Оңтүстік Қазақстан облысының біріккен кәсіпорындарының қаржыларын ұймдастырудың теориялық негіздері
КІРІСПЕ
I Біріккен кәсіпорындарды қүру және ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1 Біріккен кәсіпорындардың мәні мен маңызы, олардың ұйымдастыру формалары
1.2 Біріккен кәсіпорындардың заңнамалық базалары
1.3 Бірлескен кәсіпорындарды дамытудың шетелдік тәжірибесі
2 Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысында Гмріккен кәсіпорындарды дамыту және олардың қазіргі жағдайын галдау
2.1 Қазақстан Республикасынада біріккен кәсіпорындарды үйымдастырудың ерекшеліктері
2.2 Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тарту нігізінде біріккен кәсіпорындардың қызметін талдау
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысындағы біріккен кәсіпорындардың даму тенденциясы және оны талдау
3 Шетел инвестициясын тарту негізінде біріккен кәсіпорындарды жетілдіру жолдары
3.1 Оңтүстік Қазақстан облысының әкономикасын дамытудағы біріккен кәсіпорындар рөлінің өсуі
3.2 Біріккен кәсіпорындар өндірісін дамытуды болжау
Қорытынды
I Біріккен кәсіпорындарды қүру және ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1 Біріккен кәсіпорындардың мәні мен маңызы, олардың ұйымдастыру формалары
1.2 Біріккен кәсіпорындардың заңнамалық базалары
1.3 Бірлескен кәсіпорындарды дамытудың шетелдік тәжірибесі
2 Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысында Гмріккен кәсіпорындарды дамыту және олардың қазіргі жағдайын галдау
2.1 Қазақстан Республикасынада біріккен кәсіпорындарды үйымдастырудың ерекшеліктері
2.2 Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тарту нігізінде біріккен кәсіпорындардың қызметін талдау
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысындағы біріккен кәсіпорындардың даму тенденциясы және оны талдау
3 Шетел инвестициясын тарту негізінде біріккен кәсіпорындарды жетілдіру жолдары
3.1 Оңтүстік Қазақстан облысының әкономикасын дамытудағы біріккен кәсіпорындар рөлінің өсуі
3.2 Біріккен кәсіпорындар өндірісін дамытуды болжау
Қорытынды
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасының омеркәсәп өндірістерін жеке кәсіпкерлікті және барлық кәсіпкерлік жағдайларды мейілінше дамытуда бізге шетел инвестициясын және иіівесторларын тартуымыз қажет. Біздің шетел инвестициясын тартуымыз ол «Іііріккен кәсіпорын» құрудың алғышарты болып табылады. Өйткені біріккен кәсіпорын құру ол міндетті түрде белгілі бір екі мемлекеттер арасында келісім-шарт жасалып құрылуы шарт. Сондықтан да, сыртқы жономикалық бірлестіктің жетекші формасы болып, шетелдік және отандық серіктестіктердің қатысуымен құрылатын біріккен кәсіпорын болып табылады.
Соңғы уақытта Қазақстан бизнесті мемлекет сыртына үлкен сенімділікпен шығуда. Қазақстандық инвестициялардың көлемі көрші мемлекеттерде біршама өсуде. Бүгінгі күні Республикамызда 697-тан астам шетелдік және 3995 біріккен кәсіпорындар жүмыс істеуде.
Елбасымыз Н.Ә Назарбаев биылғы «Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты Қазақстан Халқына жолдауында Шетел мен жергілікті инвесторлар тартуды экономиканың әртараптандырумен тікелей байланыстыру және жаңа келешегі мол өндірістер қүру жөніндегі аса маңызды міндеттер деп атап оугкен болатын.
Өнеркәсіп өндірісінің дағдарыс жағдайында шетел инвестициясын тартуды жақсарту мәселесі экономиканы басқарудың тиімді экономикалық құралдарының қатарында аса өзекті болып табылады, яғни бүл экономикада жаңа біріккен кәсіпорн қүрудың алғы шарты деген сөз.
Бүгінгі таңда экономиканың алдында өндірісті модернизациялау, қүрылымдық қайта күру, жаңа өнімді жетілдіру бойынша және тағы басқа да бағдарламаларды қаржыландыру мәселесі түр. Бүндай бағдарламалар капитал салымын қажет етеді және кәсіпорынның жеке қаражаттарының шектеулігінің себебімен қаржыландырыла алмайды. Сонымен қатар орташа және үзақ мерзімді сипатқа ие. Кәсіпорынның жеке қаражаттарының жетіспеушілігінен шетел инвесторларын тарту мен біріккен кәсіпорын қүру мемлекет және кәсіпкерлер үшін маңызды позиция.
Кәсіпорынды дамыту үшін инвестицияны тарту мәселесш шешуді талап ете отырып, қаржылық-экономикалық талдау нәтижелерімен сәйкес жүзеге асырылуы қажет. Біріккен кәсіпорындар үшін инвестициялық тартушылығының маңызды жағдайлары болып, инвестициялық жобаның мақсатын дүрыс анықтау, ішкі өндіріс үшін потенциялға ие жаңа өнімді шығаруда мүмкіндіктерді көрсету.
Соңғы уақытта Қазақстан бизнесті мемлекет сыртына үлкен сенімділікпен шығуда. Қазақстандық инвестициялардың көлемі көрші мемлекеттерде біршама өсуде. Бүгінгі күні Республикамызда 697-тан астам шетелдік және 3995 біріккен кәсіпорындар жүмыс істеуде.
Елбасымыз Н.Ә Назарбаев биылғы «Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты Қазақстан Халқына жолдауында Шетел мен жергілікті инвесторлар тартуды экономиканың әртараптандырумен тікелей байланыстыру және жаңа келешегі мол өндірістер қүру жөніндегі аса маңызды міндеттер деп атап оугкен болатын.
Өнеркәсіп өндірісінің дағдарыс жағдайында шетел инвестициясын тартуды жақсарту мәселесі экономиканы басқарудың тиімді экономикалық құралдарының қатарында аса өзекті болып табылады, яғни бүл экономикада жаңа біріккен кәсіпорн қүрудың алғы шарты деген сөз.
Бүгінгі таңда экономиканың алдында өндірісті модернизациялау, қүрылымдық қайта күру, жаңа өнімді жетілдіру бойынша және тағы басқа да бағдарламаларды қаржыландыру мәселесі түр. Бүндай бағдарламалар капитал салымын қажет етеді және кәсіпорынның жеке қаражаттарының шектеулігінің себебімен қаржыландырыла алмайды. Сонымен қатар орташа және үзақ мерзімді сипатқа ие. Кәсіпорынның жеке қаражаттарының жетіспеушілігінен шетел инвесторларын тарту мен біріккен кәсіпорын қүру мемлекет және кәсіпкерлер үшін маңызды позиция.
Кәсіпорынды дамыту үшін инвестицияны тарту мәселесш шешуді талап ете отырып, қаржылық-экономикалық талдау нәтижелерімен сәйкес жүзеге асырылуы қажет. Біріккен кәсіпорындар үшін инвестициялық тартушылығының маңызды жағдайлары болып, инвестициялық жобаның мақсатын дүрыс анықтау, ішкі өндіріс үшін потенциялға ие жаңа өнімді шығаруда мүмкіндіктерді көрсету.
1. . "Кәсіпорын туралы" ҚР Заңы/ Егеменді Қазақстан, 13.02.2000.
2. Дюсембаев К.Ш. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау.
Алматы., 2002- 602-68-6
3. "Оңтүстік Қазақстан облысының 2005-2006 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуы" Статистикалық жинақтар. Шымкент 2006.
4. Агеев А. И. Предпринимательство: проблемы собственности и культуры. -М., 1991. Введение и гл. 1, с. -15.
5. Бусыгин А. Предпринимательство : Основной курс, 1997 -М.,1997
6. Виленский А. Этапы развития малого бизнеса. Вопросы экономики. 1996г.-С.38-41.
7. Грачев И. Развитие малого предпринимательства // Деньги и кредит.2004.-ғ1.-С.15-21.
8. Грузинов В., Грибов В. Предпринимательство: формы и методы организации предпринимательской деятельности // Экономика предприятия . - М., 2003.
9. Иващенко A. A. Товарная биржа. - М., 2002.
10. Карлоф Б. Деловая стратегия. -М., 1991, с. 121-125.
11. Котлер Ф. Основы маркетинга. -М„ 1990, с. 339-405, 468-473, 477-479. Курс экономики : Учебник. Основыпредпринимательстаа . -М.,1997
12. Кадзума Татеиси. Вечный дух предпринимательства. Практическая философия бизнесмена. -М., 1990.
13. Маршалл А. Принципы политической экономии. - М., 1984, т. Ill, гл. Ш, с. 53-73.
14. Ақша, несие , банктер. Валюта қатынастары. Б.А. Көшенова, Оқу күралы, Алматы, "Экономика"-2000 жыл.
15. Абрамов С.И. Инвестирование. М.: ЦЭМ, 2000. - с. 440.
16. Абрютина М.С., ГрачевА.В. Анализфинансово - экономической деятельности предприятия. -М.: Делои сервис, 2000. — 256 с.
17. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа.М.: Финансы и статистика, 1997.-288 с.
18. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом ? — М.: Финансы и статистика, 1996. — 383с
19. Бирман Г., Шмидт С. Экономический анализ инвестиционных проектов: пер. с англ. / Под ред. Л. П. Белых. М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997. -631 с.
20. Бланк И.А. Финансовый менеджмент. — Киев: Ника-Центр Эльга,
2000. - 528 с.
21. Бочаров В. В. Финансовый анализ. — С-Петербург: Питер, 2001 2406.
22. Виленский П.Л., Лившиц В.Н. Оценка эффективности инвестиционных проектов с учетом реальных характеристик экономической среды // Аудит и финансовый анализ. — 2000.
23. Волков И.М., Грачева М.В. Проектный анализ: Финансовый аспект. М.: ЮНИТИ, 1998.-88 с.
24. Гиляровская Л.Т., Ендовицкий ДА. Финансово-инвестиционный анализ и аудит коммерческих организации. Воронеж: изд-во ВГУ, 333 б.
25. Глазунов В.Н. Финансовый анализ и оценка риска реальных инвестиций. - М.: Финстатинформ, 1997. - 135 б.
26. Дегтяренко В.Н. Оценка эффективности инвестиционных проектов. М.: Экспертное бюро — М, 1997. — 135 6.
27. Ендовицкий Д.А. Комплексный анализ и контроль инвестиционной деятельности: метология и практика. — М: Финансы и статистика,
2001. -350 6.
28. Ефимова О.В. Финансовый анализ. — М.: Бухгалтерский учет, 1999. 248 6.
29. Идрисов А.Б., Картышев С.В., Постников А.В. Стратегическое планирование и анализ эффективности инвестиций. - М.: Филинъ, 272 б.
30. Каргюва Т.Н. Основы управленческого учета. — М.: Инфра — М, 1997.-324 6.
31. Ковалев В.В. Методы оцспкіі иинссіпциоиных проектов. — М.: Финансы и статистика, 1998. 1998. 144 6.
32. Крылов Э.И., Власова В.М., Журавкова II.В. Анализ эффективности инвестиционных и иыновационной демтелі.пости предприятий. М.: Финансы и статистика, 2003, 6056.
33. Лимитовский М.А. Основы оцемки инвестиционных и финансовых решений. — М.: БЕК, 1996.» 304 б.
34. Маховиков Г.А., Кантор В.Е. Инвестиционыый процесс на предприятии. — С-Петербург, 2001. ~ 171 б.
35. Мелкумов Я.С. Экономическая оценка эффективности инвестиций. М.: ДИС, 1997. - 230 б.
1. "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" ҚР Президентінің 2007 жылы
1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы
2. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.
4. Альпари "ЕурАзиялық елдердің әлеуметтік-экономикалық жадайың" 2004 жыл 25 бет.
5. Осипова Г. М. "Экономикалық теория негіздері" Алматы-2002
6. Шеденов Ө. Қ. "Жалпы экономикалық теория" Алматы-Ақтөбе-2002ж
7. Вознесенская Н.Н. "Совместное предприятие как форма международного сотрудничества" -М. 1989.-с.8-9
8. Дэниелс Джон Д., Рабеда Ли X. Международный бизнес: внешняя среда и деловые операции. —М.:"Дело Лтд", 1994.-484с.
9. Жакупова ІП.ІП. Эффективность развития совместного предприни-мательства в РК в условиях рынка. Дис.раб. Караганда-1998г.
10. Международные экономические отношения: Проблемы и тенденции развития / Бабинцева Н.С., Росков Н.В., и др. Под ред. Черкасова Н.А., -Ленинград: Изд. Ленинградского университета, 1990.-с.123
11. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Внешнеэкономические связи: Учеб. пособие.- М.: Финансы и статистика, 1998.-512с.
12. Райзберг Б.А., Лозовский Л.Ш., Стародубцева Е.Б. Современный экономический словарь.- М.:ИНФРА-М.1998.-479с.
13. Попов С.Г. Внешнеэкономическая деятельность фирмы. Особенности менеджмента и маркетинга.-Изд.2-е, доп.-М.: "Ось-89" 1999-288с.
14. Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. - М.: Внешторгиздат,1989-с.8
15. Темиргалиев Б.Б. Основы внешнеэкономической деятельности Республики Казахстан. — Алматы, 1995.-280с.
16. Совместные предприятия за рубежом // М.:1993.А-763-18. ғ7
17. Кенжалиев А.Т. Иностранные инвестиции в развитии экономики региона // 10 лет независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. /Сб. Междунар. науч. кон. 22-24 февраля 2001г.-Алматы: Университет. КАЙНАР, 2001.-c.500
18. Дюсенов Б.Т. Экономически механизм развития совместного предпринимательства (на примере РК): Дис.кан.- Алматы, 1999.— с.89.
19. Смирнова Е.Е., Хвальская Н.В. Совместные предприятия: Законо-мерности возникновения и перспективы развития.-М.: Изд. МГУ 1988.-164с.
20. Сарсенбаев М. Перспективы законодательной базы внешнеэконо-мической деятельности Казахстана до 2015 года // Правовая реформа в Казахстане - Алматы. Интеграл, 1999 -с.16.
21. Кругмап 11.P. Обстфельд М. Указ. соч. - с.268-269.
22. Нүргллиеп Қ.Р. Қазақстан экономикасы // Оку құралы // Алматы 1999 ж.
23. Искаков К. Минэнерготоп: долги не только в тенге / Республика — 1994г 2-с.І
24. Казахстап. Спровочник бизнесмена.-Алматы: Казинформцентр-1993.-c.12
25. Как организовать СП. — М.: Прогресс — 1989.-с. 57
26. Нурлаиова Н.К. Внешнеэкономическая деятельность региона: формы и разнития стимулирования//Известия HAH PK. 1993 с.24
27. Казахстаи. Справочник бизнесмена. — Алматы-с.16
28. Оспамов М.Т., Мухамбетов Т.И. Иностранный капитал и инвестиции: вопросы теории, практики привлечения и использования. — Алматы: 1997-C.292
29. Новопрудский С. Разрез долгов: Россия и Казахстан создают совместную угольную компанию//Известия. 1999.-10 июня
30. Деятельность совместных и иностранных предприятии//Финансы Казахстана.-1998. с.87-88
31. Таксанов А. Перспективы развития совместных предприятии//Азия - ӘЖ. -1998. -май (ғ20)-с.19
32. Ташенова С. Совместное предпринимательство//Внешне экономическая деятельность в Казахстане. —2000г. С.13-15
33. Уинтертоном Т. Тенгизкая правда:Интервью с генеральным директором СП "Тенгизшевройл" // Интервью брал М.Дорофеев// Эксперсс К.- 2000.-10 октября
34. Дюсенов Б. Формирование "благоприятного экономического климатаң для деятельности совместных предприятий // Евразийское сообщество.-2001. с.97-107
35. Цой Л. В СП "Тенгизшевройл" планируют к концу года достичь показателей, запланированных в договоре о создании предприятия // Панорама.- 1996г.-5 апреля с-10
2. Дюсембаев К.Ш. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау.
Алматы., 2002- 602-68-6
3. "Оңтүстік Қазақстан облысының 2005-2006 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуы" Статистикалық жинақтар. Шымкент 2006.
4. Агеев А. И. Предпринимательство: проблемы собственности и культуры. -М., 1991. Введение и гл. 1, с. -15.
5. Бусыгин А. Предпринимательство : Основной курс, 1997 -М.,1997
6. Виленский А. Этапы развития малого бизнеса. Вопросы экономики. 1996г.-С.38-41.
7. Грачев И. Развитие малого предпринимательства // Деньги и кредит.2004.-ғ1.-С.15-21.
8. Грузинов В., Грибов В. Предпринимательство: формы и методы организации предпринимательской деятельности // Экономика предприятия . - М., 2003.
9. Иващенко A. A. Товарная биржа. - М., 2002.
10. Карлоф Б. Деловая стратегия. -М., 1991, с. 121-125.
11. Котлер Ф. Основы маркетинга. -М„ 1990, с. 339-405, 468-473, 477-479. Курс экономики : Учебник. Основыпредпринимательстаа . -М.,1997
12. Кадзума Татеиси. Вечный дух предпринимательства. Практическая философия бизнесмена. -М., 1990.
13. Маршалл А. Принципы политической экономии. - М., 1984, т. Ill, гл. Ш, с. 53-73.
14. Ақша, несие , банктер. Валюта қатынастары. Б.А. Көшенова, Оқу күралы, Алматы, "Экономика"-2000 жыл.
15. Абрамов С.И. Инвестирование. М.: ЦЭМ, 2000. - с. 440.
16. Абрютина М.С., ГрачевА.В. Анализфинансово - экономической деятельности предприятия. -М.: Делои сервис, 2000. — 256 с.
17. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа.М.: Финансы и статистика, 1997.-288 с.
18. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом ? — М.: Финансы и статистика, 1996. — 383с
19. Бирман Г., Шмидт С. Экономический анализ инвестиционных проектов: пер. с англ. / Под ред. Л. П. Белых. М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1997. -631 с.
20. Бланк И.А. Финансовый менеджмент. — Киев: Ника-Центр Эльга,
2000. - 528 с.
21. Бочаров В. В. Финансовый анализ. — С-Петербург: Питер, 2001 2406.
22. Виленский П.Л., Лившиц В.Н. Оценка эффективности инвестиционных проектов с учетом реальных характеристик экономической среды // Аудит и финансовый анализ. — 2000.
23. Волков И.М., Грачева М.В. Проектный анализ: Финансовый аспект. М.: ЮНИТИ, 1998.-88 с.
24. Гиляровская Л.Т., Ендовицкий ДА. Финансово-инвестиционный анализ и аудит коммерческих организации. Воронеж: изд-во ВГУ, 333 б.
25. Глазунов В.Н. Финансовый анализ и оценка риска реальных инвестиций. - М.: Финстатинформ, 1997. - 135 б.
26. Дегтяренко В.Н. Оценка эффективности инвестиционных проектов. М.: Экспертное бюро — М, 1997. — 135 6.
27. Ендовицкий Д.А. Комплексный анализ и контроль инвестиционной деятельности: метология и практика. — М: Финансы и статистика,
2001. -350 6.
28. Ефимова О.В. Финансовый анализ. — М.: Бухгалтерский учет, 1999. 248 6.
29. Идрисов А.Б., Картышев С.В., Постников А.В. Стратегическое планирование и анализ эффективности инвестиций. - М.: Филинъ, 272 б.
30. Каргюва Т.Н. Основы управленческого учета. — М.: Инфра — М, 1997.-324 6.
31. Ковалев В.В. Методы оцспкіі иинссіпциоиных проектов. — М.: Финансы и статистика, 1998. 1998. 144 6.
32. Крылов Э.И., Власова В.М., Журавкова II.В. Анализ эффективности инвестиционных и иыновационной демтелі.пости предприятий. М.: Финансы и статистика, 2003, 6056.
33. Лимитовский М.А. Основы оцемки инвестиционных и финансовых решений. — М.: БЕК, 1996.» 304 б.
34. Маховиков Г.А., Кантор В.Е. Инвестиционыый процесс на предприятии. — С-Петербург, 2001. ~ 171 б.
35. Мелкумов Я.С. Экономическая оценка эффективности инвестиций. М.: ДИС, 1997. - 230 б.
1. "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" ҚР Президентінің 2007 жылы
1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы
2. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.
4. Альпари "ЕурАзиялық елдердің әлеуметтік-экономикалық жадайың" 2004 жыл 25 бет.
5. Осипова Г. М. "Экономикалық теория негіздері" Алматы-2002
6. Шеденов Ө. Қ. "Жалпы экономикалық теория" Алматы-Ақтөбе-2002ж
7. Вознесенская Н.Н. "Совместное предприятие как форма международного сотрудничества" -М. 1989.-с.8-9
8. Дэниелс Джон Д., Рабеда Ли X. Международный бизнес: внешняя среда и деловые операции. —М.:"Дело Лтд", 1994.-484с.
9. Жакупова ІП.ІП. Эффективность развития совместного предприни-мательства в РК в условиях рынка. Дис.раб. Караганда-1998г.
10. Международные экономические отношения: Проблемы и тенденции развития / Бабинцева Н.С., Росков Н.В., и др. Под ред. Черкасова Н.А., -Ленинград: Изд. Ленинградского университета, 1990.-с.123
11. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Внешнеэкономические связи: Учеб. пособие.- М.: Финансы и статистика, 1998.-512с.
12. Райзберг Б.А., Лозовский Л.Ш., Стародубцева Е.Б. Современный экономический словарь.- М.:ИНФРА-М.1998.-479с.
13. Попов С.Г. Внешнеэкономическая деятельность фирмы. Особенности менеджмента и маркетинга.-Изд.2-е, доп.-М.: "Ось-89" 1999-288с.
14. Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. - М.: Внешторгиздат,1989-с.8
15. Темиргалиев Б.Б. Основы внешнеэкономической деятельности Республики Казахстан. — Алматы, 1995.-280с.
16. Совместные предприятия за рубежом // М.:1993.А-763-18. ғ7
17. Кенжалиев А.Т. Иностранные инвестиции в развитии экономики региона // 10 лет независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. /Сб. Междунар. науч. кон. 22-24 февраля 2001г.-Алматы: Университет. КАЙНАР, 2001.-c.500
18. Дюсенов Б.Т. Экономически механизм развития совместного предпринимательства (на примере РК): Дис.кан.- Алматы, 1999.— с.89.
19. Смирнова Е.Е., Хвальская Н.В. Совместные предприятия: Законо-мерности возникновения и перспективы развития.-М.: Изд. МГУ 1988.-164с.
20. Сарсенбаев М. Перспективы законодательной базы внешнеэконо-мической деятельности Казахстана до 2015 года // Правовая реформа в Казахстане - Алматы. Интеграл, 1999 -с.16.
21. Кругмап 11.P. Обстфельд М. Указ. соч. - с.268-269.
22. Нүргллиеп Қ.Р. Қазақстан экономикасы // Оку құралы // Алматы 1999 ж.
23. Искаков К. Минэнерготоп: долги не только в тенге / Республика — 1994г 2-с.І
24. Казахстап. Спровочник бизнесмена.-Алматы: Казинформцентр-1993.-c.12
25. Как организовать СП. — М.: Прогресс — 1989.-с. 57
26. Нурлаиова Н.К. Внешнеэкономическая деятельность региона: формы и разнития стимулирования//Известия HAH PK. 1993 с.24
27. Казахстаи. Справочник бизнесмена. — Алматы-с.16
28. Оспамов М.Т., Мухамбетов Т.И. Иностранный капитал и инвестиции: вопросы теории, практики привлечения и использования. — Алматы: 1997-C.292
29. Новопрудский С. Разрез долгов: Россия и Казахстан создают совместную угольную компанию//Известия. 1999.-10 июня
30. Деятельность совместных и иностранных предприятии//Финансы Казахстана.-1998. с.87-88
31. Таксанов А. Перспективы развития совместных предприятии//Азия - ӘЖ. -1998. -май (ғ20)-с.19
32. Ташенова С. Совместное предпринимательство//Внешне экономическая деятельность в Казахстане. —2000г. С.13-15
33. Уинтертоном Т. Тенгизкая правда:Интервью с генеральным директором СП "Тенгизшевройл" // Интервью брал М.Дорофеев// Эксперсс К.- 2000.-10 октября
34. Дюсенов Б. Формирование "благоприятного экономического климатаң для деятельности совместных предприятий // Евразийское сообщество.-2001. с.97-107
35. Цой Л. В СП "Тенгизшевройл" планируют к концу года достичь показателей, запланированных в договоре о создании предприятия // Панорама.- 1996г.-5 апреля с-10
КІРІСПЕ
Тақырыпты зерттеудің актуалдылығы. Мүліктердің бір бөлігі (акциясы,
үпссі) шетелдік инвесторларға қарайтын республика аумағында күрылған
косіпорындар біріккен кәсіпорындар деп аталады. Түгелімен шетел
иивесторларына қарайтын республика аумағында қүрылған кәсіпорындар шетелдік
кәсіпорындар деп аталады.
Нарықтық экономика жағдайында біріккен кәсіпорын тікелей шетелдік
инвестицияны тартудың ең перспективалы формасы және қызмет істеу арқылы
шетел рыногына жоғарғы тиімділікпен шығудың қүралы болып табылады. Олемнің
әр түрлі елдерінде тікелей шетелдік инвестицияны тартуда біріккен
косіпорындар қүру халықаралық экономикалық қатынастардың жаппай қүбылысы
болып табылады, себебі одан біріккен қызметтің қатысушылары үлкен пайда
табады.
Біріккен кәсіпорын ресурстарды тартуда қүрылтайшылардың шеңберін
кеңейту үшін көп мүмкіндік береді.
Біріккен кәсіпорындардың негізгі принципі бір ғана кәсіпорынның
қызмет атқарғанымен, мақсатты нәтижеге жетуде бірнеше партнерлар қызметінің
анықталған формада жүзеге асқаны әлде қайда тиімді болуы мүмкін I.
Дипломдық жүмыстың ғылыми жаңалығы келесілерді қамтиды:
* Біріккен кәсіпорындардағы өндірісті үйымдастыру және басқарудың
теориялық негізі зерттелді;
* Біріккен кәсіпорындар өндірістің тиімділігіне әсер ететін негізгі
шарттар анықталды және бағыттар негізделді;
* Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайындағы біріккен кәсіпорындар
қызметінің жақсаруы және тиімділікпен пайдалануды көтеру бойынша
кепілдеме әзірленді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бүл жүмыстың мақсаты Оңтүстік
Қазақстан облысының біріккен кәсіпорындарының қаржыларын
мен
уіп.імдастырудың теориялық негіздерін әзірлеу, алға қойған мақсат келесі м
І і іде і терді анықтайды:
* Нарықтық қатынас жағдайында біріккен кәсіпорындар өндірісін тиімді
басқару мен үйымдастырудың факторлары мен шарттарын теориялық
жинақтап қорыту;
* Біріккен қызмет бойынша кәсіпорындар қызметінің заңды базасын
қарастыру;
* Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысы біріккен және
шетелдік кәсіпорындарының негізгі тенденциясы мен қызметіне талдау
жүргізу;
* Біріккен кәсіпорындардың өндірісін тиімді үйымдастыру және
басқаруды жетілдіру бойынша үсыныстар дайындау.
Зерттеудің тәжірибелік мағынасы аумақтар жағдайында біріккен
кчюіпорындардағы өндірісті басқару мен үйымдастырудың тиімділігін көтеру
жопе одан әрі зерттеудегі негізгі жағдайларға байланысты.
Кіріспе
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасының
омеркәсәп өндірістерін жеке кәсіпкерлікті және барлық кәсіпкерлік
жағдайларды мейілінше дамытуда бізге шетел инвестициясын және
иіівесторларын тартуымыз қажет. Біздің шетел инвестициясын тартуымыз ол
Іііріккен кәсіпорын құрудың алғышарты болып табылады. Өйткені біріккен
кәсіпорын құру ол міндетті түрде белгілі бір екі мемлекеттер арасында
келісім-шарт жасалып құрылуы шарт. Сондықтан да, сыртқы жономикалық
бірлестіктің жетекші формасы болып, шетелдік және отандық серіктестіктердің
қатысуымен құрылатын біріккен кәсіпорын болып табылады.
Соңғы уақытта Қазақстан бизнесті мемлекет сыртына үлкен сенімділікпен
шығуда. Қазақстандық инвестициялардың көлемі көрші мемлекеттерде біршама
өсуде. Бүгінгі күні Республикамызда 697-тан астам шетелдік және 3995
біріккен кәсіпорындар жүмыс істеуде.
Елбасымыз Н.Ә Назарбаев биылғы Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан атты
Қазақстан Халқына жолдауында Шетел мен жергілікті инвесторлар тартуды
экономиканың әртараптандырумен тікелей байланыстыру және жаңа келешегі мол
өндірістер қүру жөніндегі аса маңызды міндеттер деп атап оугкен болатын.
Өнеркәсіп өндірісінің дағдарыс жағдайында шетел инвестициясын тартуды
жақсарту мәселесі экономиканы басқарудың тиімді экономикалық құралдарының
қатарында аса өзекті болып табылады, яғни бүл экономикада жаңа біріккен
кәсіпорн қүрудың алғы шарты деген сөз.
Бүгінгі таңда экономиканың алдында өндірісті модернизациялау,
қүрылымдық қайта күру, жаңа өнімді жетілдіру бойынша және тағы басқа да
бағдарламаларды қаржыландыру мәселесі түр. Бүндай бағдарламалар капитал
салымын қажет етеді және кәсіпорынның жеке қаражаттарының шектеулігінің
себебімен қаржыландырыла алмайды. Сонымен қатар орташа және үзақ мерзімді
сипатқа ие. Кәсіпорынның жеке қаражаттарының жетіспеушілігінен шетел
инвесторларын тарту мен біріккен кәсіпорын қүру мемлекет және кәсіпкерлер
үшін маңызды позиция.
Кәсіпорынды дамыту үшін инвестицияны тарту мәселесш шешуді талап ете
отырып, қаржылық-экономикалық талдау нәтижелерімен сәйкес жүзеге асырылуы
қажет. Біріккен кәсіпорындар үшін инвестициялық тартушылығының маңызды
жағдайлары болып, инвестициялық жобаның мақсатын дүрыс анықтау, ішкі
өндіріс үшін потенциялға ие жаңа өнімді шығаруда мүмкіндіктерді көрсету.
Сонымен бірге біріккен кәсіпорын қүру инвестициялық іс-әрекеттің дамуы
экономиканың нақты секторындағы дағдарыстың алдын алу үшін қажетті шаралар
жүйесінің қүрамдас бөлігі болып табылады, өйткені жономиканың, жеке
кәсіпорынның біртүтас дамуы экономикалық іютенциялдық өсуінсіз, сондай-ақ
қазіргі технологияларды пайдалану және қызметті үлғайту мүмкін емес, яғни
бүларды жүзеге асыру үшін біріккен
кчюіпорындар қызметі маңызды болып саналады - ол инновациялық процесті
бейнелейді. Инвестициялықресурстар, сондай-ақ қаржылық және өндірістік
ресурстарды тиімді пайдалану қажеттілігі туып отырған жағдайда біз біріккен
кәсіпорындар қүру арқылы оны тиімді пайдалануды іске асырамыз. Ьүл бағытта
шетел инвестициясын тарту сферасындағы әлемдік тәжірибені таііып білу және
пайдалану маңызды. Біріккен кәсіпорын құру басқа шетелдік тәжірибені танып
білуді және оны қолдануда экономиканың барлық нақты секторларын көтеруге
айтарлықтай септігін тигізеді.
Біріккен кәсіпорын сферадағы жағдайдың динамикалық дамуы ең алдымен
инвестициялаудың өзгеруші қаржылық жағдайының сапалық және сандық баға
береді. Альтернативтік мүмкіндіктерін есепке ала отырып мегізделеді.
Сонымен, экономиканың нақты секторын инвестициялық сферасын зерттеудің
актуалдылығы көбінесе жаңа обьективті нақтылыққа сәйкес келмейтін ескі
кәсіпорындарды қайта құру жаңа жүмыс орнын ашу және өндірушілердің қаржылық
жағдайын түрақтандыру жолымен жалпы жономикалық дағдарысты жоюдағы оның
рөлінің өсуіне байланысты.
I Іііріккен кәсіпорындарды қүру жэне ұйымдастырудың іеориялық негіздері
1.1 Біріккен кәсіпорындардың мәні мен маңызы, олардың үйымдастыру формалары
Біріккен және шетелдік кәсіпорындарды қүру кәсіпкерліктің исрспективалы
формаларының бірі және шетелдік инвестицияны Қазақстан Республикасының
экономикасына тартуға бейімделген. Біріккен кәсіпорын деп қазақстандық
заңды тұлғалармен қатар шетелдік фирмалар, компаниялар, ұйымдар қатысатын
бірлестіктер мен үйымдарды, кәсіпорындарды атайды. Шетелдік кәсіпорындар
деп толығымен шетелдік инвесторларға қарайтын кәсіпорындар, мекемелер және
басқа да үйымдастыру қүрылымдарын айтады.
Біріккен кәсіпкерлік - әр түрлі елдердің өнімдері мен қызметтерін
оидіретін өнеркәсіптік қарым-қатынастың ерекше формасы. Біріккен
кәсіпкерлікті қүруды жүзеге асыру қарым-қатынастағы заңды түлға болып
табылатын партнерлардың өзара іс әрекеті деңгейінде сол елдің заңы бойынша
іске асырылады. Біріккен кәсіпорының қабылдаған елдің заңдарына сәйкес
заңды түлға статусы болады.
Біріккен кәсіпорындардың қатысушыларының қарым-катынасының
приниципиалды ерекшеліктері:
- өзара қатынастағы партнерлардың меншіктерін біріктіру және осы
пегізде біріккен кәсіпорындарға қарасты негізгі қорларды және айналым
қүралдарын қүру;
- кәсіпорындардың даму процесін, өндірісін және өндірген өнімдері мен
қызмет көрсетуін бірлесіп басқару;
- кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық тәуекелін бірігіп
көтеру;
- қабылдаған елдің нормативтік актілерінің шарттарына сәйкес біріккен
кәсіпорындар партнерларының арасында пайданы бөлу (кәсіпорынның
озіндік қаржыларын қалыптастырудағы партнерлардың қатысуына
иропорционалды бөлу);
Тек өндіріс саласында ғана емес, өндірісті ғылыми-техникалық
дайындауда, біріккен кәсіпорындардың белгілеріне ынтымақтастықтың үзақтығы,
сол сияқты өнім өткізуде партнерлардың өзара іс-әрекеті жатады.
Біріккен кәсіпорындың негізіне жергілікті және шетелдік партнерлардың
бірін-бірі толықтырушы элементтерінің типтік комбинацияларын бөліп
көрсетуге болады:
ғылыми-техникалық шешім плюс оны өндірістік іске асыратын қүрал-жабдықтар
(өнеркәсіптік технология);
қабылдаған елдің табиғи ресурстарын қолдануға қүқығы плюс оны тиімді қайта
өңдеу технологиясы;
- ендіріс алаңы, еңбек күші, қабылдаған партнердың инфрақүрылымы плюс оаім
шығару үшін жинақтау бүйымдары мен жинаудың инвестицияланатын
гехнологиясы;
- қайталама ресурстар плюс оларды коммерциялық қайта өңдеу үшін қүрал-
жабдықпен қамтамасыз ету;
- маркетингтік талдаудың қорытындысы, жергілікті рынокты игеру
ціемештері (жарнама, сауда желісі, сауда белгісі, т.б.) плюс өндірісті
ү й ымдастыру үшін ресурстар, технология және қаржыландыру.
Біріккен кәсіпорынның аталған ерекшеліктері жергілікті және шетелдік
партнерлардың құрған кәсіпорындарының табысты қызмет атқарудағы өзара
қызығушылығын тудырады. Инвестицияның өндірістік игерілу тәуекелін,
псгізінен қабылдаушы жақ өз мойнына алады.
Барлық біріккен кәсіпорынның әріптестерінің шығындарының тиімді болуы,
олардың іс-жүзінде кәсіпорынды қалыптастыру мен оның қызметін басқаруға
қатысуына байланысты болады. Кәсіпкерлік тәуекелін әріптестер озара бөлісіп
алады. Сонымен қатар өндірістік процесстерді басқару мен өиімді өткізу,
инвесторға да және қабылдаушы жақтың біріккен кәсіпорынға қатысушысына да
бірдей артықшылық береді. Инвестор осыны ескере отырып, оқыстан пайда
болған ауыспалы технологияларды пайдалану арқылы өндірілген өнімді өздері
меңгеріп отырған рыноктан қақпайлап отырады.
Біріккен кәсіпорындағы жергілікті және шетелдік әріптестердің түпікі
мүдделері әртүрлі болуы мүмкін, әсіресе, егерде біріккен кәсіпорын әртүрлі
олеуметтік қүрылымдағы елдердің экономикалық қатынастары шеңберінде
қүрылатын болса. Қаржы бөлуші кәсіпкер үшін шетелдің біріккен кәсіпорынына
қатысу, капиталды сыртқа шығару мен өз еліне қарағанда капиталын мол табыс
түсетін басқа елде пайдалануға тырысуының жемісі болып табылады.
Инвестордың негізгі мүддесі болып, қабылдаушы елдің жаңа рыноктарын
игере отырып, салынған капиталының есебінен қосымша көп молшерде табыс
табу, шикізатқа кететін және жалдамалы еңбектің төлемақы шығындарын
төмендету болып табылады.
Ал, жергілікті әріптестің мақсаты мен мүдделері, тәртіпке сай,
қабылдаушы елдің толығымен шаруашылық және әлеуметтік мүдделерімен тығыз
байланыста болады.
Сондай-ақ, біріккен кәсіпкерлік бірлесіп әрекет етуші әріптестердің
қарама-қарсы мүдделерін де өзара тиімді етіп қанағаттандыруға мүмкіндік
береді.
Өте атап өтетін жай, бүл біріккен кәсіпкерлік үлттық ғылыми-техникалық
әлеуетке және мәдениетке өзара ендіру қүралы, сонымен қатар, мемлекетаралық
саяси қатынастарды жақсарту факторларының бірі болып табылады.
Қабылдаған елдің территориясында сол елдің заңдарымен анықталған '.аңды
түлға формасында біріккен кәсіпорын қүрылады және қызмет итқарады.
Халықаралық тәжірибеде біріккен кәсіпорынды (қоғамды) үйымдастырудың
ерекшелігін және кәсіпорынның міндеттері бойынша қатысушылардың
жауапкершік дәрежесін анықтайтын біріккен
кәсіпкерліктің әртүрлі заңды формалары бар. Оның ең көп тараған түрлеріне
акционерлік компаниялар, толық жауапкершілігі бар қоғамдар, жауапкершілігі
шектелген қоғамдар жатады.
Кәсіпкерлікті үйымдастыру формаларының мінездемесі
1 - кесте
Жеке кәсіпорын Біріккен кәсіпорын Корпорация
Қүрылудың Жеңіл қүрылуы, Партнерлар Арнайы заңды
күрделілігі үйымдастыруға іздестірумен реттеулермен
және байланысты байланысты,-
ресімдеудеуге белгіленген қомақты күш және
шығындардың қиындықтар, материалдық
аздығы қатысушылар шығындарды талап
арасындағы етушілігі
келісімнің болуы
Капиталды Меншік иесінің Партнерлардың Бағалы қағаздар
жұмылдыру жинақтарының меншіктерін шығару жолымен
қабілеті мөлшерлемелі біріктіру жолымен капиталды тез
шектелуі капиталды тарту жүмылдырудың
мүмкіндігін өсіру жоғарылығы
Меншік иесінің Мүліктерді қоса Жарғылық Ұсталған бағалы
жауапкершілік есептегендегі капиталдағы қағаздар бағасының
шеңбері барлық қатысуға шектеулілігі
міндетемелер байланысты пайда
бойынша мен залалды
толықтығы пропорциялы бөлу
ІҮІеншік иесі Барлық қызметтер Партнерлар Акция үлесінен
жағынан бақылау бойынша арасындағы үсталуына
дәрежесі толықтығы бөлінушілік сәйкестігі
Өмір сүрудің Қожасы өмірінің Партнерлар Шектелмеген,
ұзақтығы үзақтығының арасында банкрот болған
шектеулілігі келісімнің жағдайда ғана
шартына тоқтату
байланыстылық
Отімділігі Сатудың Пайларды сатудың Жоғары
қиындығы, қиындығы,
төмендігі төмендігі
1.2 Біріккен кәсіпорындардың заңнамалық базалары
Бүгінгі таңда Қазақстанда біріккен кәсіпорындардың саны бірнеше мыңға
жеткенімен, жаңадан құрылған және табысты әрекет етіп келе жатқан бұрын
құрылған кәсіпорындардың проблемалары ерекше көкейтесті мәселелерге жатады.
Сондай-ақ, олардың кейбіреулерінің әрекет ету процессі кезінде ұйымдастыру
толқыны сияқты, тас-талқан етуші мәселелер туындап, оның ақыры бірлесіп
ары қарай әрекет етуге мүмкіндік бермейді.
Ең алдымен біріккен кәсіпорын деген ұғымды түсініп алайық.
Қазақстан Республикасының 1994 жылдың 27 желтоқсанындағы Шетелдік
инвестиция туралы заңының 1 бабы бойынша бұл .үғым төмендегіше
сипатталады:
Біріккен кәсіпорын дегеніміз - Қазақстан Республикасының аумағында
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, мүліктің белгілі бір бөлігі
(акция, үлес) шетелдік инвестордың иелігіндегі, шетелдің қатысуымен
қүрылған кәсіпорын.
Біріккен кәсіпорындарды қүру, ҚР Азаматтық кодексіне, ҚР 1998 жылдың 22
сәуірдегі Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы, 1998 жылдың 10
шілдесіндегі Акционерлік қоғамдар туралы, 1994 жылдың 27 желтоқсанындағы
Шетелдік инвестициялар туралы Заңдарына, 1995 жылдың 17 сәуіріндегі ҚР
Президентінің заң күшіне ие Заңды түлғалаларды мемлекеттік тіркеу
туралыЖарлығына және тағы басқа да халықаралық, үкіметаралық келісімдерге
негізделеді.
ҚР Шётелдік инвестициялар туралы заңының 14 бабы бойынша шетелдің
қатысуындағы кәсіпорын шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам және басқа
да ҚР Заңдарына қайшы келмейтін формаларда қүрылуы тиіс. Осы заңның 15 бабы
төмендегілерді қарастырады:
1. Шетелдің қатысуымен қүрылған кәсіпорынның жарғылық қорының
көлемі, қалыптасу тәртіптері мен мерзімдері ҚР Заңдарына сәйкес
аиықталады.
2. Ғимарат, кешен, қүрал-жабдық және басқа да материалдық
құндылықтар түрінде, сондай-ақ жерді, суды және басқа да табиғи
ресурстарды пайдаланудың, сонымен қатар басқа да мүліктік, оның ішінде
интеллектуалды қызмет нәтижесінің қүқықтары бойынша ҚР Заңдарында
керсетілген тәртіпке сәйкес жарғылық қорға жарнаны ендіруге болады.
3. Жарғылық қор шаруашылық қызметтен түсетін пайданың есебінен
және бақа да кәсіпорынның түсімдерінен, сондай-ақ оның
қатысушыларының қосымша салым салуы есебінен толықтырылып отырады.
Кгерде мүндай салымның көлемі жиырма мың көлеміндегі айлық есептік
ісорсеткіштен асып кететін болса, онда оның бағасы тәуелсіз сарапшы
арқылы расталуы қажет.
4. Қатысушылардың келісуіне байланысты, біріккен кәсіпорынның
жарғылық қорындағы қазақстандық және шетелдік қатысушылардың
мүліктік үлесі, заңды тұлғалардың тіркелген мерзіміндегі ҚР Үлттық банкі
бекіткен және әлемдік рыноктағы баға мен бағамдарды қолдана отырып ҚР
ү.ііггық немесе шетел валютасымен анықталады. Жарғылық қорға салынған
ііілымды бағалау, ҚР заңдық актілерінде бекітілген тәртіпке сәйкес
жүргізіледі.
5. Жарғылық қордағы ақша Қазақстан Республикасында тіркелген окілетті
банкте сақталуы тиіс.
6. Егерде, шетел инвестициясы шетелдік инвестордың Қазақстан
Республикасында заңды тұлға ретінде тіркелген жабық акционерлік когамның
акциясын немесе шаруашылық серіктестіктің үлесін иемденуге Гіайдаланылатын
болса, онда әлгі заңды тұлға осы Заңның 16 бабына сәйкес шетелдің
қатысуымен құрылған кәсіпорын ретінде қайтадан тіркеуден өтуге тиіс.
Осы заңмен толық танысып алған соң, біріккен кәсіпорын
қүрылтайшыларына ең алдымен жарғылық қорға салған өздерінің
иалымдарының үлесін анықтап алуы тиіс. Себебі, болашақта осы мәселе
бойынша келіспеушіліктің алғашқы белгілері туындайды. Жарғылық қорда
қай құрылтайшының үлесі молырақ болса, біріккен кәсіпорынның бірінші
басшысын таңдау, кадрлық саясат пен түскен табысты бөлу, соған
байланысты болатыны әркімге де түсінікті. Сондай-ақ, жалпы капиталда
кімнің салымы салмақтырақ болса, сол қүрылтайшының біріккен
косіпорынға билік жүргізетіні айдан анық. Ал бүлай болмаған кезде, бүл
жағдай біріккен кәсіпорынның қүрылтайшылық қүжаттарында
( қүрылтайшылық келісім-шарт пен жарғы) айқын көрініс табуы қажет.
Іс-тәжірибе көрсеткендей, қүрылтайшылық қүжаттардың біріккен
кч)сіпорындарды басқару органдарына арналған бөлімінде етанші бір ксл
іспеушілікті тудыратын мәселелер кездеседі. Анық түсінікті болу үшін
мысалға акционерлік қоғамды алып көрелік. Әрекет етуші заңнамаларға сәйкес
қүрылтайшылардың үйымдастыру жиынында басқа да мәселелермен қатар қүрылып
отырған акционерлік қоғамның органдарының тізімі бекітілуі тиіс. ҚР
Акционерлік қоғамдар туралы Заңының 46 бабына сәйкес бүндай органдарға
төмендегілер жатады:
1. жоғарғы орган - акционерлердің жалпы жиыны;
2. басқару органы - директорлар кеңесі;
3. атқарушы орган - бірлесе отырып (басқарма) немесе жеке (президент псмесе
бас директор);
4. бақылаушы орган - бірлесе отырып (тексеру комиссиясы) немесе жеке
(тексеруші);
5. әрекет етуші заңнамаларға сәйкес басқа да органдар.
Атап өтетіні, жабық қоғамның жарғысында директорлар кеңесін қүрмай-ақ
акционерлік қоғамды басқару мүмкіндігі қарастырылуы мүмкін. Бүл жағдайда,
директорлар кеңесінің заң бойынша тиесілі қүзыры толығымен акционерлердің
жалпы жиынына беріледі.
Акционерлік қоғамдар туралы заңнамаларға жасалған талдау, осы уақытқа
дейін қоғамның қызметкерлерін қызметке таңдау және босату
гортібі және олардың қүқықтары мен міндеттерінің тізімі айқын көрініс і
аппаған. Бүл құқықтық мәселе бойынша, біріккен кәсіпорын қызметкерлері
гірасында жинақталған мәселелерді шешуде өздерінің құқықтарын анықтауда
үшішпі бір келіспеушілік пайда болуы мүмкін.
1.3 Бірлескен кәсіпорындарды дамытудың шетелдік тәжірибесі
Әртүрлі елдердегі біріккен кәсіпорындардың даму барысы мен ауқымы сң
алдымен инвестициялық климатқа байланысты болады. Осы уақытта біріккен
кәсіпкерлік тек қана экономикалық сипатқа ғана емес, сондай-ақ басқа да,
мысалыға әртүрлі елдердің аймақтық және топтық мүдделеріне жағдай жасауы
мүмкін. Сонымен, социалистік елдердің тауар өндірушілері қүрған біріккен
кәсіпорындар, шоғырландыру процесстершде өздерінің рөлдерін ойнады және
тәуелсіз әріптестердің ғана емес толығымен социалистік жүйенің экономикалық
мүдделеріне қызмет етті.
Дамыған капиталистік елдердің кәсіпорындары мен корпорацияларының
біріккен кәсіпорындарды қүрудағы айтулы көлемі іуралы.
80-ші жылдардың басында-ақ америкалық компаниялардың 5300-дей шетелдегі
белімшелерінің 1760-ы Батыс Еуропада біріккен кәсіпорын статусына ие болды.
1984 жылы АҚШ-та шетел капиталының қатысуымен орекет етуші кәсіпорындар
өздерінің өнімдерін 56 млрд. доллар келемінде откізді. Бүл әлемдік
шаруашылықта тікелей тартылған шетел инвестициясын орналастыру сипатына ие
болады. Дамыған капиталистік елдерге американың 77 пайыз, үлыбританияның 82
пайыз, батыс германияның 86 ііайыз және 50 пайыздан артық жапондардың
тікелей тартылған инвестициясы бағытталған.
Батыс-Батыс қарым-қатынасында теңдей жағдайдағы технологиялық және
экономикалық мүмкіндіктерге ие әріптестердің біріккен кәсіпкерлігі,
бәсекелестік жағдайында рынокқа жеке шыққандарға қарағанда, олардың
бірлесіп өткізу рыногын игере отырып шығындарды төмендетуі өте тиімді болып
саналады.
1981-1982 жылдары ГФР-де жапон инвестициясының қатысуымен 40 аралас
кәсіпорындар, ал 1984 жылы жапон кәсіпорындарының қатысуымен батыс еуропа
елдерінде 865 бірлескен кәсіпорындар қүрылды. 1985 жылы Жапонияның тікелей
инвестиция қүрылымының біріккен кәсіпорындардағы үлесі 62,2 пайызды қүрады.
Дамыған капиталистік мемлекеттерде экономикалық қарым-қатынас
кіеңберінде біріккен ғылыми-іздестіру үйымдарын қүру кеңінен орын алуда.
Ғыльгми іздестірудің, жаңа ғылыми өтімді өнімді өндіру үшін жобалау
шешімдерін қалыптастырудың және бүл өндірісті іске қосу тәуекеленің жоғары
болуымен қатар рынокты меңгеріп алудың қиын және қүнының жоғары болуы,
ғылыми-техникалық және экономикалық даму мүмкіндіктері жоғары әріптестерді
де бірлесіп әрекет етуіне алып келеді. Дамыған капиталистік елдердің
трансүлттық компаниялары мен кәсіпорындары
.ірасында құрылған көптеген біріккен кәсіпорындар, электроника, шағын
мроцессорлы техника, байланыс құралдары, биотехнология, химиялық і
схіюлогия және басқа да ғылыми өтімді салаларда әрекет етеді.
Өнеркәсіптік дамыған елдер мен дамушы елдер арасындағы Солтүстік-
Оңтүстік қарым-қатынасы шеңберінде біріккен кәсіпорындардың калыптасуы мен
қызмет етуінің ерекшеліктері айтарлықтай сипат алады. Күіідай
кәсіпорындардың дамуы, бір жағынан үйреншікті неоколониализмнщ ііринциптері
шеңберінде жүзеге асырылса, ал екінші жағынан дамушы і-лдердің өздігінен
экономикалық дамуға және дамыған капиталистік гпдердің инвесторлары санасып
отыратын жаңа экономикалық к,а і ынастардың тәртібін бекітуге талпынысын
көрсетеді.
Дамушы елдердегі біріккен кәсіпорындар, дамыған капиталистік
мемлекеттердің трансүлттық компаниялары мен кәсіпорындарының осы слдің
экономикасына тікелей бағыттаған инвестициясының шеңберінде қүрылады.
Осындай инвестициялардың көлемі 70-ші жылдардың басы мен КО-ші жылдардың
ортасына дейін шамамен 5 есеге дейін артқан. Осыған сойкес, олардың негізгі
үлесі жаңа индустриялық елдерде, сонымен қатар минералдық және
биологиялық ресурстарға бай елдерде орналасқан.
Инвесторлардың (негізінен АҚШ, Батыс Еуропа және Жапония елдерінің
трансүлттық компанияларының) негізгі мүддесі болып, дамушы елдердің арзан
табиғи ресурстарын, шикізаттарын, жүмыс күшін пайдалану мен жергілікті
рынокты меңгеру болып табылады. Кейде бүл мүдделерге саяси мүдделер де
қосылуы мүмкін.
Ал, қабылдаушы дамушы елдердің мүдделері болып, елге прогрессивті
технологияларды және басқару әдістерін тарта отырып, үлттық табиғи
ресурстарды тиімді өзіндік пайдалануға, елдің өмір сүру деңгейін көтеруге
қол жеткізу болып табылады.
Өнеркәсіптік дамыған капиталистік елдердің трансүлттық компаниялары мен
кәсіпорындары біріккен кәсіпкерліктегі дамушы елдердегі оріптестерінің осы
елдің аумағында әрекет етуші капиталды үлттық етуге деген талпынысына
қолдау көрсете отырып, олардың саяси ортадағы белсенділіктерін пайдалана
отырып елдің табиғи ресурстарына, жүмыс күшіне және рыногына қол жеткізуге
тырысады. Дамушы елдерде жапон капиталының қатысуымен қүрылған
кәсіпорындардың 80 пайызы жергілікті еріптестермен қүрылған біріккен
кәсіпорындар болып табылды.
Дамушы елдерде біріккен кәсіпорындарды қүру шетел инвестицисына
жергілікті табиғи ресурстарға қол жеткізіп беретін ең тиімді жол болып
табылады.
Дамушы елдерде қүрылған біріккен кәсіпорындар, елдің үлттық бизнесін
жандандыруға, шетел тәжірибесін пайдалана отырып елдің жономикасын
басқаруға, жергілікті ресурстарды экспортқа шығаруға және біріккен
кәсіпорындардың өнімін үшінші бір елге сатуға мүмкіндік береді.
Соңғы 10-15 жылдың төңірегінде ТМД елдерінің аумағында шетелдің
қатысуымен қүрылған біріккен кәсіпорындар белсенді түрде дамуда. Бүл
процесс айтарлықтай тұрақтылыққа ие болды және әлемдік шаруашылық
чиГиіаныстарында біріккен кәсіпкерліктің даму үрдісіне белгілі бір дәрежеде
і.ікпал етіп отыр.
Шетел инвестициясын заңды түрде біріккен кәсіпкерлікте ұлттық
к.ісіпорындар мен ұйымдармен бірлесе отырып пайдалануға Югославия
ііумағында - 1968, Румынияда - 1971, Венгрияда - 1972, Полыпада - 1976,
Ііолгарияда - 1980, Чехословакияда - 1985, ССРО-да - 1987, Вьетнамда
-І()77, Қытайда - 1979, Моңғолияда - 1980, Кубада 1982 жылдардан бастап
рүқсат берілген.
Экономикалық өзара көмек көрсету Кеңесінің шарттарында Кеңеске мүше
елдердің әріптестерінің қатысуымен қүрылған келесі екі жақты опдірістік
бірлестіктер әрекет етті: Польша мен Венгрия арасындағы тас комірді
өндіріп, өңдеп өткізетін Халдекс кәсіпорыны (1959 жылы ІІолыпада
құрылған); Дружба мақта-тоқыма фабрикасы (1972 жылы I Іольша мен ГДР-лік
әріптестер арасында құрылған); Польша мен ССРО арасындағы Миракулюм,
Посиб кәсіпорындары; Болгария мен ССРО арасындағы Автоэлектроника
кәсіпорыны және тағы басқалада кәсіпорындар.
Қазіргі уақытта Венгрияда 1000-нан аса біріккен кәсіпорындар батыстық
косіпорындар капиталының қатысуымен әрекет етуде. Бұл кәсіпорындардағы
жалпы шетел инвестициясының көлемі шамамен 90-100 млн. АҚШ долларын
қүрайды. Венгрияның инвестициялық климатында батыстық инвесторларды іч-
)мендегілер қызықтырады:
шетел инвестициясының қатысумен және әртүрлі шаруашылық
ассоциацияларды және кәсіпорындарды қүруға мүмкіндік беретін иіңнамаларының
болуы; салықтық жеңілдіктер және тағыда басқалар;
Венгрияның ішкі шаруашылық механизмінде дамыған рыноктық элементтердің
болуы;
Венгриялық кәсіпорындар мен үйымдардың сыртқы экономикалық байланыстар
бойынша іс-тәжірибелерінің мол болуы, елде жақсы жолға қойылған банктік
жүйенің және дамыған іскелік инфрақүрылымдардың бар болуы.
Кәсіпорынды барлық керек-жарақпен толық қамтамасыз етш отыру мәселесін
жеткіліксіз шешу, келісім-шартта көрсетілген шетел инвестициясының көлемі
мен олардың нақты игерілуі арасындағы айырманың пайда полуына алып келеді.
Бағалау бойынша, тек қана 1980-86 жылдары Қытайдың еркін экономикалық
аймақтарында келісім-шартта көрсетілген жалпы шетел инвестициясы көлемінің
50 пайызы ғана игерілген.
Бүгінгі таңда социалистік елдердің әріптестері мен капиталистік
мемлекеттердің үйымдары (кәсіпорындары) арасында қүрылған біріккен
ічәсіпорындардың дамуына Батыстың қолдан жасап отырған экономикалық емес,
саяси мәні бар шектеулері кедергі келтіріп отыр.
2 Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысында Гмріккен
кәсіпорындарды дамыту және олардың қазіргі жағдайын галдау
2.1 Қазақстан Республикасынада біріккен кәсіпорындарды
үйымдастырудың ерекшеліктері
Біріккен кәсіпорындардың және шетелдік компаниялардың қызметі сыртқы
экономикалық заңдылықтарға сәйкес Шетелдік инвестициялар туралы заңмен
және 30 басқа да заң актілерімен реттеледі. Қазақстанда шетелдік
инвесторлардың қатысуы салықтық жеңілдіктермен сүйемелденеді: алғашқы 5
жылда салық төлеуден босатылады және келесі 5 жылға 50% салық жеңілдігі,
сонымен қатар жекешелендіруге қатысу мүмкіндігі беріледі.
Бүгінгі таңда біріккен кәсіпорын Казақстанның барлық облысында қызмет
атқарады. Біріккен кәсіпорынның абсолюттік көпшілігі республиканың
астанасында - 889. Облыстардың ішінде біріккен көсіпорынның көп тіркелгені
Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Талдықорған, Қарағанды облыстарында байқалады.
Біріккен кәсіпорынның ең аз саны Торғай (4), Солтүстік Қазақстан (8),
Қызылорда және Жезқазған (14) облыстарында.
Біріккен кәсіпорындардың сыртқы саудасының айналымы да өсш келеді.
Біріккен кәсіпорындардың жалпы экспортының көлемі импорт көлемімен
салыстырғанда 59,3%-ға өскен. Экспорттың импорттан басымдығы 1 Іидерланды
елінің қатысуымен қүрылған біріккен кәсіпорында кездеседі.
Ең көп біріккен кәсіпорын Қытай фирмалармен (333), Туркиямен (187),
ІЪрманйямен (125), АҚІП-мен (124) қүрылған. Ең аз саны Жапонияның
қатысуымен (4), Египетпен (5), Индиямен (7), БАӘ (8) кездеседі. Мөлшері
бойынша 4000 адамға дейін орналасқан.
Қазақстан - ТМД елдерінің ішіндегі мүнайгаз саласын инвестициялау үшін
перспективалы елдердің бірі. Шеврон саяси проблемалар туындайтын олемнің
көптеген аймақтарында жетекші жүмыстарды жүргізуші мүнай компанияларының
ішіндегі ең ірісі болып табылады (Шеврон Суданда азаматтық түрақсыздықпен
байланысты жүмыстың тоқтатылуынан 14 млрд.доллар жоғалтты). Тенгиз жобасы
20 млрд. АҚШ доллармен бағалануда және осы жобаны ілгері бастыруға қиындық
тудыратын техникалық, көліктік проблемалардың және басқа да факторлардың
сәтті шешілген жағдайында, Қазақстан 2010 жылға дейін жыл сайын 100
млн.тонн мүнай өндіре алады.
Қарашығанақ мүнайгаз кеніші бойынша өндіру принциптері туралы келісімге
қол жеткізілді. Италияндық Аджип, ағылшынның Бритиш Газ, ресейлік
Газпром АҚ-ы шетел инвесторларының компаниялары болып табылады. АҚІП-тың
320 млн. долларға дейінгі көлемдегі күрделі қаржымен 4 жылға есептелген
келісімдер сүйық углеводтарды өндіруді 4-4,5 млн.тоннаға және газды 4
млрд.куб.м дейін жеткізеді. Жалпы инвестицияның көлемі АҚШ-тың 8 млрд.
долларын қүрайды (кенішті пайдалану төрт он жылдыққа есептелген). Бүндай
принциппен кәсіпорын жүмыс істеп түрған
мерзімде Қазақстанға 40 млрд. АҚШ доллары көлемінде инвестиция
құятындығымен сендіріледі.
Шетелдік инвестицияны тартудың ұқсас жобаларының маңызды ерекшелігі,
оның ұзақ мерзімді және масштабтылығы болып табылады. Сондықтан бұл
кәсіпорындарды іске қосу және олардың жұмыс істеуі бұл аймақтарда сәйкес
инфрақүрылымды демеу және қолдауды қарастырады. Бұл жобаларда маңызды орын
кеніштің аймақтық әлеуметтік дамуының саласындағы қызметтерге, сол сияқты
өңдеу және мұнай химия кешендерін (Қарашығанақ) салуға болашақ инвестицияға
маңызды жол ашады.
Жоба бойынша келісім шетелдік құрылыс фирмалары үшін маңызды
перспективалар ашады. Қажетті қаржы құралдарын, жаңа техниканы және
технологияны тарту, жұмыс орындарын ашу, персоналдарды қайта дайындықтан
өткізу мүмкіндігін береді және маңызды әлеуметтік тиімділік шетел
инвесторларының тікелей қатысу артықшылығын өзіне тәуекел алуға және
қаржылардың тиімді қайтару жауапкершілігін жүктейді.
Бүгінгі таңда Үкімет мүнайгаз саласындағы 10 елдің 24 компаниясымен
келісім жасады.
Мүнайгаз іздестіру жүмыстары және өндіруді жүргізу мүмкіндігін алған
компаниялар мына елдер бойынша белгіленген:
І.АҚШ-9 6. Венгрия-1
2. Германия - 3 7. Швейцария - 1
3. Англия - 3 8. Израиль - 1
4. Кипр - 2 9. Франция - 1
5. Оман - 2 10. Жапония - 1
Басым және тартымды сектордың игерілу процесі әлі біткен жоқ, жаңа
фирмалар және жаңа жобаның пайда болуын күтуге болады.
Шетел инвесторларының қатысу санының масштабына қарамай-ақ, олардың
көпшілігі күтілген және күтілмеген проблемаларға кездесуінен, жүмыс
көлемдері қысқаруы байқалуда (Германия, Канада және Францияның қатысуымен
ашылған фирмалар) және өндірудің жоспарланған көрсеткіштері төмендеген
(Шеврон). Бүл инвестициялық климаттың жақсару проблемасын шүғыл
өзгертеді, жүмыстың жүру барысын реттейді және жоба бойынша барлық
міндеттемелердің орындалуына бақылау қояды.
Ірі біріккен кәсіпорындардың ішінде Қазақстанда қызмет етуші мүнай
мен газ саласынан басқа, АҚШ, Қытай, Туркияның фирмалары, сол сияқты
Европаның бір қатар елдері: Австрия, Германия, ¥лыбританияның
фирмалары басым.
Экономиканың стратегиялық саласында күрылған қуатты біріккен
кәсіпорындар (Қазаххром, Шеврон) кәсіпорындары ең үлкен экспорттық әлеуетті
қүрайды. Біріккен кәсіпорындардың көбі ішкі рынокқа бейімделген (70%
шамасында) кестеде көрсетілгендей. Біріккен кәсіпорындардың экспорты бірден
өсіп, 2005 жылы жалпы импорттан АҚШ-тың 6 млн.долларына асып түсті.
Мәліметтерге сүйенсек үлттық экономикада қатысудың жеткіліксіз
реттелуіне қарамастан (қаржы институтының дамымауы, меншіктегі жерге
таластың шешілу механизмі және т.б.) шетелдік кәсіпорындардың қатысуы
көбеюде. Ойын ережесін шұғыл, білікті түзету және біріккен кәсіпорындар
қызметінің мықты негізін қүру бүгінгі таңда біздің экономикаға деген
фирмалардың іскер көзқарастары мен сенімділігін бекітеді.
2.2 Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тарту нігізінде
біріккен кәсіпорындардың қызметін талдау
1999 жылдан бастап негізгі капиталға бағытталған инвестицияның өсу
тенденциясы байқалады. 5 жылда олардың көлемі 4 есе өсіп, 2005 жылы 943,4
млрд.теңгені қүрады, 2005 жылы 2006 жылмен салыстырғанда негізгі капиталға
бағытталған инвестиция 44,7%-ға өсті. Бүл - республикадағы
макроэкономиканың түрақтануымен байланысты соңғы жылдарда қол жеткізілген
көрсеткіш.
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның өсімі 2005 жылдың деңгейіне
қарағанда республиканың 14 облысының 11-інде және Астана мен Алматы
қалаларында байқалды. Барлық негізгі капиталға бағытталған инвестицияның
жартысынан көбі (54,9%) республиканың батыс аймақтарында (Атырау облысында
- 24,6%, Батыс Қазақстан облысында -17,7%, Ақтөбе облысында - 6,6%,
Маңғыстау облысында - 6%). Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның
үлкен мөлшері Алматы (15%) және Астана (9,2%) қалаларында.
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның қүрылымында машина мен
қүрал-жабдықтар, инвентарьлар сатып алу және күрделі жөндеу жүргізу
шығындары негізгі қаржының түрлері бойынша 39,9% -ды (2004 жылы -37,5%)
қүрады. Негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемінің үштен бір
бөлігінен көбі (35,4%) адамдар түрмайтын ғимараттар мен қүрылысқа
бағытталған, 2005 жылмен салыстырғанда оның бөлігі 4,4 пайыздық пунктке
өсті. Геологиялық зерттеу және бүрғылау жүмыстарына жалпы негізгі капиталға
бағытталған инвестиция көлемінің 47,8%-ы жүмсалды.
2005 жылы инвестиция көлемінің жартысынан көбі жекеменшік формасындағы
кәсіпорындар (54,3%) арқылы жүзеге асырылады. Шетел кәсіпорындарының үлесі
жоғары, жалпы негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемінің 31,2%-ын
қүрады.
Негізгі капиталға бағытталған инвестицңяның қомақты көлемі өнеркәсіпте
(58,3%), көлік пен байланыста (11,1%)) шоғырланған. Негізгі капиталға
бағытталған инвестицияның 70,5% - өнеркәсіпке, мүнай шикізатын және табиғи
газ өндіруге және осы облыстарда қызмет көрсетуге, 9,9% - металлургия
өнеркәсібіне жүмсалды. Көлік және байланыс саласындағы негізгі капиталға
бағытталған инвестицияның үлкен бөлігі (49,1%) қүбырмен тасымалдауға, 15,2%
- темір жол көлігіне және 16,9% -байланысқа жүмсалды.
Кәсіпорындардың өзіндік қаржылары негізгі капиталға бағытталған
инвестицияны қаржыландыру көздері болып табылады, 2005 жылы - 59,3%-ды
құрады. Жалпы негізгі капиталға бағытталған инвестицияның электроэнергия
кәсіпорындарында 93,2%-ды, электробайланыста - 90,9%-ды, төмір жол
көлігінде - 89,7%-ды құрады. Негізгі капиталға бағытталған инвестиция
көлемінде тартылған қаржының үлесі - 40,7%, бюджеттік қаржылар - 19,6%о,
отандық банктердің несиелері - 5,3%о
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның технологиялық
Құрылымы
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның өзіндік технологиялық құрылымы
қүрылыс-монтаждау жүмысынан, қүрал-жабдықтардың барлық түрлерін қүрастыру
және сатып алу шығындары, басқа да жүмыстар мен шығындардан түрады.
2006 жылы негізгі капиталға бағытталған динамикалық дамуы
мақсатында инвестициялық белсенділікке жәрдемдесу болып табылады.
Халықаралық экономикалық қарым-қатынастарды нығайту және Қазақстанның
инвестициялық позитивтік бейнесін жасау мақсатында үкіметтің бір қатар
құжаттары қабылданды, оның ішінде халықаралық инвестиялық конференцияларды,
көрмелерді және басқа шараларды Қазақстанда, басқа елдерде өткізуді
қарастыратын 2002 жылға Қазақстан Республикасының инвестициялық
мүмкіндіктері бойынша ақпараттық жоспар жасалды.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі рейтингтік агентствомен жұмыс
бойынша уәкілетті органы болып анықталды.
Қабылданған нормативтік актілер және ұйымдастыру шаралары Қазақстан
экономикасына шетелдік инвестициялардың құйылуына және жайлы инвестициялық
климат жасайды.
Шетел инвесторларын мынадай факторлар қызықтырады: Қазақстанның бай
табиғи ресурстары, аграрлық және өнеркәсіптік әлеует, стратегиялық кен
орындары, ішкі саяси түрақтылық, инфляциялық процестердің түрақтылығы,
кәсіпорындардың қаржы жағдайының жақсаруы, қаржыландыру ставкаларының
төмендеуі және т.б.
2005-2006 жылдары Қазақстанға келіп түскен шетелдік тікелей
инвестицияның көлемі 16980,2 млн. АҚШ долларды қүрады. 2006 жылы
Қазақстанға қүйылған шетелдік тікелей инвестиция рекордтық жоғарғы деңгейге
жетіп 4418,5 млн. АҚІЫ долларды қүрап, ол 2005 жылғы деңгейден 59%-ға өсті.
Шетелдік тікелей инвестицияның негізгі көлемі мүнайдың шикізатын және
табиғи газды өндіруге жүмсалды. 2006 жылы мүнайгаз саласына 3287,8 млн.
АҚІЫ долл (74,4%) жүмсалды. Шетелдік тікелей инвестицияның 458,9 млн.АҚШ
долл (10,4%) геологиялық және іздестіру қызметіне, 125 млн.долл. (2,8%)
қүбырмен тасымалдауға жіберілді. Шетелдік тікелей инвестицияның 301,1
млн.долл өңдеу өнеркәсібіне, оның ішінде 84,5 млн. АҚШ долл ауылшаруашылығы
өнімдерін өңдеуге, түсті металлургияға - 31,0 млн. АҚШ долл, қара
металлургияға 22,4 млн.долл. жүмсалды.
Төлем балансы мәліметтері бойынша 2006 жылы Қазақстан кәсіпорындарының
акционерлік капиталдарына (АҚШ-тың 530 млн.долл.) тікелей шетелдік
инвестицияның қүйылуы негізінен 2005 жылы жасалған шарттар: Шеврон
американдық корпорациясының Тенгизшевройл БК бес пайыздық мемлекеттік
үлесін ЖШС-ке, индонезиялық компания Сентрал Эйша Петролеум Компани отыз
пайыздық мемлекеттік акциялар пакетін Маңғыстаумүнайгаз ААҚ-ына сату
бойынша қаматамасыз етілді
Тенгиз, Шығыс Қашаған, Карачанск, Күмкөл кеніштерінде іздестіру,
дайындау және инфрақүрылымды дамыту бойынша ірі инвестициялық жобалардың
іске асыруы және Каспий қүбыр желісін жүргізуі трансүлттық компаниялардың
өздерінің қазақстандық еншілес кәсіпорындарын қаржыландыруларына
жағдай жасады. 2006 жылы пайдаға
инвестицияланғаннан кәсіпорынның басқа капиталына түсім 3,4 млрд. АҚШ
долларын қүрады, ол 2005 жылмен салыстырғанда 1,7 есе артық.
2003-2006 жылдары Қазақстан Республикасына экономикалық қызмет
түрлері бойынша шетелдік тікелей инвестициялардың түсімі
4 - кесте
2003 2004 2005 2006
Облыс бойынша 2975,3 3305,4 3134,5 1836,1
барлығы
Шымкент қаласы 2628,1 2937,6 2735,0 1537,1
Гүркістан қаласы 16,8 39,5 33,6 18,4
Кентау қаласы 18,1 20,6 13,7 15,2
Мақтаарал ауданы - - - 42,3
Сайрам ауданы 3,9 0,3 4,0 10,7
Сарыағаш ауданы 69,7 96,3 132,0 76,9
Созақ ауданы 214,2 190,5 191,0 117,0
1 өлеби ауданы - - 6,0 5,1
Гүлкібас 22,4 18,6 18,6 -
ауданы
2003 2004 2005 2006.
Карлығы 54142,6 44151,6 50453,4 21519,9
оиың ішінде:
Өңдеу өнеркәсібі 53606,2 43886,7 50158,5 21342,2
Луыл шаруашылығы 2801,3 2544,7
онімдерін қайта өңдеу
Кокс өндіру, 48387,4 37221,5 41716,9 17138,0
ядролык материалдарды
қайта оңдеу
Химия өнеркәсібі 1743,9 2280,1 27457,4 1492,8
Сауда, 339,8 3,3 48,2 11,3
іівтомобильдерді
және үйде
қолданылатын
бүйымдарды жөндеу
Тау-кен өнеркәсібі 0,6 245,6 236,3 164,8
Луыл шаруашылығы, 16,7 14,5
аң аулау және
орман шаруашылығы
Құрылыс 137,2 1,3 10,3
Сонымен қатар, 2006 жылдың 1 жарты жылдығында 2003 жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғанда өндірілген өнім көлемі кеміген. Оның басты себебі
мұнайды қайта айдауда өндіріс көлемі 5,8 млрд.теңгеге кемуінен. Ал 2003
жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда тоқыма және тігін өнеркәсібінде
260,1млн.теңгеге, цемент, известь, гипс өндіру 221 млн.теңгеге есті.
Есепті кезеңде 18 біріккен және шетелдік кәсіпорындар 13 млң.АҚШ долл
көлемінде экспортқа тауар шығарды, ол барлық көлемнің 5,7%. Ең ірі
партнерлар болып Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Канада, Франция, Түркия,
Иран танылды. Экспорт құрылымындағы сауда тобына мақта талшығы, мұнай
өнімдері, бидай өнімдері, қара металл, т.б. жатады.
30 кәсіпорын 15,2 млн.АҚШ долл көлемінде импорттық тауарлар әкелді, ол
жалпы көлемнің 11,3%. Ең ірі партнерлар болып Ресей, Өзбекстан,
Қырғызстан, Германия, Франция, Түркия, Иран, Италия, Китай саналады.
ймпорттың құрылымы: фармацевтика препараттары, темекі, қағаз және
картон, электр машиналары мен қүрал-жабдықтар, пластмасса және оның
өнімдері.
Өңдеу өнеркәсібі саласында 48 біріккен және шетелдік кәсіпорын қызмет
атқарады, олардың 2006 жылдың 6 айында өндірген өнімінің көлемі 21,3
млрд.теңге болды.
Облыстың тау-кен өнеркәсібінде Созақ ауданындағы 2 кәсіпорын Инкай
БК ЖШС (Канада), Катко БК ЖШС (Франция) қызмет атқарады, 2006 жылғы 6
айда осы кәсіпорындар арқылы негізгі капиталға бағытталған инвестицияның
көлемі 484,5 млн.теңге болды.
Тікелей швесшцшвы мемлекеттік қорғайтын жүйені жетілдіру және шетел
инвесторларына кепілдеме көмек беру мақсатында құрылған Оңтүстік Қазақстан
облыстық шетелдік инвесторлардың кеңесі облыстағы инвестицияның жағдайын
жақсартудың маңызды факторы болып табылады.
Процедураның күрделенген жүйесінің қызмет етуі сыртқы сауда
операциясының жүзеге асуының созылуына әкеліп соқтырды, бақылаушы органдар
тарапынан болған жоспарлы бақылау олардың негізгі мшдеттерін орындауына
әсерін тигізді және ол экономикаға нақты инвестицияның қүйылуының
төмендеуіне әкеп соқты. Қазір кеңес шеңберінде кедендік және визалық
қолдау, салық салу мәселелері және бірлескен және шетелдік кәсіпорындардың
басшыларының қатысумен жүмысшы органның мәжілістері өтуде.
Облыстың инвестициялық мүмкіндіктері бойынша өткізілген түсау
кесерінің нәтижесінде облыс кәсіпкерлері үшін Венгрия, Чехия, Словакия;
Тайланд Корольдігі, Ислам Республикасы Иран, Өзбекстан, Израиль, Ресей
Федерациясы компанияларымен бірлескен кәсіпорын ашу үшін шетелдік
партнерлар іздеу және таңдау жүзеге асырылуда. ~
Оңтүстік Қазақстан облысында 2006 жылы құрылған біріккен және шетелдік
кәсіпорындардың тізімі
№ Біріккен және Қүрылтайшылары Қызмет түрлері
шетелдік
кәсіпорындардың атауы
1.Майлыкент құс ЖАҚ MAT (Израиль), Жабағлы Қүсшаруашылығы
БК құс фабрикасы АООТ
(Қазақстан)
2.Казснаб Эл Казснабобразование ЖШС ПФОқу лабораториялық
қазақ-өзбек БК (Қазақстан 60%), Элқүрал-жабдықтары
ААҚ (Өзбекстан 40%) мен
мебельдер өндіру
3.Шымкент-Филаксия Береке АҚ Химиялық
Фарма (Қазақстан), Филаксия препараттар
ЖШС Фарма АҚ
қазақстандық-венгерлік(Венгрия)
БК
4.Қазақстан-Иран машинаИран (50%о акциямен) Қүбырлар және
жасау зауыты БК әр түрлі
металл бүйымдар
өндіру
5.Kotton ЖШС-І Польский капиталовый Мақта өсіру,
фонд АҚ (Польша) қайта өңдеу
6.КазСловБус БК Южмаш ЖАҚ Қалалық
(Қазақстан), Словбус АҚ және қаларалық
(Словакия) автобустар шығару
7.ZTC-Казахстан БК Южмаш ЖАҚ Орташа және үлкен
(Қазақстан), ZTC қуаттағы
тракторы мен моторы дөңгелекті трактор
(Словакия) шығару
8.Полистирол ЖШС БК Қазақ-түрік БК Полиэтилен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыпты зерттеудің актуалдылығы. Мүліктердің бір бөлігі (акциясы,
үпссі) шетелдік инвесторларға қарайтын республика аумағында күрылған
косіпорындар біріккен кәсіпорындар деп аталады. Түгелімен шетел
иивесторларына қарайтын республика аумағында қүрылған кәсіпорындар шетелдік
кәсіпорындар деп аталады.
Нарықтық экономика жағдайында біріккен кәсіпорын тікелей шетелдік
инвестицияны тартудың ең перспективалы формасы және қызмет істеу арқылы
шетел рыногына жоғарғы тиімділікпен шығудың қүралы болып табылады. Олемнің
әр түрлі елдерінде тікелей шетелдік инвестицияны тартуда біріккен
косіпорындар қүру халықаралық экономикалық қатынастардың жаппай қүбылысы
болып табылады, себебі одан біріккен қызметтің қатысушылары үлкен пайда
табады.
Біріккен кәсіпорын ресурстарды тартуда қүрылтайшылардың шеңберін
кеңейту үшін көп мүмкіндік береді.
Біріккен кәсіпорындардың негізгі принципі бір ғана кәсіпорынның
қызмет атқарғанымен, мақсатты нәтижеге жетуде бірнеше партнерлар қызметінің
анықталған формада жүзеге асқаны әлде қайда тиімді болуы мүмкін I.
Дипломдық жүмыстың ғылыми жаңалығы келесілерді қамтиды:
* Біріккен кәсіпорындардағы өндірісті үйымдастыру және басқарудың
теориялық негізі зерттелді;
* Біріккен кәсіпорындар өндірістің тиімділігіне әсер ететін негізгі
шарттар анықталды және бағыттар негізделді;
* Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайындағы біріккен кәсіпорындар
қызметінің жақсаруы және тиімділікпен пайдалануды көтеру бойынша
кепілдеме әзірленді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бүл жүмыстың мақсаты Оңтүстік
Қазақстан облысының біріккен кәсіпорындарының қаржыларын
мен
уіп.імдастырудың теориялық негіздерін әзірлеу, алға қойған мақсат келесі м
І і іде і терді анықтайды:
* Нарықтық қатынас жағдайында біріккен кәсіпорындар өндірісін тиімді
басқару мен үйымдастырудың факторлары мен шарттарын теориялық
жинақтап қорыту;
* Біріккен қызмет бойынша кәсіпорындар қызметінің заңды базасын
қарастыру;
* Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысы біріккен және
шетелдік кәсіпорындарының негізгі тенденциясы мен қызметіне талдау
жүргізу;
* Біріккен кәсіпорындардың өндірісін тиімді үйымдастыру және
басқаруды жетілдіру бойынша үсыныстар дайындау.
Зерттеудің тәжірибелік мағынасы аумақтар жағдайында біріккен
кчюіпорындардағы өндірісті басқару мен үйымдастырудың тиімділігін көтеру
жопе одан әрі зерттеудегі негізгі жағдайларға байланысты.
Кіріспе
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасының
омеркәсәп өндірістерін жеке кәсіпкерлікті және барлық кәсіпкерлік
жағдайларды мейілінше дамытуда бізге шетел инвестициясын және
иіівесторларын тартуымыз қажет. Біздің шетел инвестициясын тартуымыз ол
Іііріккен кәсіпорын құрудың алғышарты болып табылады. Өйткені біріккен
кәсіпорын құру ол міндетті түрде белгілі бір екі мемлекеттер арасында
келісім-шарт жасалып құрылуы шарт. Сондықтан да, сыртқы жономикалық
бірлестіктің жетекші формасы болып, шетелдік және отандық серіктестіктердің
қатысуымен құрылатын біріккен кәсіпорын болып табылады.
Соңғы уақытта Қазақстан бизнесті мемлекет сыртына үлкен сенімділікпен
шығуда. Қазақстандық инвестициялардың көлемі көрші мемлекеттерде біршама
өсуде. Бүгінгі күні Республикамызда 697-тан астам шетелдік және 3995
біріккен кәсіпорындар жүмыс істеуде.
Елбасымыз Н.Ә Назарбаев биылғы Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан атты
Қазақстан Халқына жолдауында Шетел мен жергілікті инвесторлар тартуды
экономиканың әртараптандырумен тікелей байланыстыру және жаңа келешегі мол
өндірістер қүру жөніндегі аса маңызды міндеттер деп атап оугкен болатын.
Өнеркәсіп өндірісінің дағдарыс жағдайында шетел инвестициясын тартуды
жақсарту мәселесі экономиканы басқарудың тиімді экономикалық құралдарының
қатарында аса өзекті болып табылады, яғни бүл экономикада жаңа біріккен
кәсіпорн қүрудың алғы шарты деген сөз.
Бүгінгі таңда экономиканың алдында өндірісті модернизациялау,
қүрылымдық қайта күру, жаңа өнімді жетілдіру бойынша және тағы басқа да
бағдарламаларды қаржыландыру мәселесі түр. Бүндай бағдарламалар капитал
салымын қажет етеді және кәсіпорынның жеке қаражаттарының шектеулігінің
себебімен қаржыландырыла алмайды. Сонымен қатар орташа және үзақ мерзімді
сипатқа ие. Кәсіпорынның жеке қаражаттарының жетіспеушілігінен шетел
инвесторларын тарту мен біріккен кәсіпорын қүру мемлекет және кәсіпкерлер
үшін маңызды позиция.
Кәсіпорынды дамыту үшін инвестицияны тарту мәселесш шешуді талап ете
отырып, қаржылық-экономикалық талдау нәтижелерімен сәйкес жүзеге асырылуы
қажет. Біріккен кәсіпорындар үшін инвестициялық тартушылығының маңызды
жағдайлары болып, инвестициялық жобаның мақсатын дүрыс анықтау, ішкі
өндіріс үшін потенциялға ие жаңа өнімді шығаруда мүмкіндіктерді көрсету.
Сонымен бірге біріккен кәсіпорын қүру инвестициялық іс-әрекеттің дамуы
экономиканың нақты секторындағы дағдарыстың алдын алу үшін қажетті шаралар
жүйесінің қүрамдас бөлігі болып табылады, өйткені жономиканың, жеке
кәсіпорынның біртүтас дамуы экономикалық іютенциялдық өсуінсіз, сондай-ақ
қазіргі технологияларды пайдалану және қызметті үлғайту мүмкін емес, яғни
бүларды жүзеге асыру үшін біріккен
кчюіпорындар қызметі маңызды болып саналады - ол инновациялық процесті
бейнелейді. Инвестициялықресурстар, сондай-ақ қаржылық және өндірістік
ресурстарды тиімді пайдалану қажеттілігі туып отырған жағдайда біз біріккен
кәсіпорындар қүру арқылы оны тиімді пайдалануды іске асырамыз. Ьүл бағытта
шетел инвестициясын тарту сферасындағы әлемдік тәжірибені таііып білу және
пайдалану маңызды. Біріккен кәсіпорын құру басқа шетелдік тәжірибені танып
білуді және оны қолдануда экономиканың барлық нақты секторларын көтеруге
айтарлықтай септігін тигізеді.
Біріккен кәсіпорын сферадағы жағдайдың динамикалық дамуы ең алдымен
инвестициялаудың өзгеруші қаржылық жағдайының сапалық және сандық баға
береді. Альтернативтік мүмкіндіктерін есепке ала отырып мегізделеді.
Сонымен, экономиканың нақты секторын инвестициялық сферасын зерттеудің
актуалдылығы көбінесе жаңа обьективті нақтылыққа сәйкес келмейтін ескі
кәсіпорындарды қайта құру жаңа жүмыс орнын ашу және өндірушілердің қаржылық
жағдайын түрақтандыру жолымен жалпы жономикалық дағдарысты жоюдағы оның
рөлінің өсуіне байланысты.
I Іііріккен кәсіпорындарды қүру жэне ұйымдастырудың іеориялық негіздері
1.1 Біріккен кәсіпорындардың мәні мен маңызы, олардың үйымдастыру формалары
Біріккен және шетелдік кәсіпорындарды қүру кәсіпкерліктің исрспективалы
формаларының бірі және шетелдік инвестицияны Қазақстан Республикасының
экономикасына тартуға бейімделген. Біріккен кәсіпорын деп қазақстандық
заңды тұлғалармен қатар шетелдік фирмалар, компаниялар, ұйымдар қатысатын
бірлестіктер мен үйымдарды, кәсіпорындарды атайды. Шетелдік кәсіпорындар
деп толығымен шетелдік инвесторларға қарайтын кәсіпорындар, мекемелер және
басқа да үйымдастыру қүрылымдарын айтады.
Біріккен кәсіпкерлік - әр түрлі елдердің өнімдері мен қызметтерін
оидіретін өнеркәсіптік қарым-қатынастың ерекше формасы. Біріккен
кәсіпкерлікті қүруды жүзеге асыру қарым-қатынастағы заңды түлға болып
табылатын партнерлардың өзара іс әрекеті деңгейінде сол елдің заңы бойынша
іске асырылады. Біріккен кәсіпорының қабылдаған елдің заңдарына сәйкес
заңды түлға статусы болады.
Біріккен кәсіпорындардың қатысушыларының қарым-катынасының
приниципиалды ерекшеліктері:
- өзара қатынастағы партнерлардың меншіктерін біріктіру және осы
пегізде біріккен кәсіпорындарға қарасты негізгі қорларды және айналым
қүралдарын қүру;
- кәсіпорындардың даму процесін, өндірісін және өндірген өнімдері мен
қызмет көрсетуін бірлесіп басқару;
- кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық тәуекелін бірігіп
көтеру;
- қабылдаған елдің нормативтік актілерінің шарттарына сәйкес біріккен
кәсіпорындар партнерларының арасында пайданы бөлу (кәсіпорынның
озіндік қаржыларын қалыптастырудағы партнерлардың қатысуына
иропорционалды бөлу);
Тек өндіріс саласында ғана емес, өндірісті ғылыми-техникалық
дайындауда, біріккен кәсіпорындардың белгілеріне ынтымақтастықтың үзақтығы,
сол сияқты өнім өткізуде партнерлардың өзара іс-әрекеті жатады.
Біріккен кәсіпорындың негізіне жергілікті және шетелдік партнерлардың
бірін-бірі толықтырушы элементтерінің типтік комбинацияларын бөліп
көрсетуге болады:
ғылыми-техникалық шешім плюс оны өндірістік іске асыратын қүрал-жабдықтар
(өнеркәсіптік технология);
қабылдаған елдің табиғи ресурстарын қолдануға қүқығы плюс оны тиімді қайта
өңдеу технологиясы;
- ендіріс алаңы, еңбек күші, қабылдаған партнердың инфрақүрылымы плюс оаім
шығару үшін жинақтау бүйымдары мен жинаудың инвестицияланатын
гехнологиясы;
- қайталама ресурстар плюс оларды коммерциялық қайта өңдеу үшін қүрал-
жабдықпен қамтамасыз ету;
- маркетингтік талдаудың қорытындысы, жергілікті рынокты игеру
ціемештері (жарнама, сауда желісі, сауда белгісі, т.б.) плюс өндірісті
ү й ымдастыру үшін ресурстар, технология және қаржыландыру.
Біріккен кәсіпорынның аталған ерекшеліктері жергілікті және шетелдік
партнерлардың құрған кәсіпорындарының табысты қызмет атқарудағы өзара
қызығушылығын тудырады. Инвестицияның өндірістік игерілу тәуекелін,
псгізінен қабылдаушы жақ өз мойнына алады.
Барлық біріккен кәсіпорынның әріптестерінің шығындарының тиімді болуы,
олардың іс-жүзінде кәсіпорынды қалыптастыру мен оның қызметін басқаруға
қатысуына байланысты болады. Кәсіпкерлік тәуекелін әріптестер озара бөлісіп
алады. Сонымен қатар өндірістік процесстерді басқару мен өиімді өткізу,
инвесторға да және қабылдаушы жақтың біріккен кәсіпорынға қатысушысына да
бірдей артықшылық береді. Инвестор осыны ескере отырып, оқыстан пайда
болған ауыспалы технологияларды пайдалану арқылы өндірілген өнімді өздері
меңгеріп отырған рыноктан қақпайлап отырады.
Біріккен кәсіпорындағы жергілікті және шетелдік әріптестердің түпікі
мүдделері әртүрлі болуы мүмкін, әсіресе, егерде біріккен кәсіпорын әртүрлі
олеуметтік қүрылымдағы елдердің экономикалық қатынастары шеңберінде
қүрылатын болса. Қаржы бөлуші кәсіпкер үшін шетелдің біріккен кәсіпорынына
қатысу, капиталды сыртқа шығару мен өз еліне қарағанда капиталын мол табыс
түсетін басқа елде пайдалануға тырысуының жемісі болып табылады.
Инвестордың негізгі мүддесі болып, қабылдаушы елдің жаңа рыноктарын
игере отырып, салынған капиталының есебінен қосымша көп молшерде табыс
табу, шикізатқа кететін және жалдамалы еңбектің төлемақы шығындарын
төмендету болып табылады.
Ал, жергілікті әріптестің мақсаты мен мүдделері, тәртіпке сай,
қабылдаушы елдің толығымен шаруашылық және әлеуметтік мүдделерімен тығыз
байланыста болады.
Сондай-ақ, біріккен кәсіпкерлік бірлесіп әрекет етуші әріптестердің
қарама-қарсы мүдделерін де өзара тиімді етіп қанағаттандыруға мүмкіндік
береді.
Өте атап өтетін жай, бүл біріккен кәсіпкерлік үлттық ғылыми-техникалық
әлеуетке және мәдениетке өзара ендіру қүралы, сонымен қатар, мемлекетаралық
саяси қатынастарды жақсарту факторларының бірі болып табылады.
Қабылдаған елдің территориясында сол елдің заңдарымен анықталған '.аңды
түлға формасында біріккен кәсіпорын қүрылады және қызмет итқарады.
Халықаралық тәжірибеде біріккен кәсіпорынды (қоғамды) үйымдастырудың
ерекшелігін және кәсіпорынның міндеттері бойынша қатысушылардың
жауапкершік дәрежесін анықтайтын біріккен
кәсіпкерліктің әртүрлі заңды формалары бар. Оның ең көп тараған түрлеріне
акционерлік компаниялар, толық жауапкершілігі бар қоғамдар, жауапкершілігі
шектелген қоғамдар жатады.
Кәсіпкерлікті үйымдастыру формаларының мінездемесі
1 - кесте
Жеке кәсіпорын Біріккен кәсіпорын Корпорация
Қүрылудың Жеңіл қүрылуы, Партнерлар Арнайы заңды
күрделілігі үйымдастыруға іздестірумен реттеулермен
және байланысты байланысты,-
ресімдеудеуге белгіленген қомақты күш және
шығындардың қиындықтар, материалдық
аздығы қатысушылар шығындарды талап
арасындағы етушілігі
келісімнің болуы
Капиталды Меншік иесінің Партнерлардың Бағалы қағаздар
жұмылдыру жинақтарының меншіктерін шығару жолымен
қабілеті мөлшерлемелі біріктіру жолымен капиталды тез
шектелуі капиталды тарту жүмылдырудың
мүмкіндігін өсіру жоғарылығы
Меншік иесінің Мүліктерді қоса Жарғылық Ұсталған бағалы
жауапкершілік есептегендегі капиталдағы қағаздар бағасының
шеңбері барлық қатысуға шектеулілігі
міндетемелер байланысты пайда
бойынша мен залалды
толықтығы пропорциялы бөлу
ІҮІеншік иесі Барлық қызметтер Партнерлар Акция үлесінен
жағынан бақылау бойынша арасындағы үсталуына
дәрежесі толықтығы бөлінушілік сәйкестігі
Өмір сүрудің Қожасы өмірінің Партнерлар Шектелмеген,
ұзақтығы үзақтығының арасында банкрот болған
шектеулілігі келісімнің жағдайда ғана
шартына тоқтату
байланыстылық
Отімділігі Сатудың Пайларды сатудың Жоғары
қиындығы, қиындығы,
төмендігі төмендігі
1.2 Біріккен кәсіпорындардың заңнамалық базалары
Бүгінгі таңда Қазақстанда біріккен кәсіпорындардың саны бірнеше мыңға
жеткенімен, жаңадан құрылған және табысты әрекет етіп келе жатқан бұрын
құрылған кәсіпорындардың проблемалары ерекше көкейтесті мәселелерге жатады.
Сондай-ақ, олардың кейбіреулерінің әрекет ету процессі кезінде ұйымдастыру
толқыны сияқты, тас-талқан етуші мәселелер туындап, оның ақыры бірлесіп
ары қарай әрекет етуге мүмкіндік бермейді.
Ең алдымен біріккен кәсіпорын деген ұғымды түсініп алайық.
Қазақстан Республикасының 1994 жылдың 27 желтоқсанындағы Шетелдік
инвестиция туралы заңының 1 бабы бойынша бұл .үғым төмендегіше
сипатталады:
Біріккен кәсіпорын дегеніміз - Қазақстан Республикасының аумағында
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, мүліктің белгілі бір бөлігі
(акция, үлес) шетелдік инвестордың иелігіндегі, шетелдің қатысуымен
қүрылған кәсіпорын.
Біріккен кәсіпорындарды қүру, ҚР Азаматтық кодексіне, ҚР 1998 жылдың 22
сәуірдегі Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы, 1998 жылдың 10
шілдесіндегі Акционерлік қоғамдар туралы, 1994 жылдың 27 желтоқсанындағы
Шетелдік инвестициялар туралы Заңдарына, 1995 жылдың 17 сәуіріндегі ҚР
Президентінің заң күшіне ие Заңды түлғалаларды мемлекеттік тіркеу
туралыЖарлығына және тағы басқа да халықаралық, үкіметаралық келісімдерге
негізделеді.
ҚР Шётелдік инвестициялар туралы заңының 14 бабы бойынша шетелдің
қатысуындағы кәсіпорын шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам және басқа
да ҚР Заңдарына қайшы келмейтін формаларда қүрылуы тиіс. Осы заңның 15 бабы
төмендегілерді қарастырады:
1. Шетелдің қатысуымен қүрылған кәсіпорынның жарғылық қорының
көлемі, қалыптасу тәртіптері мен мерзімдері ҚР Заңдарына сәйкес
аиықталады.
2. Ғимарат, кешен, қүрал-жабдық және басқа да материалдық
құндылықтар түрінде, сондай-ақ жерді, суды және басқа да табиғи
ресурстарды пайдаланудың, сонымен қатар басқа да мүліктік, оның ішінде
интеллектуалды қызмет нәтижесінің қүқықтары бойынша ҚР Заңдарында
керсетілген тәртіпке сәйкес жарғылық қорға жарнаны ендіруге болады.
3. Жарғылық қор шаруашылық қызметтен түсетін пайданың есебінен
және бақа да кәсіпорынның түсімдерінен, сондай-ақ оның
қатысушыларының қосымша салым салуы есебінен толықтырылып отырады.
Кгерде мүндай салымның көлемі жиырма мың көлеміндегі айлық есептік
ісорсеткіштен асып кететін болса, онда оның бағасы тәуелсіз сарапшы
арқылы расталуы қажет.
4. Қатысушылардың келісуіне байланысты, біріккен кәсіпорынның
жарғылық қорындағы қазақстандық және шетелдік қатысушылардың
мүліктік үлесі, заңды тұлғалардың тіркелген мерзіміндегі ҚР Үлттық банкі
бекіткен және әлемдік рыноктағы баға мен бағамдарды қолдана отырып ҚР
ү.ііггық немесе шетел валютасымен анықталады. Жарғылық қорға салынған
ііілымды бағалау, ҚР заңдық актілерінде бекітілген тәртіпке сәйкес
жүргізіледі.
5. Жарғылық қордағы ақша Қазақстан Республикасында тіркелген окілетті
банкте сақталуы тиіс.
6. Егерде, шетел инвестициясы шетелдік инвестордың Қазақстан
Республикасында заңды тұлға ретінде тіркелген жабық акционерлік когамның
акциясын немесе шаруашылық серіктестіктің үлесін иемденуге Гіайдаланылатын
болса, онда әлгі заңды тұлға осы Заңның 16 бабына сәйкес шетелдің
қатысуымен құрылған кәсіпорын ретінде қайтадан тіркеуден өтуге тиіс.
Осы заңмен толық танысып алған соң, біріккен кәсіпорын
қүрылтайшыларына ең алдымен жарғылық қорға салған өздерінің
иалымдарының үлесін анықтап алуы тиіс. Себебі, болашақта осы мәселе
бойынша келіспеушіліктің алғашқы белгілері туындайды. Жарғылық қорда
қай құрылтайшының үлесі молырақ болса, біріккен кәсіпорынның бірінші
басшысын таңдау, кадрлық саясат пен түскен табысты бөлу, соған
байланысты болатыны әркімге де түсінікті. Сондай-ақ, жалпы капиталда
кімнің салымы салмақтырақ болса, сол қүрылтайшының біріккен
косіпорынға билік жүргізетіні айдан анық. Ал бүлай болмаған кезде, бүл
жағдай біріккен кәсіпорынның қүрылтайшылық қүжаттарында
( қүрылтайшылық келісім-шарт пен жарғы) айқын көрініс табуы қажет.
Іс-тәжірибе көрсеткендей, қүрылтайшылық қүжаттардың біріккен
кч)сіпорындарды басқару органдарына арналған бөлімінде етанші бір ксл
іспеушілікті тудыратын мәселелер кездеседі. Анық түсінікті болу үшін
мысалға акционерлік қоғамды алып көрелік. Әрекет етуші заңнамаларға сәйкес
қүрылтайшылардың үйымдастыру жиынында басқа да мәселелермен қатар қүрылып
отырған акционерлік қоғамның органдарының тізімі бекітілуі тиіс. ҚР
Акционерлік қоғамдар туралы Заңының 46 бабына сәйкес бүндай органдарға
төмендегілер жатады:
1. жоғарғы орган - акционерлердің жалпы жиыны;
2. басқару органы - директорлар кеңесі;
3. атқарушы орган - бірлесе отырып (басқарма) немесе жеке (президент псмесе
бас директор);
4. бақылаушы орган - бірлесе отырып (тексеру комиссиясы) немесе жеке
(тексеруші);
5. әрекет етуші заңнамаларға сәйкес басқа да органдар.
Атап өтетіні, жабық қоғамның жарғысында директорлар кеңесін қүрмай-ақ
акционерлік қоғамды басқару мүмкіндігі қарастырылуы мүмкін. Бүл жағдайда,
директорлар кеңесінің заң бойынша тиесілі қүзыры толығымен акционерлердің
жалпы жиынына беріледі.
Акционерлік қоғамдар туралы заңнамаларға жасалған талдау, осы уақытқа
дейін қоғамның қызметкерлерін қызметке таңдау және босату
гортібі және олардың қүқықтары мен міндеттерінің тізімі айқын көрініс і
аппаған. Бүл құқықтық мәселе бойынша, біріккен кәсіпорын қызметкерлері
гірасында жинақталған мәселелерді шешуде өздерінің құқықтарын анықтауда
үшішпі бір келіспеушілік пайда болуы мүмкін.
1.3 Бірлескен кәсіпорындарды дамытудың шетелдік тәжірибесі
Әртүрлі елдердегі біріккен кәсіпорындардың даму барысы мен ауқымы сң
алдымен инвестициялық климатқа байланысты болады. Осы уақытта біріккен
кәсіпкерлік тек қана экономикалық сипатқа ғана емес, сондай-ақ басқа да,
мысалыға әртүрлі елдердің аймақтық және топтық мүдделеріне жағдай жасауы
мүмкін. Сонымен, социалистік елдердің тауар өндірушілері қүрған біріккен
кәсіпорындар, шоғырландыру процесстершде өздерінің рөлдерін ойнады және
тәуелсіз әріптестердің ғана емес толығымен социалистік жүйенің экономикалық
мүдделеріне қызмет етті.
Дамыған капиталистік елдердің кәсіпорындары мен корпорацияларының
біріккен кәсіпорындарды қүрудағы айтулы көлемі іуралы.
80-ші жылдардың басында-ақ америкалық компаниялардың 5300-дей шетелдегі
белімшелерінің 1760-ы Батыс Еуропада біріккен кәсіпорын статусына ие болды.
1984 жылы АҚШ-та шетел капиталының қатысуымен орекет етуші кәсіпорындар
өздерінің өнімдерін 56 млрд. доллар келемінде откізді. Бүл әлемдік
шаруашылықта тікелей тартылған шетел инвестициясын орналастыру сипатына ие
болады. Дамыған капиталистік елдерге американың 77 пайыз, үлыбританияның 82
пайыз, батыс германияның 86 ііайыз және 50 пайыздан артық жапондардың
тікелей тартылған инвестициясы бағытталған.
Батыс-Батыс қарым-қатынасында теңдей жағдайдағы технологиялық және
экономикалық мүмкіндіктерге ие әріптестердің біріккен кәсіпкерлігі,
бәсекелестік жағдайында рынокқа жеке шыққандарға қарағанда, олардың
бірлесіп өткізу рыногын игере отырып шығындарды төмендетуі өте тиімді болып
саналады.
1981-1982 жылдары ГФР-де жапон инвестициясының қатысуымен 40 аралас
кәсіпорындар, ал 1984 жылы жапон кәсіпорындарының қатысуымен батыс еуропа
елдерінде 865 бірлескен кәсіпорындар қүрылды. 1985 жылы Жапонияның тікелей
инвестиция қүрылымының біріккен кәсіпорындардағы үлесі 62,2 пайызды қүрады.
Дамыған капиталистік мемлекеттерде экономикалық қарым-қатынас
кіеңберінде біріккен ғылыми-іздестіру үйымдарын қүру кеңінен орын алуда.
Ғыльгми іздестірудің, жаңа ғылыми өтімді өнімді өндіру үшін жобалау
шешімдерін қалыптастырудың және бүл өндірісті іске қосу тәуекеленің жоғары
болуымен қатар рынокты меңгеріп алудың қиын және қүнының жоғары болуы,
ғылыми-техникалық және экономикалық даму мүмкіндіктері жоғары әріптестерді
де бірлесіп әрекет етуіне алып келеді. Дамыған капиталистік елдердің
трансүлттық компаниялары мен кәсіпорындары
.ірасында құрылған көптеген біріккен кәсіпорындар, электроника, шағын
мроцессорлы техника, байланыс құралдары, биотехнология, химиялық і
схіюлогия және басқа да ғылыми өтімді салаларда әрекет етеді.
Өнеркәсіптік дамыған елдер мен дамушы елдер арасындағы Солтүстік-
Оңтүстік қарым-қатынасы шеңберінде біріккен кәсіпорындардың калыптасуы мен
қызмет етуінің ерекшеліктері айтарлықтай сипат алады. Күіідай
кәсіпорындардың дамуы, бір жағынан үйреншікті неоколониализмнщ ііринциптері
шеңберінде жүзеге асырылса, ал екінші жағынан дамушы і-лдердің өздігінен
экономикалық дамуға және дамыған капиталистік гпдердің инвесторлары санасып
отыратын жаңа экономикалық к,а і ынастардың тәртібін бекітуге талпынысын
көрсетеді.
Дамушы елдердегі біріккен кәсіпорындар, дамыған капиталистік
мемлекеттердің трансүлттық компаниялары мен кәсіпорындарының осы слдің
экономикасына тікелей бағыттаған инвестициясының шеңберінде қүрылады.
Осындай инвестициялардың көлемі 70-ші жылдардың басы мен КО-ші жылдардың
ортасына дейін шамамен 5 есеге дейін артқан. Осыған сойкес, олардың негізгі
үлесі жаңа индустриялық елдерде, сонымен қатар минералдық және
биологиялық ресурстарға бай елдерде орналасқан.
Инвесторлардың (негізінен АҚШ, Батыс Еуропа және Жапония елдерінің
трансүлттық компанияларының) негізгі мүддесі болып, дамушы елдердің арзан
табиғи ресурстарын, шикізаттарын, жүмыс күшін пайдалану мен жергілікті
рынокты меңгеру болып табылады. Кейде бүл мүдделерге саяси мүдделер де
қосылуы мүмкін.
Ал, қабылдаушы дамушы елдердің мүдделері болып, елге прогрессивті
технологияларды және басқару әдістерін тарта отырып, үлттық табиғи
ресурстарды тиімді өзіндік пайдалануға, елдің өмір сүру деңгейін көтеруге
қол жеткізу болып табылады.
Өнеркәсіптік дамыған капиталистік елдердің трансүлттық компаниялары мен
кәсіпорындары біріккен кәсіпкерліктегі дамушы елдердегі оріптестерінің осы
елдің аумағында әрекет етуші капиталды үлттық етуге деген талпынысына
қолдау көрсете отырып, олардың саяси ортадағы белсенділіктерін пайдалана
отырып елдің табиғи ресурстарына, жүмыс күшіне және рыногына қол жеткізуге
тырысады. Дамушы елдерде жапон капиталының қатысуымен қүрылған
кәсіпорындардың 80 пайызы жергілікті еріптестермен қүрылған біріккен
кәсіпорындар болып табылды.
Дамушы елдерде біріккен кәсіпорындарды қүру шетел инвестицисына
жергілікті табиғи ресурстарға қол жеткізіп беретін ең тиімді жол болып
табылады.
Дамушы елдерде қүрылған біріккен кәсіпорындар, елдің үлттық бизнесін
жандандыруға, шетел тәжірибесін пайдалана отырып елдің жономикасын
басқаруға, жергілікті ресурстарды экспортқа шығаруға және біріккен
кәсіпорындардың өнімін үшінші бір елге сатуға мүмкіндік береді.
Соңғы 10-15 жылдың төңірегінде ТМД елдерінің аумағында шетелдің
қатысуымен қүрылған біріккен кәсіпорындар белсенді түрде дамуда. Бүл
процесс айтарлықтай тұрақтылыққа ие болды және әлемдік шаруашылық
чиГиіаныстарында біріккен кәсіпкерліктің даму үрдісіне белгілі бір дәрежеде
і.ікпал етіп отыр.
Шетел инвестициясын заңды түрде біріккен кәсіпкерлікте ұлттық
к.ісіпорындар мен ұйымдармен бірлесе отырып пайдалануға Югославия
ііумағында - 1968, Румынияда - 1971, Венгрияда - 1972, Полыпада - 1976,
Ііолгарияда - 1980, Чехословакияда - 1985, ССРО-да - 1987, Вьетнамда
-І()77, Қытайда - 1979, Моңғолияда - 1980, Кубада 1982 жылдардан бастап
рүқсат берілген.
Экономикалық өзара көмек көрсету Кеңесінің шарттарында Кеңеске мүше
елдердің әріптестерінің қатысуымен қүрылған келесі екі жақты опдірістік
бірлестіктер әрекет етті: Польша мен Венгрия арасындағы тас комірді
өндіріп, өңдеп өткізетін Халдекс кәсіпорыны (1959 жылы ІІолыпада
құрылған); Дружба мақта-тоқыма фабрикасы (1972 жылы I Іольша мен ГДР-лік
әріптестер арасында құрылған); Польша мен ССРО арасындағы Миракулюм,
Посиб кәсіпорындары; Болгария мен ССРО арасындағы Автоэлектроника
кәсіпорыны және тағы басқалада кәсіпорындар.
Қазіргі уақытта Венгрияда 1000-нан аса біріккен кәсіпорындар батыстық
косіпорындар капиталының қатысуымен әрекет етуде. Бұл кәсіпорындардағы
жалпы шетел инвестициясының көлемі шамамен 90-100 млн. АҚШ долларын
қүрайды. Венгрияның инвестициялық климатында батыстық инвесторларды іч-
)мендегілер қызықтырады:
шетел инвестициясының қатысумен және әртүрлі шаруашылық
ассоциацияларды және кәсіпорындарды қүруға мүмкіндік беретін иіңнамаларының
болуы; салықтық жеңілдіктер және тағыда басқалар;
Венгрияның ішкі шаруашылық механизмінде дамыған рыноктық элементтердің
болуы;
Венгриялық кәсіпорындар мен үйымдардың сыртқы экономикалық байланыстар
бойынша іс-тәжірибелерінің мол болуы, елде жақсы жолға қойылған банктік
жүйенің және дамыған іскелік инфрақүрылымдардың бар болуы.
Кәсіпорынды барлық керек-жарақпен толық қамтамасыз етш отыру мәселесін
жеткіліксіз шешу, келісім-шартта көрсетілген шетел инвестициясының көлемі
мен олардың нақты игерілуі арасындағы айырманың пайда полуына алып келеді.
Бағалау бойынша, тек қана 1980-86 жылдары Қытайдың еркін экономикалық
аймақтарында келісім-шартта көрсетілген жалпы шетел инвестициясы көлемінің
50 пайызы ғана игерілген.
Бүгінгі таңда социалистік елдердің әріптестері мен капиталистік
мемлекеттердің үйымдары (кәсіпорындары) арасында қүрылған біріккен
ічәсіпорындардың дамуына Батыстың қолдан жасап отырған экономикалық емес,
саяси мәні бар шектеулері кедергі келтіріп отыр.
2 Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысында Гмріккен
кәсіпорындарды дамыту және олардың қазіргі жағдайын галдау
2.1 Қазақстан Республикасынада біріккен кәсіпорындарды
үйымдастырудың ерекшеліктері
Біріккен кәсіпорындардың және шетелдік компаниялардың қызметі сыртқы
экономикалық заңдылықтарға сәйкес Шетелдік инвестициялар туралы заңмен
және 30 басқа да заң актілерімен реттеледі. Қазақстанда шетелдік
инвесторлардың қатысуы салықтық жеңілдіктермен сүйемелденеді: алғашқы 5
жылда салық төлеуден босатылады және келесі 5 жылға 50% салық жеңілдігі,
сонымен қатар жекешелендіруге қатысу мүмкіндігі беріледі.
Бүгінгі таңда біріккен кәсіпорын Казақстанның барлық облысында қызмет
атқарады. Біріккен кәсіпорынның абсолюттік көпшілігі республиканың
астанасында - 889. Облыстардың ішінде біріккен көсіпорынның көп тіркелгені
Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Талдықорған, Қарағанды облыстарында байқалады.
Біріккен кәсіпорынның ең аз саны Торғай (4), Солтүстік Қазақстан (8),
Қызылорда және Жезқазған (14) облыстарында.
Біріккен кәсіпорындардың сыртқы саудасының айналымы да өсш келеді.
Біріккен кәсіпорындардың жалпы экспортының көлемі импорт көлемімен
салыстырғанда 59,3%-ға өскен. Экспорттың импорттан басымдығы 1 Іидерланды
елінің қатысуымен қүрылған біріккен кәсіпорында кездеседі.
Ең көп біріккен кәсіпорын Қытай фирмалармен (333), Туркиямен (187),
ІЪрманйямен (125), АҚІП-мен (124) қүрылған. Ең аз саны Жапонияның
қатысуымен (4), Египетпен (5), Индиямен (7), БАӘ (8) кездеседі. Мөлшері
бойынша 4000 адамға дейін орналасқан.
Қазақстан - ТМД елдерінің ішіндегі мүнайгаз саласын инвестициялау үшін
перспективалы елдердің бірі. Шеврон саяси проблемалар туындайтын олемнің
көптеген аймақтарында жетекші жүмыстарды жүргізуші мүнай компанияларының
ішіндегі ең ірісі болып табылады (Шеврон Суданда азаматтық түрақсыздықпен
байланысты жүмыстың тоқтатылуынан 14 млрд.доллар жоғалтты). Тенгиз жобасы
20 млрд. АҚШ доллармен бағалануда және осы жобаны ілгері бастыруға қиындық
тудыратын техникалық, көліктік проблемалардың және басқа да факторлардың
сәтті шешілген жағдайында, Қазақстан 2010 жылға дейін жыл сайын 100
млн.тонн мүнай өндіре алады.
Қарашығанақ мүнайгаз кеніші бойынша өндіру принциптері туралы келісімге
қол жеткізілді. Италияндық Аджип, ағылшынның Бритиш Газ, ресейлік
Газпром АҚ-ы шетел инвесторларының компаниялары болып табылады. АҚІП-тың
320 млн. долларға дейінгі көлемдегі күрделі қаржымен 4 жылға есептелген
келісімдер сүйық углеводтарды өндіруді 4-4,5 млн.тоннаға және газды 4
млрд.куб.м дейін жеткізеді. Жалпы инвестицияның көлемі АҚШ-тың 8 млрд.
долларын қүрайды (кенішті пайдалану төрт он жылдыққа есептелген). Бүндай
принциппен кәсіпорын жүмыс істеп түрған
мерзімде Қазақстанға 40 млрд. АҚШ доллары көлемінде инвестиция
құятындығымен сендіріледі.
Шетелдік инвестицияны тартудың ұқсас жобаларының маңызды ерекшелігі,
оның ұзақ мерзімді және масштабтылығы болып табылады. Сондықтан бұл
кәсіпорындарды іске қосу және олардың жұмыс істеуі бұл аймақтарда сәйкес
инфрақүрылымды демеу және қолдауды қарастырады. Бұл жобаларда маңызды орын
кеніштің аймақтық әлеуметтік дамуының саласындағы қызметтерге, сол сияқты
өңдеу және мұнай химия кешендерін (Қарашығанақ) салуға болашақ инвестицияға
маңызды жол ашады.
Жоба бойынша келісім шетелдік құрылыс фирмалары үшін маңызды
перспективалар ашады. Қажетті қаржы құралдарын, жаңа техниканы және
технологияны тарту, жұмыс орындарын ашу, персоналдарды қайта дайындықтан
өткізу мүмкіндігін береді және маңызды әлеуметтік тиімділік шетел
инвесторларының тікелей қатысу артықшылығын өзіне тәуекел алуға және
қаржылардың тиімді қайтару жауапкершілігін жүктейді.
Бүгінгі таңда Үкімет мүнайгаз саласындағы 10 елдің 24 компаниясымен
келісім жасады.
Мүнайгаз іздестіру жүмыстары және өндіруді жүргізу мүмкіндігін алған
компаниялар мына елдер бойынша белгіленген:
І.АҚШ-9 6. Венгрия-1
2. Германия - 3 7. Швейцария - 1
3. Англия - 3 8. Израиль - 1
4. Кипр - 2 9. Франция - 1
5. Оман - 2 10. Жапония - 1
Басым және тартымды сектордың игерілу процесі әлі біткен жоқ, жаңа
фирмалар және жаңа жобаның пайда болуын күтуге болады.
Шетел инвесторларының қатысу санының масштабына қарамай-ақ, олардың
көпшілігі күтілген және күтілмеген проблемаларға кездесуінен, жүмыс
көлемдері қысқаруы байқалуда (Германия, Канада және Францияның қатысуымен
ашылған фирмалар) және өндірудің жоспарланған көрсеткіштері төмендеген
(Шеврон). Бүл инвестициялық климаттың жақсару проблемасын шүғыл
өзгертеді, жүмыстың жүру барысын реттейді және жоба бойынша барлық
міндеттемелердің орындалуына бақылау қояды.
Ірі біріккен кәсіпорындардың ішінде Қазақстанда қызмет етуші мүнай
мен газ саласынан басқа, АҚШ, Қытай, Туркияның фирмалары, сол сияқты
Европаның бір қатар елдері: Австрия, Германия, ¥лыбританияның
фирмалары басым.
Экономиканың стратегиялық саласында күрылған қуатты біріккен
кәсіпорындар (Қазаххром, Шеврон) кәсіпорындары ең үлкен экспорттық әлеуетті
қүрайды. Біріккен кәсіпорындардың көбі ішкі рынокқа бейімделген (70%
шамасында) кестеде көрсетілгендей. Біріккен кәсіпорындардың экспорты бірден
өсіп, 2005 жылы жалпы импорттан АҚШ-тың 6 млн.долларына асып түсті.
Мәліметтерге сүйенсек үлттық экономикада қатысудың жеткіліксіз
реттелуіне қарамастан (қаржы институтының дамымауы, меншіктегі жерге
таластың шешілу механизмі және т.б.) шетелдік кәсіпорындардың қатысуы
көбеюде. Ойын ережесін шұғыл, білікті түзету және біріккен кәсіпорындар
қызметінің мықты негізін қүру бүгінгі таңда біздің экономикаға деген
фирмалардың іскер көзқарастары мен сенімділігін бекітеді.
2.2 Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тарту нігізінде
біріккен кәсіпорындардың қызметін талдау
1999 жылдан бастап негізгі капиталға бағытталған инвестицияның өсу
тенденциясы байқалады. 5 жылда олардың көлемі 4 есе өсіп, 2005 жылы 943,4
млрд.теңгені қүрады, 2005 жылы 2006 жылмен салыстырғанда негізгі капиталға
бағытталған инвестиция 44,7%-ға өсті. Бүл - республикадағы
макроэкономиканың түрақтануымен байланысты соңғы жылдарда қол жеткізілген
көрсеткіш.
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның өсімі 2005 жылдың деңгейіне
қарағанда республиканың 14 облысының 11-інде және Астана мен Алматы
қалаларында байқалды. Барлық негізгі капиталға бағытталған инвестицияның
жартысынан көбі (54,9%) республиканың батыс аймақтарында (Атырау облысында
- 24,6%, Батыс Қазақстан облысында -17,7%, Ақтөбе облысында - 6,6%,
Маңғыстау облысында - 6%). Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның
үлкен мөлшері Алматы (15%) және Астана (9,2%) қалаларында.
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның қүрылымында машина мен
қүрал-жабдықтар, инвентарьлар сатып алу және күрделі жөндеу жүргізу
шығындары негізгі қаржының түрлері бойынша 39,9% -ды (2004 жылы -37,5%)
қүрады. Негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемінің үштен бір
бөлігінен көбі (35,4%) адамдар түрмайтын ғимараттар мен қүрылысқа
бағытталған, 2005 жылмен салыстырғанда оның бөлігі 4,4 пайыздық пунктке
өсті. Геологиялық зерттеу және бүрғылау жүмыстарына жалпы негізгі капиталға
бағытталған инвестиция көлемінің 47,8%-ы жүмсалды.
2005 жылы инвестиция көлемінің жартысынан көбі жекеменшік формасындағы
кәсіпорындар (54,3%) арқылы жүзеге асырылады. Шетел кәсіпорындарының үлесі
жоғары, жалпы негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемінің 31,2%-ын
қүрады.
Негізгі капиталға бағытталған инвестицңяның қомақты көлемі өнеркәсіпте
(58,3%), көлік пен байланыста (11,1%)) шоғырланған. Негізгі капиталға
бағытталған инвестицияның 70,5% - өнеркәсіпке, мүнай шикізатын және табиғи
газ өндіруге және осы облыстарда қызмет көрсетуге, 9,9% - металлургия
өнеркәсібіне жүмсалды. Көлік және байланыс саласындағы негізгі капиталға
бағытталған инвестицияның үлкен бөлігі (49,1%) қүбырмен тасымалдауға, 15,2%
- темір жол көлігіне және 16,9% -байланысқа жүмсалды.
Кәсіпорындардың өзіндік қаржылары негізгі капиталға бағытталған
инвестицияны қаржыландыру көздері болып табылады, 2005 жылы - 59,3%-ды
құрады. Жалпы негізгі капиталға бағытталған инвестицияның электроэнергия
кәсіпорындарында 93,2%-ды, электробайланыста - 90,9%-ды, төмір жол
көлігінде - 89,7%-ды құрады. Негізгі капиталға бағытталған инвестиция
көлемінде тартылған қаржының үлесі - 40,7%, бюджеттік қаржылар - 19,6%о,
отандық банктердің несиелері - 5,3%о
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның технологиялық
Құрылымы
Негізгі капиталға бағытталған инвестицияның өзіндік технологиялық құрылымы
қүрылыс-монтаждау жүмысынан, қүрал-жабдықтардың барлық түрлерін қүрастыру
және сатып алу шығындары, басқа да жүмыстар мен шығындардан түрады.
2006 жылы негізгі капиталға бағытталған динамикалық дамуы
мақсатында инвестициялық белсенділікке жәрдемдесу болып табылады.
Халықаралық экономикалық қарым-қатынастарды нығайту және Қазақстанның
инвестициялық позитивтік бейнесін жасау мақсатында үкіметтің бір қатар
құжаттары қабылданды, оның ішінде халықаралық инвестиялық конференцияларды,
көрмелерді және басқа шараларды Қазақстанда, басқа елдерде өткізуді
қарастыратын 2002 жылға Қазақстан Республикасының инвестициялық
мүмкіндіктері бойынша ақпараттық жоспар жасалды.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі рейтингтік агентствомен жұмыс
бойынша уәкілетті органы болып анықталды.
Қабылданған нормативтік актілер және ұйымдастыру шаралары Қазақстан
экономикасына шетелдік инвестициялардың құйылуына және жайлы инвестициялық
климат жасайды.
Шетел инвесторларын мынадай факторлар қызықтырады: Қазақстанның бай
табиғи ресурстары, аграрлық және өнеркәсіптік әлеует, стратегиялық кен
орындары, ішкі саяси түрақтылық, инфляциялық процестердің түрақтылығы,
кәсіпорындардың қаржы жағдайының жақсаруы, қаржыландыру ставкаларының
төмендеуі және т.б.
2005-2006 жылдары Қазақстанға келіп түскен шетелдік тікелей
инвестицияның көлемі 16980,2 млн. АҚШ долларды қүрады. 2006 жылы
Қазақстанға қүйылған шетелдік тікелей инвестиция рекордтық жоғарғы деңгейге
жетіп 4418,5 млн. АҚІЫ долларды қүрап, ол 2005 жылғы деңгейден 59%-ға өсті.
Шетелдік тікелей инвестицияның негізгі көлемі мүнайдың шикізатын және
табиғи газды өндіруге жүмсалды. 2006 жылы мүнайгаз саласына 3287,8 млн.
АҚІЫ долл (74,4%) жүмсалды. Шетелдік тікелей инвестицияның 458,9 млн.АҚШ
долл (10,4%) геологиялық және іздестіру қызметіне, 125 млн.долл. (2,8%)
қүбырмен тасымалдауға жіберілді. Шетелдік тікелей инвестицияның 301,1
млн.долл өңдеу өнеркәсібіне, оның ішінде 84,5 млн. АҚШ долл ауылшаруашылығы
өнімдерін өңдеуге, түсті металлургияға - 31,0 млн. АҚШ долл, қара
металлургияға 22,4 млн.долл. жүмсалды.
Төлем балансы мәліметтері бойынша 2006 жылы Қазақстан кәсіпорындарының
акционерлік капиталдарына (АҚШ-тың 530 млн.долл.) тікелей шетелдік
инвестицияның қүйылуы негізінен 2005 жылы жасалған шарттар: Шеврон
американдық корпорациясының Тенгизшевройл БК бес пайыздық мемлекеттік
үлесін ЖШС-ке, индонезиялық компания Сентрал Эйша Петролеум Компани отыз
пайыздық мемлекеттік акциялар пакетін Маңғыстаумүнайгаз ААҚ-ына сату
бойынша қаматамасыз етілді
Тенгиз, Шығыс Қашаған, Карачанск, Күмкөл кеніштерінде іздестіру,
дайындау және инфрақүрылымды дамыту бойынша ірі инвестициялық жобалардың
іске асыруы және Каспий қүбыр желісін жүргізуі трансүлттық компаниялардың
өздерінің қазақстандық еншілес кәсіпорындарын қаржыландыруларына
жағдай жасады. 2006 жылы пайдаға
инвестицияланғаннан кәсіпорынның басқа капиталына түсім 3,4 млрд. АҚШ
долларын қүрады, ол 2005 жылмен салыстырғанда 1,7 есе артық.
2003-2006 жылдары Қазақстан Республикасына экономикалық қызмет
түрлері бойынша шетелдік тікелей инвестициялардың түсімі
4 - кесте
2003 2004 2005 2006
Облыс бойынша 2975,3 3305,4 3134,5 1836,1
барлығы
Шымкент қаласы 2628,1 2937,6 2735,0 1537,1
Гүркістан қаласы 16,8 39,5 33,6 18,4
Кентау қаласы 18,1 20,6 13,7 15,2
Мақтаарал ауданы - - - 42,3
Сайрам ауданы 3,9 0,3 4,0 10,7
Сарыағаш ауданы 69,7 96,3 132,0 76,9
Созақ ауданы 214,2 190,5 191,0 117,0
1 өлеби ауданы - - 6,0 5,1
Гүлкібас 22,4 18,6 18,6 -
ауданы
2003 2004 2005 2006.
Карлығы 54142,6 44151,6 50453,4 21519,9
оиың ішінде:
Өңдеу өнеркәсібі 53606,2 43886,7 50158,5 21342,2
Луыл шаруашылығы 2801,3 2544,7
онімдерін қайта өңдеу
Кокс өндіру, 48387,4 37221,5 41716,9 17138,0
ядролык материалдарды
қайта оңдеу
Химия өнеркәсібі 1743,9 2280,1 27457,4 1492,8
Сауда, 339,8 3,3 48,2 11,3
іівтомобильдерді
және үйде
қолданылатын
бүйымдарды жөндеу
Тау-кен өнеркәсібі 0,6 245,6 236,3 164,8
Луыл шаруашылығы, 16,7 14,5
аң аулау және
орман шаруашылығы
Құрылыс 137,2 1,3 10,3
Сонымен қатар, 2006 жылдың 1 жарты жылдығында 2003 жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғанда өндірілген өнім көлемі кеміген. Оның басты себебі
мұнайды қайта айдауда өндіріс көлемі 5,8 млрд.теңгеге кемуінен. Ал 2003
жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда тоқыма және тігін өнеркәсібінде
260,1млн.теңгеге, цемент, известь, гипс өндіру 221 млн.теңгеге есті.
Есепті кезеңде 18 біріккен және шетелдік кәсіпорындар 13 млң.АҚШ долл
көлемінде экспортқа тауар шығарды, ол барлық көлемнің 5,7%. Ең ірі
партнерлар болып Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Канада, Франция, Түркия,
Иран танылды. Экспорт құрылымындағы сауда тобына мақта талшығы, мұнай
өнімдері, бидай өнімдері, қара металл, т.б. жатады.
30 кәсіпорын 15,2 млн.АҚШ долл көлемінде импорттық тауарлар әкелді, ол
жалпы көлемнің 11,3%. Ең ірі партнерлар болып Ресей, Өзбекстан,
Қырғызстан, Германия, Франция, Түркия, Иран, Италия, Китай саналады.
ймпорттың құрылымы: фармацевтика препараттары, темекі, қағаз және
картон, электр машиналары мен қүрал-жабдықтар, пластмасса және оның
өнімдері.
Өңдеу өнеркәсібі саласында 48 біріккен және шетелдік кәсіпорын қызмет
атқарады, олардың 2006 жылдың 6 айында өндірген өнімінің көлемі 21,3
млрд.теңге болды.
Облыстың тау-кен өнеркәсібінде Созақ ауданындағы 2 кәсіпорын Инкай
БК ЖШС (Канада), Катко БК ЖШС (Франция) қызмет атқарады, 2006 жылғы 6
айда осы кәсіпорындар арқылы негізгі капиталға бағытталған инвестицияның
көлемі 484,5 млн.теңге болды.
Тікелей швесшцшвы мемлекеттік қорғайтын жүйені жетілдіру және шетел
инвесторларына кепілдеме көмек беру мақсатында құрылған Оңтүстік Қазақстан
облыстық шетелдік инвесторлардың кеңесі облыстағы инвестицияның жағдайын
жақсартудың маңызды факторы болып табылады.
Процедураның күрделенген жүйесінің қызмет етуі сыртқы сауда
операциясының жүзеге асуының созылуына әкеліп соқтырды, бақылаушы органдар
тарапынан болған жоспарлы бақылау олардың негізгі мшдеттерін орындауына
әсерін тигізді және ол экономикаға нақты инвестицияның қүйылуының
төмендеуіне әкеп соқты. Қазір кеңес шеңберінде кедендік және визалық
қолдау, салық салу мәселелері және бірлескен және шетелдік кәсіпорындардың
басшыларының қатысумен жүмысшы органның мәжілістері өтуде.
Облыстың инвестициялық мүмкіндіктері бойынша өткізілген түсау
кесерінің нәтижесінде облыс кәсіпкерлері үшін Венгрия, Чехия, Словакия;
Тайланд Корольдігі, Ислам Республикасы Иран, Өзбекстан, Израиль, Ресей
Федерациясы компанияларымен бірлескен кәсіпорын ашу үшін шетелдік
партнерлар іздеу және таңдау жүзеге асырылуда. ~
Оңтүстік Қазақстан облысында 2006 жылы құрылған біріккен және шетелдік
кәсіпорындардың тізімі
№ Біріккен және Қүрылтайшылары Қызмет түрлері
шетелдік
кәсіпорындардың атауы
1.Майлыкент құс ЖАҚ MAT (Израиль), Жабағлы Қүсшаруашылығы
БК құс фабрикасы АООТ
(Қазақстан)
2.Казснаб Эл Казснабобразование ЖШС ПФОқу лабораториялық
қазақ-өзбек БК (Қазақстан 60%), Элқүрал-жабдықтары
ААҚ (Өзбекстан 40%) мен
мебельдер өндіру
3.Шымкент-Филаксия Береке АҚ Химиялық
Фарма (Қазақстан), Филаксия препараттар
ЖШС Фарма АҚ
қазақстандық-венгерлік(Венгрия)
БК
4.Қазақстан-Иран машинаИран (50%о акциямен) Қүбырлар және
жасау зауыты БК әр түрлі
металл бүйымдар
өндіру
5.Kotton ЖШС-І Польский капиталовый Мақта өсіру,
фонд АҚ (Польша) қайта өңдеу
6.КазСловБус БК Южмаш ЖАҚ Қалалық
(Қазақстан), Словбус АҚ және қаларалық
(Словакия) автобустар шығару
7.ZTC-Казахстан БК Южмаш ЖАҚ Орташа және үлкен
(Қазақстан), ZTC қуаттағы
тракторы мен моторы дөңгелекті трактор
(Словакия) шығару
8.Полистирол ЖШС БК Қазақ-түрік БК Полиэтилен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz