Нарықтық экономикадағы бағаның ролi мен маңызы

Жоспар
Кіріспе

1.Баға жүйесi және оның құрылымы.
2. Нақтылы тауар мен қызмет көрсету ұсынысына бағаның әсерi
3. Баға бәсекелестiгi.
4. Нарықтық немесе тепе.теңдiк баға
5. ҚҚҚ. Тауардың өтімін ынталандыру үшін баға белгілеу.

Нарық жағдайында баға тауар қозғалысының әдiстерiне байланысты белгiленедi.
Массалық тауар қозғалысының үш белгiлi кезеңдерi бар:
- кәсiпорын – көтерме сауда
- көтерме сауда – бөлшек сауда
- бөлшек сауда – тұтынушы
Осы кезеңдерге сәйкес тауар қозғалысы бағаның үш негiзгi түрлерiн айқындайды:
1. Кәсiпорынның көтерме сауда бағасы
2. Өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасы
3. Бөлшек сауда бағасы
Кәсiпорынның көтерме сауда бағасы дегенiмiз - бұл кәсiпорыннан шыққан тауар бағасы, ол тауардың өзiндiк құнынан және кәсiпорынның пайдасынан құралады.
Өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасы дегенiмiз - бұл баға кәсiпорынның көтерме сауда бағасынан және өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерiнен құралады.
Өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерi дегенiмiз - жабдықтау және өтiмдiлiк қызметерiне байланысты бағалар.
Барлық бағалар сияқты өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерi жабдықтау өтiмдiлiк ұйымдарының шығындарын өтеуi қажет.
Бөлшек сауда бағасы дегенiмiз - бұл баға соңғы тұтынушыға тауарды жеткiзу, яғни баға белгiлеу процесiн аяқтайтын баға. Бұл баға өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасынан сауда жеңiлдiктер көлемiне ерекше болады.
Сауда жеңiлдiгi дегенiмiз - бұл соңғы тұтынушыға тауар жеткiзу қызметтерiнiң бағасы. Сауда жеңiлдiктерi әдетте бөлшек сауданың пайыздарымен байланысты белгiленедi.
Баға белгiлеу- бұл нақты бiр тауарға баға орнату процесi. Көбiнесе баға белгiлеу шешiмiне кәсiпорынға қатысты сыртқы факторлар себеп болады. Кейде бұл себептер белгiленген бағада кәсiпорынның бостандығын шектейдi, басқа жағдайда – баға белгiлеу бостандығына үлкен әсер етпейдi, ал кейбiр жағдайларда бұл себептер бостандықты белгiлi дәрежеге дейiн кеңейтедi. Бiрiншi баға белгiлеу кезеңiнiң қорытындысы бойынша кәсiпорын өнiмiне баға белгiлеуде ''бостандық шекарасын'' анықтау қажет.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Нарықтық экономикадағы бағаның ролi мен маңызы.
1.1.Баға жүйесi және оның құрылымы.
Нарық жағдайында баға тауар қозғалысының әдiстерiне
байланысты белгiленедi.
Массалық тауар қозғалысының үш белгiлi кезеңдерi бар:
- кәсiпорын – көтерме сауда
- көтерме сауда – бөлшек сауда
- бөлшек сауда – тұтынушы
Осы кезеңдерге сәйкес тауар қозғалысы бағаның үш негiзгi түрлерiн
айқындайды:
1. Кәсiпорынның көтерме сауда бағасы
2. Өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасы
3. Бөлшек сауда бағасы
Кәсiпорынның көтерме сауда бағасы дегенiмiз - бұл кәсiпорыннан
шыққан тауар бағасы, ол тауардың өзiндiк құнынан және кәсiпорынның
пайдасынан құралады.
Өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасы дегенiмiз - бұл баға кәсiпорынның
көтерме сауда бағасынан және өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерiнен
құралады.
Өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерi дегенiмiз - жабдықтау және
өтiмдiлiк қызметерiне байланысты бағалар.
Барлық бағалар сияқты өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерi жабдықтау
өтiмдiлiк ұйымдарының шығындарын өтеуi қажет.
Бөлшек сауда бағасы дегенiмiз - бұл баға соңғы тұтынушыға тауарды
жеткiзу, яғни баға белгiлеу процесiн аяқтайтын баға. Бұл баға өнеркәсiптiң
көтерме сауда бағасынан сауда жеңiлдiктер көлемiне ерекше болады.
Сауда жеңiлдiгi дегенiмiз - бұл соңғы тұтынушыға тауар жеткiзу
қызметтерiнiң бағасы. Сауда жеңiлдiктерi әдетте бөлшек сауданың
пайыздарымен байланысты белгiленедi.
Баға белгiлеу- бұл нақты бiр тауарға баға орнату процесi. Көбiнесе
баға белгiлеу шешiмiне кәсiпорынға қатысты сыртқы факторлар себеп болады.
Кейде бұл себептер белгiленген бағада кәсiпорынның бостандығын шектейдi,
басқа жағдайда – баға белгiлеу бостандығына үлкен әсер етпейдi, ал кейбiр
жағдайларда бұл себептер бостандықты белгiлi дәрежеге дейiн кеңейтедi.
Бiрiншi баға белгiлеу кезеңiнiң қорытындысы бойынша кәсiпорын өнiмiне баға
белгiлеуде ''бостандық шекарасын'' анықтау қажет.
Баға белгiлеу процесiнiң кезеңдерi:

Баға белгiлеу процесiнiң сыртқы факторлары.
Тауарға баға белгiлеу процесiнiң схемасы
Өзiндiк Пайда өтiмдiлiктi жабдықтауСауда жеңiлдiгi
Құн жеңiлдiгi

100 20
шығын Табыс Шығын табыс
өтiмдiлiктi жабдықтауСауда ұйымдары
ұйымдары
10 5 10 5
15 15
Кәсiпорынның көтерме
сауда бағасы
100+20=120
өнеркәсiптiң көтерме сауда
бағасы
120+15=135
Бөлшек сауда бағасы 135+15=150

Нақтылы тауар мен қызмет көрсету ұсынысына бағаның әсерi
Баға бәсекелестiгi.

Нарықтық экономика жағдайында баға маңызды синтетикалық
көрсеткiштердiң бiрi болып табылады, ол кәсiпорынның қаржы жағдайына әсер
етедi. Сондықтан өнiмнiң бағасын есептей отырып, кәсiпкерлер оның
оптималды, яғни меншiк иесi және нарық көзқарастарымен сәйкес келуiне
тырысады.
Кәсiпорын белгiлейтiн өнiм бағасының дәрежесi алдағы уақытқа және
бағдарламаға қойылған мақсатқа байланысты белгiленедi. Нарықтық экономика
жағдайында көп таралған кәсiпорынның баға стратегиясы келесiлер болады:
➢ бiркелкi рентабельдiлiк жағдайында нарықтың тұрақ-

тылығын сақтау;
➢ нарықтан ''қаймағын алу'' саясаты арқылы жоғары пайда алу;
➢ бәсекелестердi ығыстыру;
➢ нарық жағдайында тiрi қалуды қамтамасыз ету және банкроттықты тоқтату;
➢ нарыққа жаңа өнiмдi енгiзу;
➢ сапа көрсеткiштерiне байланысты лидерлiктi жаулап алу.
Баға саясатын таңдау кәсiпорын қызметiне негiзделген. °р баға
стратегиясы пайда дұрыс сәйкестiктермен қатар, бұрыс сипаттамасына ие.
Сондықтан, оның бiрiн алуы екiншiсiне бұрыс әсер етедi. Қорытындыда,
шындық баға шынында кәсiпорын қызметiне аралас баға белгiлеу
стратегиясына бейiмделуге келедi.
Әр фирманың өз өнiмiне анық және алғашқы баға белгiленген әдiс болуы
керек. Анық белгiленген баға саясатының болмауы бұл аймақта түрлi
кәсiпорынның қызметi шешiм қабылдауда белгсiздiкке, шешiмнiң
сәйкессiздiгiне алып келуi мүмкiн. Нәтижесiнде нарықтағы кәсiпорынның
әдiстерi әлсiреп, кәсiпорын пайданы жоғалтады.
Кәсiпорында баға белгiлеу процесiн келесi негiзгi этаптарда көрсетуге
болады:
➢ баға белгiлеуде мақсат қою;
➢ берген өнiм түрiне сұраныс дәрежесiн анықтау;
➢ өндiрiс шығындарын бағалау және өнiм бағасын реттеу дәрежесi;
➢ бағаны және өнiм бәсекелесiн талдау;
➢ баға белгiлеу саясатын таңдау;
➢ өнiмнiң алғаш бағасын есептеу;
➢ қосымша факторлардың өнiм бағасына әсер ету есебi;
➢ соңғы бағаны орнату;
Баға белгiлеу аймағында кәсiпорын стратегиясын таңдау және бағалау
күрделi, үлкен көңiл бөлудi қажет ететiн процесс болып табылады. Таңдау
жүргiзе отырып, кәсiпорын осы немесе басқа даму вариантын таңдайды.
Сонымен бiрге әр даму бағыттың өзiне сай жақсы және жаман тарапы
болады. Мысалы, кәсiпорын стратегияны қабылдауы өнiмдi өндiру арқылы
нарық үлесiн көбейту негiзiнде баға бәсекесiне қарсы баға төмендеуiне
байланысты, бұл пайданы азайтады. Төлем қабiлеттiлiк үмiтiмен тапсырыс
берушiлерге бейiмделу, кәсiпорынға баға дәрежесiн өзгертуге алып келедi.
Бөлек жағдайда фирма бiр уақытта өз алдына бiрнеше мақсат қоя алады.
Мысалы, өнiм өндiру көлемiн ұлғайту оның сапасын жақсарту және белгiлi
пайда дәрежесiн қамтамасыз ету. Қандай жағдайда болмасын кәсiпорынның
баға саясаты қатаң фиксирленген проблема болып табылмайды. Нарықтағы
өзгерiстерге байланысты ол әрқашан өзгерiстерге ұшырап отырады,
сондықтан ол жүйелiк оперативтiк жөндеудi талап етедi.
Баға белгiлеудi стратегиялық эффективтi жүзеге асыру үшiн және
тауарларға бағаны анықтау үшiн кәсiпорынның қызмет атқаратын нарығын
таңдау қажет. Ол түрлi нарықты игеруге және кәсiпорынның нарықтық
сұранысын қанағаттандыруға мүмкiндiк бередi.
Өтiмдiлiк нарығын анықтауда мыналарды ескеру керек:
➢ сыртқы және iшкi нарықта кәсiпорынның қызметiн бiлу.Бұл нарықтар қызмет
түрiне және құқықтық реттеу нормасына байланысты ерекшеленедi;
➢ нарықтың территориялық геологиясы;
➢ қалалық және ауылдық нарықтың ерекшелiгi;
➢ ағымдағы нарықтық сұраныс ерекшелiктерi мен инвестициялық нарықтағы
сұраныс. Ағымдағы нарықтың сұранысқа соңғы тұтынушыға жеткiзетiн тауарды
таратуды жатқызамыз. Инвестициялық сұраныс нарығына – негiзгi қорлар
нарығы және материалды айналым қорлары жатады.
Бұл нарықтар қызмет және тауарларға сұраныс құрамымен және түрлi
сұраныс тиiмдiлiгiмен ерекшеленедi. Бағаға сұраныс әсерiн анықтап
болғаннан кейiн, бұл өнiмдi нарықта көпшiлiгi мойындайды. Өнiм бағасымен
сұраныс арасындағы қатынас икемсiз сұраныспен де түсiндiрiледi. Өнiмге
баға және сұраныс керi қатынаста болады, яғни баға жоғары болған сайын
сұраныс төмен болады және керiсiнше. Сұраныс заңы бойынша фирма өз
өнiмiне қоя алатын максималды бағаны анықтайды. Өнiмнiң минималды бағасы
жалпы шығындар сомасы бойынша анықталады. Сондықтан да фирма қорытынды
жасау кезiнде шығындарды әр түрлi көлемдегi сатылуы бойынша есептеп
оптималды шешiмдi таңдайды.
Кәсiпорынның баға стратегиясы оның өмiрлiк циклдiң қай сатысында
тұрғандығына тiкелей тәуелдi.
Енгiзу фазасында жаңа тауар бағасы жоғары болады және өрлеу
фазасында бiршама төмендейдi, ал өсу және құлдырау фазасында төмендеуiн
жалғастырады.
Қазақстан үшiн бағаны мемлекеттiк реттеу маңызды фактор болып
табылады. Мемлекет активтi баға саясаты арқылы өндiрушiлер жұмысын
табысты етедi, ол таза шаруашылық нарыққа тиiмдi болмайды.
Ол түрлi келiсiм бағалары және мемлекеттiк тапсырыстар мен сатып
алулар арқылы жүзеге асырылады.
Тауардың максималды бағасы сұраныс арқылы анықталады, ал минималды
бағасы өндiрiстiң шығындары арқылы анықталады. Бiрақ тауар бағасына
бәсекелес өнiмнiң сапасы әсер етедi.
Бәсекелестiк жағдайда кәсiпорын өзiнiң тауарын өткiзу барысында тиiмдi
бағаны орнатуға тырысады. Өнiмнiң нақты бағасы нарықтағы сұраныс пен
ұсынысқа байланысты болады. Маңыздысы, кәсiпорынның тиiмдi бағасы нақты
баға деңгейiне ұмтылу қажет.
Қоғамдық дамудың алғашқы қауымдық құрылысы жағдайында бiр
қауым өз тұтынуынан ауысқан өзiнiң қандай да болсын еңбек өнiмiн анда
–санда кездейсоқ кездескенде басқа бiр қауымның өнiмiне айырбастайды.
Ал өндiрушiлердiң белгiлi- бiр қоғамдық қатынастарын, яғни өнiмдi сату-
сатып алу қатынастарын дәлелдейтiн түрi –тауар.
Тауар дегенiмiз - сату-сатып алу жолымен айырбасқа түскен еңбек
өнiмi, немесе тауар- еңбек өнiмiнiң айырбасқа арналған формасы. Тауар
ең алдымен өндiрушiнiң басқа өнiмдерге айырбастау мақсатымен жасалған
еңбек өнiмi түрiнде айырбас кезiнде, немесе рынокқа көрiнедi. Егер өнiм
өндiрушiнiң өзiнiң тұтынуы үшiн жұмсалса, ондай еңбек өнiмi тауар сипатын
алмайды. Мәселен, етiкшi өзi тiккен етiктi өзi пайдаланса, онда ол тауар
емес, тұтыну заты.
Бiрақ, кез-келген зат тауар бола алмайды. Егер нақты еңбектiң
нәтижесi- тұтыну құны өз сатып алушысын таппаса, қоғам оны мойындамағаны,
себебi ол қоғамға керексiз зат. Тауардың басқа адамдардың қажетiн
қанағаттандратын қасиетi тауардың тұтыну құны болады, немесе тауардың
қоғамдық тұтыну құны болып табылады. Тұтыну құны тауарды өндiрушiнiң өз
қажетiн емес, басқа өндiрушiнiң тауарына айырбастау арқылы басқа
адамдардың қажетiн өтейдi. Тауардың басқа тауарға айырбасталу қасиетiн
оның айырбас құны деп атайды. Айырбас құнын тауарлар сатылғанда ғана
iлесе жүретiн бағалық көрсеткiш айқын көрсетедi. Сонымен тауардың тұтыну
құны басқа адамдардың қажетiн қанағаттандыру қасиетiнен шығады да, ал
басқа тауарларға айырбасталу қасиетiнен айырбас құны шығады. Әрбiр тауар
өзiнiң өндiрушiсiне айырбас құны ретiнде тұтыну құнын алатын құрал
болады. Айырбас құны, яғни тұтыну құндары айырбасталуының пропорциясы, ол
–құнның айырбас актiсiндегi сыртқы көрiнiсi.
Айта кететiн жәйт, кез-келген пайдалы зат құн бола алмайды. Себебi
адам еңбегi жұмсалмаған заттардың құны жоқ. Мысалы, өңделмеген тң жер,
өзендер мен теңiздер, жабайы жемiстер, т.б. сонда құн деген не? Құн
дегенiмiз- тауар өндiргенде жұмсалатын еңбек жиынтығы. Қоғам дамуының
негiзi- еңбек. Сондықтан, тауарға сiңген қоғамдық еңбек тауардың құны
болады. Бұл бiр жағынан, ал екiншi жағынан еңбек шығындары өздiгiнен
өнiмдi құн ете алмайды. Құнды көруге, сезiнуге бола ма? Өнiмнiң құны болуы
үшiн белгiлi –бiр қоғамдық жағдай болуы қажет- ол тауар өндiрiсi, немесе
өндiрiстiк қатынастар, оның iшiнде айырбас қатынастары болуы шарт. Ол тек
тауар өндiрушiлердiң ғана қатынастары. Айырбас кезiнде олардың белгiлi
бiр тауарды басқа тауарларға теңестiрулерi кезiнде, яғни айырбас құны
арқылы көрiнедi. Тауардың құнын зертханада физикалық, не болмаса химиялық
талдау жасап байқауға болмайды. Оны тек қоғамдық сипатта –нарықта, айырбас
кезiнде байқауға болады. Сөйтiп құн деген заттық қоғамның қасиетi.
Құн тарихи категория. Құнның негiзi-адам еңбегi. Құн –еңбектiң
нәтижесi, еңбек жемiсi. Құн деген идея адамзат тарихында көптен бар. Ал
оның еңбек теориясының негiзiн қалаушылар XVII ғасырдағы ағылшын
экономисi У.Петти, XVII ғасырда өмiр сүрген шотландық А.Смит, XIX
ғасырдағы ағылшын бизнесменi Д.Рикардо болды. Ал құнның еңбек теориясына
басты үлестi XIX ғасырда К.Маркс қосты. Ол тауарға жұмсалатын еңбектiң екi
жақты сипатын, яғни белгiлi –бiр тұтыну құнын жасайтын нақты еңбектi және
құнның сыртқ көрiнiсiн жасайтын абстрактылы еңбектi ашып, оныы жан-жақты
талдады. Тауардың екi жағының -тұтыну құны мен құнының -қайшылықтары
болғанымен, ол ажырағысыз бiрлiк түрiнде көрiнедi. Тауардың iшкi
қайшылықтары қандай жағдайда шешiледi деген сұраққа жауап iздейiк.
Қоғамдық еңбек, яғни басқалар үшiн еңбек ету қоғам дамуының барлық
сатыларында болады. Алғашқы қауымда да, патриархаттық отбасында да адамдар
өз күш қуатын жұмсай отырып, өз отбасына қажеттi өнiм шығарып, бiр-бiрiне
еңбек еттi. Алайда мұнда құн пайда болған жоқ. Себебi, тауар пайда болған
жоқ, яғни еңбек өнiмдерi айырбасқа түскен жоқ тауар болу үшiн өнiмнiң басқа
бiр өнiмге айырбасталу қасиетi ол өнiмдi сату-сатып алу кезiнде, яғни
нарықта он тұтыну құны және құн етедi. Өйткенi, егер өнiм сатылса, оның
тұтыну құны басқаның қажетiн өтеуге керек болғаны. Бұл бiрiншiден.
Екiншiден, оның құнының бар екенi дәлелденгенi. Мiне дәл сатып алу- сату
жағдайында тауардың iшкi қарама-қайшылықтары шешiледi.

Нарықтық немесе тепе-теңдiк баға

Нарық жағдайында баға бәсекелестiгi шаруашылық жүргiзушi
субъектiлердiң арасындағы күрестiң негiзгi формасы болып табылады. Бағада
барлық субъектiлердiң мүдделерi шоғырланған. Баға экономикалық категория
ретiнде өнiмдi сипаттайтын және шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң
әрекетiн көрсететiн түпкi бағалау көрсеткiшi, яғни өнiмнiң өзiндiк құнын
бiлдiредi.
Баға бәсекелесiндегi бәсекелестiк шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң
қарсыласына қарағанда төмен баға белгiлеп, тұтынушыларды өзiне тарту
мақсатымен жүзеге асырылады.
Сонымен қатар олар тұтынушылардың тауарға жету шығындарын төмендетiп,
тұтынушылардың өнiмнен табатын табысын және өз өнiмiнiң бәсекелестiк
қабiлетiн жоғарылатады. Осындай бесекеден кейiн өндiруге кеткен шығындарды
өтейтiн баға қойылады және нарықта ресурстарды орналастыру тиiмдiлiгiн
арттырады, бұл iс-әрекет нарықтағы жоғарғы өндiрiстiк шығындары бар тиiмсiз
өндiрушiлердi жою арқылы жүзеге асады.
Баға бәсекелестiгiнiң керi түрiне өз шешiмдерiмен өндiрушiлердiң iс-
әрекетiне ықпал жасайтын тұтынушылардың баға белгiлеуi жатады.
Тұтынушылардың бағаны таңдауы сұраныс дәрежесiн анықтайды, сұраныстың
өзгерiсi бәсекелес өндiрушiлердiң ұсыныс көлемiне ықпал етедi.
Баға бәсекелестiгiнiң себептерi мыналар болып табылады:
Нарықта қалуды қамтамасыз ету, ағымдық пайданы максимизациялау,
өтiмдiлiктi қолдау, яғни үздiксiз жүргiзу және өтiмдiлiктi қамтамасыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.