Зейнетақы жүйесінің дамуы

Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Зейнетақы жүйесінің дамуы.
2. Зейнетақы жүйесінің өзін.өзі басқару органдары
3. Зенетақы активтері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

1.Шеденов Ө.Қ., Жүнісов Б.А.
«Жалпы экономикалық теория» Алматы 2002ж.
2.Ищанов А.У., Көкебаева А.М.
«Халықаралық экономикалық қатынастар» Түркістан 2001ж.
3.Баймұратов О
«Қазақстан қаржы нарығы» Алматы 2006ж.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Халықты зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі кез келген ұйымдастырылған білім беру сияқты өзгерістерге ұшырады, өз салымшыларының мүдделерін қорғайтын сулбаға түсті. 1991 жылдан бастап Қазақстанда зейнетақымен қамсыздандыруды жүргізу құрылымы мен қағидаларын жаңа экономикалық қарым-қатынастарға сәйкес келтіре бастады. Қазақстанда зейнетақыны қайта жайластырудың жөнелтілім нүктесінің бағдарламасы 1994 жылғы республикалық бюджетті нақтылау туралы занды қабылдау болып есептеледі, мұнда зейнетақыны қарттығына байланысты және мүгедектігі бойынша, жәрдемақы асыраушысынан айырылған кезде берілетін және әлеуметгік зейнетақылар деп (атқарымдық және қаржы тұрғысынан) бөлу алғаш рет енгізілді. Сол кезде Зейнетақы қоры Еңбек және халықты әлеуметгік қорғау министрлігінің қарамағына өтіп кетті. Зейнетақымен қамсыздандырудағы жүргізілген тәртіпке келтіру бюджеттен жүктеменің бір бөлігін алуға, қартгығына байланысты зейнетақыны қалыпәтастыруға қаражатты аудару жұмыс берушілер мен жұмыс істеушілердің өздеріне, жеке меншік кәсіпкерлерге жүктелді. Алайда, қабылданған анықтама сәйкес келмейтін сияқты. Кейбір кәсіптер мен мамандықтар (зиянды және психикалық жағынан шығыны бар өндірістерде) жасына байланысты шарттастырылмаған зейнетақыға ерте шығуды жорамалдайды. Адам 40-45 жасқа толғанда қарттығы бойынша деген ұламсыз анықгамамен зейнетақы ресімдеу әдепке жата қояр ма екен? Зейнетақыны қалыптастыратын құрастырушыларға және оны алатын уақытына негіздеп, орташа табысты еңбеккер тапқан қамсыздандырудың бұл түрін, әлеуметтік зейнетақыдан айырмашылығын —еңбек зейнетақысы деп бөле бастады. Өкінішке орай, қарттығына байланысты берілеілн зейнетақы түсінігі осы жүйені реформалауға байланысты келесі көшті.
Келесі қадам 1995 ж. бекітілген Зейнетақымен қамсыздандыру тұжырымдамасы болды, ал 1997 ж. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заң қабылданды. Келесі үш жыл —аралас үлгі бойынша жинақтаушы зейнетақы жүйесінің, яғни мемлекеттік —жеке меншіктің қальпттасуы және жұмыспен етеу кезеңі. Зейнетақылық активтерді басқару бойынша алғашқы зейнетақылық қорлар мен компаниялар пайда (қазір зейнетақылық активтерді басқару бойынша ұлымдар) болды. Енгізілген жүйенің мақсаггарымен мыналар анықталды: тұрақтылықты қамтамасыз ете отырып, зейнеткерлердің тұрмыс деңгейін арттыру және елдегі бюджет-қаржы теңгерілімдігін қамтамасыз етуге қатысу. Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы жүйесін қолдану әлеуметтік -тұрақтарғырғыш және қаржы делдалы екі жақты атқарымымен көрінеді.
Тұтас алғанда зейнетақымен қамтамасыз етудің қазіргі жүйесі кесте түрінде былай керінеді
Модульге сәйкес зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі Қазақстанда үш заңды тұлғага жүктелген. Оның басында мемлекеттік зейнетақы қорының мұрагері болатын Зейнетақы төлейтін мемлекетгік орталық тұр. Ол тарыл басқару құдығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын нысанында қызмет етеді. Мұнда зейнеткерлерге ынтымақты жүйе бойынша зейнетақы. Мемлекетгік әлеумепік жәрдемақы, занды тәртіппен бекітілген әскери қызметкерлер мен ішкі істер органының қызметкерлеріне зейнетақы телеу, сондай-ақ жұмыс істейтіндерге әлеуметгік жеке кодтар (ӘЖК) жүргізіледі. ӘЖК жарнамалардың есебі мен дербестендірілген зейнетақы шотгарын жұргізу үшін қажет. Мұнда дерекгер банкі құрылған, ол ардың негізіңде салық органдарына жұмыс берушілердің зейнетақы жарнамаларын уақытылы есептеу үшін бақылау жүргізуге мәліметгер беріледі.
Басқа занды тұлға мемлекеттік емес зейнетақы қоры, -қолданыстағы жүйенің орталық буыны. ЖЗҚ салымшылармен жұмысты ұйымдастырады, зейнетақы келісімшартын жасайды, ерікті және міндетгі зейнетақы қорларының алымын іске асырады, есептелетін инвестициялық пайда мен міндеттемелердің зейнетақы жарналарына жеке есеп жұргізеді. Салымшының алдындағы қордың міндетгемелері оның зейнетақы жасына жеткен кезінде немесе заңдармен қарастырылған басқа жағдайларда зейнетақы қорланымын алу құқығын қамтамасыз етілуі керсетілген. Қор өз қызметіне комиссиялық сыйақы алады, салымшылар мен мемлекетгік органдар алдында есеп береді, зейнетақы алушыларға төлемдер жасайды, халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізеді, шағымдар мен өтініштерді қарайды, салымшының қаза табуына, шетелге кетуіне байланысты мәселелерді шешеді. Жинақтаушы зейнетақы қорлары қандай да болмасын бір пайда алуға кепілдік бермейді, олардың міндеттеріне зейнетақылық активтерді дербес (немесе зейнетақылық активтерді инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым арқылы) басқару енеді.
Зейнетақы қорларының міндеттері, сондай-ақ, салымшыларға жыл сайын зейнетақы қорланымының күй-жайы туралы хабарлау да болып есептеледі. Қазіргі кезде жүйеде бір салымшыға бір дара зейнетақы шотына хабарлау шығыны 100 теңге шамасын құрайды.
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры —салымшылардың тек міндетгі зейнетақы жарналар алымын жүргізетін жэне алушыларға Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіп-пен зейнетақы төлемдерін жүзеге асыратын үшінші заңцы тұлға.
2015 жылға дейін еліміздің жинақтаушы зейнетақы қоры бұрынғыша және толыққанды болып қала береді. Бұл Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры сияқты мұндай субъектінің уақытша қызметімен түсіндіріледі. Алайда, бұл институт —МЖЗҚ —өзіндік ерекшелігі бар жинақтаушы зейнетақы жүйесінің толық құқықты қатысушысы болып есептеледі.
Зейнетақы қорлары әрдайым келесі операцияларды жүргізіп отырады:
зейнетақымен қамсыздандыруға құқығы бар адамдармен
зейнетақы келісімшарттарын жасасу;
салымшыларға жеке зейнетақы шоттарын ашу;
түсетін зейнетақы жарналарын есептеу;
комиссия сыйақысын алу;
басқа қорлардағы қорланымдарды аудару;
қате аударылған жарналарды қайтару;
инвестициялық табысты бөлу;
салымшының өтініші бойынша зейнетақы шартына түзетулер енгізу, атаулы деректемелерді өзгерту, т.б.
зейнетақы қорланымының жай-күйі жөніндегі ақпаратты беру;
бір филиалдан басқасына қызмет көрсетуге аудару;
• зейнетақы қорланымдарын опы алуға құдығы бар адамдарға төлеу;
• қорланымды етініш бойынша басқа қорға аудару.
Кастодиан-банкпен салыстырып тексеру апта сайын, зейнетақыны төлеу жөніндегі мемлекетгік орталықпен тоқсан сайын жүргізіледі.
Бірқатар операциялар көбіне банк ресімімен ұқсас, атап айтқан-да, клиенттерден құжаттарды қабылдау мен телемдерді жүргізу.
Баймуратов У.Б., Тулебаев К. Пенсионная реформа: итоги, проблемы. Казахстана. 2002. №7. с. 36-42.
Кичигана М. Деньги любяг счет. Рынок ценных бумаг Казахсгана. 2004, №11.
Қазақстаңда деректердің бірегей базасы қызмет етеді, онда келісімшарт қашан жасалғаны, жарнаның сомасы, түрлі езгерістер туралы ақпараты бар барлық салымшылардың зейнетақы шоттары ескеріледі.
Зейнетақы қорлары өздері қаражатқа билік жасамайды, олар кастадион-банкте сақтауда болады. Оларға зейнетақы жарналары мен акгивтерін инвестициялауға рұқсат берілмеген, бұл атқарым-дар зейнетақы акгивтерін басқаратын ұйымдарға (бұрынғы ЗАБЖК - зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялар) берілген. Бүл аспектінің маңыздылығын ескере отырып, зейнетақы қорлары салымшыларының ақша қаражат айналымы сулбасы төменде керсетілді.
Зейнетақы активтерінің қозғалу жүйесіне жинақтаушы зейнетақы қорларының салымшылары, Зейнетақы төлемдері жөніндегі мемлекеттік орталық, жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар, кастодиан-банкілер жатады. Жүйенің барлық элемент-тері Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңның баптары мен ҚР Үкіметінің қаулыларына сэйкес қүрылған. Олардың атқарымдары нақты көрсетілген.
Зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асы-ратын ЖЗҚ мен үйымдар арасындағы өзара қарым-қатынастар қор активтерін басқару жөніндегі келісімшартпен жүргізіледі. Келісімшарт жасау жөніндегі шешімді қабылдау тәртібі қор жарғысымен бекітіледі. Зейнетақы активтерін инвестициялау активтерді басқаратын ұліымға жүктелген, зейнетақы қорының инвестициялық үдеріске қандай да болмасын әсер етуге құқығы жоқ, ейткені инвестициялаудың түпкілікгі нәтижесіне жауапкершілік осы ұйымға жүктелген.
Активтерді басқаратын ұйымдардың атқарымдары - ішкі, не халықаралық қаржы нарығындағы пайданың мүмкін болатын ең жоғары деңгейін қамтамасыз етуде, салымшылардыңқаражаттарын сң тиімді орналастыру Зейнетақы қорлары пайдаланатын қаржы құралдарының есебін жүргізу, сондай-ақ оның міндетіне зейнетақы қорының инвестициялық табысы мен акция құнының күнделікті ссеп айырысуы кіреді. ¥йымның зейнетақы активтері бойынша табыс деңгейі орташа нарықтық мелшерді қамтамасыз етуі тиіс, ксрі жағдайда, ол қор салымшыларының түгел алмаған табысын меншікті қаражатынан орнын толтырады.
Бұл ұйым зейнетақы активтерімен кез келген мәмілелер мен операцияларды тек меншік иелерінің, яғни салымшылардың мудделерінкөздеп жасайды.
Қордың зейнетақы активтерінің қозғалысына кастадион-банкілср қатысады, олардың тікелей міндеттері қүнды қағаздар мен ЖЗҚ салымшыларының ақшалай қаражаттарын сақтаудан, зейнетақы активтерімен операциялар жұргізуге бақылау жасаудан түрады. Зейнетақы активтерінің сақталуы үінін банк зейнетақы қоры алдында жауапкершілікті банк өінің меншікті капиталымен кепілдік береді. Кастодиан-банк жинақтаушы қорлар активтерінің орналасуына бақылауды жүзеге асырады жэне олар заңдарға сәйкес келмеген жағдайда зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды іске асыратын ұйымның тапсырмасын оқшаулауға (орындамауға) міндетті. Бұл женінде инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым, кідірмей құнды қағаздарды реттеу жөніндегі уәкілетті орган мен жинақтаушы зейнетақы қорына хабарлауы тиіс.
Бұл ережеге сүйене отырып, жинақтаушы зейнетақы қоры тек бір кастодиан-банкпен байланыста болады, ал сол кезде мүндай шектеу кастодиан-банктерге жүрмейді. Олар бір немесе бірнеше ЖЗҚ-мен жұмыс істеуге құдылы.
Бұл үш субъектінің әрқайсысы заң жүзінде тәуелсіз, ортақ қүрылтайшылары жоқ, бұл салымшылар қаражаттарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жэне ол қаражаттарды мақсатына сай жүмсамау мүмкіндіктерін жою заңмен қарастырылған. Бұл талап —тікелей жинақтаушы жүйеге енгізілген қорғаудың негізгі тетіктерінің бірі. Зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды жүргізетін ұ.йым, кастодиан-банк пен ЖЗҚ үш тарапты кастодиандық келісімшарттың ережелерін басшылыққа алады, онда әр тараптың қүдықтары мен міндеттері, басқа да құқықтық қарым-қатынастар жөнінде айтылады.
Өтпелі кезеңде Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңы бойынша зейнетақымен қамсыздандырудың үш деңгейінің құқықтық қарым-қатынастары реттеледі. Біріншісі - әлеуметтік зейнетақы, мемлекеттік немесе жергілікті бюджеттен толенеді және үкімет бекіткен ең төменгі күн көріс деңгейіне кепілдік береді. Ол белгілі бір себептермен еңбек өтілі жоқ мүгедектерге, жетімдерге, қартайған азаматтарға беріледі.
Екіншісі - ынтымақты зейнетақы, еңбек өтілінің үзақтығы мен жалақы мөлшері ескеріліп тағайындалады. Ол занды және жеке тұлғалардың міндетгі зейнетақы жарналары есебінен, сондай-ақ елдің мемлекеттік бюджетінен (трансферттік төлем) тікелей қаржы бөлуімен қаржыланады.
Занды тұлгалар үшін міндетті зейнетақылық аударымдар еңбекақыны телеу қорының 10% мөлшерінде, ал кэсіпкерлік қызметпен шұғылданатын жеке тұлғаларға айлық табыстың 5% мөлшерінде анықталды. Үкімет бекіткен үйымдар мен қоғамдардың тізбесінен, мысалы, Ерікті мүгедектер қоғамы немесе Қазақ загиптар қоғамы, еңбекақы төлеу қорынан 3% аударады.
Ынтымақты зейнетақы қоры Қазақстанда зейнеткерлер қатарына шыққан ұрпақтар мен 1998 жылдың 1 қаңтарына жұмыс етілі 6 айдан кем болмағандар кездескенге дейін қызмет етеді.
Үшінші деңгей- азаматтардың міндетті жэне ерікті зейнетақы жарналарынан қалыптасатын мемлекеттік емес зейнетақы. Ол адамның бүкіл белсенді еңбек қызметі бойынша қорланады және ЖЗҚ-да шоғырланады.
Қазақстанның зейнетақы жүйесі бірқатар қағидаларға сүйе-неді. Оның бірі - қорланымның қайтарымдылығы. Жеке азаматтың, қоғамның әл-ауқатын кетеруге бағытталған. Бұл қағиданың нэтижесі қазіргі еңбек істеп жүрген ұрпақтың зейнетақы алған кезінде білінеді. Оның үстіне, олардың жарналары қайтарылатын болады, қартайған шақта тіршілікті қамтамасыз ету үшін олар жеке зейнетақы қаражаттарын инвестициялағаны үшін жеткілікті сыйақы алады. Алайда қайтарылымдық қағидасында жыныстық белгілеріне байланысты қарама-қайшылық бар. Әйелдердің көпшілігінде, еңбекақысының деңгейі еркектерге қарағанда төмен, демек, зейнетақы жарналары мен қорланым сомасы аздау (зейнетақы қорына аударым бірдей пайыз). Ал сол кезде әйелдердің өмір сүру ұзақтығы еркектерге қарағанда ұзағырақ. Қазақстанда эйелдердің күтілетін өмірінің ұзақтығы —,4 жыл, еркектердікі — 60,45.
Бұны растау үшін 1-кестеге назар аударайық.
Елде халқымыздың өмір сүру ұзақтығына қатысты үрдіс - оң. Әлі жалпы дүниежүзілік деңгейге қол жеткізілмесе де, бұл жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қызметі үшін артықшылық мемлекеттік емес жинаңтаушы зейнетақы қорына алушының пайдасына тәртібі мен мөлшерлері заңдар жэне келісім-шартпен анықталатын ақшалай қаражаттарды қабылдайды.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті жарналар аударылуының толықтығы мен уақыттылығын салық органдары бақьшайды. Жарнамалар сомасын аударуды кешіктірген жағдайда эрбір кешіктірген кун үшін ҚР Ұлтгық банкі белгілеген 1,2 ece қайта қаржыландыру мөлтерлемесі молшерінде өсімақы есеп-теліп ондіріп алуға жатады.
Зейнетақы жүйесінің маңызды қагадасы - еңбек еткеннен кейін-гі емірге жеткілікті соманы жинақтай алмаған оның қатысушы-ларына мемлекеттік кепілдікті сақтау. Бұл саиатқа жұмысы төмен толенетін адамдар және де жоғарыда айтылған эйелдер жатады.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі оның барлық қатысушыла-рының жеке есебін есіне түтады. Берілген жағдайда зейнетақы жариалары мен төлемдерінің баламалығы ескеріледі. Өйткені жинақтаушы зейнетақы қорларынан (зейНетақы) тек жинақтаушы зейнетақы қорының (оның ішінде зейнетақы қорларына инвестициялық басқаруды іске асыратын үйымдар) табысты не-месе табыссыз қызметіне ғана байланысты емес, сонымен бірге қызметкердің қосқан еңбек үлесі мен ецбекақы мелшеріне де байланысты болғандықтан, онда зейнетақы жүйесінің қағидаларында қатысушылардың қаражат қорлау үдерісінде материалдық ынталандырудың негізі қалануы керек).
Зейнетақы қорларына қатысушылардың жеке есебі, сондай-ақ қызметкерлердің зейнетақы жарналарын жүргізудегі мүдделігін кушейте түсуге мүмкіндік береді. Дербестендірілген есептің міндеті —зейнетақының дэл тағайындалуын сақтау жэне зейнетақы жарналарын толық және уақтылы енгізілуіне бақылауды күпіейту. Өз кезегінде, жеке есеп, езін-езі ретгеу қағидасы мыналарды жүзеге асырады: қызметкер жалақысының мөлшері жөніндегі деректер жоғарылатыла алынбайды, өйткені жүмыс беруіиі бұл сомадан :іейнетақы жарналарын төлеуі таіс, ал олардың темеіздетіяуіне қызметкердің езі қарсы болады. Сөйтіп, өзінің зейнетақысын қаржыландыруда қызметкердің жеке жауапкершілігі білінеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына 10 пайыздық жарналардың міндеттілігі осыған негізделеді, инвестициядар айырмашылығы осы сомаға зейнетақы қорланымдарының өсуіне (ұлғайту) кепілдік беріледі, бұл адамның зейнетақы кезеңіндегі омірінде айтарлықтай маңызды.
Халықтың еңбек табыстары барлық ақшалай табыстарының (жалдау мен дербес жүмыспен қамтудан, меншіктен, сатудан табыстар; әлеуметтік трансферттер мен басқа түсімдер) төрттен үшке жуық шамасын қүрайды. Осы түрғыдан ақша шығыстарының негізгі үлесі - 86%-ды құрайтын түлынушылар шығысы (яғни тамақ азық-түліктерін, азық-түлікке жатпайтындарды сатып алу). Соны-мен бірге, олардың 50%-дан астамы азық-түлік тауарларын саіып алуға кетеді.
Үй шаруашылықтары мен олардағы құрылымдары тұтыну шығындарының қүрамын зерггеу халықтың үзақ мерзімді жинақ ақшасы (бұл —өздерін сапалы түрғын үймен қамтамасыз ету, оны сатып алуды, құрылысы мен косметикалық емес сипаттағы жөндеу жүмыстары, демалыс жэне емделу арқьшы қол жеткізілетін денсаулықты қолдау мен жақсарту, бизнесті дамыту, озінің қартайған кезі мен зейнетақымен қамсыздандыру жөніндегі қамқорлық, балалар мен немерелеріне олардың білім алуларын төлеу және оларға есиеті мен оған қоса комегін, сондай-ақ алыс болашақта қосымша пайда алу мақсатымен салымдарды қоса) үй шаруашылығының барлық шығындарының көпшілік белігін (торттен бірінен астамын) құрайды.
Халықтың көпшілігінің тек міндетгі зейнетақы жарналарын аударуға мүмкіндікгері бар, алайда елімізде қосымша жарналар жасай алатын азаматтардың санаты қалыптасты. Мұндай салымшыларды тартқан кезде жинақтаушы зейнетақы қорлары елде болған қоғамның күрт жіктелуін, яғни әлеуметтік топтардың поляризациясын ескерген жөн. Қаражаттың жетіспеу проблемасы —жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі жалғыз күрделі мэселе емес. Мұндайларға сенімді қаржы институттарының шектеулері де жатады. Қазақстанда жинақтаушы зейнетақы қорлары, мәні бойынша, халық пен қаржы нарығының арасындағы байланысшы, яғни қаржы делдалы болады, өйткені халық әзірге қаржы институттарының өздерімен белсенді қызмет етуге шешім қабылдамаған. Демек, зейнетақы жүйесі ерікті қосымша салымдар үшін де, тартымды болу үшін де қызмет етуге тиіс. Халықтың ақшасын жинап алу жеткіліксіз, зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын зейнетақы қорлары мен ұйымдарының міндеті - оларды салымшылардың пайдасына көбейту.
Зейнетақы қорлары мамандандырылуы бойынша қаржы институттарына, бірак оның жанама түріне жатады: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.