс Еуропа елдері, оның
ішінде Германия, Англия, Франция мемлекеттері өзінің шетелдегі
инвестициялары бойынша АҚШ-ты асып өтті.
Бұл қатардағы қаржы орталықтын үшінші орында Жапония болып табылады.
Солармен бірге соңғы уақытта жаңа қаржы базалары құрылды, әсіресе бай
мемлекеттерде – Сауд Арабиясы, Кувейт пен Б.А.Ә, олардың мұнай доллардың 80
%-і өндірісі дамыған мемлекеттерге бағытталған.
20.2. Қазақстанның халықаралық (аудандық) қаржы орталықтын пайда болуы мен
дамуы
Қазақстан Президентті Н. Назарбаевтың Алматыда 2004 жылы 15 қарашада
өтілген финанстердің IV конгресінде қойылған жеті талаптарының бірі барлық
финанстер мен финанс институттарының алдында халықаралық қаржы орталығын
құру болып табылады. Оңтүстік астанамыз барлық жағдайларға сай екенін
әртүрлі деңгейдегі ғалымдар мен тәжірибешілер атап өткен. Алматы
Қазақстандағы қаржы филиалдары мен институттарының орталығы болып келеді,
сонымен бірге басқа мемлекеттердің елшіліктері яғни ірі қаржы рынок
құрушылары болып ораналасқан. Екінші деңгейдегі 35 банктің 29-зы бүгінгі
таңда Алматыда орналасқан, соның ішінде Казкоммерцбанк, БанкТұранӘлем,
Қазақстанның Нұрбанкі, АТФ Банкі, БанкЦентрКредит, онда 70 %-ға жуық барлық
Қазақстан банктерінің активтері ораналасқан.
16 зейнетақы сақтау қоры фондының 12-сі Алматыда, ал бұл зейнетақы
төлемінің 91 %-н құрайды. Бұл жерде банкті емес ұйымдарының көп бөлігі
орналасқан (мысалы, республикада 58 ломбарды бар оның 22-сі Алматыда). Одан
басқа көптеген ұйымдарды атап айтуға болады, оның ішінде Қазақстан фонд
биржасы, Орталық депозитарий, Қазақстан Ипотекалық Компаниясы, Қазақстан
депозит сақтандыру Фонды, зейнетақы активтерін басқару компаниялары т.б.
32 сақтандыру ұйымдарынан 24-ы Алматыда ораналасып республиканың
қаржылай дамуына белсене қатысады. 2003 ж олардың активтері 70 %-ға өсті,
ал капиталдары 90%-ға жуық.
Оңтүстіктегі астанада АҚШ, Украина, Германия, Франция, Ресей, Орта
Азия елдері мен Нидерландының ірі 20 банк өкілеттері орналасқан.
Бұған қоса бұл жерде ақша ресурстары көп бөлігі жұмыс істеп жатыр:
несие рыноктың 66 %; елдің депозит рыноктан 52 %. Валюта роныкты айтатын
болсақ, бұл жерден басқа аудандармен салыстырғанда Алматы алдынғы қатарда
болып тұр.
Мысалы, Республика бойынша АҚШ доллары мен евровалютаны сатып алумен
сатуда орта күндік көлемі 50% құрайды.
Халықаралық қаржы орталығын Алматыда құру үшін тағы қолайлы жағдайлар
бар, олар қаланың географиялық орналасудын қолайлығы, көрші елдермен
экономикалық, сауда қатынасты жүргізуіне қолайлы.
Халықаралық қаржы орталығын құрудын мақсаттарының негізгі бағыты, бір
жағынан, экономикалық диверсификация, соның ішінде Алматыдағы аудандардын
жаңа инвестициялық проектерден пайдасын алу, екінші жағынан Қазақстандағы
қаржы институттары мен қорлардың, әлемдік инвестициялық банктердің
региондық офистерінің орналасуынын қолайлығы, сонымен бірге оңтүстіктегі
астана да.
Халықаралық қаржы орталықтын құрылуы мен мақсаты, мемлекеттің
экономикалық саясатының бір деңгейі ретінде қарастырылады. Қазақстан
финансистерінің IV конгресінде ел басшысы Н. Назарбаевтың атуы бойынша
халықаралық қаржы орталықты құрылуы бағдарламалық мақсат болып табылады.
Алматы –халықаралық қаржы орталығына айналуы үшін біріншіден қалалық
әкімшілік пен басқару органын тарапынан үлкен дайындықты өткізу қажет.
Қалалық қаржы базасын кеңейту қажет, территориядағы табыстың 50%-ға
дейін көбейту. Мысалы: 2003 ж. қала бюджетіндегі 190 млрд теңгеден 32 млрд-
ы ғана жұмсалды немесе табыстын, салықтын 16,7 % ғана құрайды. Қала
табысының 50 %-ға бөлінудің өзінде де қала өз бюджетінде 100 млрд теңгені
таба алатын еді.
Шетел мен отан инвесторларды инвестицияға шақыру, тарту үшін қалаға
кеден режимімен бірге ашық экономикалық зона статусын беру. Қаржы
ресурстарын мына мәселелерді шешу үшін бағыттау: қала территориясының ауа
бассейннің экологиялық жағдайын жақсарту; тарнспорт желісі дамыту;
автожолдарды, метрополетен, электротранспорт; ғимараттардың жер сілкісіне
қарсы тұру қабілет етіп тұрғызу; жылулық пен сантехникалық және объекттерді
ауыстыру, қаланы сумен қамтамасыздандыру (жаңадан құру); технопаркті құру
мен дамыту; ойын-сауықтыру зоналарды, табиғи территорияларды жақсарту;
ғимарат пен үйлерді салу және т.б. Сонымен қатар режимді қалпында сақтау
үшін жоғары дамыған әрі эффективті жүргізу қажет.
Сонымен ең маңыздысы қаладағы заң бұзушылықты тоқтату. Және де ең
негізгісі белгілі бір қолайлы жерді бөлу, қаланың жоғары дамыған
инфраструктурасы бар аудан, себебі барлық қаржы институттары үшін табыстын
рапартация мүмкіндігімен мықтылық пен жинақтылықпен бейнеленеді.
Сонымен қатар потенциалды инвестициялық проектердің Алматыда қаржы
ресурстарын алу үшін мүмкіншілікті кеңейту, яғни, біріншіден инвестрлеу
режимін оқшамдау, екіншіден Қазақстан фондттық биржаларына шығуы мен немесе
несие алу.
Халықаралық қаржы орталығын құру – қазіргі бүкіләлемдік қаржы
кеңістігі сферасында құйылу мүмкіндігі мен уақытты талап ету. Және ол
толықтай жан-жақты қарастырылуы қажет. Қазақстан экономикасының дамуы
мүмкіншілігін есептей отырып және ғылыми тұрғыдан негізделген.
Лекция 21. Бүкіләлемдік валюталық рынок
21.1. Бүкіләлемдік валюталық рыноктың пайда болуы мен дамуы.
21.2. Қазіргі бүкіләлемдік рынок түсінгі
21.1. Бүкіләлемдік валюталық рыноктың пайда болуы мен дамуы.
Бірінші параграфте айтылғандай ХХ ғасырдың 30-шы жылдарындағы
бүкіләлемдік қаржы дағдарысы болып, оның салдарынан сауда-экономикалық
байланыстын бұзылуы туралы атап өттік. 1944 ж. АҚШ-та Бреттон-Вудск
конференциясы өтілді.Бұл конференцияда екі ірі экономистер қатысты: Джон
Мейнард Кейнс (Англия) мен Гарри Декстер Уайт (АҚШ) Конференцияда ұсынылған
екі концепциядан Джон Кейнс ұсынған концепциясы қолданды, бұл концепцияның
мазмұны Версаль бейбітшілік келісімшарттын қателерін болдырмау үшін
бағытталды. Ал оның әріптесінің ұсыныс бойынша АҚШ-ғы соған ұқсас дамытатын
варианты берілген, бірақ жаңа тәртіп бір ұлттың екінші ұлттқа экономикалық
дискриминацияны болдырмау. Бреттон-Вудск жүйесі бүкіләлемдік қаржы жүйенің
дамуының орнатылған жағдайларға сәйкес жаңа тәртіпті құрды. Бұл жағдайлар:
1) Халықаралық қаржы-экономкалық байланыстар халықаралық валют
фондымен басқарылады;
2) доллар мен де-факто фунт стерлинг халықаралық резервте алатын орны
ерекшеленді;
3) валюталық паритет басқармалары АҚШ долларына байланысты;
4) доллар алтынға байланысты (алтын унциясы 35 доллар)
5) МВФ мүшелері паритетті айырбастау тек қана МВФ қолдаумен ғана
құқылы болады;
6)өтпелі кезеңнен кейін барлық валюталар конверттелді болу керек;
7) бұл принципті ұстану үшін барлық басшылар халықаралық резервтерді
сақтауы парыз, ал керек болса валюталық рынокта интервенцияны жасау қажет;
8) барлық МВФ мүшелері салықты валюта мен алтынмен беру керек, бірақ
біріншіден (14 салым) негізгі валютамен, алтынмен берілуі тиіс, қалғаны
ұлттық валюта.
Валюта курсы айырбасы үш жақты арбитражбен бақыланып орнатылды.Яғни
франктың курсы долларға 10 франк =20 долларға теңеліп құрды, ал фунт курсы
долларға 50 фунт=20 доллар, онда фунт пен франк арасындағы үш жақты
арбитраж мынадай анықталады:
Фунт = доллар : доллар = 20 : 20 = 2: 0,4 = 5
Франк франк фунт 10 50
Соғыстан кейінгі кезеңінде Ақш-та коммунизмнің дамымауы үшін
европалық экономисының қайта орнығуы бағдарламасын қабылдайды, яғни өзінің
әскери мүмкіншіліктерін өз бетінше көтере алатын деңгейге дейін.
Сөйтіп, АҚШ доллардың талаптарын көтере бастайды, 1949 ж. 3,1 млрд-ты
құрды, 1959 ж. 10,1 млрд-ке дейін көтерілді. 50-ші жылдардың соңында Еуропа
елдері, ал 1964 ж. Жапонияда өзінің валютасын конвертирлеуді ашық
жариялайды. Осыдан кейін барлығына анық болды, яғни АҚШ енді алтын унциясы
үшін 35 доллар бағасын қоя алмайды.
Доллардың инфляциясы АҚШ-қа қауіп төндірді, осының нәтижесінде
басшылықпен бір қатар дұрыс емес қадамдар жасалынды, мысалы –
дифференциалды процентке салық енгізілді, шетел қарыз алушыларға қиындатты.
Одан кейін Англия фунтына девальвация жасалды, сөйте тұрып Бреттон-Вуск
жүйесіне үлкен әсерін тигізді.
70-і жылдары АҚШ-та пайыздық мөлшердің түсуі доллардың дағдарысына
әкеп соқтырды. АҚШ-ғы капитал еура жаққа бағыталды. Құрама штаттар деңгейі
бойынша пайыздың дифференциал мен салықты алып тастайды. Бреттон-Вудск
жүйесінің жұмыс істеуінің соңғы жылдарында валюталық трейдттер үлкен
спекулятивті табысты алды. Бірақ курстың шектелуінен кейін көптеген ірі
банктер банкрот болып шықты, ал ек ірі Банкха-ус Херштадт Колонедегі мен
Френкмен Нэшнл Нью-Йорктың спекуляциялық операциялардан банкротқа
ұшырады.
1976 ж. Ямайкалық конференция өтілді. Бұл конференцияда аса тұрған
мемлекеттердің бүкіләлемдік валюта жүйесінің жаңа принциптерін құрып
ұсынылды. Бұл жерде мемлекеттер енді халықаралық салықтан қарыздарын жаба
үшін алтынды пайдаланудан бас тартты.
Жаңа жүйенің элементтері халықаралық ұйымдастықтар болып
тағайындалды, валюталық байланыстарды басқарушылар, валюта конвертирлеу.
Мемлекеттердің ұлттық валютары төлем құралдары ретінде қолданылды.
Халықаралық валюта байланыстар коммерциялық банктер арқылы жүзеге
асырылады.
Қалқып жүретін валюта курстарының режимін орнығуы курстық ауытқұлары
бұзды, енгізілетін курс валютасын негізделетін, бірақ төлем баланстары
төзеткен жоқ, ыстық ақшалардың кездейсоқ ауыстыруын тоқтатпады.
Әлемдік валюта нарықтын мүшелерінің негізгі мақсаттарының бірі өз
үшін табысты операцияларды жүргізу үшін. Олар мынадй түрлерге бөлінеді:
валюта айырбасы, спекуляциялық пен арбитражды, шетел инвестрлеу,
халықаралық транфельт төлемдері.
Валюта айырбасы (конверсион) операциясының мазмұны мүшелер үшін
айырбас маңызды еместікте, яғни бұл операциядан табыстың мөлшері маңызды
емес. Шетел валюта айырбасы басқа нарықтарды табысты алу үшін жүзеге
асырылады, яғни тауарды сату арқылы.
Ал арбитраж бен спекуляциялық операцияның маңыздылығы айырбастан
қарағанда оның мазмұны мынада, яғни валюта айырбасы барысындағы табысты
алу.
Арбитраж дегеніміз-бір уақыттағы қаржы құралын сатып алу мен сату
кезіндегі әртүрлі нарықта курстық айырмашылықта табысты білу.
Спекуляция дегеніміз –бағаның өзгеруінен табысты алу үшін валютаның
сатып алу мен сату.
Шетел инвестерлеу кезінде валюталық операция оның мүшелері валютаның
айырбасы кезінде конверсия нәтижесінде емес халықаралық нарықта ұзақ
мерзімді капитал өсуі. Бұл операция қатысушылары ашық немесе жанама шетел
компаниялардың активтеріне иелінеді.
Төлемдердің халықаралық трансферті – бұл табыстың айырбасы, бір елден
екінші елге басқа валюталық бағалардың айырбасы.
Жалпы бүкіләлемдік валюта жүйесінің эволюциясы үш деңгейден өтеді.
Біріншісі- алтын стандарт жүйесі, яғни негізінде алтын болып
табылды. Валюта курсы оған тура байлынысты болып қалды алтын қор валютасы
арқылы. Валюта курс бойынша валюталар бір-бірімен қатынасты.
Екіншісі- Бреттон-Вудск валюталық жүйесі өзіндік қарқынды дамуымен
ерекшеленді, оның негізін мемлекет қатысушылардың валюта курсы айырбасы
резервті валюта курсы бойынша қаланды.
Және ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz