Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдары

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Экономикалық даму инвестицияларды талап етеді. Осындай инвестицияларды тартудың бір жолы ол акционерлік қоғамдар болып табылады. Қазақстанның экономикалық дамуы қалпына келген кезде кәсіпкерлік қызметті заң жағынан жетілдіру қажет болды. ХХ ғасырдың 90-жылдарда сол салаға қатысты бірнеше құқықтық актілер қабылданғанына қарамастан құнды қағаздар және акционерлік құқық саласында қабылданған құықтық актілердің көп олқылықтары болды.

Қазіргі уақытта акцонерлік қоғамдарға қатысты мәселелер өзекті болып отыр деп айтуға болады. Себебі біздің қоғамда заңды тұлғалардың жартысы дерлік құрылу тәртібіне қарай акцинерлік қоғамдар болып келеді. Бұлардың жартысы мемлекеттің тапсырмасымен, көбінде еншілес ұйымдар ретінде құрылған. Мысалы, бірнеше дербес структураны біріктіретін холдингтер. Ал кейбір акционерлік қоғамдар бірнеше жеке тұлғалардың дербес капиталдарының жиынтығынан құралады. Көп Акционерлік қоғамдардың құрылтайшылырының бірі болып шетелдік элементтер табылады. Мысалы, шетелдік корпорациялар, компаниялар, фирмалар, банктер, фондтар.

Құрылу формасына қарай акционерлік қоғам ретінде құрылған мекемелелрдің, кәсіпорындардың тағы бір тиімді жерлерінің бірі ол бір компанияны құру үшін бірнеше бір-бірінен тәуелсіз тұлғаларды қатыстыру мүмкіндігі, оның ішінде мүмкіндігіне қарай кәсіпкерлік қызметпен айналыса алмайтын жеке тұлғаларды қатыстыру. Акционерлік қоғам түріндегі құрылған заңды тұлғалардың қатысушыларның әлеуметік және жеке мүдделерін сақтай отырып қоғамның мүмкіншіліктері мен қаражаттарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта акционерлік қоғамдар түрінде мекемелер, кәсіпорындар құру ең тиімді, әрі мекемелерді құрудың негізгі түрі болып табылады.

Жеке меншіктің басқа түрлеріне қарағанда акционерлік қоғамның мынандай ерекшеліктері бар:

1. Қоғам жарғылық капиталды толықтыру және қызмет ету аясын үлкейту үшін акционерлердің жеке капиталдарын тартуға, бұл капитал қоғам толығымен таратылған жағдайды ескермесек қайтарылуға жатпайды.

2. Қоғамның жалпы басқарылуы нақты бір басқару формасынан бөлектелген, яғни бұл лайықты бір басқарушыны немесе директорды жалдауға немесе тағайындауға мүмкіндік береді, бұндай шара қолдану акционерлердің бақарушы персоналды таңдау жұмысына мұқияттылықпен қарауға мәжбүр етеді, себебі егер акционерлік қоғам білікті маман басқара алмау салдарынан банкроттыққа ұшыраса акционерлер бұл үшін өз мүліктерімен жауап береді.

3. Қоғамның ұжымы сол акционерлік қоғамның толық құқықты акционері (акциялар сатып алу нәтижесінде) боуға мүмкіндік алады.

4. Акционерлер құрамына өз карсылас компанияларын тартуға мүмкіндігі бар, бұл қоғамның одан әрі жақсы жұмыс істеуіне септігін тигізеді. Мұнымен қоса қоғам басқа қоғамдардың құнды қағаздарын сатып алуға мүмкіндіктері бар.

Мемлекеттік және муниципалды кәсіпорындарды жекешелендіру, жаңадан құрылған, әртүрлі кәсіпкерлік салаларда жаңадан құрылып жатқан кәсіпорындардың динамикалқ өсуі және де акционерлік қоғамдардың мемлекет эконмикасына үлкен ықпал етуін ескере отырып олардың дамуының негізгі тенденцияларын мұқият зертеуді талап етеді.

Қазіргі таңда біздің жекешелендірілген заңды тұлғалардың көбісі дерлік құрылу түріне қарай акционерлік қоғамдар десем қателеспеймін.

Осы кезде ҚР азаматтарының барлығы дерлік ерікті немесе еріксіз түрде акционерлік қоғамдармен әр түрлі қарым қатынастарға түсіп отыр. Мысалы, қазір жұмыс істеп жатқан кәсіпорындардың көбісі дерлік құрылымы жағынан акционерлік болып келеді. Біз ақша сақтайтын банктердің көбісі құрылымы жағынан акционерлік болып келеді, біз өзіміз де акционер болып келеміз. Бұл себептен акционерлік қоғамдардың құқықтық негізін, акционерлік қоғамдарды құқықтық реттелуін түсінбейінше өзіміз құрған кәсіпорындарды жақсы басқара алмаймыз. Осы себептен мен бұл тақырыпты зерттеуді таңдадым.

Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдардың заңды тұлғалардың арасындағы ерекшеліктері, қоғамды басқаруды құқықтық реттеу тәртіптерін анықтап және олардың органдарының арасындағы байланыстарын зерттеу.

Дипломдық жұмыстың міндеттеріне мыналар жатады:

1. Қазіргі кездегі акционерлік қоғамдардың мәні мен ерекшеліктерін анықтау.

2. Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамның азаматтық құқықтық қатынастағы орнын сипаттау.

3. Акционерлік қоғамдардың басқару органдарының ерекшеліктерін сипаттау.

4. Акционерлік қоғамдарды басқару органдарының құқықтық реттелуін зерттеу.

5. Қоғамның органдарының құқықтық мәртебесінің ерекшеліктерін анықтау.

Диплодық жұмыста зерттеліп жатқан объектілер болып акционерлік қоғамның органдары және олардың қоғамды басқарудағы орындары, олардың құқықтары және міндеттері болып табылады.

Бұл дипломдық жұмыстың методологиялық және теориялық негізі авторлардың акционерлік қоғамдар туралы ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының азаматтық құқық қатынастарындағы қоғамдарды реттейтін нормативтік актілері мәліметтері болып табылады.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер және қосымша ретінде тіркелген мәліметтер негізінен тұрады.

1 Акционерлік қоғамдардың түсінігі мен ерекшеліктер

1. 1 Акционерлік қоғамның түсінігі

Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамға жалпы түсінік ҚР Азаматтық кодекстін 85 баптың 1- тармағында және ҚР «Акционерлік қоғамдар туралы» заңның 3 бабының 1- тармағында түсінік берілген.

Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады (№1 сұлба) және де ол:

1. Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.

2. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді.

3. Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді.

4. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін.

5. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы.

6. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін.

7. Қоғамның фирмалық атауы болады, онда "акционерлік қоғам" ұйымдық-құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан кейін "АЌ" аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол берілед [1] .

Акционерлiк қоғамның құқықтық ережелерi, акционерлердiң құқықтары мен мiндеттерi Азаматтық Кодекске, заң құжаттарына сәйкес белгiленедi. Мемлекеттiк кәсiпорындарды жекешелендiру жолымен құрылған немесе акцияларының бақылау пакеті мемлекетке тиесілі акционерлік қоғамдардың құқықтық жағдайының ерекшелiктерi Қазаңстан Республикасының заң актілерімен айқындалады [2] .

Акционерлік қоғамның басқа заңды тұлғалардан басты айырмашылығы, ол қатысушылардың қоғам мүлкіне деген құқықтырын акциялар арқылы куәләндіру болып табылады. Бұл қоғам шығарған акциялар құны бірдей номиналды ақша соммасымен сатылуы тиіс. Акция ұстаушылар - акционерлер - қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, олар тек өзіне тиесілі акциялар құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. АК - тің 138 бабының 1 және 2 тармақтарына сәйкес: « Акция - акционерлiк қоғам шығаратын және акционерлiк қоғамды басқаруға қатысуға, ол бойынша дивиденд және акционерлiк қоғам таратылған жағдайда оның мүлкiнiң бiр бөлiгiн алуға құқықтарды, сондай-ақ Қазаңстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де құқықтарды куәландыратын бағалы қағаз танылады. Акциялар тек атаулы эмиссиялық бағалы қағаздар ретiнде шығарылады».

Акционерлік қоғам (бұдан былай - АҚ) заңда қойылған талаптар мен тәртіпке сәйкес артықшылықты акциялар шығаруға құқығы бар. Акционерлер бұл акциялар бойынша қоғамның шаруашылық қызметіне қарамастан дивиденттер (дивиденд - акционердің өзіне тиесілі акциялар бойынша акционерлік қоғам төлейтін кірісі) алуға; басқа жәй акцияларға қарағанда артықшылықтыры бар, яғни қоғам жойылған кезде оның қалған мүлкіне құқық береді және де басқа заңда көзелген артықшылықтар көзделеді. Қоғамның жарғысында өзгеше көзделмесе, артықшылықтық акциялар оның ұстаушысына акциоенрлік қоғамның басқаруына қатысуға құқық бермейді [3] .

Қоғамның акционерлерге дивиденттер төлеуі оның міндеттемесі емес құқы болып табылады. Заңда жеке капиталы теріс мөлшер көрсететін болса, немесе АҚ төлем қабылетсіздігіне немесе жағдайының жоқтығы белгілеріне жауап беретін болса, қоғамның қарапайым және артықшылық берілген акциялар бойынша дивиденттер төлеуге тиым салынады.

Осыған қарамастан көптеген кәсіпорындарда өндірісті дамыту және бизнесті кеңейту үрдісі байқалуда, сондықтанда акционерлер мен менджменттер табыстарының барлығын немесе бір бөлігін дамытуға жұмсауға шешім қабылдап, дивиденттерден бас тартуда. Таза пайданы бөлу тәртібін бекіту, қарапайым акциялар бойынша дивиденттер төлеу немесе қарапайым және артықшылық берілген акциялар бойынша дивиденттерді төлемеу туралы шешімдер жалпы жиналыста қабылданады. Акциялар бойынша дивиденттер ақшамен, ал қарапайым акцияларға АҚ бағалы қағаздармен төленеді, егер бұл шешім жалпы жиналыста қоғамның дауыс беретін көпшілік акциялары бойыша қабылданған және акционерлердің жазбаша келісімі бар болса.

Дивиденттерді алуға құқығы бар акционерлердің тізімі дивиденттерді төлей бастаған күні жасалуы тиіс. Артықшылық берілген акциялардың иелері АҚ жарғысы бойынша алдын ала белгіленген кепілдендірілген мөлшерде алға басымды құқықтары бар, бірақ басқаруға қатысу құқықтары жоқ, бірақ өз акциялары бойынша толық төленбеген болса белгілеген мерзім ішінде алуға құқығы бар. Акционерлер есептелген бірақ алмаған дивиденттерін АҚ берешектері жинақталған мерзімге қарамастан талап етулеріне құқығы бар. Дивиденттерді белгілеген мерзімде төлемеген жағдайда акционерге негізгі сома және ҚР ҰБ қаржылық міндеттемелері немесе оның тиісті бөлігі орындалаын күнге ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесінен шыға отырып, өсімпұл төленеді.

Акцияда келесі мәліметтер болуы керек: АҚ - ның фирмалық атауы және орналасқан мекені; құнды қағаздың атауы - «акция», оның сандық нөмірі, шығарылған күні, акция түрі( жәй немесе артықшылықты), оның номиналды құны, ұстаушының аты (атаулы акциялар үшін) ; акция шығару күніне қарай АҚ - ның жарғылық капиталының көлемі және шығарылған акциялардың мөлшері; дивиденттер төлеу мерзімі; төрағаның және бас бухгалтердін қолы тұруы керек. Құнды қағаздар туралы заңнамалар егер бұл заңдарда өзгеше көзделмесе АҚ - ға тек атаулы акцияларды шығаруға құқық береді. Атаулы акциялар қағаз түрінде шығарылмау мүмкін, яғни жеке бір құжат ретінде. Оның орнына АҚ - ның жоғарғы билеуші органның шешімі бойынша атаулы акцияда көрсетілген құқықтарды акцияны материалдық түрде шығармай - ақ эмитенттің құжаттарында тіркеуге немесе электронды есептеуіш құрылғылардың көмегімен электронды реестірде тіркеуге болады. Осылайша акционер өз құқытарын жүзеге асыру және құқықтарын басқаға беру құнды қағаздар көмегімен емес, қоғамға қатысты құықтарын қоғам реестірінде тіркелген «жазба» арқылы жүзеге асырылады. Осындай объектілерге қатысты заттық құықтар емес міндеттемелік құқықтар туындайды. Атап өту жөн акциялардың мұндай тіркеу тәртібі тек атаулы акцияларға қатысты. Акционерлердің талабымен олардың құқықтары құнды қағаз сертификатымен расталуы мүмкін [4] .

Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады. Басқа шаруашылық серіктестерге қарағанда қатысушылар АҚ - нан шыққан кезде акциялар құнының шегінде қоғамнан мүлікті бөліп алып кете алмайды. Қатысушылар акцияларды сату жолымен ғана қоғамнан кете алады.

АҚ міндеттемелірі үшін тек өзіне тиесілі мүлкі шегінде жауап бере алады. Қоғам өз қатысушыларының міндеттемелері үшін жауап бермейді. Акционерлердің кредиторлары басқа шаруашылық серіктестіктердегідей акционер - борышқордың акциялар құнына тең мүлікті қарызы ретінде қоғамнан беруді талап ете алмайды [5] .

Бастапқыда қоғамның қалыптасуына көмек беретін қайнар көз болып, акционерлердің сатып алған акциялар құнына тең төлеген ақша соммалары болып табылады. Акцияларды уақтылы төлемеу қоғамнаң шаруашылық қызметін күрт төмендетеді, яғни жарғыда көзделген қаржымен қамтамасыз етілмеу. Акционерлер ақшаны уақтылы төлеу үшін қатаң тәртіп орнатылған, яғни егер қатысушы ақшаны уақталы төлемейтін болса қоғамға келтірілген шығынның өз акциялары шегінде жартысын төлеуге міндеттеледі [6] .

АҚ заңды тұлғаның құқық қабілеттілігін басқа заңды тұлғалар сияқты мемлекеттік тіркеуден өтке соң алады. АҚ заңды тұлғалардың басқа да талаптарына сәкес келеді, яғни меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқықындағы оқшау мүлкінің болуы және сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болатын, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер болу құқығы, дербес балансы немесе сметасының болуы, қоғамның өз атауы жазылған мөрi болады, жарғыда көзделген тәртіпте банкте банктік шот ашу құқығы, фирмалық атауының болуы [7] .

Бірқатар себептерге байланысты кәсіпкерлік қызметте ақшаны акцияларға салған тиімді болып табылады:

Біріншіден - АҚ - ның акционері болса дивиденттер бойынша төленетін төлемдерді алады.

Екіншіден - кәсіпкерлік қызмет үнемі қауіппен байланысты болады, қоғамда бар барлық мүлікті немесе оның жартысын жоғалту қаупі болады. Жоғарыда айтылып кеткенімдей акционерлер акцияларды сатып алуға жұмсаған қаражатты жоғалтуға қауіптенеді.

Үшіншіден - акционерлер қоғамды бақаруға қатысуға құқықлы, оның ішінде жалпы жиналысқа қатысу, басқарушы органдарға сайлану. Әр акционердің ықпалы оған тиесілі акциалар мөлшерімен анықталады.

Төртіншіден - акцияларды сатып алу - сату жолымен оңай пайдалану, мұнымен қоса акцияларды сатып алу - сату қаражаттың қосымша көзі болуы мүмкін [8] . Осының барлығы акционерлік қоғамдар түріндегі құрылған заңды тұлғалардың тиімділігін көрсетеді.

1. 2 Акционерлік қоғамдар институтының қалыптасуының тарихи аспектілері

Акционерлік қоғамдар қазіргі таңда шаруашылық қызметті жүргізудің тиімді ұйымдық-құқықтық нысандарының бірі. Акционерлік қоғамдар туралы шетелдік заңнаманың даму тенденциясын бақылай отырып, отандық акционерлік заңнаманы жетілдіруде бірыңғайландыру жөніндегі пікірлер айтылуда. Еуропалық тәжірибе акционерлік қоғамдар туралы шетелдік заңнаманың даму дәрежесі, қазақстандық акционерлік қоғамдардың тәжірибелік қызметінде ескерілуі, кез келген акционерлік қоғам өзінің бағалы қағаздарын халықаралық қаржы рынокторында айналыста болғандықтан қалайтындығымен түсіндіріледі. Ғылымда акционерлік қоғамдардың алғашқы үлгілері туралы біркелкі пікірлер жоқ. Бір ғалымдардың көзқарастары бойынша акционерлік қоғамдар Ежелгі Римдегі серіктестіктерден, келесілер қазіргі кезеңгі акционерлердің мәртебесіне ұқсас несие берушілердің мәртебелері бар мемлекеттік займның ортағасырлық жүйесінен туындаған деген ой білдіреді.

Тарихи талдау акционерлік саланың қалыптасуына келесі кезеңдердің ықпал еткендігін білдіреді:

1) акционерлік компаниялардың Ежелгі Рим уақытындағы алғышарты;

2) капиталистік кезең;

3) социалистік кезең.

Жалпы заңды тұлғаның шығу тегін, дамуын рим құқығынан аламыз. Сол тұрғыда корпоративтік құқықтық қатынастың дамуының негізгі тарихи кезеңдерін Ежелгі Рим тарихымен ұштастыра отырып қысқаша қарастырып өтейік.

Акционерлік компанияларға ауысудың ежелгі нысаны ретінде Ежелгі Римдегі мемлекеттік табыстарды жалға беру мақсатында және 3, 5 не 100 жылға бір немесе бірнеше тұлғалар арасында жасалатын locationes немесе venditiones деп аталатын шарт негізіндегі societates vectigalium publicorum. ды айтуға болады. Societates vectigalium publicorum тұлғалары мемлекет алдында шектелмеген мүліктік жауапкершілікте болып, алдын ала кепіл енгізуге міндетті болды. Мемлекетпен осындай шартқа отырушы тұлға не тұлғалар қызметтерін жүргізу үшін қажетті қаражаттарды қалыптастыру түріндегі серіктестікті құрып, публикандар болып аталды. Серіктестіктің құрамына толық жауапкершілікті артатын толық серіктестер (socii, socii argentarii) және салым шеңберінде жауапты болатын салымшылар (affines) кірді. Серіктестіктің басында бағынушы лауазымды тұлғалары және провинцияларында вице-директорлары (promagistri) бар директор (magister) тұрды.

Әйгілі орыс цивилисті Н. С. Суворов: "Рим әкімшілігі көтермелі операцияларды өздері жүзеге асырып, өзге мәмілелерді жеке кәсіпкерлерге берумен ерекшеленетін" дейді [9] . Кейбір зерттеушілердің ой-пікірінше, публикандар серіктестігінің сипатты белгісі болып, азаматтық айналымға өз мүлігінің меншік иесі ретінде қатысуы болды [10] . Н. С. Суворов ежелгі римдік публикандар қызметі туралы келесі пікір білдіреді: "Әсіресе Рим мемлекетінің аумағы кеңейгеннен соң, ұлғайған провинциялардың операциялары үшін үлкен капиталдар қажет болды" [11] . Осы реттерде публикандарға аса жоғары талап қойыла бастады. Бірқатар қайнар көздерде публикандардың римдік серіктестігінде қатысу үлесі дербес сатылуға, айырбасталуға, сыйға тартылуға және мұраға қалдыруға жатты, яғни құқықтың дербес объектісі ретінде қарастырылғандығы айтылады. Сонымен қоса, сол уақыттарда серіктестік үлестерін сату жүргізілетін. Яки, қазіргі заманғы биржалық операцияларына тектес қатынастар сол заманда да орын алып, бұл қатынастың туындауы серіктестіктерді акционерлік қоғамдардың алғашқы үлгісі ретінде қарастыруына мүмкіндік береді. Бірақ, И. Т. Тарасов societates vectigalium publicorum қазіргі уақыттағы коммандиттік серіктестікке ұқсас және акционерлік қоғамға ешбір тақау еместігі жөнінде сөз етеді. Себебі, АҚ-лардың өзге ұйымдардан айырмашылығы ретінде акцияны шығару танылады, әлбетте, сол уақыттарда акцияның болмағандығы туралы білеміз [12] .

Осы жерде И. Т. Тарасовтың ежелгі римдік societates vectigalium publicorum'ды қазіргі таңдағы сенім серіктестіктестігінің негізі ретінде қарастыруға болатындығы туралы ой-пікіріне қосылуға болады. Серіктестік қызметіне толық серіктестердің міндетті қатысу қағидасын, бұл ұйымның толық серіктестер мен салымшылардан қалыптасатындығын ескере отырып, публикандар серіктестігін тарихтағы алғашқы акционерлік компаниялар деп мүлдем айта алмаймыз.

Ежелгі Римде корпоративтік қатынастың туындауына, қалыптасуына өзге де заңды тұлғалар әсер етті. Мәселен, Н. С. Суворов collegia қатарына публикандар серіктестігімен қоса, діни алқаларды, жерлеу, кәсіпшілер алқаларын және бағынушы қызметкерлер алқаларын жатқызады [13] . И. П. Грешников болса, collegia- ны тек пірлер алқасымен шектейді [14] .

Жоғарыда аталған заңды тұлғалар тек жеке құқықтық сипатқа ие болды, сондықтан оларды қазіргі заманғы акционерлік компанияларға тән ету үшін, тек бір маңызды элемент жетіспеді. Ол акция. Акция арқылы жеке мүдде жалпыға айналушы еді. 1407 жылы бірінші акционерлік компания Генуэздік банк (banka di San Giordio) дүниеге келеді. Генуэздік банк алғашқыда 1345-ші жылықұрылды делінсе, өзге қайнар көздер бойынша 1371 жылы құрылды.

Банк алдындағы қатысушының міндеті үлесті төлеумен анықталды. Банкте табыстарына байланысты қатысушыларға проценттер төленді. Ұйымның қызметінің басында оны басқару келесідей жүзеге асырылды. Генуэздік мемлекеттің шенеунігі - прокуратордың лауазымы, банк несие берушілер бірлестігінің сайлаулы өкілі - протектордың лауазымымен ұштасады. Нәтижесінде сәйкесінше үлестерге ие сегіз прокуратор-протекторлардан сайланатын орган құрылды. Басқару органы ретінде, сондай-ақ, прокуратор мен протекторлармен тағайындалатын, аса көп үлес санына ие қатысушылар санынан 52 адамнан құрылатын кеңес танылды.

1569 жылғы жарғыға сәйкес қатысушылардың құқықтары кеңейеді. Басты басқару органы ретінде қатысушылар жиналысы танылып, кейін Генуэздік банктің үлгісі бойынша 1694 жылы Патерсонның Ағылшындық банкісі және Францияда Лауевтік банк құрылды. Жиналыс кворумы - 300 адам (1633 жылы жаңа кворум - 250 адам белгіленді), шешім 1/3 дауыспен қабылданатын болды .

Атқарушылық қызметті бір жылға сайланатын протекторлар кеңесі жүзеге асырады. Протекторларды әрқайсысы кем дегенде 25 үлеске ие 32 қатысушыдан қалыптасатын ерекше алқа сайлауға құқылы болды. Генуэздік банктің мысалында басқарудың үш буынды жүйесі пайда бола бастады: қатысушылар жиналысы, ерекше алқа, протекторлар кеңесі. Басқарудың осындай құрылымы тарихта алғашқы рет туындайды. Аса үлкен функциялар қатысушылар жиналысының қолында болып, ол банк қызметінің маңызды мәселелері бойынша шешімдер қабылдады. Ерекше алқаның құзыретіне протекторлар кеңесі мүшелерін сайлау мәселесі жатса, протекторлар кеңесі күнделікті қызметті басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган болды. Осындай нысанда банк ХVIII ғасырдың соңына дейін әрекет етіп, үлестері құндылығын жоғалтқаннан кейін өз қызметін тоқтатты.

ХVI ғасыр еуропалық мемлекеттер экономикасы үшін жаңа кезең. Бұл әлемдік сауда аумағының кеңейтілуімен және еуропалық капиталдың қолданысымен байланысты болды. Еуропаның экономикалық мүдделерін жүзеге асыру үшін жаңа ұйымдық нысан, капиталистік элементін қолдануға негізделген кәсіпкерлік бірлестіктің жаңа түрі қажет болды. Бұл нысан тарихи тұрғыдан отаршыл компаниялар болды, кейін жетілдіре келе, ХІХ ғасырда заң шығарушы мен жаңа құқықтық конструкция "акционерлік қоғам" қалыптасты.

Англия, Голландия және басқа да елдер ХVI- ХVII ғасырларда сауда жүргізу және отарларды игеруге өз мемлекеттерінен айрықша құқықтарға ие ірі отаршылды компанияларды құру жолымен жүрді. Ғасыр шеңберінде 60 тектес бірлестіктер құрылып, оның әйгілілері голландтық, ағылшындық және Француздық Ост-Индтік компаниялар болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.