АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ
КІРІСПЕ 3
І.ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ ТАРИХЫ 6
1.1.Аппеляциялық институтының пайда болуы мен даму тарихы 6
Ежелгі Рим жэне Батыс Европа елдеріндегі Ресей мемлекетінде пайда
болу, дамуының тарихи кезеңдері 7
І.З.Аппеляциялық институтының жойылу себептері 8
1.4. Қазіргі кездегі аппеляциялық институтының қайта жаңаруы 10
ІІ.ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ 2.1. Заңды құшіне енбеген шешімдерге аппеляциялық шағым беру
сатысының мәні мен маңызы 16
^ 2.2.Аппеляциялық шағым беру мен наразылық құқығы 19
2.3.Аппеляциялык шағым беру қүкығының субъектілері 24
2.4.Сот шешіміне шағым беру мерзімі 29
2.5.Шағым беру қүкығының субъектілер 30
2.6.Екінші инстанция сотындағы аппеляциялық шағым бойынша
өндіріс 34
2.7.Екінші инстанция сотындағы өкілдері 40
2.8.Сот шешімдерінің құшін жою негізі 51
2.9.Екінші инстанция сотынының үйғарымы 55
2.10.Жеке шағым беру мен жеке наразылык келтіру объектісі 57
2.11.Жеке адамның шағым беру бойынша сот өндірісі 58
Ш.ТАРАУ. ЗАҢДЫ ҚҰШІНЕ ЕНГЕН COT ҚАУЛЫЛАРЫН ҚАЙТА
КАРАУ 60
3.1. Заңды құшіне енген шешімдер, қаулылар мен үйғарымдарды
қадағалау 60
3.2.Қадағалау тэртібімен сот қаулыларын қайта қарау институтының
дамуы 61
З.З.Қадаралау өндірісін қозғау 62
ЗАҚадаралау тэртібімен наразылықты қарайтын соттар 63
3.5.3аңды құшіне енген шешімдерді, үйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мэн.жайлар бойынша қайта қарау жөнінде іс
жүргізу 68
КОРЫТЫНДЫ 73
НОРМАТИВТІК АКТІЛЕР; 76
ПАЙДАЛАНГАН ӘДЕБИЕТТЕР 78
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ЖАСАЛГАН
І.ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ ТАРИХЫ 6
1.1.Аппеляциялық институтының пайда болуы мен даму тарихы 6
Ежелгі Рим жэне Батыс Европа елдеріндегі Ресей мемлекетінде пайда
болу, дамуының тарихи кезеңдері 7
І.З.Аппеляциялық институтының жойылу себептері 8
1.4. Қазіргі кездегі аппеляциялық институтының қайта жаңаруы 10
ІІ.ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ 2.1. Заңды құшіне енбеген шешімдерге аппеляциялық шағым беру
сатысының мәні мен маңызы 16
^ 2.2.Аппеляциялық шағым беру мен наразылық құқығы 19
2.3.Аппеляциялык шағым беру қүкығының субъектілері 24
2.4.Сот шешіміне шағым беру мерзімі 29
2.5.Шағым беру қүкығының субъектілер 30
2.6.Екінші инстанция сотындағы аппеляциялық шағым бойынша
өндіріс 34
2.7.Екінші инстанция сотындағы өкілдері 40
2.8.Сот шешімдерінің құшін жою негізі 51
2.9.Екінші инстанция сотынының үйғарымы 55
2.10.Жеке шағым беру мен жеке наразылык келтіру объектісі 57
2.11.Жеке адамның шағым беру бойынша сот өндірісі 58
Ш.ТАРАУ. ЗАҢДЫ ҚҰШІНЕ ЕНГЕН COT ҚАУЛЫЛАРЫН ҚАЙТА
КАРАУ 60
3.1. Заңды құшіне енген шешімдер, қаулылар мен үйғарымдарды
қадағалау 60
3.2.Қадағалау тэртібімен сот қаулыларын қайта қарау институтының
дамуы 61
З.З.Қадаралау өндірісін қозғау 62
ЗАҚадаралау тэртібімен наразылықты қарайтын соттар 63
3.5.3аңды құшіне енген шешімдерді, үйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мэн.жайлар бойынша қайта қарау жөнінде іс
жүргізу 68
КОРЫТЫНДЫ 73
НОРМАТИВТІК АКТІЛЕР; 76
ПАЙДАЛАНГАН ӘДЕБИЕТТЕР 78
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ЖАСАЛГАН
Қазақстан Республикасы өз егемендігін алып, жаңа демократиялық елдер қатарына қосылып, өзін әлемге таныту үшін және құқықтық мемлекет екендігін айқындау үшін құрылымы жағынан жаңарту бағытын үстап келеді.
Мемлекеттің негізі болып табылатын заң жобаларының механизмін жүргізу үшін 1994 жылы 12 ақпанда Президентіміз Н.Ә. Назарбаев Республикада атқарылатын құқықтық реформаның бағдарламасын заң жүзінде бекітті[1].
Қазақстан Республикасының халқына жолдаған үндеуінде
президент сот органы демократиялық қоғамның ең негізгі бағыты
екенін нақтылап, егемендік алу декларациясында Үкіметтік заң
шығарушы, орындаушы, сот органдарынан тұратын негізгі принциптерін жариялап, соттардың сайланудан тағайындалуға өтетінін стратегиялық шараларын соттық жүйені реформалауда қолдану мақсаты алға қойыдцы.
Мемлекеттің құқықтық жүйесін мемлекеттік және қоғамдық мүдцелерді қорғайтын бұқаралық құқық пен жеке мүдделерге қызмет етіп, оны қорғауды қамтамасыз ететін жеке құқыққа ауқымды бөліну процесі аясында жүріп жатыр.
Осымен байланысты жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді байыпты үйлестірудің шұғыл қажеттігі сақгалып отыр[2].
Соттар мен сот органдарының құзіреті мен қызметі жоғарыдағы заң актілерімен өзгертіліп, бекітілгеннен кейін сот өндірісіде өзгереді. Қабыдданған заң актілеріне сәйкес жоғарғы соттың судьялық алқалық өкілеттігі кеңейіп, аймақтық соттарды, бірінші сот инстанциясының шешіміне шағымданудың апеллияция инстанциясының қажеттілігі туындап отыр.
Елбасының Қазақстан халқына жолдаған дэстүрлі Жолдауында "Біз дәйекті түрде саяси тежемелік пен тепе-теңдіктің үйлестірілген жүйесіне негізделген құқықтық мемлекет қүрып, оны нығайта береміз[3]" — деген болатын.
Мемлекеттің негізі болып табылатын заң жобаларының механизмін жүргізу үшін 1994 жылы 12 ақпанда Президентіміз Н.Ә. Назарбаев Республикада атқарылатын құқықтық реформаның бағдарламасын заң жүзінде бекітті[1].
Қазақстан Республикасының халқына жолдаған үндеуінде
президент сот органы демократиялық қоғамның ең негізгі бағыты
екенін нақтылап, егемендік алу декларациясында Үкіметтік заң
шығарушы, орындаушы, сот органдарынан тұратын негізгі принциптерін жариялап, соттардың сайланудан тағайындалуға өтетінін стратегиялық шараларын соттық жүйені реформалауда қолдану мақсаты алға қойыдцы.
Мемлекеттің құқықтық жүйесін мемлекеттік және қоғамдық мүдцелерді қорғайтын бұқаралық құқық пен жеке мүдделерге қызмет етіп, оны қорғауды қамтамасыз ететін жеке құқыққа ауқымды бөліну процесі аясында жүріп жатыр.
Осымен байланысты жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді байыпты үйлестірудің шұғыл қажеттігі сақгалып отыр[2].
Соттар мен сот органдарының құзіреті мен қызметі жоғарыдағы заң актілерімен өзгертіліп, бекітілгеннен кейін сот өндірісіде өзгереді. Қабыдданған заң актілеріне сәйкес жоғарғы соттың судьялық алқалық өкілеттігі кеңейіп, аймақтық соттарды, бірінші сот инстанциясының шешіміне шағымданудың апеллияция инстанциясының қажеттілігі туындап отыр.
Елбасының Қазақстан халқына жолдаған дэстүрлі Жолдауында "Біз дәйекті түрде саяси тежемелік пен тепе-теңдіктің үйлестірілген жүйесіне негізделген құқықтық мемлекет қүрып, оны нығайта береміз[3]" — деген болатын.
1. ҚР Құқықгық реформаның мемлекеттік бағдарламасы туралй
//ҚР Президентінің жарлығы. 1994 ж.
2. ҚР Президентінің 2002 жылғы 20 қырқұйектегі N 949
Жарлығымен мақұлданған Кдзақстан Республикасының
құқықтық саяси тұжырымдамасы //Егемен Қазақстан 3.10.2002
ж. 3 бет.
3. KJP Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы 2 наурыздағы
Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жене саяси жедел жаңару
жолында,- атты Қазақстан Республикасы халқына Жолдауы —
//Егемен Қазақстан 2.03.2006 ж. 3 бет.
4. ҚР Жоғарғы сотынының пленумының қаулысы//08.10.1993ж.
5. Жоғарғы сот президиумының шешімі. //Егеменді Қазақстан. 1
ақпан 2002 ж, 3 бет.
6. Новицкий П.Б.//Римское право. 1993 г. 20-25 бет.
7. Айтмұхамбетов Т. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану
институтының пайда болуы және дамуы. "Заң" Республикалық
құқықтық, ғылыми - практикалық журналы 2004 ж. N 8 27-28
бет.
8. Бекишев X. Сот шешімдерін қайта қарау институтының пайда
болуы және дамуы. "Заң жөне заман" Қазақстан Республикасы
Бас Прокуратурасының қоғамдық - саяси, ғылыми құқықгық
журналы 2003 ж. N 7 30-32 бет.
9. Айтмұхамбетов Т. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану
институтының пайда болуы және дамуы. "Заң" Республикалық
құқықгық, ғылыми — практикалық журналы 2002 ж. N 5 10-15
бет.
10. Атанов Ж. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану
институтының пайда болуы және дамуы. "Заң және заман"
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының қогамдық -саяси, ғылыми құқықгық журналы 2003 ж N 5 16 бет.
11. Серікбаев К. Апелляциялық сотта істерді қарау кезіндегі бұзылған
құқықтар мен бостандықтар. //Егемен Қазақстан 10.10. 2005 ж.
3 бет.
12. Қайрат Мэми. Соттардың міндеті — адамдардың құқығын
қорғау //Оңтүстік Қазақстан 7.10.2005 ж. 3 бет.
13. АІЖК 41 тарау. Құқықтық бастама 2030, 127 бет
14. Ж.С.Абдукаримова //Бірінші сатыдағы сот ісін жүргізу тәртібі:
оқу әдістемелік құрал.- Түркістан, 2006 ж.
15. З.КАбдулина //Азаматтық іс жүргізу құқығы. Алматы:
Дәнекер 2001 ж. 142-145 бет.
16. Тасболатов А. Сот тәуелсіздігін нығайту. //Егемен Қазақстан,
27.01.2000 ж.5бет.
17. Бекназаров Б. Әділ билік - тәуелсіздіктің беделі. "Заң"
Республикалық құқықтық, ғылыми — практикалық журнал
2002 ж. N 6 20-23 бет.
18. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы 2 наурыздағы
Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жене саяси жедел жаңару
жолында,- атты Қазақстан Республикасы халқына Жолдауы —
//Егемен Қазақстан 2.03.2006 ж. 3 бет.
19. Мақұлбеков Б. Сот төрелігін жүргізудің принциптері. "Заң"
Республикалық құқықгық, ғылыми — практикалық журнал
2002 Ж-N 3 37 бет.
20. Сартаев Д. Орындау өндірісінің заңдылығын қадағалау. "Заң және
заман" Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасының
қоғамдық - саяси, ғылыми құқықгық журнал 2005 ж. N 7. 40
бет.
21. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені,
2001ж,К 3, 9 бет.
22. Халмухамбетов К. СоттардыП мПртебесін кПтеру.
"Заң"Республикалық құқықгық, ғылыми-практикалық журнал
2003 ж. N 5. 6 бет.
23. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі —
Алматы: юрист, 2004 ж. 332-бап 91 бет.
24. Нұрлан А. Апелляциялық шағымдану құқығы. "Заң"
Республикалық құқықтық, ғылыми — практикалық журнал.
2004 ж. N 7. 25-27 бет.
25. Қазақстан Республикасы Жоғаргы сотының бюллетені, 2001ж,
N 3, П бет.
26. Сармат Ж. Қызылора облыстық сотының азаматтық істер
жөніндегі сот алқасының 2000 жылғы 18 қазандағы шешімінің
заңсыздығы. //Егемен Қазақстан 1.02.2003 ж. 4 бет.
27. Мамырбаев С. Сот тәуелсіздігі - қадағалау болмасын дегенді
білдірмейді. "Заң және з'аман" Қазақстан Республикасы Бас
Прокуратурасының қоғамдық - саяси, ғылыми - құқықгық
журнал. 2003 ж. N 9. 21 бет.
28. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі —
Алматы: юрист, 2004 ж. 334 бап. 91 бет.
29. Рахметов Т. Сот шешімінің орындалуы қалай. "Заң және заман"
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының қоғамдық -
саяси, ғылыми құқықтық журнал 2004 ж. N 11. 32 бет.
30. "Заң және заман" Қазақстан Республикасы Бас
Прокуратурасының қоғамдық - саяси, ғылыми құқықтық
журнал 2004 ж-N 11.18 бет.
31. Өтебаев F-Қ. Заңда олқы туыс болмауы тиіс. "Заң"
Республикалық құқықтық, ғылыми —практикалық журнал 2005
ж. N6. 23 бет.
32. Сот билігінің қауқары. "Заң" Республикалық құқықгық,
ғылыми-практикалық журнал. 2005 ж. N 6. 36 бет.
33. Сергелдеңге түскен Сұңғатов. //Егемен Қазақстан, 27.02.2000 ж.
2 бет.
34. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001 ж,
N 3, 12-13 бет.
35. Істі апелляциялық тәртіппен қарау институты. "Заң және заман"
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының қоғамдық-
саяси ғылыми құқықтық журнал. 2003 ж. N 8. 24 бет.
36. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001ж,
N 3, 14-15 бет.
37. Сорпесов Р. Заңгер саған айтам, халқым сен де тыңда."3аң"
Республикалық құқьіқгық, ғылыми-практикалық журнал. 2004
ж. N 7. 28 бет.
38. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені,
2001ж,К 3, 17-20 бет.
39. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001 ж.
N 3.20-23 бет.
40. Назарбаева Г. Заң баптары баянды болсын. "Заң" Республикалық
құқықгық ғылыми —практикалық журнал. 2003 ж. N 3. 43 бет.
41. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001ж,
N 3, 16-17 бет.
42. Досумов Ж. Сот қаулыларының заңдылығын қадағалау. "Заң
және заман" Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының
қоғамдық-саяси ғылыми құқықгық журнал. 2004 ж. N 12. 151
бет.
43. Досумов Ж. Сот қаулыларының заңдылығын қадағалау. "Заң
және заман" Казақстан Республикасы Бас Прокуратурасының
қогамдық-саяси ғылыми құқықгық журнал. 2004 ж. N 12. 153
бет.
44. Қырғызәлиев Н. Апелляциялық сотының ұйғарамының құшіне ену
негіздері. "Заң" Республикалық құқықтық, ғылыми-
практикалық журнал. 2006 ж. N 4. 94-96 бет.
45. Көшқалиев X. Заң талабына қарай өзгереді. //Егемен Қазақстан.
4.06.2003 ж. 3 бет.
46. Жарасбаева Э. Сот әділдігі тек заңға сәйкес жүргізіледі. "Заң"
Республикалық құқықгық, ғылыми-практикалық журнал. 2006
ж. N 5. 86-89 бет.
47. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу және
Азаматтық іс жүргізу кодексіне соттылықтың аражігін ажырату
мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.
//Егемен Қазақстан. 17.01.2006ж 5 бет.
48. Жоғарғы сотының пленумының қаулысы,1999ж. 20 желтоқсан.
//Егемен Қазақстан, 02.04.2000 ж.
49. Ахметов М. Сот бақылауын дамыту - адам және азамат құқығыміti
мен бостандығы. "Заң" Республикалық құқықгық, ғылыми —
практикалық журнал. 2003 ж. N 8. 28-30 бет.
50. Сот тәуелсіздігі жаңа орган кұруға тіреліп тұрма//Егемен
Қазақстан, 9 акдан 2000 ж. 2 бет.
51. Нәрікбаев М. Жалпы сот жүйесін реформалау. //Егемен Қазақстан
16 наурыз, 2000ж 2 бет.
//ҚР Президентінің жарлығы. 1994 ж.
2. ҚР Президентінің 2002 жылғы 20 қырқұйектегі N 949
Жарлығымен мақұлданған Кдзақстан Республикасының
құқықтық саяси тұжырымдамасы //Егемен Қазақстан 3.10.2002
ж. 3 бет.
3. KJP Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы 2 наурыздағы
Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жене саяси жедел жаңару
жолында,- атты Қазақстан Республикасы халқына Жолдауы —
//Егемен Қазақстан 2.03.2006 ж. 3 бет.
4. ҚР Жоғарғы сотынының пленумының қаулысы//08.10.1993ж.
5. Жоғарғы сот президиумының шешімі. //Егеменді Қазақстан. 1
ақпан 2002 ж, 3 бет.
6. Новицкий П.Б.//Римское право. 1993 г. 20-25 бет.
7. Айтмұхамбетов Т. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану
институтының пайда болуы және дамуы. "Заң" Республикалық
құқықтық, ғылыми - практикалық журналы 2004 ж. N 8 27-28
бет.
8. Бекишев X. Сот шешімдерін қайта қарау институтының пайда
болуы және дамуы. "Заң жөне заман" Қазақстан Республикасы
Бас Прокуратурасының қоғамдық - саяси, ғылыми құқықгық
журналы 2003 ж. N 7 30-32 бет.
9. Айтмұхамбетов Т. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану
институтының пайда болуы және дамуы. "Заң" Республикалық
құқықгық, ғылыми — практикалық журналы 2002 ж. N 5 10-15
бет.
10. Атанов Ж. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану
институтының пайда болуы және дамуы. "Заң және заман"
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының қогамдық -саяси, ғылыми құқықгық журналы 2003 ж N 5 16 бет.
11. Серікбаев К. Апелляциялық сотта істерді қарау кезіндегі бұзылған
құқықтар мен бостандықтар. //Егемен Қазақстан 10.10. 2005 ж.
3 бет.
12. Қайрат Мэми. Соттардың міндеті — адамдардың құқығын
қорғау //Оңтүстік Қазақстан 7.10.2005 ж. 3 бет.
13. АІЖК 41 тарау. Құқықтық бастама 2030, 127 бет
14. Ж.С.Абдукаримова //Бірінші сатыдағы сот ісін жүргізу тәртібі:
оқу әдістемелік құрал.- Түркістан, 2006 ж.
15. З.КАбдулина //Азаматтық іс жүргізу құқығы. Алматы:
Дәнекер 2001 ж. 142-145 бет.
16. Тасболатов А. Сот тәуелсіздігін нығайту. //Егемен Қазақстан,
27.01.2000 ж.5бет.
17. Бекназаров Б. Әділ билік - тәуелсіздіктің беделі. "Заң"
Республикалық құқықтық, ғылыми — практикалық журнал
2002 ж. N 6 20-23 бет.
18. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы 2 наурыздағы
Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жене саяси жедел жаңару
жолында,- атты Қазақстан Республикасы халқына Жолдауы —
//Егемен Қазақстан 2.03.2006 ж. 3 бет.
19. Мақұлбеков Б. Сот төрелігін жүргізудің принциптері. "Заң"
Республикалық құқықгық, ғылыми — практикалық журнал
2002 Ж-N 3 37 бет.
20. Сартаев Д. Орындау өндірісінің заңдылығын қадағалау. "Заң және
заман" Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасының
қоғамдық - саяси, ғылыми құқықгық журнал 2005 ж. N 7. 40
бет.
21. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені,
2001ж,К 3, 9 бет.
22. Халмухамбетов К. СоттардыП мПртебесін кПтеру.
"Заң"Республикалық құқықгық, ғылыми-практикалық журнал
2003 ж. N 5. 6 бет.
23. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі —
Алматы: юрист, 2004 ж. 332-бап 91 бет.
24. Нұрлан А. Апелляциялық шағымдану құқығы. "Заң"
Республикалық құқықтық, ғылыми — практикалық журнал.
2004 ж. N 7. 25-27 бет.
25. Қазақстан Республикасы Жоғаргы сотының бюллетені, 2001ж,
N 3, П бет.
26. Сармат Ж. Қызылора облыстық сотының азаматтық істер
жөніндегі сот алқасының 2000 жылғы 18 қазандағы шешімінің
заңсыздығы. //Егемен Қазақстан 1.02.2003 ж. 4 бет.
27. Мамырбаев С. Сот тәуелсіздігі - қадағалау болмасын дегенді
білдірмейді. "Заң және з'аман" Қазақстан Республикасы Бас
Прокуратурасының қоғамдық - саяси, ғылыми - құқықгық
журнал. 2003 ж. N 9. 21 бет.
28. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі —
Алматы: юрист, 2004 ж. 334 бап. 91 бет.
29. Рахметов Т. Сот шешімінің орындалуы қалай. "Заң және заман"
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының қоғамдық -
саяси, ғылыми құқықтық журнал 2004 ж. N 11. 32 бет.
30. "Заң және заман" Қазақстан Республикасы Бас
Прокуратурасының қоғамдық - саяси, ғылыми құқықтық
журнал 2004 ж-N 11.18 бет.
31. Өтебаев F-Қ. Заңда олқы туыс болмауы тиіс. "Заң"
Республикалық құқықтық, ғылыми —практикалық журнал 2005
ж. N6. 23 бет.
32. Сот билігінің қауқары. "Заң" Республикалық құқықгық,
ғылыми-практикалық журнал. 2005 ж. N 6. 36 бет.
33. Сергелдеңге түскен Сұңғатов. //Егемен Қазақстан, 27.02.2000 ж.
2 бет.
34. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001 ж,
N 3, 12-13 бет.
35. Істі апелляциялық тәртіппен қарау институты. "Заң және заман"
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының қоғамдық-
саяси ғылыми құқықтық журнал. 2003 ж. N 8. 24 бет.
36. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001ж,
N 3, 14-15 бет.
37. Сорпесов Р. Заңгер саған айтам, халқым сен де тыңда."3аң"
Республикалық құқьіқгық, ғылыми-практикалық журнал. 2004
ж. N 7. 28 бет.
38. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені,
2001ж,К 3, 17-20 бет.
39. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001 ж.
N 3.20-23 бет.
40. Назарбаева Г. Заң баптары баянды болсын. "Заң" Республикалық
құқықгық ғылыми —практикалық журнал. 2003 ж. N 3. 43 бет.
41. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені, 2001ж,
N 3, 16-17 бет.
42. Досумов Ж. Сот қаулыларының заңдылығын қадағалау. "Заң
және заман" Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының
қоғамдық-саяси ғылыми құқықгық журнал. 2004 ж. N 12. 151
бет.
43. Досумов Ж. Сот қаулыларының заңдылығын қадағалау. "Заң
және заман" Казақстан Республикасы Бас Прокуратурасының
қогамдық-саяси ғылыми құқықгық журнал. 2004 ж. N 12. 153
бет.
44. Қырғызәлиев Н. Апелляциялық сотының ұйғарамының құшіне ену
негіздері. "Заң" Республикалық құқықтық, ғылыми-
практикалық журнал. 2006 ж. N 4. 94-96 бет.
45. Көшқалиев X. Заң талабына қарай өзгереді. //Егемен Қазақстан.
4.06.2003 ж. 3 бет.
46. Жарасбаева Э. Сот әділдігі тек заңға сәйкес жүргізіледі. "Заң"
Республикалық құқықгық, ғылыми-практикалық журнал. 2006
ж. N 5. 86-89 бет.
47. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу және
Азаматтық іс жүргізу кодексіне соттылықтың аражігін ажырату
мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.
//Егемен Қазақстан. 17.01.2006ж 5 бет.
48. Жоғарғы сотының пленумының қаулысы,1999ж. 20 желтоқсан.
//Егемен Қазақстан, 02.04.2000 ж.
49. Ахметов М. Сот бақылауын дамыту - адам және азамат құқығыміti
мен бостандығы. "Заң" Республикалық құқықгық, ғылыми —
практикалық журнал. 2003 ж. N 8. 28-30 бет.
50. Сот тәуелсіздігі жаңа орган кұруға тіреліп тұрма//Егемен
Қазақстан, 9 акдан 2000 ж. 2 бет.
51. Нәрікбаев М. Жалпы сот жүйесін реформалау. //Егемен Қазақстан
16 наурыз, 2000ж 2 бет.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І-ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ ТАРИХЫ 6
1.1.Аппеляциялық институтының пайда болуы мен даму тарихы
Ежелгі Рим жэне Батыс Европа елдеріндегі Ресей мемлекетінде пайда
болу, дамуының тарихи кезеңдері
І.З.Аппеляциялық институтының жойылу себептері
1.4. Қазіргі кездегі аппеляциялық институтының қайта жаңаруы 10
ІІ-ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ 2.1. Заңды құшіне енбеген шешімдерге аппеляциялық шағым беру
сатысының мәні мен маңызы 16
^ 2.2.Аппеляциялық шағым беру мен наразылық құқығы 19
2.3.Аппеляциялык шағым беру қүкығының субъектілері 24
2.4.Сот шешіміне шағым беру мерзімі 29
2.5.Шағым беру қүкығының субъектілер 30
2.6.Екінші инстанция сотындағы аппеляциялық шағым бойынша
өндіріс 34
2.7.Екінші инстанция сотындағы өкілдері 40
2.8.Сот шешімдерінің құшін жою негізі 51
2.9.Екінші инстанция сотынының үйғарымы 55
2.10.Жеке шағым беру мен жеке наразылык келтіру объектісі 57
2.11.Жеке адамның шағым беру бойынша сот өндірісі 58
Ш-ТАРАУ. ЗАҢДЫ ҚҰШІНЕ ЕНГЕН COT ҚАУЛЫЛАРЫН ҚАЙТА
КАРАУ 60
3.1. Заңды құшіне енген шешімдер, қаулылар мен үйғарымдарды
қадағалау 60
3.2.Қадағалау тэртібімен сот қаулыларын қайта қарау институтының
дамуы 61
З.З.Қадаралау өндірісін қозғау 62
ЗАҚадаралау тэртібімен наразылықты қарайтын соттар 63
3.5.3аңды құшіне енген шешімдерді, үйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мэн-жайлар бойынша қайта қарау жөнінде іс
жүргізу 68
КОРЫТЫНДЫ 73
НОРМАТИВТІК АКТІЛЕР; 76
ПАЙДАЛАНГАН ӘДЕБИЕТТЕР 78
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ЖАСАЛГАН
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы өз егемендігін алып, жаңа демократиялық елдер қатарына қосылып, өзін әлемге таныту үшін және құқықтық мемлекет екендігін айқындау үшін құрылымы жағынан жаңарту бағытын үстап келеді.
Мемлекеттің негізі болып табылатын заң жобаларының механизмін жүргізу үшін 1994 жылы 12 ақпанда Президентіміз Н.Ә. Назарбаев Республикада атқарылатын құқықтық реформаның бағдарламасын заң жүзінде бекітті[1].
Қазақстан Республикасының халқына жолдаған үндеуінде
президент сот органы демократиялық қоғамның ең негізгі бағыты
екенін нақтылап, егемендік алу декларациясында Үкіметтік заң
шығарушы, орындаушы, сот органдарынан тұратын негізгі принциптерін жариялап, соттардың сайланудан тағайындалуға өтетінін стратегиялық шараларын соттық жүйені реформалауда қолдану мақсаты алға қойыдцы.
Мемлекеттің құқықтық жүйесін мемлекеттік және қоғамдық мүдцелерді қорғайтын бұқаралық құқық пен жеке мүдделерге қызмет етіп, оны қорғауды қамтамасыз ететін жеке құқыққа ауқымды бөліну процесі аясында жүріп жатыр.
Осымен байланысты жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді байыпты үйлестірудің шұғыл қажеттігі сақгалып отыр[2].
Соттар мен сот органдарының құзіреті мен қызметі жоғарыдағы заң актілерімен өзгертіліп, бекітілгеннен кейін сот өндірісіде өзгереді. Қабыдданған заң актілеріне сәйкес жоғарғы соттың судьялық алқалық өкілеттігі кеңейіп, аймақтық соттарды, бірінші сот инстанциясының шешіміне шағымданудың апеллияция инстанциясының қажеттілігі туындап отыр.
Елбасының Қазақстан халқына жолдаған дэстүрлі Жолдауында "Біз дәйекті түрде саяси тежемелік пен тепе-теңдіктің үйлестірілген жүйесіне негізделген құқықтық мемлекет қүрып, оны нығайта береміз[3]" —деген болатын.
Азаматтық іс жүргізу өндірісіне апелляциялық азаматтық істердің соттық шешімнің заңдылығын апелляциялық тәртіп бойынша тексеру үшін қажет.
Аппеляциялық инстанцияда шағымдалған немесе наразылық берілген шешімді қайта қарау мақсаты оның зад-дылығын және негізділігін тексеру. Бақылау тәртіпте қайта қарауға жөне жаңадан ашылған мән жайлар бойынша және қайта қарауға айрықша апелляциялық іс жүргізуде занды құшіне енбеген шешімдер мен ұйғарымдардың заңдылығымен негізділігін тексеру.
Белгілі бір істерді қараудағы соттың жіберген жетіспеушіліктерді көрсете отырып аппеляциялық инстанциядағы сот құқықтың нормаларын дұрыс түсінуге қолдануға ыкдал етеді.
Жоғарғы соттың пленумінің қаулысына "Азаматтық істерді кассациялық тәртіпте қайта қарауға тәжірибесі туралы" белгіленеді: кассациялық шағымдар мен наразылықтарды қарай отырып екінші инстанциялық соттар, соттың қаулылардың заңдылығы мен негізділігін тек көре отырып үлкен жүмыс атқарады және азаматтық құқық қатынастарда заңдылықгың нығайтылуына әділеттіктің орнатылуына ыкдал етеді[4].
Менің бұл тақырыпты таңцау себебім: қазіргі таңца I-инстанциялық соттардың қаулылары заңдылықтың өрескел бұзылуы, азаматтардың конституциялық құқығының шектелуі соттардың сыбайлас жемқорлыққа қатысты істерді қараудан бұзьшып жоғарғы тұрған сотпен қайта қаралуы орын алады. Осыған сәйкес Бас прокурордың орынбасары Бақгыбаев Ж. берген интервьюда: өткен жылы республика бойынша Аппеляциялық жөне бақылау тәртібімен 6704 сот шешімі бұзылды және өзгертілді. Соның ішінде 2251 сот шешімі прокурорлардың араласуымен бұзылған және өзгертілген. Тек бас прокуратураның бақылау тәртібімен бір жыл ішінде соттардың 101 заңсыз шешіміне наразылық келтірілді. Оның 98-і қаралып, 88-і қанағаттандырылды. Бұзылған және өзгертілген сот шешімдері Шығыс Қазақстан облысы сотында қомақты болып отыр. Бұл облыста 514 шешім, Қарағанды облысында - 503, Маңғыстау облысында - 234, Солтүстік Қазақстан облысында - 303, Алматы қаласында - 359 шешім бұзылған және өзгертілген. Азаматтық істерді қараудың мерзімін сақгаудың жағдайы жақсармай отыр. 6241 істі қараудың белгіленген мерзімі бұзылған, 2415 істі қарау үш айдан артық уақытқа тоқтатылған. Ал кейбір азаматтық істер соттардың кінәсінен жылдар бойы сөзбүйдаға салынып, қақпақылға түсіп отырған.
Жоғарғы соттың шаруашылық істер бойынша алқасының жұмысын қанағаттанғысыз деуге болады. Тек өткен жылдың өзінде Жоғарғы соттың президиумы осы алқаның 25 қаулысын негізсіздігі үшін бұзған[5].
Осы жоғарыда келтірілген статистикалық мәліметтер негізінде сот жүйесінің екінші сатыдағы өкілеттігі шегінде бұл істердің қаралу тәртібіне тоқгалайық.
І-Тарау. Аппеляциялық іс жүргізу тарихы
1.1. Аппеляцияльщ институтыньщ пайда болуы мен даму тарихы
Апелляция институты өзінің жалпы негіздерін Ежелгі Рим мемлекетінің дамуы мен Батыс Европа елдерінің мемлекет және құқық негіздерінен тапты.
Ежелгі Рим мемлекетінің ертерек дамуы негізінде, орталық үкіметтің даму сатысында, сот шешіміне шағымдану сот жүйесінде болмады. Римде іс жүргізудің 2 кезеңі болды: біріншісі - "injure", екіншісі - "injudiko"[6]. Бұл кезеңдердің өз айырмашылықтары болды. Жоғарыдағы кезеңцерді "legis actiones" жүйесіне енгізді.
Апелляцияның әрмен қарай дамуы және жетілдірілуі
Петрдің патшалығы тұсында жүзеге асырылды[7]. Уақыт өте бұл жүйенің іс жүргізу өндірісінің ынғайсыз болуы, жаңа қоғамдық экономикалық қатынастардың дамуына сәйкес келмеді.
Ибуция заңы мен юлия заңцарының нәтижесінде, Римде іс жүргізу өндірісінің жаңа реформасына шағымдану институтының жаңа формуласы енгізіліп, анықгалды. Ежелгі Римде сот шешіміне шағымдану өтінішін апелляция (appellatio-шақыру) деп атады. Дәл осы уақытта б.э.д. III ғасырда шағымдану институты апелляция түрінде пайда болды.
Сот шешімдерін қайта қарау институты —жылғы сст реформасы аясында сот реформасының негізгі ережесі, үш бөліктен тұрады. Олар —сот өндірісі, азаматтық және қылмыстық сот өндірісі. Реформаның нөтижесі ретінде II Александр патша қабылдағак мынандай зан актілерін атап өтуге болады.
Сот анықтамаларын қүру.
Азаматтық сот өндірісінің жарғысы.
3 Қылмыстық сот өндірісішң жарғысы.
4. Халықаралық судьялар қолданатын жазалар туралы жарғысы[8].
Император Августың билік ету кезінде сот шешіміне шағымданып, іс барлық инстанциялардан өткен жағдайда іс императордан шешімді дұрыс шығарылмағандығын тексеру үшін өтініш ретінде жіберді. Бұл кезеңде бір іс бойынша, шағымды бірнеше рет беруге рұқсат еді. Император Юстианның кезеңіндс, апелляцияны бір іс бойынша екі рет қолдануға рұқсат етілді. Сот шешіміне шағымдану апелляциялық институт ретінде, Император юстианның патшалық ету кезеңінде шағымданудың негізгі тәсілі ретінде толығымен заң жүзінде бекітіліп (527-565 жж.) апелляцияның түрлерімен жоғарғы инстанцияға берілу мерзімдері анықталды.
Апелляциялық жүйе өзінің пайда болуымен көптеген мән-жайларды қиындатты. Мысалы: өндірістің тежелуін, шағымдануға баж салығы тағайындалып, оның қымбат болуы. Алайда бұл қиындықгар істің әділ шешілуіне кедергі жасай алмады.
1.2. Ежелгі Рим және Батыс Европа елдеріндегі, Ресей мемлекетінде пайда
болу, дамуыныц тарихи кезецдері
Ежелгі Рим мемлекетінде пайда болған апелляция институтының азаматтық іс жүргізу өндірісіндегі зандылықтарк. Европа елдерінде де дамуға кең көлем алды.
1918 жыл 21 ақпанда жарияланған сот жөніндегі N 2 декрет ең алдымен соттың атын —жергілікті халық соты деп өзгертті және бұл соттардың ауыр қылмыстық істерді немесе азаматтық істерді кең ауқымды қарау үшін олардың өкілеттігін кеңейтуді мақсат етіп қойды. Сатылы кезеңце негізделген сот инстанцияларын құрып, сот жүйесін мынадай құрылымға ыңғайлады.
Жергілікті халық соты.
Аймақгық сот.
Облыстық сот.
Жоғарғы бақылайтын сот[9].
Германияда XIV ғасырдың аяғы мен XV ғасырдың басында Рим құқығының нормалары ене бастады.
Апелляциялық іс жүргізудің тарихы сонау көне римдік құқықган бастау алады. Ол заңды құшіне енген сот шешімдерін қайта қарау сатысы ретінде жақсы таныс. С.И.Ожегов орыс тілі сөздігіне бұл терминге мынадай анықтама береді. "Апелляциялық істі қайта қарау мақсатымен жоғарғы сатыдағы сотқа шешім жөнінде шағымдану құқығы"[10].
XIV ғасырдың өзінде дамушы қоғамды әдет-ғұрып құқықгары қанағаттандырмайды. Бұл жағдай соттық тәжірибеге Рим құқығынын толығымен енуіне мүмкіндік беріп, Германияда сот жүйесінде апелляция институты пайда болды.
Германияның 1877 ж. азаматтық іс жүргізу кодексінде апелляция сот шешіміне шағымданудың негізгі тәсілі болып қабылданды.
Францияда апелляция ұғымы XIII ғасырдың аяғында 1667 ж. шыкқан Ордоносовтың заңында апелляциялық шағымданудьі, судьялық өзіне емес, оның шығарған шешіміне шағым келтірілетіндігі бекітілді. Аппеляция инстанциясы 1664 жылғы Людовик указының негізі бойынша қүрылды. Сот шешіміне шағымдану тәсілінің Аппеляциялық (Француз тілінен kasser сөзі -бұзу) институты алғаш рет Францияда қолданылды. Осылайша Францияда сот шешіміне шағымдану тәсілінің Аппеляциялық және кейінгі апелляциялық институттары ұйымдастырылып, Францияның 1807 жылғы АІЖК-не заңды түрде енді.
1.3. Аппеляция институтының жойылу себептері
.
Ресейдің құқықгық жүйесін қарастыратын болсақ, ол үзақ уақыт өзіндік үлттық ерекшелігімен ерекшеленеді. XVIII ғасырдың басында Петр І-нің Ресей құқық жүйесіндегі реформасына, Батыс
Европа елдерінің крдықгық жүйелері әсер етті. Апелляциялық институтының даму сатысы Петр І-нің патшалық құру кезеңінде болды. 1864 жылғы сот реформасы бойынша АІЖ Уставында соттың үш инстанциясы бекітілді. Уставтың түсіндірме жазбаларында инстанциялардың бірі апелляция инстанциясының қажеттілігі ерекше атап өтіліп, жаңа заң жобасына еңгізілген.
1917 жылғы революциядан кейін, апелляция институты АІЖ өндірісінде өз тіршілігін тоқтатты. 1917 жылғы 22 қарашадағы "Соттар туралы" халық комиссар советінің декреті бойынша, жергілікті сот шешімдері ақырғы шешім болып, апелляциялық шағымдануға жатпайтындығы апелляциялық институттан бас тартуының себебі неде деген сүрақ туады. Бұл сұраққа жауапты үкімет басының көзқарасымен жаңа қоғамдық талабынан көруге болады. Себептердің бірі болып. Совет Үкіметіндегі буржуазиялық сот апаратын бұзып, пролетарлық жаңа сот жүйсін құру, сот өндірісін жеңілдету, бірінші инстанция қызметінің сапасын арттыруда, апелляцияның кедергі болатындығын аттап айтып, сот өндірісіндегі маңызды институтардың бірі апелляция институтының жойлуына әкеліп соқгы. Апелляциялық институтының алынып тасталу себебінің бірі Советтер Үкіметіне комунистик қоғам орнату үшін, жекеменшікпен тауар ақша қатынастарының жойылуы көздедді. Бірақ, жалпы жекеменшік институт жойылып, мемлекеттік меншік негізділігімен колхоздық кооперативтік және азаматтардың жекеменшігі жойылған жоқ. Осыған байланысты тауар-ақша айналымы да өз қалпында қалды. 80 жылдардың аяғы мен 90 жылдардың басында совет одағындағы саяси Ікономикалық қайта құрулар Республикамыздың өз егемендігін алып, құқықтық мемлекет қүру кезінде кәсіпкерлік құқығы заңдарда жекеменшік формасы түрінде бекітіліп азаматтық құқықгық даулардың ауқымын кеңейтті. Осыған байланысты кәзіргі ТМД елдерінде апелляция институттары, сот қаулыларына шағымдану тәсілі ретінде заңцарында бекітілуде.
1.4. Қазіргі кезецдегі аппеляция институтыныц қайта жацаруы
Азаматтық іс жүргізу өндерісіне апелляция институтының енуіне қажетті мынадай негізгі себептері бар:
Біріншіден, апелляция институты істі негізінен екінші рет қайта қарайтындықтан апелляция институты соттық қорғауға толық кепіл бола алады.
Екіншіден, апелляция институты әділдік орнату үшін белгілі бір
жылдамдық пен дәлдікке кепіл. Бұған себеп апелляция
институтының істі негізінен қарап, өз бетінше жаңа шешім шығаруға құқығының болуы. Ал, Аппеляция инстанциясы істі қарап шығып жаңа шешім шығару үшін бірінші инстанцияға қайта жібереді.
Үшіншіден, соттық қаулыларына апелляциялық шағымданудың енуі соттық практиканы жалпы жүйеге жинақталуына ықпал етеді және бірінші инстанцияны" соттық қате жібермеуінің алдын алады.
Республикада округтік сот жүйесін құрудың жақгастары бір мезгілде солардың апелляциялық соттар ролінде қарауды үсынуды және олардың пікірінше, сол арқылы сотта іс қараудың аралығы едәуір қысқартылды, демек бұзылған құқықгар мен бостандықгар қалпына келтірілді[11].
Сот қаулыларына апелляциялық шағымданудың қағидалары; жарыспалы және диспозитивті және осы қағидалар жеке тұлғаның бостандығын қамтамасыз етеді.
Жарыспалы қағидаға - азаматтық іс жүргізудегі жақтардың автономиясының бастамалары енеді. Казіргі кезеңде бұл қағида "жарыспалы қағида деп аталып жүр, оған жақтар қажет болмаған жағдайда, соттық шындықты ашуға құқығының болмауы", деген түсінік бар.
Диспозитивті қағидаға - іске қатысушы жақгардың біріншіден, іске қатысты материалдарын қолдану, екіншіден процессуалдық құқықгарды қолданады. Бұл қағида процестің қозғалуын анықтап, бір сатыдан келесі сатыға өтуін қадағалап реттейді. Апелляциялық өнгдірістің қағидалары: ауызша, жариялылық, коллегиялдық, зандылық, жақтардың процессуалдық тең құқықтығы, сот эділдігін тек соттық жүзеге асыруы, соттардың егемендігі мен олардың тек заңға ғана бағыныштылығы.
Қ.Р. Жоғарғы сотының төрағасы Қайрат Мәми Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының Ішенарлық мәжілісінде "Сот шешімдерінің тұрақгылығы қажет. Бірақ оны қолдан жасауға болмайды. Аппеляциялық тәртіппен қаралған істермен салыстырғанда қадағалау өндірісінде қаралған істердің көптігі алғашқысының мүмкіндігі толық пайдаланылмай отырған жоқ па деген сүрақтың туындауына итермелейді" [12], - деген болатын.
Апелляциянның мінездемелік сипатына мыналар жатады:
1) Апелляция заң құшіне енбеген барлық соттардың шешіміне келтіріледі.
Апелляциялық іс, жоғарғы сотқа қаралуға жіберіледі.
Апелляцияны беру бірінші сот инстанциясының шығарған шешімінің дұрыс еместігіне негізделіп, шешім шығаруда заңды дұрыс қолданбағандығы және жақтардың материалды толық үсынбауының негізінде болады.
4) Апелляциялық сот, бірінші инстанциядағы сот қараған аумақгағыдай қайта қарау кезінде іске қатысты фактірлер мен құқықтарды және істің заңдылығын фактілік жақтарын қарастырады.
5) Апелляцияға әр іс бойынша бір рет шағымдануға болады.
Апелляциялық шешім ең соңғы шешуші шешім болуы қажет және ол барлық құдік пен үмітке жол бермеуі керек.
Апелляциялық өндіріске бірінші сот инстанциясының шешімінің мәні болмайтын жаңа талаптар үсынылмайды.
Азаматтық процессуалдық құқық теориясына апелляцианың екі түрі белгілі: толық апелляция және жартылай апелляция. Бірінші түрі: Франция, Италияда бекітілген, ал екіншісі Австрия, Германияда бекітілген.
Жартылай апелляция дегеніміз - барлық бірінші инстанциядағы сот шешімдерінің, істегі жақгар үсынған нақты мәліметтердің негізінде соттардың қайта қарауы. Жартылай апелляциялық ережесі бойынша сот істі қарауда жаңа дөлелдемелермен фактілерге сүйенуге болмайды. Кейде маңызды фактілер үсынылуы мүмкін. Заңда көрсетілген жағдайларда жаңа шешім шығару үшін соттық бірінші инстанциясына қайта жіберіледі.
Толық апелляция бойынша іске қатысушы жақгағы
апелляциялық сотқа қаралған дәлелдерге жаңа іске маңызды қажетті
дәлелдер үсынылуы қажет. Апелляцияның мүндағы мақсаты, соттың
жіберілген қателіктері мен жақгардщың да ырқымен және ырқынсыз
жіберген қателіктерін түзету ғана емес, толық апелляция ережесі
бойынша әрекеттенетін апелляциялық соттар, апелляциялық
шағымдануды сотта қарау кезінде, істі соттың бірінші инстанциясына жаңадан қарауға қайтаруға құқығы жоқ, апелляциялық сот өзі шешім шығару керек.
Апелляциялық шағымдаңудың объектісі болып, соттың бірінші
инстанциясының шешімі табылады. Шешім заңды құшіне енбеген болуы керек және де жақтардың көзқарасы бойынша апелляциялық шағымданушының өзіне ыңғайсыз салдары көрсетілуі керек. Апелляциялық шағымданудың объектісі туралы айтылғанда, кем бағалы істер жайында сүрақгар туындайды. Оған: талап бағасы жогары емес мүліктін даулардың шешімдері, апелляциялық шағымдану істерінің категориясына кіре ме деген жағдайлар.
Мысалы: Франция, Германия АІЖК-де апелляциялық шағымдану үшін талап сомасының мөлшері заңда көрсетілген мөлшерден төмен болған жағдайда апелляциялық шағым қабылданбайды. Занда бұл жағдайды "мемет" деп атайды.
Заңда көрсетілген талап сомасының меметін анықгауда мынадай жағдайларға сүйенеді: біріншіден бұл категориядағы істердің ереже бойынша жай істердің болуы, екіншіден: істің тез шешілуі, үшіншіден: қаржы қатынасы бойынша, апелляциялық сотта істің жүргізілуінің ауыр болуы, төртіншіден - шағымдану шығындардың өндіріп алу соммасына жоғары болуы, бесіншіден - кем бағалы істердің апелляциялық соттарда алынып тасталуы, үлкен талап сомасы бар істерді шешу үшін, көбірек мүмкіншіліктер туындайды.
Апелляциялық шағымдану құқығының субьектілеріне жақтар, яғни талапкер мен жауапкер. Апелляциялық шағымданудың басқа да субьектілері ретінде үшінші жақтар дау негізі бойынша талапкер коя алады. Үшінші жақгар соттың бірінші инстанциясының мәжілісіне қатыспаса да, шағымдана алады. Апелляциялық шағымның субьектісіне жақтардың жоғары да көрсетілген қатысушылар меч үшінші жақгардың құқық қолданушылары да жатады. Іске қатысу үшін құқық қолданушылардың ереже бойынша нақты құжаттары болуы қажет және ол заң жүзінде расталуы керек. Сонымен қатар сот шешіміне апелляциялық шағымдану құқығын сот өкілдері де иемденеді. Бұл кұқық арнайы сенімхат арқылы жүзеге асырылады және бұл талаптардың заңды өкілдерге қатысы жоқ. Олар арнайы сенімхатсыз-ақ процессуалдық әрекеттерді соның ішінде шағымданудың апелляциялық тәртібін қолдана алады.
Апелляциялық шағымдану толық немесе бір бөлігіне беріледі. Егер шағымдану бір бөлігіне ғана көрсетілетін болса, шағымды міндетті түрде қай бөлігіне берілетіндігі көрсетіледі. Апелляциялық шағымданудың соңғы сатысы болып мемлекеттік баж салығының төленуі. Осыған байланысты апелляциялық шағымдану кезінде мемлекеттік баж талап-арыз сомасынан жоғары немесе тең болуы керек.
Апелляциялық шағымданушы жоқ занда көрсетілген ретте сотқа депозит (кепіл) енгізу керек. Егер апелляциялық сот шағымды қанағаттандырса, кепіл енгізуші жақ қа қайтарылады. Егер шағым қанағаттандырылмаса, кепіл мемлекеттік қазынаға аударылады.
Жарыспалық қағидасына сәйкес дәлелдемелерді негізгі ауыртпалық жақтарда болуы қажет, өйткені мән-жайнын жақсы біледі. Сот сайыстану қағидасы бойынша дәлелдемелер жинамайды. Егер апелляция толық болатын болса, онда апелляциялық сот инстанциясында соттың бірінші инстанциясында қаралған дәлелдемелерге қосымша жаңа дәлелдемелердің барлығы ұсынылады.
Соттың апелляциялық инстанциясының істерді қарау шегіне соттың бірінші инстанциясының шешімді тексеру жүргізетін аумағы жатады.
Апелляция инстанциясында іс қарау тәртібі дегеніміз - соттын бірінші инстанциясын апелляциялық шағым қабылданғаннан кейін жүзеге асыратын белгілі өрекеттер бұл өрекеттерсіз апелляциялық шағымдану өндірісі болуы мүмкін емес. Соттың апелляциялық инстанциясы соттың бірінші инстанциясының шешімін тексеруде тиісті процессуалдық өкілеттілікке ие болады. Апелляциялық сот инстанциясында істі қарауды коллегиялды үш кәсіби судьялардың қатысуымен, ал кейбір жағдайларда судьяның қатысуымен қаралатындығын айтуға болады.
Апелляция - мен Аппеляциялық айырмашылығы, яғни апелляциялық сотта істің қаралу кезінде дәлелдемелер зерттеліп жаңа шешім шығарылады. Ал Аппеляциялық инстанцияда іс қарау кезінде жаңа дәледдемелер мен жағдайлар пайда болса, шешім құші жойылып іс соттың бірінші инстанциясына жаңадан қаралуы үшін жіберіледі. Сот апелляциялық тәртіп бойынша істі қарап шығып, өзінің қаулысы арқылы мынадай құқықгары бар:
Шешімді өзгеріссіз қалдыруға шағымды қанағаттандырмауға.
Шешімнің немесе толық бір бөлігінің құшін жойып соттың
бірінші инстанциясына жаңадан қайта қарауға жіберуге.
Шешімнің толық немесе бір бөлігінің құшін жойып,
өндірісті іс бойынша тоқтатуға немесе арыздың
қарастырмауға.
4. Іс бойынша жаңа шешім шығаруға құқығы, өкілеттігі бар.
Сонымен апелляциялық сот инстанциясының қаулылары, шешім
жэне ұйғарым түрінде шығарылады екен. Шешім түрінде тек істі негізінен қарап, жаңа шешім шығарғанда; ал ұйғарым түрінде апелляциялық инстанция істі бірінші инстанцияға қайтарған кезде, істі тоқгатқанда, бірінші инстанцияның шешімін өзгеріссіз қалдырған жағдайда жеке шағымды қарастыру нәтижесінде, ұйғарым түрінде толтырылады[13].
ІІ-Тарау. Аппеляциялық іс жүргізу
2.1. Заңды кушіне енбеген шешімдірге аппеляцияльщ шагым беру сатысының мәні мен мацызы
Заңды құшіне енбеген сот шешімдеріне шағым беру мен қарсылық көрсету соттын қорғану және соттың заңды, негізді шешімдер шығаруының конституциялық құқықгарының жүзеге асырылуының бірден-бір нақты кепілі болып табылады. Бұл құқық, іс бойынша қандай да бір бұзушылықтың болған, я болмағанына байланысты болмайды. Сонымен бірге, кейбір жағдайларда сот ісінде қателіктер мен кемшіліктерге жол беріліп, соның нәтижесінде заң талаптары бұзылып, заңсыз және негізсіз шешімдер шығарылуына жол беріледі.
Заң, іске қатысушы тұлғаларға шағым беру құқығын береді, ал прокурорға - заңды құшіне енбеген шешімдерге қарсылық білдіру құқығын беріп, оған сот шығарған шешімдердің заңды және негізді екендігін тексеруді екінші сатыдағы соттың қарауына береді[14].
Шағым беру және қарсылық корсетумен азаматтық іс жүргізудің негізгі сатысы болып табылатын екінші инстанциядағы (аппеляциялық өндіріс) сотта іс қозғалады.
Аппеляция институты - заңды құшіне енбеген сот шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру бойынша екінші инстанциядағы сот қызметін қозғауды реттейтін құқық нормаларының жиынтығы.
Апелляциялық және кассациялық іс жүргізу өзіменен бірге азаматтық іс жүргізудің бір сатысын үсынады, олардың алдында азаматтық сот ісін жүргізудің мақсаттарымен қатар өздерінің айрықша мақсаттары бар.
Олардың ең басты мақсаты —заңдық құшіне енбеген сот шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру[15].
Шағым беруді қарау кезінде екінші инстанциядағы сот, шағымды көрсетілген байланысы болмай, өз бастамасымен сот шешімдерінің заңды және негізділігін тексеруге міндетті. Іс Аппеляциялық жолмен тек Аппеляциялық шағымдардың немесе Аппеляциялық наразылықтын негізінде ғана қаралады.
Мысалы, Жоғарғы сот қабылдауына басына іс түскен адамдардың және келемін деушілердің діттеген адамдарына жолығу тәртібі арнайы жасалған кесте бойынша: Жоғарғы сотының төрағасы - дүйсенбі, азаматтық істер жөніндегі сот алқасының төрайымы -сейсенбі, шаруашылық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы -сәрсенбі, әскери істер жөніндегі сот алқасының төрағасы - бейсенбі, қылмыстық істер жөніндег сот алқасының төрағасы - жұма құндері қабылдайды [16].
Бұл лауазымды адамдар болмаған кезде қабылдауды Жоғарғы сот төрағасының кеңесшілері мен сот алқалары төрағаларының бас кеңесшілері жүргізеді.
Ал, қабылдауға кіру тәртібі былай. Келуші сол қабылдау құні тәңертеңгі 9-бен 10-ның арасында Жоғарғы соттың өзі жолығам деген басшысының қабылдауына жазылады. Бұл жерде Жоғарғы сот төрағасына келуші егер оның шагымы Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты сот алқасының біреуінде бұрын қаралған жағдайда ғана кіре алатынын ескерген жөн.
Мекемеміздің азаматтарды қабылдауға жасалған сараптама келушілер санының бұрынғы жылдарға қарағанда едәуір өскенін және адамдардың ешбір шығындалмастан тегін заңды көмек пен кеңес алуға көп мүмкіншілік алып отырғанын көрсетіп берді. Мәселен, өткен жылы Жоғарғы сот төрағасының қабылдауында ғана 327 адам болып кетіпті. Ал, сот билігінің бас шаңырағына 800-ден астам адам ат ізін салған.
Тағы бір айтатын жәйт, кейбір шағымданушылар, әсіресеастанаға алыстан келушілер заң талаптарын жете білмегендіктен дұрыс арызданбайды. Сондықтан осыған назарларыңызды аудару қажет.
Іс жүргізу заңдарының талаптарына сәйкес Жоғарғы сотқа тек қана процеске қатысушылар ғана шағымдана алады. Олар мыналар: азаматтық талапкерлер мен жауапкерлер, прокурор адвокат, тараптардың заңды өкілдері бар өкілдері. Бұдан басқа адамдардың арыз беруге құқығы жоқ.
Аппеляциялық сатыдағы сот істі мәні бойынша қарайтын болғандықтан оның үкімдері мен қаулыларына шағымдану кассациялық тәртіппен жүзеге асырылады[17].
2005 жылғы 18 ақпандағы халқына жолдаған ҚР Президентінің "Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Жолдауында сот жүйесі мен азаматтардың құқығын қорғау реформасына ерекше көңіл бөліп отыр, "Сот өндірісін оңайлату, оның объективтілігін, сондай-ақ сот актілерінің түрақгылығы мен уақытылы орындалуын қамтамасыз ету мен сот өндірісі шеңберінде және сот шешімдерін атқару кезеңінде азаматтар құқығына берілетін кепілдіктерді құшейту деп атап көрсетті"[18].
Сондай-ақ шағымда іс өндірісінде қандай кемшіліктер жіберілгені және олардың шығарылған сот шешіміне қалай ықпал еткені анық көрсетілгені жөн, арызға шағым түсіріліп отырған сот шешімдері мен шағымдағы дәлелдердің негізділігін растайтын басқа да материаддардың көшірмесі қоса тіркелуі керек.
Жоғарғы сотқа жолданған арыздар барған сайын көбейе түсуде. Өткен жылы 1997 жылға қарағанда олар екі есе артып 12 мыңнан асып жығылды. Бұл үрдістің осылай жалғаса беретінін жаңа жылдың алғашқы құндері-ақ дәлелдеп отыр. Бұл арада айтпағымыз мынау. Кейбіреулер тиянақгы жауап алғанына қарамастан "тисе терекке, тимесе бұтаққа" деп үсті-үстіне арыз тоғытуды әдетке айналдырып алған. Арыз санын молайтып отырғандар да солар. Мұндай адамдарға жоғарыда айтылғанҚазақстан Республикасы Президенті Жарлығының 7-бабында жаңа дөлелдер не жаңа ашылған жәйттер келтірілмесе бұрын тексерілген мәселе бойынша қайталап түскен шағым қаралуға жатпайды деп нақты көрсетілгенін қадап айтқан жөн.
Екінші инстанция соты істі үш тұрақгы судья қүрамында қарайды және бірінші инстанция сотының заңды құшіне енбеген үкімнің, шешімінің не ұйғарымының заңдылығы мен негізділігін тексереді. Екінші инстанция соты заңда көрсетілген негіздерге сүйене отырып, шешімінің немесе үкімнің құшін жойған кезде істі қысқартуы, қылмыстық істі қосымша тергеуге жіберуі, сондай-ақ үкімнің немесе шешімнін құші толық жоймай-ақ, оларды белгілі бір шекте өзгертуі мүмкін.
Екінші инстанция соты белгілі бір негізі болған жағдайда шешімнің құшін жойған немесе оларды өзгерткен ретте анықтамада төменгі сот жіберген қателерді көрсетеді, өз шешімін негіздейтін дэледцер келтіреді.
2.2. Аппеляцияльщ шагым беру мен наразылық қуқыгы
Сот шешіміне шағым беру және наразылық көрсету қуқығына, заңды құшіне енбеген бірінші инстанция шешімін тексеру бойынша іс қозғау құқығына ие болған екінші инстанция құқығы жатады.
Іске қатысушы тұлғаларда шағым беру құқығы пайда болады, аі наразылық көрсету прокурорларда сот шешімі жарияланған соттан пайда болады. Сондай-ақ заң жүзінде бекітілген мерзім бойынша жүзеге асырылып отырады.
Егер апелляциялық шағым беруге, наразылық білдіруте құқылы тұлға өткен мерзімді қалпына келтіру туралы өтініш берсе, онда мұндай өтініш азаматтық іс жүргізу кодексінде көрсетілген негіздер бойынша қаралуға жатады[19].
Аппеляциялық сатыдағы соттың шешімі кассациялық тэртіппен шағымдану мерзімі өткеннен кейін бар құшіне енеді[20].
Шағым беру құқығының объектісі - заңды құшіне енбеген бірінші инстанция сотының шешімі.
Қазақстан Республикасының жоғарғы сотының шешімінен басқа барлық соттардың шешіміне шағым беру мен наразылық көрсетуге болады. Сондай-ақ халық соттарының шешімдеріне мынадай жағым бойынша; сайлаушылар тізімінің дұрыс еместігіне және өкімшілік органдарының қаулылары мен лауазымды тұлғалардың әкімшілік шаралары тұралы қаулылары шағым беруге жатпайды. Шағым беру құқығының өзіндік объектісі болып соттың шешімі немесе шешім шығаруға негіз болған нақты мотивтер жатады.
Іс аппеляциялық жолмен тек аппеляциялық шағымдардың немесе аппеляциялық наразылықтын негізінде ғана қаралады.
Мысалы: Үлкен соманың төленгені анықталмағандықган сот қаулылары бұзылды. Е. Рақымов Жылыой аудандық сотына талап арыз беріп, 1996 жылы "ПНГС" акционерлік қоғамының Президенті болып жұмыс жасап жүргенде, Алматы қаласындағы "Синтез" ЖШС-гі Акционерлік қоғамының бүрынғы жүргізушісі Амановтың атына "Ниссан-Патруль" автомашинасын алғанын, кейін 1997 жылғы 10 желтоқсанда "Синтез" ЖШС-нің кассасына 2660000 теңге ақшаны нақтылай төлеп, N-25 санды накладной бойынша оны өзінің жеке иелігіне сатып алғанын, соған қарамастан "ПНГС" АҚ-ы өзіне тиесілі автомашинаны бермей отырғанын айтқан. Сол автомашинаны оның меншігі деп танып, "ПНГС" АҚ-ның конкурстық өндірісінен алып беруді және машинаны заңсыз пайдаланғаны үшін 1000000 теңге мөлшерінде рухани залал өндіруді сұраған. Іс әр түрлі сот сатыларында бірнеше рет қаралған. Жылыой аудандық сотының 2000 жылғы 13 қырқұйектегі шешімімен "Ниссан-Патруль" автомашинасы Е. Рақымовтың мүлкі деп танылып, "Казкомсервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінен алып беру бекітілген. "ПНГС" АҚ-ның конкурстық өндірісінен Рақымовтың пайдасына 10000 теңге мөлшерінде рухани залал, мемлекет пайдасына 363 теңге баж салығы өндірілген. Атырау облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі алқасының 2000 жылғы 1 қарашадағы үйғаруымен аталған аудандық сот шешімі өзгертіліп, оның "ПНГС" АҚ-ның конкурстық өндірісінен "Казкомсервис" ЖШС-ның пайдасына 1219056 теңге және 36572 теңге баж салығы өндірілген бөлігі бұзылып, істің осы бөлігі қараусыз, ал басқа бөлігі өзгеріссіз қаддырылған.
Акционерлік қоғамының конкурстық басқарушысы өзінің қадағалау шағымында Рақымов даулы автомашинаға ақша қаражатының төлегені туралы түбіртекті (квитанция) үсынған уақытта бұл автокөлік "Синтез" ЖШС-і меншігінде емес, "ПНГС" АҚ-ның меншігінде болғанын, Рақымов даулы автокөлікке ақша төлемегенін, сондықтан оның талап арызын қанағаттандырусыз қалдыруды сұраған.
"Казкомсервис" ЖШС-нің өкілі Р.Тәжімова өзінің қадағалау шағымында даулы автомашинаны "ПНГС" АҚ-нан заңды түрде сатып алғандарын көрсетіп, осы мәмілені орынды деп санаған. Олардың бұл дәлелдемелерін куаттайтын куәгерлер ретінде Аманов пен "Синтез" ЖШС-нің директоры Ақатаевтың сотқа қатысуларын қамтамасыз етпеген. Осы негізде сот қаулыларын бұзып, істі қайта қарауға жіберуді сүраған[21].
Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы төмендеіі негіздер бойынша сот қаулылары бұзылып, іс қайта қаралуға жолдануға жатады деген тұжырымға келді.
Республиканың 1998 жылғы істерді жүргізу заңцары арқылы сот қаулыларына шағым берудің апелляциялық тәртібіне рүқсат етіледі, әйтсе де, апелляцияның өзі де өздігінен қысқартылған сияқты болып көрінеді. Мысалы, апелляциялық тәртіпте, бес мыңға дейінгі талап —арыздар бағасындағы айлық көрсеткіштер бойыншашаруашылықгағылар жөніндегі талаптар қаралады (мұндай істер бірен - саран ғана) [22].
Бірінші сатыдағы соттың "Ниссан-Патруль" автокөлігі Рақымовтың жеке иелігіндегі мүлкі деген қорытындыға келген себебі, ол "Синтез" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің кассасына осы автокөліктің 2660000 теңге түратын құнын төлегендігіне сүйенген. Сот бұл қорытындысын іс қүжаттарына тіркелген 1997 жылғы 10 желтоқсандағы түбіртек (квитанция) мен N-25 накладнойды басшылыққа алып бекіткен.
Іс құжаттарына қарағанда "Синтез" ЖШС-гі өздерінің 1996, 1997 жылдардағы "ПНГС" АҚ-ның алдындағы берешектерін өтеу үшін, оларға даулы "Ниссан-Патруль" автокөлігін бергендері байқалады. Бірақ, шындығында бұл автокөлік С.Амановтың атына жазылып, "ПНГС" АҚ-ның балансына алынбаған.
Осы себепті "ПНГС" АҚ-ның конкурстық басқарышысы сотқа талап арыз түсіріп, "Ниссан-Патруль" автокөлігін СІАмановтан алып беруді сүраған. Сот мәжілісінде бұл даулы автокөлікті баж салығын аз төлеу үшін оның атына аударғанын айтып, автокөлікті "ПНГС" АҚ-на қайтарып беруге келіскен.
Осыған байланысты олардың арасында Жылыой аудандық сотының 1999 жылғы 16 тамыздағы үйғаруы мен бейбіт келісім бекітілген (істегі 13, 14 бет). Іс қүжштарына тіркелген "Синтез" ЖШС-нің хатында, Рақымовтың даулы автокөлігіне 2660000 теңге төлегендігі және оның сотқа тапсырған түбіртек (квитанция) пен N 25 накладной қүжштары шындыққа жатпайтындығын көрсеткен, оны Рақымовқа мұндай қүжаттарды бермегендігі мен түсіндірген (істегі 9 бет).
Сот бұл жағдайларға назар аудармаған.
Облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасы бірінші сатыдағы соттың "ПНГС" акционерлік қоғамының конкурстық өндірісінен "Казкомсервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің пайдасына 1219056 теңге өндірілген бөлігін заңсыз деп тауып, талап арыздың бұл бөлігі қараусыз қалдырып, бұл тұжырымын "Казкомсервис" мекемесі сотқа ондай талап арыз бермеген деп негіздеген.
АІЖК-нің 332 бабы бойынша наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлармен олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары,өздерінің кұзіреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы[23].
Бірақ, бұл сот тұжырымын да дұрыс деп санауға болмайды.
Іс құжаттарына қарағанда, 1999 жылғы 19 қазанда "ПНГС" акционерлік қоғамының конкурстық балама басқарушысы мен "Казкомсервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі арасында N 20 келісім-шарты жасалған. Осы келісім-шарттың негізінде "Казкомсервис" ЖШС-гі "ПНГС" АҚ-ның бүрынғы жұмысшыларының 12189056 теңге алашақ еңбек ақыларын төлеуге міндеттеніп, ол уәдесін орындаған. Ол үшін "ПНГС" акционерлік қоғамының конкурстық балама басқарушысы, жүмысшылардың берешек еңбек ақыларын өтеу мақсатында кредиторлық комитет мүшелерінің келісімімен "Ниссан-Патруль" автомашинасын "Казкомсервис" ЖШС-не жоғарыда көрсетілген бағаға сатқан (істегі 37, 39 бет).
Бұл жағдайда 2660000 теңге тұратын "Ниссан-Патрулъ" автокөлігі жұмысшылардың 1219056 теңге жалақы бойынша берешектерін өтеуге жұмсалса, онда оның айырмасы 1440944 теңге қайда жұмсалғаны анықгалмай қалған.
Бұл тұрғыда сот қаулыларын заңды жәнеорынды деп тануға негіз жоқ. Сондықган олар бұзылып, іс қайта қарауға жолдануға жатады.
Істі қайта қараған кезде, жоғарыда көрсетілген кемшіліктер мен қайшылықгарды жойып, тараптардың дәлелдемелерін толық және жан-жақты тексеріп, ол үшін САманов пен ЖШС-тің директоры Б.Ақатаевті сотқа қатыстырып, іс бойынша өндірілген дәлелдерге сай заңды шешім қабылдау қажет. Жоғарыда көрсетілген жағдайларды ескере отырып, АІЖК-нің 398, 399 баптарын басшылыққа алған Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы Жылыой аудандық сотының 2000 жылғы 13 қырқұектегі шешімін жөне Атырау облыстық сот алқасының 2000 жылғы 1 қарашадағы үйғаруын бұзып, істі сотта басқа судьяның қайта қарауына жолдады.
2.3. Аппеляциялъщ шагым беру қуқыгының субъектілері
Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу көдексініп 3-бөлім, 40-тарау, 332-бабында көрсетілгендей, сот шешіміне аппелляциялық немесе аппеляциялық шағым жасау кұқығы іске қатысушы тараптар мен басқа да тұлғаларға тиесілі.
Апелляциялық шағымдану құқығы сотталушыға, жеке айыпталушыға, прокурорға, азаматтық талапкерге және азаматтық жауапкерге беріледі. Егер бірінші сатыдағы сот шешімдеріне шағымдану заңдық әрі фактілік негіздер, яғни құқықгарды қолдану және дәлелдерді бағалау мәселелері бойынша жасалған болса, онда аппеляциялық шағымдану тек қана заңдық негіздер бойынша рүқсат етіледі[24]. Наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі. Қ.Р. Бас прокуроры мен оның орынбасарлары және оларға тенестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары өздерінің қүдіреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.
Мысалы: Іс жүргізу нормаларын дұрыс қолданбау салдары сот қаулыларын бұзуға негіз болды. "Қызылорда жолдары" АҚ-мы сотқа талап арыз түсіріп, онда 1999 жылғы 21 мамырдағы Қызылорда қалалық сотының шешімімен Құздеубаеваның құйеуі өндірістік апатқа ұшырауына байланысты жауапкер "Қызыл-орда жолдары" Акционерлік қоғамынан бір жылдық орташа айлығының он есе мөлшерінде, бір мәрте берілетін жәрдемақы өндіру жөніндегі азаматтық ісі қаралып, оның пайдасына 1012080 теңге өндірілген. Соттың осы шешімі толық орындалған. "Қызылорда жолдары" АҚ-ның белгілеушісі болып жұмыс істеген А. Құздебаев "Гидроузел" обектісін көркемдеу жұмысын атқарып жүрген кезде, N 3099 автоколонна көсіпорннының автоколік жүргізушісі О. Жүсіпов "Камаз - 551" маркалы автомашинасымен байқаусызда Құздеубаевты басып кетіп, ол жарақат Құздеубаевты басып кетіп, ол жарақат алу садцарынан қайтыс болған. Осы негізде "Қызылорда жолдары" АҚ-мы регрестік талап ретінде автоколонна кәсіпорнынан 1012080 теңге және заңды кеңес берген "Рух" компаниясына төлеңген 7500 теңге шығындарын өндіруді сүраған.
Қызылорда облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі сот алқасының 2000 жылғы 18 қазандағы үйғаруымен аталған қалалық соттың шешімі бұзылып, талап арыз қараусыз қалдырылған.
"Қызылорда жолдары" АҚ-ның Президенті Б. Шоманов өзінің наразылық арызында облыстық соттың шығарған үйғарымын бұзып, қалалық сот шешімін құшінде қалдыруды сүраған. Іс бойынша облыстық соттың алқасы материалдық заң нормаларын дұрыс қодцанбаған деп негіздеген.
Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқысы, осы іс бойынша қабылданған сот қаулылары төмендегі негіздер бойынша бұзылып, іс соттың қайта қарауына жолдануға жатады деген тұжырымға келді. Бірінші сатыдағы сот істі қараған кезде, N 3099 автоколонна кәсіпорны қатерлі жағдай туғызуына байланысты жауапты деп есептеп одан "Қызылорда жолдары". АҚ-ның пайдасына 1012080 теңге өндіру бекітілген.
Ал екінші сатыдағы сот іс бойынша процессуалдық заңды өрескел бұзу орын алды деп тауып, бұл сот шешімін бұзып, оны былай негіздеген: "Рух" компаниясының президенті Н.Назаровтың өкілеттілігі жоқ болса да, N 3099 автоколонна мекемесіне жіберген наразылыққа талапкердің орнына қол қойған және осы наразылықты жауапкерге жібергендігін көрсететін байланыс тұбіргендігін көрсететін байланыс түбіртегінің (квитанция) іске түпнүсқасын тігудің орнына, оның көшірмесін тіркеген. N 3099 автоколонна мен "Қыран" ЖШС арасында қандай қатынас бар екені зерттелмеген деп көрсеткен.
Бірақ, облыстық соттың бұл дәлілдемелерін төмендегі негіздер бойынша орынды деп санауға жатпайды.
Адамдардың біріне қатысты шағым беру, наразылық білдіру басқа адамдарға қатысты үкімді (қаулыны) бұзу құқығын бермейді[25].
ҚР АҚ-ның 931-бабының 1-бөлігі (Қазақ ССР АҚ 450 бабы) бойынша зиянды өтеу міндеті меншік құқығымен, шаруашылық жүргізу құқығымен немесе жедел басқару құқығымен немесе кез келген басқа заңды негізбен (мүліктік жалдау шарты, көлік қүралын басқару құқығына берілген сенімхат, көліктерді беру туралы қүзыретті органның өкімі арқылы және т.б.) жоғары қауіптілік көзін иеленуші заңды тұлғаға немесе азаматқа жүктелді.
Іс бойынша аңықталғанындай, 1996 жылы 17 мамырда "Қызылорда жолжары" АҚ-ы жол түзеу жүмыстарын жүргізген N 3099 автоколонна кәсіпорынның автоколік жүргізушісі Жүсіпов "Камаз - 5511" автоколігімен жол бойындағы жүмыс кезінде машинадағы топырақты төгіп жатып, көлікті артқа бергенде, жұмысшы Т. Құздебаев оң дөңгеліктің астында қалып ауыр жарақаттан қайтыс болған.
Осы істі қарау кезінде "Қызылорда жолдары" АҚ-мы мен N 3099 автоколоннаның өзара қандай байланыста болған сот мәжілісінде зерттелмеген. Атап, айтқанда, автоколік қызметінің қауіпсіздік жағдайда жүмыс істеуіне кім міндетті екендігі аңықталмаған. Автоколік талапкердің мүлікті жалдау шарты, сенімхат арқылы, көлік беру туралы құзыретті органның өкім арқылы қолданысында болғандығы әлде тараптардың арасында мердегерлік немесе тасымалдау шартты негізінде қатынасқандығы анықталмаған. Ал бұл факт - жауапкершілік көтеретін субьектінің кім екенін анықгау үшін өте маңызды.
Тараптар және іске қатысушы басқа да тұлгалар, сондай-ақ іске қатысуға тартылмаған, бірақ олардың құқықгары мен міндеттеріне қатысты сот шешім қабыддаған тұлғалар.
"Рух" заң компаниясы "Қызылорда жолдары" АҚ-мен құқықгық көмек көрсету жөнінде 1997 жылы қарашаны 10-нан бастап екі жақты келісім-шарттқа отырған. Осылған байланысты "Рух" заң компаниясы "Қызылорда" жолдарын кәсіпорнының барлық құқықгық жүмысын жүргізуді өз міндетіне алған ол жайында сот шешімінде көрсетілген және ол жөніндегі келісім шарт іс қүжаттарына тіркелген (істегі 69-72, 87-88 бет). Мұндай жағдайда, Аппеляциялық сатының "Рух" компаниясының өкілеттілігі айқындалмағаны дегенін орынды деп санауға келмейді.
Қалалық сот шешімінің бұзылуына негіз болған екінші себеп, N 30 автоколонна мен "Қыран" ЖШС-і арасындағы қатынас зерттелмеген, олардың құқытық мирасқоры аңықгалмаған, АІЖК-нің 54-бабының бөлігінің талаптары сақталмағандығы аталған. Осыған байланысты, облыстық сот алқасы оларды процессуалды заңды өрескел бұзу болып табылады деп көрсеткен.
Ал, КР АҚ-нің 50-бабының 10 тармағына сәйкес, заңды тұлғаның таратылуы туралы мемлекеттік тізбеге тиісті жазба жасалғаннан кейін заңды тұлғаның таратылуы аяқталатыны белгілі.
Іс материадцарынан және талапкердің шағымға тіркеген қүжштарына қарағанда, N 3099 автоколоннаның заңды тұлға ретінде осы уақытқа дейін тіркеуде түрғаны Әділет басқармасының N 3-9 2474 2000 жылғы 2 қарашадағы анықгамасында көрсетілген.
Бүған қоса, Қызылорда облысы әділет басқармасының 2000 жылғы 9 ақпандағы N 4-3287 хатына сәйкес "Қыран" ЖШС 3081-1933 N-мен тіркелген және N 3099 автоколоннаның құқығын иеленуші болып табылмайды делінген[26].
Бұл жағдайда, Аппеляциялық сатыдағы соттың жоғарыда көрсетілген тұжырымдары негізсіз. Сонымен бірге осы іс бойынша АІЖК-нің 249-бабының талаптарына сай "Қызылорда жолдары" АҚ-ның арызын қараусыз қаддыруға да негіздер болмаған.
Жоғарыда келтірілген дәлелдемелер негізінде осы іс бойынша қабылданған сот қаулыларын заңды деп санауға жатпайды, сондықган да олар бұзылып, іс сотта қайтадан қарауға жатады.
Істі қайта қараған кезде жоғарыда көрсетілген кемшіліктерді жойып, тараптардың құқықгары мен міндеттерін толық анықтап, олардың дәлелдемелерін жан-жақгы тексеріп, қажет жағдайда автоколік жүргізуші О. Жүсіповті іске қатыстырып, Т. Құздеубаев қайтыс болғандығы жазатайым жағдайдың себебін анықтау керек. Олай болғанда Қызылорда облысы бойынша Мемлекеттік Еңбекті қорғау бас инспекциясының қорытындысына да көңіл бөлген жөн. Іс бойынша өндірілген дәлелдемелерге қарап, заңды шешім қабылдау қажет.
Өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіруден бас тарту туралы судья қаулысына шағым беріліп, наразылық білдірілген жағдайда бірінші сатыдағы сот шағымды, наразылықты іспен бірге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
І-ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ ТАРИХЫ 6
1.1.Аппеляциялық институтының пайда болуы мен даму тарихы
Ежелгі Рим жэне Батыс Европа елдеріндегі Ресей мемлекетінде пайда
болу, дамуының тарихи кезеңдері
І.З.Аппеляциялық институтының жойылу себептері
1.4. Қазіргі кездегі аппеляциялық институтының қайта жаңаруы 10
ІІ-ТАРАУ. АППЕЛЯІЩЯЛЫК 1C ЖҮРГІЗУ 2.1. Заңды құшіне енбеген шешімдерге аппеляциялық шағым беру
сатысының мәні мен маңызы 16
^ 2.2.Аппеляциялық шағым беру мен наразылық құқығы 19
2.3.Аппеляциялык шағым беру қүкығының субъектілері 24
2.4.Сот шешіміне шағым беру мерзімі 29
2.5.Шағым беру қүкығының субъектілер 30
2.6.Екінші инстанция сотындағы аппеляциялық шағым бойынша
өндіріс 34
2.7.Екінші инстанция сотындағы өкілдері 40
2.8.Сот шешімдерінің құшін жою негізі 51
2.9.Екінші инстанция сотынының үйғарымы 55
2.10.Жеке шағым беру мен жеке наразылык келтіру объектісі 57
2.11.Жеке адамның шағым беру бойынша сот өндірісі 58
Ш-ТАРАУ. ЗАҢДЫ ҚҰШІНЕ ЕНГЕН COT ҚАУЛЫЛАРЫН ҚАЙТА
КАРАУ 60
3.1. Заңды құшіне енген шешімдер, қаулылар мен үйғарымдарды
қадағалау 60
3.2.Қадағалау тэртібімен сот қаулыларын қайта қарау институтының
дамуы 61
З.З.Қадаралау өндірісін қозғау 62
ЗАҚадаралау тэртібімен наразылықты қарайтын соттар 63
3.5.3аңды құшіне енген шешімдерді, үйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мэн-жайлар бойынша қайта қарау жөнінде іс
жүргізу 68
КОРЫТЫНДЫ 73
НОРМАТИВТІК АКТІЛЕР; 76
ПАЙДАЛАНГАН ӘДЕБИЕТТЕР 78
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ЖАСАЛГАН
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы өз егемендігін алып, жаңа демократиялық елдер қатарына қосылып, өзін әлемге таныту үшін және құқықтық мемлекет екендігін айқындау үшін құрылымы жағынан жаңарту бағытын үстап келеді.
Мемлекеттің негізі болып табылатын заң жобаларының механизмін жүргізу үшін 1994 жылы 12 ақпанда Президентіміз Н.Ә. Назарбаев Республикада атқарылатын құқықтық реформаның бағдарламасын заң жүзінде бекітті[1].
Қазақстан Республикасының халқына жолдаған үндеуінде
президент сот органы демократиялық қоғамның ең негізгі бағыты
екенін нақтылап, егемендік алу декларациясында Үкіметтік заң
шығарушы, орындаушы, сот органдарынан тұратын негізгі принциптерін жариялап, соттардың сайланудан тағайындалуға өтетінін стратегиялық шараларын соттық жүйені реформалауда қолдану мақсаты алға қойыдцы.
Мемлекеттің құқықтық жүйесін мемлекеттік және қоғамдық мүдцелерді қорғайтын бұқаралық құқық пен жеке мүдделерге қызмет етіп, оны қорғауды қамтамасыз ететін жеке құқыққа ауқымды бөліну процесі аясында жүріп жатыр.
Осымен байланысты жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді байыпты үйлестірудің шұғыл қажеттігі сақгалып отыр[2].
Соттар мен сот органдарының құзіреті мен қызметі жоғарыдағы заң актілерімен өзгертіліп, бекітілгеннен кейін сот өндірісіде өзгереді. Қабыдданған заң актілеріне сәйкес жоғарғы соттың судьялық алқалық өкілеттігі кеңейіп, аймақтық соттарды, бірінші сот инстанциясының шешіміне шағымданудың апеллияция инстанциясының қажеттілігі туындап отыр.
Елбасының Қазақстан халқына жолдаған дэстүрлі Жолдауында "Біз дәйекті түрде саяси тежемелік пен тепе-теңдіктің үйлестірілген жүйесіне негізделген құқықтық мемлекет қүрып, оны нығайта береміз[3]" —деген болатын.
Азаматтық іс жүргізу өндірісіне апелляциялық азаматтық істердің соттық шешімнің заңдылығын апелляциялық тәртіп бойынша тексеру үшін қажет.
Аппеляциялық инстанцияда шағымдалған немесе наразылық берілген шешімді қайта қарау мақсаты оның зад-дылығын және негізділігін тексеру. Бақылау тәртіпте қайта қарауға жөне жаңадан ашылған мән жайлар бойынша және қайта қарауға айрықша апелляциялық іс жүргізуде занды құшіне енбеген шешімдер мен ұйғарымдардың заңдылығымен негізділігін тексеру.
Белгілі бір істерді қараудағы соттың жіберген жетіспеушіліктерді көрсете отырып аппеляциялық инстанциядағы сот құқықтың нормаларын дұрыс түсінуге қолдануға ыкдал етеді.
Жоғарғы соттың пленумінің қаулысына "Азаматтық істерді кассациялық тәртіпте қайта қарауға тәжірибесі туралы" белгіленеді: кассациялық шағымдар мен наразылықтарды қарай отырып екінші инстанциялық соттар, соттың қаулылардың заңдылығы мен негізділігін тек көре отырып үлкен жүмыс атқарады және азаматтық құқық қатынастарда заңдылықгың нығайтылуына әділеттіктің орнатылуына ыкдал етеді[4].
Менің бұл тақырыпты таңцау себебім: қазіргі таңца I-инстанциялық соттардың қаулылары заңдылықтың өрескел бұзылуы, азаматтардың конституциялық құқығының шектелуі соттардың сыбайлас жемқорлыққа қатысты істерді қараудан бұзьшып жоғарғы тұрған сотпен қайта қаралуы орын алады. Осыған сәйкес Бас прокурордың орынбасары Бақгыбаев Ж. берген интервьюда: өткен жылы республика бойынша Аппеляциялық жөне бақылау тәртібімен 6704 сот шешімі бұзылды және өзгертілді. Соның ішінде 2251 сот шешімі прокурорлардың араласуымен бұзылған және өзгертілген. Тек бас прокуратураның бақылау тәртібімен бір жыл ішінде соттардың 101 заңсыз шешіміне наразылық келтірілді. Оның 98-і қаралып, 88-і қанағаттандырылды. Бұзылған және өзгертілген сот шешімдері Шығыс Қазақстан облысы сотында қомақты болып отыр. Бұл облыста 514 шешім, Қарағанды облысында - 503, Маңғыстау облысында - 234, Солтүстік Қазақстан облысында - 303, Алматы қаласында - 359 шешім бұзылған және өзгертілген. Азаматтық істерді қараудың мерзімін сақгаудың жағдайы жақсармай отыр. 6241 істі қараудың белгіленген мерзімі бұзылған, 2415 істі қарау үш айдан артық уақытқа тоқтатылған. Ал кейбір азаматтық істер соттардың кінәсінен жылдар бойы сөзбүйдаға салынып, қақпақылға түсіп отырған.
Жоғарғы соттың шаруашылық істер бойынша алқасының жұмысын қанағаттанғысыз деуге болады. Тек өткен жылдың өзінде Жоғарғы соттың президиумы осы алқаның 25 қаулысын негізсіздігі үшін бұзған[5].
Осы жоғарыда келтірілген статистикалық мәліметтер негізінде сот жүйесінің екінші сатыдағы өкілеттігі шегінде бұл істердің қаралу тәртібіне тоқгалайық.
І-Тарау. Аппеляциялық іс жүргізу тарихы
1.1. Аппеляцияльщ институтыньщ пайда болуы мен даму тарихы
Апелляция институты өзінің жалпы негіздерін Ежелгі Рим мемлекетінің дамуы мен Батыс Европа елдерінің мемлекет және құқық негіздерінен тапты.
Ежелгі Рим мемлекетінің ертерек дамуы негізінде, орталық үкіметтің даму сатысында, сот шешіміне шағымдану сот жүйесінде болмады. Римде іс жүргізудің 2 кезеңі болды: біріншісі - "injure", екіншісі - "injudiko"[6]. Бұл кезеңдердің өз айырмашылықтары болды. Жоғарыдағы кезеңцерді "legis actiones" жүйесіне енгізді.
Апелляцияның әрмен қарай дамуы және жетілдірілуі
Петрдің патшалығы тұсында жүзеге асырылды[7]. Уақыт өте бұл жүйенің іс жүргізу өндірісінің ынғайсыз болуы, жаңа қоғамдық экономикалық қатынастардың дамуына сәйкес келмеді.
Ибуция заңы мен юлия заңцарының нәтижесінде, Римде іс жүргізу өндірісінің жаңа реформасына шағымдану институтының жаңа формуласы енгізіліп, анықгалды. Ежелгі Римде сот шешіміне шағымдану өтінішін апелляция (appellatio-шақыру) деп атады. Дәл осы уақытта б.э.д. III ғасырда шағымдану институты апелляция түрінде пайда болды.
Сот шешімдерін қайта қарау институты —жылғы сст реформасы аясында сот реформасының негізгі ережесі, үш бөліктен тұрады. Олар —сот өндірісі, азаматтық және қылмыстық сот өндірісі. Реформаның нөтижесі ретінде II Александр патша қабылдағак мынандай зан актілерін атап өтуге болады.
Сот анықтамаларын қүру.
Азаматтық сот өндірісінің жарғысы.
3 Қылмыстық сот өндірісішң жарғысы.
4. Халықаралық судьялар қолданатын жазалар туралы жарғысы[8].
Император Августың билік ету кезінде сот шешіміне шағымданып, іс барлық инстанциялардан өткен жағдайда іс императордан шешімді дұрыс шығарылмағандығын тексеру үшін өтініш ретінде жіберді. Бұл кезеңде бір іс бойынша, шағымды бірнеше рет беруге рұқсат еді. Император Юстианның кезеңіндс, апелляцияны бір іс бойынша екі рет қолдануға рұқсат етілді. Сот шешіміне шағымдану апелляциялық институт ретінде, Император юстианның патшалық ету кезеңінде шағымданудың негізгі тәсілі ретінде толығымен заң жүзінде бекітіліп (527-565 жж.) апелляцияның түрлерімен жоғарғы инстанцияға берілу мерзімдері анықталды.
Апелляциялық жүйе өзінің пайда болуымен көптеген мән-жайларды қиындатты. Мысалы: өндірістің тежелуін, шағымдануға баж салығы тағайындалып, оның қымбат болуы. Алайда бұл қиындықгар істің әділ шешілуіне кедергі жасай алмады.
1.2. Ежелгі Рим және Батыс Европа елдеріндегі, Ресей мемлекетінде пайда
болу, дамуыныц тарихи кезецдері
Ежелгі Рим мемлекетінде пайда болған апелляция институтының азаматтық іс жүргізу өндірісіндегі зандылықтарк. Европа елдерінде де дамуға кең көлем алды.
1918 жыл 21 ақпанда жарияланған сот жөніндегі N 2 декрет ең алдымен соттың атын —жергілікті халық соты деп өзгертті және бұл соттардың ауыр қылмыстық істерді немесе азаматтық істерді кең ауқымды қарау үшін олардың өкілеттігін кеңейтуді мақсат етіп қойды. Сатылы кезеңце негізделген сот инстанцияларын құрып, сот жүйесін мынадай құрылымға ыңғайлады.
Жергілікті халық соты.
Аймақгық сот.
Облыстық сот.
Жоғарғы бақылайтын сот[9].
Германияда XIV ғасырдың аяғы мен XV ғасырдың басында Рим құқығының нормалары ене бастады.
Апелляциялық іс жүргізудің тарихы сонау көне римдік құқықган бастау алады. Ол заңды құшіне енген сот шешімдерін қайта қарау сатысы ретінде жақсы таныс. С.И.Ожегов орыс тілі сөздігіне бұл терминге мынадай анықтама береді. "Апелляциялық істі қайта қарау мақсатымен жоғарғы сатыдағы сотқа шешім жөнінде шағымдану құқығы"[10].
XIV ғасырдың өзінде дамушы қоғамды әдет-ғұрып құқықгары қанағаттандырмайды. Бұл жағдай соттық тәжірибеге Рим құқығынын толығымен енуіне мүмкіндік беріп, Германияда сот жүйесінде апелляция институты пайда болды.
Германияның 1877 ж. азаматтық іс жүргізу кодексінде апелляция сот шешіміне шағымданудың негізгі тәсілі болып қабылданды.
Францияда апелляция ұғымы XIII ғасырдың аяғында 1667 ж. шыкқан Ордоносовтың заңында апелляциялық шағымданудьі, судьялық өзіне емес, оның шығарған шешіміне шағым келтірілетіндігі бекітілді. Аппеляция инстанциясы 1664 жылғы Людовик указының негізі бойынша қүрылды. Сот шешіміне шағымдану тәсілінің Аппеляциялық (Француз тілінен kasser сөзі -бұзу) институты алғаш рет Францияда қолданылды. Осылайша Францияда сот шешіміне шағымдану тәсілінің Аппеляциялық және кейінгі апелляциялық институттары ұйымдастырылып, Францияның 1807 жылғы АІЖК-не заңды түрде енді.
1.3. Аппеляция институтының жойылу себептері
.
Ресейдің құқықгық жүйесін қарастыратын болсақ, ол үзақ уақыт өзіндік үлттық ерекшелігімен ерекшеленеді. XVIII ғасырдың басында Петр І-нің Ресей құқық жүйесіндегі реформасына, Батыс
Европа елдерінің крдықгық жүйелері әсер етті. Апелляциялық институтының даму сатысы Петр І-нің патшалық құру кезеңінде болды. 1864 жылғы сот реформасы бойынша АІЖ Уставында соттың үш инстанциясы бекітілді. Уставтың түсіндірме жазбаларында инстанциялардың бірі апелляция инстанциясының қажеттілігі ерекше атап өтіліп, жаңа заң жобасына еңгізілген.
1917 жылғы революциядан кейін, апелляция институты АІЖ өндірісінде өз тіршілігін тоқтатты. 1917 жылғы 22 қарашадағы "Соттар туралы" халық комиссар советінің декреті бойынша, жергілікті сот шешімдері ақырғы шешім болып, апелляциялық шағымдануға жатпайтындығы апелляциялық институттан бас тартуының себебі неде деген сүрақ туады. Бұл сұраққа жауапты үкімет басының көзқарасымен жаңа қоғамдық талабынан көруге болады. Себептердің бірі болып. Совет Үкіметіндегі буржуазиялық сот апаратын бұзып, пролетарлық жаңа сот жүйсін құру, сот өндірісін жеңілдету, бірінші инстанция қызметінің сапасын арттыруда, апелляцияның кедергі болатындығын аттап айтып, сот өндірісіндегі маңызды институтардың бірі апелляция институтының жойлуына әкеліп соқгы. Апелляциялық институтының алынып тасталу себебінің бірі Советтер Үкіметіне комунистик қоғам орнату үшін, жекеменшікпен тауар ақша қатынастарының жойылуы көздедді. Бірақ, жалпы жекеменшік институт жойылып, мемлекеттік меншік негізділігімен колхоздық кооперативтік және азаматтардың жекеменшігі жойылған жоқ. Осыған байланысты тауар-ақша айналымы да өз қалпында қалды. 80 жылдардың аяғы мен 90 жылдардың басында совет одағындағы саяси Ікономикалық қайта құрулар Республикамыздың өз егемендігін алып, құқықтық мемлекет қүру кезінде кәсіпкерлік құқығы заңдарда жекеменшік формасы түрінде бекітіліп азаматтық құқықгық даулардың ауқымын кеңейтті. Осыған байланысты кәзіргі ТМД елдерінде апелляция институттары, сот қаулыларына шағымдану тәсілі ретінде заңцарында бекітілуде.
1.4. Қазіргі кезецдегі аппеляция институтыныц қайта жацаруы
Азаматтық іс жүргізу өндерісіне апелляция институтының енуіне қажетті мынадай негізгі себептері бар:
Біріншіден, апелляция институты істі негізінен екінші рет қайта қарайтындықтан апелляция институты соттық қорғауға толық кепіл бола алады.
Екіншіден, апелляция институты әділдік орнату үшін белгілі бір
жылдамдық пен дәлдікке кепіл. Бұған себеп апелляция
институтының істі негізінен қарап, өз бетінше жаңа шешім шығаруға құқығының болуы. Ал, Аппеляция инстанциясы істі қарап шығып жаңа шешім шығару үшін бірінші инстанцияға қайта жібереді.
Үшіншіден, соттық қаулыларына апелляциялық шағымданудың енуі соттық практиканы жалпы жүйеге жинақталуына ықпал етеді және бірінші инстанцияны" соттық қате жібермеуінің алдын алады.
Республикада округтік сот жүйесін құрудың жақгастары бір мезгілде солардың апелляциялық соттар ролінде қарауды үсынуды және олардың пікірінше, сол арқылы сотта іс қараудың аралығы едәуір қысқартылды, демек бұзылған құқықгар мен бостандықгар қалпына келтірілді[11].
Сот қаулыларына апелляциялық шағымданудың қағидалары; жарыспалы және диспозитивті және осы қағидалар жеке тұлғаның бостандығын қамтамасыз етеді.
Жарыспалы қағидаға - азаматтық іс жүргізудегі жақтардың автономиясының бастамалары енеді. Казіргі кезеңде бұл қағида "жарыспалы қағида деп аталып жүр, оған жақтар қажет болмаған жағдайда, соттық шындықты ашуға құқығының болмауы", деген түсінік бар.
Диспозитивті қағидаға - іске қатысушы жақгардың біріншіден, іске қатысты материалдарын қолдану, екіншіден процессуалдық құқықгарды қолданады. Бұл қағида процестің қозғалуын анықтап, бір сатыдан келесі сатыға өтуін қадағалап реттейді. Апелляциялық өнгдірістің қағидалары: ауызша, жариялылық, коллегиялдық, зандылық, жақтардың процессуалдық тең құқықтығы, сот эділдігін тек соттық жүзеге асыруы, соттардың егемендігі мен олардың тек заңға ғана бағыныштылығы.
Қ.Р. Жоғарғы сотының төрағасы Қайрат Мәми Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының Ішенарлық мәжілісінде "Сот шешімдерінің тұрақгылығы қажет. Бірақ оны қолдан жасауға болмайды. Аппеляциялық тәртіппен қаралған істермен салыстырғанда қадағалау өндірісінде қаралған істердің көптігі алғашқысының мүмкіндігі толық пайдаланылмай отырған жоқ па деген сүрақтың туындауына итермелейді" [12], - деген болатын.
Апелляциянның мінездемелік сипатына мыналар жатады:
1) Апелляция заң құшіне енбеген барлық соттардың шешіміне келтіріледі.
Апелляциялық іс, жоғарғы сотқа қаралуға жіберіледі.
Апелляцияны беру бірінші сот инстанциясының шығарған шешімінің дұрыс еместігіне негізделіп, шешім шығаруда заңды дұрыс қолданбағандығы және жақтардың материалды толық үсынбауының негізінде болады.
4) Апелляциялық сот, бірінші инстанциядағы сот қараған аумақгағыдай қайта қарау кезінде іске қатысты фактірлер мен құқықтарды және істің заңдылығын фактілік жақтарын қарастырады.
5) Апелляцияға әр іс бойынша бір рет шағымдануға болады.
Апелляциялық шешім ең соңғы шешуші шешім болуы қажет және ол барлық құдік пен үмітке жол бермеуі керек.
Апелляциялық өндіріске бірінші сот инстанциясының шешімінің мәні болмайтын жаңа талаптар үсынылмайды.
Азаматтық процессуалдық құқық теориясына апелляцианың екі түрі белгілі: толық апелляция және жартылай апелляция. Бірінші түрі: Франция, Италияда бекітілген, ал екіншісі Австрия, Германияда бекітілген.
Жартылай апелляция дегеніміз - барлық бірінші инстанциядағы сот шешімдерінің, істегі жақгар үсынған нақты мәліметтердің негізінде соттардың қайта қарауы. Жартылай апелляциялық ережесі бойынша сот істі қарауда жаңа дөлелдемелермен фактілерге сүйенуге болмайды. Кейде маңызды фактілер үсынылуы мүмкін. Заңда көрсетілген жағдайларда жаңа шешім шығару үшін соттық бірінші инстанциясына қайта жіберіледі.
Толық апелляция бойынша іске қатысушы жақгағы
апелляциялық сотқа қаралған дәлелдерге жаңа іске маңызды қажетті
дәлелдер үсынылуы қажет. Апелляцияның мүндағы мақсаты, соттың
жіберілген қателіктері мен жақгардщың да ырқымен және ырқынсыз
жіберген қателіктерін түзету ғана емес, толық апелляция ережесі
бойынша әрекеттенетін апелляциялық соттар, апелляциялық
шағымдануды сотта қарау кезінде, істі соттың бірінші инстанциясына жаңадан қарауға қайтаруға құқығы жоқ, апелляциялық сот өзі шешім шығару керек.
Апелляциялық шағымдаңудың объектісі болып, соттың бірінші
инстанциясының шешімі табылады. Шешім заңды құшіне енбеген болуы керек және де жақтардың көзқарасы бойынша апелляциялық шағымданушының өзіне ыңғайсыз салдары көрсетілуі керек. Апелляциялық шағымданудың объектісі туралы айтылғанда, кем бағалы істер жайында сүрақгар туындайды. Оған: талап бағасы жогары емес мүліктін даулардың шешімдері, апелляциялық шағымдану істерінің категориясына кіре ме деген жағдайлар.
Мысалы: Франция, Германия АІЖК-де апелляциялық шағымдану үшін талап сомасының мөлшері заңда көрсетілген мөлшерден төмен болған жағдайда апелляциялық шағым қабылданбайды. Занда бұл жағдайды "мемет" деп атайды.
Заңда көрсетілген талап сомасының меметін анықгауда мынадай жағдайларға сүйенеді: біріншіден бұл категориядағы істердің ереже бойынша жай істердің болуы, екіншіден: істің тез шешілуі, үшіншіден: қаржы қатынасы бойынша, апелляциялық сотта істің жүргізілуінің ауыр болуы, төртіншіден - шағымдану шығындардың өндіріп алу соммасына жоғары болуы, бесіншіден - кем бағалы істердің апелляциялық соттарда алынып тасталуы, үлкен талап сомасы бар істерді шешу үшін, көбірек мүмкіншіліктер туындайды.
Апелляциялық шағымдану құқығының субьектілеріне жақтар, яғни талапкер мен жауапкер. Апелляциялық шағымданудың басқа да субьектілері ретінде үшінші жақтар дау негізі бойынша талапкер коя алады. Үшінші жақгар соттың бірінші инстанциясының мәжілісіне қатыспаса да, шағымдана алады. Апелляциялық шағымның субьектісіне жақтардың жоғары да көрсетілген қатысушылар меч үшінші жақгардың құқық қолданушылары да жатады. Іске қатысу үшін құқық қолданушылардың ереже бойынша нақты құжаттары болуы қажет және ол заң жүзінде расталуы керек. Сонымен қатар сот шешіміне апелляциялық шағымдану құқығын сот өкілдері де иемденеді. Бұл кұқық арнайы сенімхат арқылы жүзеге асырылады және бұл талаптардың заңды өкілдерге қатысы жоқ. Олар арнайы сенімхатсыз-ақ процессуалдық әрекеттерді соның ішінде шағымданудың апелляциялық тәртібін қолдана алады.
Апелляциялық шағымдану толық немесе бір бөлігіне беріледі. Егер шағымдану бір бөлігіне ғана көрсетілетін болса, шағымды міндетті түрде қай бөлігіне берілетіндігі көрсетіледі. Апелляциялық шағымданудың соңғы сатысы болып мемлекеттік баж салығының төленуі. Осыған байланысты апелляциялық шағымдану кезінде мемлекеттік баж талап-арыз сомасынан жоғары немесе тең болуы керек.
Апелляциялық шағымданушы жоқ занда көрсетілген ретте сотқа депозит (кепіл) енгізу керек. Егер апелляциялық сот шағымды қанағаттандырса, кепіл енгізуші жақ қа қайтарылады. Егер шағым қанағаттандырылмаса, кепіл мемлекеттік қазынаға аударылады.
Жарыспалық қағидасына сәйкес дәлелдемелерді негізгі ауыртпалық жақтарда болуы қажет, өйткені мән-жайнын жақсы біледі. Сот сайыстану қағидасы бойынша дәлелдемелер жинамайды. Егер апелляция толық болатын болса, онда апелляциялық сот инстанциясында соттың бірінші инстанциясында қаралған дәлелдемелерге қосымша жаңа дәлелдемелердің барлығы ұсынылады.
Соттың апелляциялық инстанциясының істерді қарау шегіне соттың бірінші инстанциясының шешімді тексеру жүргізетін аумағы жатады.
Апелляция инстанциясында іс қарау тәртібі дегеніміз - соттын бірінші инстанциясын апелляциялық шағым қабылданғаннан кейін жүзеге асыратын белгілі өрекеттер бұл өрекеттерсіз апелляциялық шағымдану өндірісі болуы мүмкін емес. Соттың апелляциялық инстанциясы соттың бірінші инстанциясының шешімін тексеруде тиісті процессуалдық өкілеттілікке ие болады. Апелляциялық сот инстанциясында істі қарауды коллегиялды үш кәсіби судьялардың қатысуымен, ал кейбір жағдайларда судьяның қатысуымен қаралатындығын айтуға болады.
Апелляция - мен Аппеляциялық айырмашылығы, яғни апелляциялық сотта істің қаралу кезінде дәлелдемелер зерттеліп жаңа шешім шығарылады. Ал Аппеляциялық инстанцияда іс қарау кезінде жаңа дәледдемелер мен жағдайлар пайда болса, шешім құші жойылып іс соттың бірінші инстанциясына жаңадан қаралуы үшін жіберіледі. Сот апелляциялық тәртіп бойынша істі қарап шығып, өзінің қаулысы арқылы мынадай құқықгары бар:
Шешімді өзгеріссіз қалдыруға шағымды қанағаттандырмауға.
Шешімнің немесе толық бір бөлігінің құшін жойып соттың
бірінші инстанциясына жаңадан қайта қарауға жіберуге.
Шешімнің толық немесе бір бөлігінің құшін жойып,
өндірісті іс бойынша тоқтатуға немесе арыздың
қарастырмауға.
4. Іс бойынша жаңа шешім шығаруға құқығы, өкілеттігі бар.
Сонымен апелляциялық сот инстанциясының қаулылары, шешім
жэне ұйғарым түрінде шығарылады екен. Шешім түрінде тек істі негізінен қарап, жаңа шешім шығарғанда; ал ұйғарым түрінде апелляциялық инстанция істі бірінші инстанцияға қайтарған кезде, істі тоқгатқанда, бірінші инстанцияның шешімін өзгеріссіз қалдырған жағдайда жеке шағымды қарастыру нәтижесінде, ұйғарым түрінде толтырылады[13].
ІІ-Тарау. Аппеляциялық іс жүргізу
2.1. Заңды кушіне енбеген шешімдірге аппеляцияльщ шагым беру сатысының мәні мен мацызы
Заңды құшіне енбеген сот шешімдеріне шағым беру мен қарсылық көрсету соттын қорғану және соттың заңды, негізді шешімдер шығаруының конституциялық құқықгарының жүзеге асырылуының бірден-бір нақты кепілі болып табылады. Бұл құқық, іс бойынша қандай да бір бұзушылықтың болған, я болмағанына байланысты болмайды. Сонымен бірге, кейбір жағдайларда сот ісінде қателіктер мен кемшіліктерге жол беріліп, соның нәтижесінде заң талаптары бұзылып, заңсыз және негізсіз шешімдер шығарылуына жол беріледі.
Заң, іске қатысушы тұлғаларға шағым беру құқығын береді, ал прокурорға - заңды құшіне енбеген шешімдерге қарсылық білдіру құқығын беріп, оған сот шығарған шешімдердің заңды және негізді екендігін тексеруді екінші сатыдағы соттың қарауына береді[14].
Шағым беру және қарсылық корсетумен азаматтық іс жүргізудің негізгі сатысы болып табылатын екінші инстанциядағы (аппеляциялық өндіріс) сотта іс қозғалады.
Аппеляция институты - заңды құшіне енбеген сот шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру бойынша екінші инстанциядағы сот қызметін қозғауды реттейтін құқық нормаларының жиынтығы.
Апелляциялық және кассациялық іс жүргізу өзіменен бірге азаматтық іс жүргізудің бір сатысын үсынады, олардың алдында азаматтық сот ісін жүргізудің мақсаттарымен қатар өздерінің айрықша мақсаттары бар.
Олардың ең басты мақсаты —заңдық құшіне енбеген сот шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру[15].
Шағым беруді қарау кезінде екінші инстанциядағы сот, шағымды көрсетілген байланысы болмай, өз бастамасымен сот шешімдерінің заңды және негізділігін тексеруге міндетті. Іс Аппеляциялық жолмен тек Аппеляциялық шағымдардың немесе Аппеляциялық наразылықтын негізінде ғана қаралады.
Мысалы, Жоғарғы сот қабылдауына басына іс түскен адамдардың және келемін деушілердің діттеген адамдарына жолығу тәртібі арнайы жасалған кесте бойынша: Жоғарғы сотының төрағасы - дүйсенбі, азаматтық істер жөніндегі сот алқасының төрайымы -сейсенбі, шаруашылық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы -сәрсенбі, әскери істер жөніндегі сот алқасының төрағасы - бейсенбі, қылмыстық істер жөніндег сот алқасының төрағасы - жұма құндері қабылдайды [16].
Бұл лауазымды адамдар болмаған кезде қабылдауды Жоғарғы сот төрағасының кеңесшілері мен сот алқалары төрағаларының бас кеңесшілері жүргізеді.
Ал, қабылдауға кіру тәртібі былай. Келуші сол қабылдау құні тәңертеңгі 9-бен 10-ның арасында Жоғарғы соттың өзі жолығам деген басшысының қабылдауына жазылады. Бұл жерде Жоғарғы сот төрағасына келуші егер оның шагымы Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты сот алқасының біреуінде бұрын қаралған жағдайда ғана кіре алатынын ескерген жөн.
Мекемеміздің азаматтарды қабылдауға жасалған сараптама келушілер санының бұрынғы жылдарға қарағанда едәуір өскенін және адамдардың ешбір шығындалмастан тегін заңды көмек пен кеңес алуға көп мүмкіншілік алып отырғанын көрсетіп берді. Мәселен, өткен жылы Жоғарғы сот төрағасының қабылдауында ғана 327 адам болып кетіпті. Ал, сот билігінің бас шаңырағына 800-ден астам адам ат ізін салған.
Тағы бір айтатын жәйт, кейбір шағымданушылар, әсіресеастанаға алыстан келушілер заң талаптарын жете білмегендіктен дұрыс арызданбайды. Сондықтан осыған назарларыңызды аудару қажет.
Іс жүргізу заңдарының талаптарына сәйкес Жоғарғы сотқа тек қана процеске қатысушылар ғана шағымдана алады. Олар мыналар: азаматтық талапкерлер мен жауапкерлер, прокурор адвокат, тараптардың заңды өкілдері бар өкілдері. Бұдан басқа адамдардың арыз беруге құқығы жоқ.
Аппеляциялық сатыдағы сот істі мәні бойынша қарайтын болғандықтан оның үкімдері мен қаулыларына шағымдану кассациялық тәртіппен жүзеге асырылады[17].
2005 жылғы 18 ақпандағы халқына жолдаған ҚР Президентінің "Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Жолдауында сот жүйесі мен азаматтардың құқығын қорғау реформасына ерекше көңіл бөліп отыр, "Сот өндірісін оңайлату, оның объективтілігін, сондай-ақ сот актілерінің түрақгылығы мен уақытылы орындалуын қамтамасыз ету мен сот өндірісі шеңберінде және сот шешімдерін атқару кезеңінде азаматтар құқығына берілетін кепілдіктерді құшейту деп атап көрсетті"[18].
Сондай-ақ шағымда іс өндірісінде қандай кемшіліктер жіберілгені және олардың шығарылған сот шешіміне қалай ықпал еткені анық көрсетілгені жөн, арызға шағым түсіріліп отырған сот шешімдері мен шағымдағы дәлелдердің негізділігін растайтын басқа да материаддардың көшірмесі қоса тіркелуі керек.
Жоғарғы сотқа жолданған арыздар барған сайын көбейе түсуде. Өткен жылы 1997 жылға қарағанда олар екі есе артып 12 мыңнан асып жығылды. Бұл үрдістің осылай жалғаса беретінін жаңа жылдың алғашқы құндері-ақ дәлелдеп отыр. Бұл арада айтпағымыз мынау. Кейбіреулер тиянақгы жауап алғанына қарамастан "тисе терекке, тимесе бұтаққа" деп үсті-үстіне арыз тоғытуды әдетке айналдырып алған. Арыз санын молайтып отырғандар да солар. Мұндай адамдарға жоғарыда айтылғанҚазақстан Республикасы Президенті Жарлығының 7-бабында жаңа дөлелдер не жаңа ашылған жәйттер келтірілмесе бұрын тексерілген мәселе бойынша қайталап түскен шағым қаралуға жатпайды деп нақты көрсетілгенін қадап айтқан жөн.
Екінші инстанция соты істі үш тұрақгы судья қүрамында қарайды және бірінші инстанция сотының заңды құшіне енбеген үкімнің, шешімінің не ұйғарымының заңдылығы мен негізділігін тексереді. Екінші инстанция соты заңда көрсетілген негіздерге сүйене отырып, шешімінің немесе үкімнің құшін жойған кезде істі қысқартуы, қылмыстық істі қосымша тергеуге жіберуі, сондай-ақ үкімнің немесе шешімнін құші толық жоймай-ақ, оларды белгілі бір шекте өзгертуі мүмкін.
Екінші инстанция соты белгілі бір негізі болған жағдайда шешімнің құшін жойған немесе оларды өзгерткен ретте анықтамада төменгі сот жіберген қателерді көрсетеді, өз шешімін негіздейтін дэледцер келтіреді.
2.2. Аппеляцияльщ шагым беру мен наразылық қуқыгы
Сот шешіміне шағым беру және наразылық көрсету қуқығына, заңды құшіне енбеген бірінші инстанция шешімін тексеру бойынша іс қозғау құқығына ие болған екінші инстанция құқығы жатады.
Іске қатысушы тұлғаларда шағым беру құқығы пайда болады, аі наразылық көрсету прокурорларда сот шешімі жарияланған соттан пайда болады. Сондай-ақ заң жүзінде бекітілген мерзім бойынша жүзеге асырылып отырады.
Егер апелляциялық шағым беруге, наразылық білдіруте құқылы тұлға өткен мерзімді қалпына келтіру туралы өтініш берсе, онда мұндай өтініш азаматтық іс жүргізу кодексінде көрсетілген негіздер бойынша қаралуға жатады[19].
Аппеляциялық сатыдағы соттың шешімі кассациялық тэртіппен шағымдану мерзімі өткеннен кейін бар құшіне енеді[20].
Шағым беру құқығының объектісі - заңды құшіне енбеген бірінші инстанция сотының шешімі.
Қазақстан Республикасының жоғарғы сотының шешімінен басқа барлық соттардың шешіміне шағым беру мен наразылық көрсетуге болады. Сондай-ақ халық соттарының шешімдеріне мынадай жағым бойынша; сайлаушылар тізімінің дұрыс еместігіне және өкімшілік органдарының қаулылары мен лауазымды тұлғалардың әкімшілік шаралары тұралы қаулылары шағым беруге жатпайды. Шағым беру құқығының өзіндік объектісі болып соттың шешімі немесе шешім шығаруға негіз болған нақты мотивтер жатады.
Іс аппеляциялық жолмен тек аппеляциялық шағымдардың немесе аппеляциялық наразылықтын негізінде ғана қаралады.
Мысалы: Үлкен соманың төленгені анықталмағандықган сот қаулылары бұзылды. Е. Рақымов Жылыой аудандық сотына талап арыз беріп, 1996 жылы "ПНГС" акционерлік қоғамының Президенті болып жұмыс жасап жүргенде, Алматы қаласындағы "Синтез" ЖШС-гі Акционерлік қоғамының бүрынғы жүргізушісі Амановтың атына "Ниссан-Патруль" автомашинасын алғанын, кейін 1997 жылғы 10 желтоқсанда "Синтез" ЖШС-нің кассасына 2660000 теңге ақшаны нақтылай төлеп, N-25 санды накладной бойынша оны өзінің жеке иелігіне сатып алғанын, соған қарамастан "ПНГС" АҚ-ы өзіне тиесілі автомашинаны бермей отырғанын айтқан. Сол автомашинаны оның меншігі деп танып, "ПНГС" АҚ-ның конкурстық өндірісінен алып беруді және машинаны заңсыз пайдаланғаны үшін 1000000 теңге мөлшерінде рухани залал өндіруді сұраған. Іс әр түрлі сот сатыларында бірнеше рет қаралған. Жылыой аудандық сотының 2000 жылғы 13 қырқұйектегі шешімімен "Ниссан-Патруль" автомашинасы Е. Рақымовтың мүлкі деп танылып, "Казкомсервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінен алып беру бекітілген. "ПНГС" АҚ-ның конкурстық өндірісінен Рақымовтың пайдасына 10000 теңге мөлшерінде рухани залал, мемлекет пайдасына 363 теңге баж салығы өндірілген. Атырау облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі алқасының 2000 жылғы 1 қарашадағы үйғаруымен аталған аудандық сот шешімі өзгертіліп, оның "ПНГС" АҚ-ның конкурстық өндірісінен "Казкомсервис" ЖШС-ның пайдасына 1219056 теңге және 36572 теңге баж салығы өндірілген бөлігі бұзылып, істің осы бөлігі қараусыз, ал басқа бөлігі өзгеріссіз қаддырылған.
Акционерлік қоғамының конкурстық басқарушысы өзінің қадағалау шағымында Рақымов даулы автомашинаға ақша қаражатының төлегені туралы түбіртекті (квитанция) үсынған уақытта бұл автокөлік "Синтез" ЖШС-і меншігінде емес, "ПНГС" АҚ-ның меншігінде болғанын, Рақымов даулы автокөлікке ақша төлемегенін, сондықтан оның талап арызын қанағаттандырусыз қалдыруды сұраған.
"Казкомсервис" ЖШС-нің өкілі Р.Тәжімова өзінің қадағалау шағымында даулы автомашинаны "ПНГС" АҚ-нан заңды түрде сатып алғандарын көрсетіп, осы мәмілені орынды деп санаған. Олардың бұл дәлелдемелерін куаттайтын куәгерлер ретінде Аманов пен "Синтез" ЖШС-нің директоры Ақатаевтың сотқа қатысуларын қамтамасыз етпеген. Осы негізде сот қаулыларын бұзып, істі қайта қарауға жіберуді сүраған[21].
Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы төмендеіі негіздер бойынша сот қаулылары бұзылып, іс қайта қаралуға жолдануға жатады деген тұжырымға келді.
Республиканың 1998 жылғы істерді жүргізу заңцары арқылы сот қаулыларына шағым берудің апелляциялық тәртібіне рүқсат етіледі, әйтсе де, апелляцияның өзі де өздігінен қысқартылған сияқты болып көрінеді. Мысалы, апелляциялық тәртіпте, бес мыңға дейінгі талап —арыздар бағасындағы айлық көрсеткіштер бойыншашаруашылықгағылар жөніндегі талаптар қаралады (мұндай істер бірен - саран ғана) [22].
Бірінші сатыдағы соттың "Ниссан-Патруль" автокөлігі Рақымовтың жеке иелігіндегі мүлкі деген қорытындыға келген себебі, ол "Синтез" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің кассасына осы автокөліктің 2660000 теңге түратын құнын төлегендігіне сүйенген. Сот бұл қорытындысын іс қүжаттарына тіркелген 1997 жылғы 10 желтоқсандағы түбіртек (квитанция) мен N-25 накладнойды басшылыққа алып бекіткен.
Іс құжаттарына қарағанда "Синтез" ЖШС-гі өздерінің 1996, 1997 жылдардағы "ПНГС" АҚ-ның алдындағы берешектерін өтеу үшін, оларға даулы "Ниссан-Патруль" автокөлігін бергендері байқалады. Бірақ, шындығында бұл автокөлік С.Амановтың атына жазылып, "ПНГС" АҚ-ның балансына алынбаған.
Осы себепті "ПНГС" АҚ-ның конкурстық басқарышысы сотқа талап арыз түсіріп, "Ниссан-Патруль" автокөлігін СІАмановтан алып беруді сүраған. Сот мәжілісінде бұл даулы автокөлікті баж салығын аз төлеу үшін оның атына аударғанын айтып, автокөлікті "ПНГС" АҚ-на қайтарып беруге келіскен.
Осыған байланысты олардың арасында Жылыой аудандық сотының 1999 жылғы 16 тамыздағы үйғаруы мен бейбіт келісім бекітілген (істегі 13, 14 бет). Іс қүжштарына тіркелген "Синтез" ЖШС-нің хатында, Рақымовтың даулы автокөлігіне 2660000 теңге төлегендігі және оның сотқа тапсырған түбіртек (квитанция) пен N 25 накладной қүжштары шындыққа жатпайтындығын көрсеткен, оны Рақымовқа мұндай қүжаттарды бермегендігі мен түсіндірген (істегі 9 бет).
Сот бұл жағдайларға назар аудармаған.
Облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасы бірінші сатыдағы соттың "ПНГС" акционерлік қоғамының конкурстық өндірісінен "Казкомсервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің пайдасына 1219056 теңге өндірілген бөлігін заңсыз деп тауып, талап арыздың бұл бөлігі қараусыз қалдырып, бұл тұжырымын "Казкомсервис" мекемесі сотқа ондай талап арыз бермеген деп негіздеген.
АІЖК-нің 332 бабы бойынша наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлармен олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары,өздерінің кұзіреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы[23].
Бірақ, бұл сот тұжырымын да дұрыс деп санауға болмайды.
Іс құжаттарына қарағанда, 1999 жылғы 19 қазанда "ПНГС" акционерлік қоғамының конкурстық балама басқарушысы мен "Казкомсервис" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі арасында N 20 келісім-шарты жасалған. Осы келісім-шарттың негізінде "Казкомсервис" ЖШС-гі "ПНГС" АҚ-ның бүрынғы жұмысшыларының 12189056 теңге алашақ еңбек ақыларын төлеуге міндеттеніп, ол уәдесін орындаған. Ол үшін "ПНГС" акционерлік қоғамының конкурстық балама басқарушысы, жүмысшылардың берешек еңбек ақыларын өтеу мақсатында кредиторлық комитет мүшелерінің келісімімен "Ниссан-Патруль" автомашинасын "Казкомсервис" ЖШС-не жоғарыда көрсетілген бағаға сатқан (істегі 37, 39 бет).
Бұл жағдайда 2660000 теңге тұратын "Ниссан-Патрулъ" автокөлігі жұмысшылардың 1219056 теңге жалақы бойынша берешектерін өтеуге жұмсалса, онда оның айырмасы 1440944 теңге қайда жұмсалғаны анықгалмай қалған.
Бұл тұрғыда сот қаулыларын заңды жәнеорынды деп тануға негіз жоқ. Сондықган олар бұзылып, іс қайта қарауға жолдануға жатады.
Істі қайта қараған кезде, жоғарыда көрсетілген кемшіліктер мен қайшылықгарды жойып, тараптардың дәлелдемелерін толық және жан-жақты тексеріп, ол үшін САманов пен ЖШС-тің директоры Б.Ақатаевті сотқа қатыстырып, іс бойынша өндірілген дәлелдерге сай заңды шешім қабылдау қажет. Жоғарыда көрсетілген жағдайларды ескере отырып, АІЖК-нің 398, 399 баптарын басшылыққа алған Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы Жылыой аудандық сотының 2000 жылғы 13 қырқұектегі шешімін жөне Атырау облыстық сот алқасының 2000 жылғы 1 қарашадағы үйғаруын бұзып, істі сотта басқа судьяның қайта қарауына жолдады.
2.3. Аппеляциялъщ шагым беру қуқыгының субъектілері
Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу көдексініп 3-бөлім, 40-тарау, 332-бабында көрсетілгендей, сот шешіміне аппелляциялық немесе аппеляциялық шағым жасау кұқығы іске қатысушы тараптар мен басқа да тұлғаларға тиесілі.
Апелляциялық шағымдану құқығы сотталушыға, жеке айыпталушыға, прокурорға, азаматтық талапкерге және азаматтық жауапкерге беріледі. Егер бірінші сатыдағы сот шешімдеріне шағымдану заңдық әрі фактілік негіздер, яғни құқықгарды қолдану және дәлелдерді бағалау мәселелері бойынша жасалған болса, онда аппеляциялық шағымдану тек қана заңдық негіздер бойынша рүқсат етіледі[24]. Наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі. Қ.Р. Бас прокуроры мен оның орынбасарлары және оларға тенестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары өздерінің қүдіреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.
Мысалы: Іс жүргізу нормаларын дұрыс қолданбау салдары сот қаулыларын бұзуға негіз болды. "Қызылорда жолдары" АҚ-мы сотқа талап арыз түсіріп, онда 1999 жылғы 21 мамырдағы Қызылорда қалалық сотының шешімімен Құздеубаеваның құйеуі өндірістік апатқа ұшырауына байланысты жауапкер "Қызыл-орда жолдары" Акционерлік қоғамынан бір жылдық орташа айлығының он есе мөлшерінде, бір мәрте берілетін жәрдемақы өндіру жөніндегі азаматтық ісі қаралып, оның пайдасына 1012080 теңге өндірілген. Соттың осы шешімі толық орындалған. "Қызылорда жолдары" АҚ-ның белгілеушісі болып жұмыс істеген А. Құздебаев "Гидроузел" обектісін көркемдеу жұмысын атқарып жүрген кезде, N 3099 автоколонна көсіпорннының автоколік жүргізушісі О. Жүсіпов "Камаз - 551" маркалы автомашинасымен байқаусызда Құздеубаевты басып кетіп, ол жарақат Құздеубаевты басып кетіп, ол жарақат алу садцарынан қайтыс болған. Осы негізде "Қызылорда жолдары" АҚ-мы регрестік талап ретінде автоколонна кәсіпорнынан 1012080 теңге және заңды кеңес берген "Рух" компаниясына төлеңген 7500 теңге шығындарын өндіруді сүраған.
Қызылорда облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі сот алқасының 2000 жылғы 18 қазандағы үйғаруымен аталған қалалық соттың шешімі бұзылып, талап арыз қараусыз қалдырылған.
"Қызылорда жолдары" АҚ-ның Президенті Б. Шоманов өзінің наразылық арызында облыстық соттың шығарған үйғарымын бұзып, қалалық сот шешімін құшінде қалдыруды сүраған. Іс бойынша облыстық соттың алқасы материалдық заң нормаларын дұрыс қодцанбаған деп негіздеген.
Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқысы, осы іс бойынша қабылданған сот қаулылары төмендегі негіздер бойынша бұзылып, іс соттың қайта қарауына жолдануға жатады деген тұжырымға келді. Бірінші сатыдағы сот істі қараған кезде, N 3099 автоколонна кәсіпорны қатерлі жағдай туғызуына байланысты жауапты деп есептеп одан "Қызылорда жолдары". АҚ-ның пайдасына 1012080 теңге өндіру бекітілген.
Ал екінші сатыдағы сот іс бойынша процессуалдық заңды өрескел бұзу орын алды деп тауып, бұл сот шешімін бұзып, оны былай негіздеген: "Рух" компаниясының президенті Н.Назаровтың өкілеттілігі жоқ болса да, N 3099 автоколонна мекемесіне жіберген наразылыққа талапкердің орнына қол қойған және осы наразылықты жауапкерге жібергендігін көрсететін байланыс тұбіргендігін көрсететін байланыс түбіртегінің (квитанция) іске түпнүсқасын тігудің орнына, оның көшірмесін тіркеген. N 3099 автоколонна мен "Қыран" ЖШС арасында қандай қатынас бар екені зерттелмеген деп көрсеткен.
Бірақ, облыстық соттың бұл дәлілдемелерін төмендегі негіздер бойынша орынды деп санауға жатпайды.
Адамдардың біріне қатысты шағым беру, наразылық білдіру басқа адамдарға қатысты үкімді (қаулыны) бұзу құқығын бермейді[25].
ҚР АҚ-ның 931-бабының 1-бөлігі (Қазақ ССР АҚ 450 бабы) бойынша зиянды өтеу міндеті меншік құқығымен, шаруашылық жүргізу құқығымен немесе жедел басқару құқығымен немесе кез келген басқа заңды негізбен (мүліктік жалдау шарты, көлік қүралын басқару құқығына берілген сенімхат, көліктерді беру туралы қүзыретті органның өкімі арқылы және т.б.) жоғары қауіптілік көзін иеленуші заңды тұлғаға немесе азаматқа жүктелді.
Іс бойынша аңықталғанындай, 1996 жылы 17 мамырда "Қызылорда жолжары" АҚ-ы жол түзеу жүмыстарын жүргізген N 3099 автоколонна кәсіпорынның автоколік жүргізушісі Жүсіпов "Камаз - 5511" автоколігімен жол бойындағы жүмыс кезінде машинадағы топырақты төгіп жатып, көлікті артқа бергенде, жұмысшы Т. Құздебаев оң дөңгеліктің астында қалып ауыр жарақаттан қайтыс болған.
Осы істі қарау кезінде "Қызылорда жолдары" АҚ-мы мен N 3099 автоколоннаның өзара қандай байланыста болған сот мәжілісінде зерттелмеген. Атап, айтқанда, автоколік қызметінің қауіпсіздік жағдайда жүмыс істеуіне кім міндетті екендігі аңықталмаған. Автоколік талапкердің мүлікті жалдау шарты, сенімхат арқылы, көлік беру туралы құзыретті органның өкім арқылы қолданысында болғандығы әлде тараптардың арасында мердегерлік немесе тасымалдау шартты негізінде қатынасқандығы анықталмаған. Ал бұл факт - жауапкершілік көтеретін субьектінің кім екенін анықгау үшін өте маңызды.
Тараптар және іске қатысушы басқа да тұлгалар, сондай-ақ іске қатысуға тартылмаған, бірақ олардың құқықгары мен міндеттеріне қатысты сот шешім қабыддаған тұлғалар.
"Рух" заң компаниясы "Қызылорда жолдары" АҚ-мен құқықгық көмек көрсету жөнінде 1997 жылы қарашаны 10-нан бастап екі жақты келісім-шарттқа отырған. Осылған байланысты "Рух" заң компаниясы "Қызылорда" жолдарын кәсіпорнының барлық құқықгық жүмысын жүргізуді өз міндетіне алған ол жайында сот шешімінде көрсетілген және ол жөніндегі келісім шарт іс қүжаттарына тіркелген (істегі 69-72, 87-88 бет). Мұндай жағдайда, Аппеляциялық сатының "Рух" компаниясының өкілеттілігі айқындалмағаны дегенін орынды деп санауға келмейді.
Қалалық сот шешімінің бұзылуына негіз болған екінші себеп, N 30 автоколонна мен "Қыран" ЖШС-і арасындағы қатынас зерттелмеген, олардың құқытық мирасқоры аңықгалмаған, АІЖК-нің 54-бабының бөлігінің талаптары сақталмағандығы аталған. Осыған байланысты, облыстық сот алқасы оларды процессуалды заңды өрескел бұзу болып табылады деп көрсеткен.
Ал, КР АҚ-нің 50-бабының 10 тармағына сәйкес, заңды тұлғаның таратылуы туралы мемлекеттік тізбеге тиісті жазба жасалғаннан кейін заңды тұлғаның таратылуы аяқталатыны белгілі.
Іс материадцарынан және талапкердің шағымға тіркеген қүжштарына қарағанда, N 3099 автоколоннаның заңды тұлға ретінде осы уақытқа дейін тіркеуде түрғаны Әділет басқармасының N 3-9 2474 2000 жылғы 2 қарашадағы анықгамасында көрсетілген.
Бүған қоса, Қызылорда облысы әділет басқармасының 2000 жылғы 9 ақпандағы N 4-3287 хатына сәйкес "Қыран" ЖШС 3081-1933 N-мен тіркелген және N 3099 автоколоннаның құқығын иеленуші болып табылмайды делінген[26].
Бұл жағдайда, Аппеляциялық сатыдағы соттың жоғарыда көрсетілген тұжырымдары негізсіз. Сонымен бірге осы іс бойынша АІЖК-нің 249-бабының талаптарына сай "Қызылорда жолдары" АҚ-ның арызын қараусыз қаддыруға да негіздер болмаған.
Жоғарыда келтірілген дәлелдемелер негізінде осы іс бойынша қабылданған сот қаулыларын заңды деп санауға жатпайды, сондықган да олар бұзылып, іс сотта қайтадан қарауға жатады.
Істі қайта қараған кезде жоғарыда көрсетілген кемшіліктерді жойып, тараптардың құқықгары мен міндеттерін толық анықтап, олардың дәлелдемелерін жан-жақгы тексеріп, қажет жағдайда автоколік жүргізуші О. Жүсіповті іске қатыстырып, Т. Құздеубаев қайтыс болғандығы жазатайым жағдайдың себебін анықтау керек. Олай болғанда Қызылорда облысы бойынша Мемлекеттік Еңбекті қорғау бас инспекциясының қорытындысына да көңіл бөлген жөн. Іс бойынша өндірілген дәлелдемелерге қарап, заңды шешім қабылдау қажет.
Өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіруден бас тарту туралы судья қаулысына шағым беріліп, наразылық білдірілген жағдайда бірінші сатыдағы сот шағымды, наразылықты іспен бірге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz