Дауыс және оның өзіндік бояуы

І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Оқудағы дауыстың маңызы.
б) Дауыстың өзіндік сапалары.
в) Шығарманы оқу кезінде текстіге дауыс қоя алу.
ІІІ. Қорытынды.
VІ.Пайдаланылған әдебиеттері

Дауыс сөйлеуші адамның сөзін, өзіндік үнін, көңіл күйін тыңдаушыға бағыттап отырады.
Дауыстың есептелуі – тию-физиологиялық әрекеттің нәтижесі.
Адам сөйлеуге ыңғайланғанда тыныс алу мүшесі арқылы ауа жұтады. Осы кезде өпкі кеңейіп, сөйлей бастасымен өпкедегі ауа сыртқа қарай шығуға бағытталады. Өкпеден қайтқан ауа тамақтағы дауыс шымылдығының аз-кем тосқауына кездеседі. Себебі дауыс шымылдығы дегеніміз тамақтың ішкі жағында кеңірдектің екі жағынан бір-біріне қарсы біркен жиырылмалы ет. Ол бірде керіліп, бірде жымдасып тұрады. Өкпеден ауа қайтқанда осы дауыс шымылдығы керіліп тұрса, діріл пайда болып үн шығады.
Ал дауыс шымылдығы жиырылып тұрса, діріл пайда болмай, үн яғни дауыс шымылдығының керіліп жиырымдынан шыққан үн таза дауыс деуге болмас еді. Енді ол қуыс мүшелеріне түседі. Онда мұрын қуысымен ауыз қуысындағы дыбыстау мүшелерінің күшейткіштеріне тікелей байланысты болады. Себебі, мұрын қуысындағы кеңсіріктің, ауыз қуысындағы кішкене тілдің, таңдайдың, тістің, жақтың тағы басқалардың дыбыс орналасуы, түзу болуы, дауыстың дұрыс шығуына мол әсер етеді. Мысалы, кеңсіріктің, кішкене тілдің өз орнынан сәл ауытқуы, қисаюы, ауруға ұшырауы дауысты бұзады. Біз өмірде сиректе болса естіп жүретін «Маңқа», «мыңқылдап сөйлейді», «даусы қарлығып қалыпты», т.б. деген сөздер осы дауыс күшейткіштерінің қызметі мен дауыс шымылдығы ауруға ұшыраған жағдайда болады. Кейде дауыс кеңістігінің ауруға ұшырауына байланысты дауыста сырыл пайда болады. Сондықтан әркім өзінің дыбыстау мүшелелірінің атқаратын қызметін жете түсініп, оның гигитеналық жағдайына ұқыптылықпен қарауы керек.
Әр адамның өзгеге ұқсамайтын өз дауысы болады. Алайда, сиректе болса ұқсас дауыстылар да кездеседі. Соның өзінде өзіндік өзгешелігі болады. Барлық ортақ табиғи негізгі дауыспен қатар, әрбір адамда қосымша дауыс сарыны және обертондар болады. Сол обертондар арқылы адамның жеке дара өз дауысы жасалынып, үн таза шығады.
Дауыс белгілі жаратылыс заңдылығымен бірде төмен, бірде жоғары, бірде орташа қалыпта сан рет алмасып, жылыстап қайталанып отырып сөйлей әуенін түзейді.

1. Тілешова С. Әдебиет сабағында оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Алматы, «Мектеп», 1978 ж
2. Әуелбеков Ш. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы, «Мектеп», 1987 ж.
3. Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу Алматы, «Мектеп», 1982 ж
4. С. Желдербаева Мәнерлеп оқу Алматы «Қазақ университеті» 1992ж