Азаматтық құқық қатынастарының түсінігі және ерекшеліктері

Кіріспе 2
I. Азаматтық құқық қатынастарының түсінігі және ерекшеліктері 3
ІІ. Азаматтық құқық қатынасының элементтері 4
ІІІ. Азаматтық құқықтардың туындау негіздері және олардың тоқтатылуы 9
IV. Субъективті азаматтық құқықтар. Құқықтарды саралау. 9
V. Құқықтарды қорғау 11
Қорытынды 13
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi. 14

Жиырмасыншы ғасырдың соңы қазақ халқына зор табыс, жақсылық–жаңалықтарымен қоса ауыр сын да ала келді. Жақсылықтың ең бастысы – ата-бабаларымыз армандап өткен дербес мемлекет болу мәртебесіне қол жеткіздік. Алайда дүниетанымымыз бен санамызға сіңіп қалған бодандық зардабынан тез арада арылу, оқ бойы озып кеткен өркениет көшін қуып жету оңай болмауда. Қоғам құрылымын жаңартып, демократиялық үрдістерге көшу жеңіл–желпі міндет емес.
Егемендік пен тәуелсіздікке ие болған Қазақстан бүгінгі таңда дүниежүзі таныған мемлекетке айналды.
Қазақстан Республикасының егемендік пен тәуелсіздікке ие болуы, реттеудің нарықтық механизміне негізделген жаңа экономикалық қатынастардың даму жолын таңдауы, құқықтық саланы реформалаудың қажеттілігін шарт етіп қойды. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру идеологиялық және саяси ұрандармен бүркемеленген, социалистік құқықтың, соттардың және құқық қорғау органдарының мемлекеттендірілген және репрессиялық сипаттағы кеңестік тоталитаризмнен мұраға қалған заң саласын тазартуды талап етті.
Жаңа қоғамдық қатынастардың орнығуы олардың құқықтық қамтамасыз етілуінің мезгілінде түзетілуімен, сапалы заңның қабылдануымен, оның жоғары кәсіптік деңгейде құқықтық қолданылуымен қатар жүргізілуі керек.
Сонымен қатар, юриспруденция саласындағы болуға тиіс жаңартулардың бүкіл күрделілігі мен ауқымдылығын назарға алу керек еді, өйткені, ескі әміршіл–репрессиялық режимнің заң институттары бүгінгі жағдайға сәйкес келмейтін. Сондықтан да, жаңа құқықтық институттарды, жетілдірілген заң процестерін құруға, заңға ревизия жасаудың, қалыптастырудың құқық қолдану практикасында өзгертулер мен толықтырулар енгізу қажет болды.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікті алу жылдарындағы құқықтық реформаға талдау жасау барысы, оның басты нәтижесі мемлекет дамуының стратегиялық бағыттарын айқындаған, адамдардың және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының негізін қалаған, сондай-ақ мемлекеттік органдардың жаңа жүйесін бекіткен Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдауы болып табылады.
Сонымен қатар Қазақстанның 1994 жылдың 27 желтоқсанында Азаматтық кодексті (жалпы бөлім) қабылдауы да осы саладағы аса күрделі табыстардың бірі десек қателесе қоймаймыз. Бұл өз мәнінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі нарықты қайта құру жылдарында қалыптасқан азаматтық заң шығарудың ірі біріктіруі (немесе жүйеленуі) болып табылады, сонымен бірге мұнда бұрын Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында болмаған көптеген нормалар пайда болды.
Жаңа Азаматтық кодексті қоғамдық қатынастардың аса тиімді реттеушісі ретінде бағалау қажет. Оның нормаларының мазмұны барынша айқын болып табылады. Оған уақыт сынынан өткен көптеген заңдардың және заңға тәуелді нормативтік актілерінің ережелері енген. Қорыта келе, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі қазіргі заманға лайықталған заң деуімізге әбден болады.

1. Е.Абиль История государства и права РК с древнейших времен до начало ХХ века Астана, 2000
2. Ғ. Сапарғалиев «Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы» А. «Жетi Жарғы» 1998
3. Баймолдина З. Х. «Гражданское процессуальное право Республики Казахстан» (Том 1), Алматы, КазГЮА, 2001.
4. Төлеуғалиев Б. Азаматтық құқық. Жалпы бөлім. 1 том. 2001 ж.
5. Азаматтық құқық пәнінің лекциялық дәптері.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
I. Азаматтық құқық қатынастарының түсінігі және ерекшеліктері 3
ІІ. Азаматтық құқық қатынасының элементтері 4
ІІІ. азаматтық құқықтардың туындау негіздері және олардың тоқтатылуы 9
IV. Субъективті азаматтық құқықтар. Құқықтарды саралау. 9
V. Құқықтарды қорғау 11
Қорытынды 13
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi. 14

Кіріспе

“Адамзат дамуының бүкіл тарихи тәжірибесі мемлекеттің

алға басуы және тұрақты өсуі жүзеге асырылатын қажетті

шарттардың бастауында, оның ұлтының қауіпсіздігі мен

мемлекеттің сақтаулы тұрғанына куә. Бостандық пен

тәуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз, оны табанды

түрде қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыру қажет”.

( Н.Ә.Назарбаевтың Халыққа деген жолдауынан үзінді).
Жиырмасыншы ғасырдың соңы қазақ халқына зор табыс,
жақсылық–жаңалықтарымен қоса ауыр сын да ала келді. Жақсылықтың ең бастысы
– ата-бабаларымыз армандап өткен дербес мемлекет болу мәртебесіне қол
жеткіздік. Алайда дүниетанымымыз бен санамызға сіңіп қалған бодандық
зардабынан тез арада арылу, оқ бойы озып кеткен өркениет көшін қуып жету
оңай болмауда. Қоғам құрылымын жаңартып, демократиялық үрдістерге көшу
жеңіл–желпі міндет емес.
Егемендік пен тәуелсіздікке ие болған Қазақстан бүгінгі таңда дүниежүзі
таныған мемлекетке айналды.
Қазақстан Республикасының егемендік пен тәуелсіздікке ие болуы,
реттеудің нарықтық механизміне негізделген жаңа экономикалық қатынастардың
даму жолын таңдауы, құқықтық саланы реформалаудың қажеттілігін шарт етіп
қойды. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру идеологиялық және саяси ұрандармен
бүркемеленген, социалистік құқықтың, соттардың және құқық қорғау
органдарының мемлекеттендірілген және репрессиялық сипаттағы кеңестік
тоталитаризмнен мұраға қалған заң саласын тазартуды талап етті.
Жаңа қоғамдық қатынастардың орнығуы олардың құқықтық қамтамасыз
етілуінің мезгілінде түзетілуімен, сапалы заңның қабылдануымен, оның жоғары
кәсіптік деңгейде құқықтық қолданылуымен қатар жүргізілуі керек.
Сонымен қатар, юриспруденция саласындағы болуға тиіс жаңартулардың
бүкіл күрделілігі мен ауқымдылығын назарға алу керек еді, өйткені, ескі
әміршіл–репрессиялық режимнің заң институттары бүгінгі жағдайға сәйкес
келмейтін. Сондықтан да, жаңа құқықтық институттарды, жетілдірілген заң
процестерін құруға, заңға ревизия жасаудың, қалыптастырудың құқық қолдану
практикасында өзгертулер мен толықтырулар енгізу қажет болды.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікті алу жылдарындағы құқықтық
реформаға талдау жасау барысы, оның басты нәтижесі мемлекет дамуының
стратегиялық бағыттарын айқындаған, адамдардың және азаматтардың құқықтары
мен бостандықтарының негізін қалаған, сондай-ақ мемлекеттік органдардың
жаңа жүйесін бекіткен Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдауы
болып табылады.
Сонымен қатар Қазақстанның 1994 жылдың 27 желтоқсанында Азаматтық
кодексті (жалпы бөлім) қабылдауы да осы саладағы аса күрделі табыстардың
бірі десек қателесе қоймаймыз. Бұл өз мәнінде Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі нарықты қайта құру жылдарында қалыптасқан азаматтық заң
шығарудың ірі біріктіруі (немесе жүйеленуі) болып табылады, сонымен бірге
мұнда бұрын Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында болмаған
көптеген нормалар пайда болды.
Жаңа Азаматтық кодексті қоғамдық қатынастардың аса тиімді реттеушісі
ретінде бағалау қажет. Оның нормаларының мазмұны барынша айқын болып
табылады. Оған уақыт сынынан өткен көптеген заңдардың және заңға тәуелді
нормативтік актілерінің ережелері енген. Қорыта келе, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексі қазіргі заманға лайықталған заң деуімізге
әбден болады.

I. Азаматтық құқық қатынастарының түсінігі және ерекшеліктері

Азаматтық құқық нормаларының талаптарына сәйкес туындайтын және бұл
нормаларға тәуелді болатын жақтар арасындағы қатынастар Азаматтық құқық
қатынастары деп аталады.
Азаматтық құқық ең алдымен заттық қарым-қатынастарға назар аударады,
өйткені мұндай қатынастар қоғамымыздың базисі болып табылатын экономикалық
саланы түгелдей қамтиды. Олардың реттелуі азаматтық қатынастарға әсер етпей
қоймайтын бірнеше ерекшеліктері бар. Ол ерекшеліктердің маңыздыларының
біреуінде экономикалық базиспен құқықтың біртұтастығы болып табылады. Егер
құқық қоғамымыздың экономикалық базисіне кіретін қоғамдық қатынастармен
байланысты болмағанда құқық өздігінен экономикаға әсер ете алмас та еді.дәл
осы біз көрсетіп отырған байланыс азаматтық заттық құқық қатынастары деп
аталатын звеноның өзі болып саналады.

құқық қатынастары - құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық
қатынастар. Заңгерлердің бірі атап көрсеткендей, құқық қатынастары –
субъективтік құқық мен заңды міндеттемелер иелері қатысатын қоғамдық
қатынас.
Ал осы азаматтық құқық қатынастарын реттеуге Азаматтық кодекстің ең
1-бөлімінің 1-тарауы арналған. Бұл 11 баптан және көптеген тармақтардан
тұратын тарау. Мұнда азаматтық заңдармен реттелетін қатынастарды, ол
заңдардың негізгі бастауларын, олардың уақытқа қарай және ұқсастығына
қолданылуын, азаматтық құқықтарды жүзеге асыру т.с.с. егжей-тегжейлі
келтірілген. Біз көбінесе осы Азаматтық кодекстің Жалпы бөліміне, әсіресе
осы бөлімге баса назар аударып жұмысымызды ары қарай жалғастырамыз.
Адамдар өз өмірінде және әрекет үстінде үнемі әрқилы Азаматтық құқық
қатынастарға араласып жүргенімен, өздерінің әрекеттерінің заң жөніндегі
сипатын көбінесе ескере бермейді. Мысалы, қайсыбір затты болсын сатып алуда
сатушы мен алушының арасында осындай қатынас туындайды. Азаматтық кодексте
көрсетілген сату-сатып алу мәмілесінен туындайтын өте күрделі құқықтық
қатынастар пайда болады. Бұл мәміле бойынша сатып алушы белгілі бір сомада
ақша төлеуге міндетті, ал сатушы сатқан затты сатып алушының меншігіне
беруге немесе сол затында сапасы жағынан бір кемшілігі немесе сан жағынан
кемістігі болса, онда оны басқа затпен ауыстыруға, толықтыруға, әйтпесе
алған ақшасын қайтарып беруге міндетті және т.с.с.
Заңды тұлғалардың барлық істері де нақ жаңағыдай Азаматтық құқық
қатынасы ретімен жүзеге асады. Өндіріс жабдықтарын тапсыру, өнімдерді сату,
банк арқылы есеп айыру осылардың бәрі де құқық қатынасын тудырады, яғни
осылардың бәрінің де заң арқылы белгілі салдары болады.

ІІ. Азаматтық құқық қатынасының элементтері

1. Құқық қатынастарын сөз еткенде, оны талдағанда біз алдымен оның
құрамдас элементтерін айқындап алуымыз қажет. Әрбір құқық қатынастарында
қатынастың субъектілері деп аталатын қатысушылары болады. Азаматтық құқық
қатынастарының субъектілері: жеке тұлға, заңды тұлғалар, әкімшілік-аумақтық
бөліністер, сондай-ақ мемлекет болып табылады.
Құқық қатынастарына қатысушылардың арасында белгілі бір байланыс
орнайды, сол арқылы осы қатынастардың мазмұнын құрайтын олардың арасында
белгілі бір құқықтар мен міндеттер пайда болады. Олар бір-бірімен сауда-
саттық, шарттарға отыру тағысын тағыларды жүзеге асырады. Осындай
қатынастардың көпшілігі басқалай заңдарда көзделмеген болса осы Азаматтық
кодекс арқылы реттеліп отырады.
Сол қатынаста құқықтар мен міндеттер не нәрсеге (мүліктік және жеке
мүліктік емес игіліктер) бағытталған болса, сол нәрсе оның объектісі деп
аталады.
Сөйтіп, құқық қатынастарына төмендегідей элементтер тән болады:
субъектілер (қатысушылар), мазмұны (құқықтар мен міндеттер) және объектілер
(құқықтар мен міндеттердің қатысы бар мүліктік және мүліктік емес
игіліктер).
2. Осыған орай құқықтың жалпы теориясының бір мәселесіне тоқтала
кеткеніміз дұрыс та шығар деп ойлаймын. Әдетте "құқық" сөзі бір-бірімен
тығыз байланысты, бірақ шын мәнінде мүлдем бөлек екі мағына білдіретіндігін
айтпасқа болмайды. Оның біріншісін "Азаматтық құқық", "құқық нормалары"
дегенге қолданамыз. Бұл сөз тіркесіндегі "құқық" дегеніміз мемлекетте
қалыптасқан құқықтық рәсімдер жүйесі, жиынтығы. Қажет болған жағдайда оның
жүзеге асырылуы мемлекет күшіне сүйенеді. Осы мағынасыңда қолданатын
құқықтың объективті мағынасындағы құқық деп немесе "объективті құқық" деп
атайды.
Біз күнделікті өмірде әңгіме үстінде "Менің меншік құқығым бар", "Сіз
бұлай істеуге құқығыңыз жоқ", "Оның зейнетақы алуға құқығы бар" тәрізді
сөздерді жиі айтамыз, ал бұл орайда кездесетін "құқық" сөзі заң дегенді
емес, тұлғаның, нақты адамның белгілі бір мүддесін ғана білдіреді. Немесе
құқы дегенді кейде қақыға алмастырып жатамыз. Бұл жағдайларда "құқық"
субъективтік мағынасында немесе басқаша айтқанда, құқықтық нормалардың
құқық тұлғаларына берген құқықтық мүмкіндіктері болып есептеледі. Құқық
қатынастарының элементі ретінде айтқанымызда, біз субъективтік құқық туралы
да айтамыз. Бұл "құқық" деген сөзге беретін екінші мағына.
Әрбір құқық қатынасында қатысушының бірінің субъективті құқығына
екіншісінің заңдық міндеттілігі сәйкестендіріледі, яғни біреуінің екіншісі
алдындағы міндеттілік аясы айқындалады. Мысалы, үйді сатып алу-сату шартына
сәйкес сатушы мен сатып алушы арасында екі бірдей құқық қатынасы пайда
болады. Оның біріншісінде сатып алушы үйді алуға құқылы да, сатушы оны
беруге міндетті.
3. Заңдылық фактісінің түсінігі. Азаматтық құқық нормалары өздігінен
азаматтық құқық қатынастарын тудырмайды. Қандай да болсын нақтылы азаматтық
құқық қатынастары белгілі бір жағдай болғанда ғана пайда болады. Мұның
мазмұнының өзгеруі немесе оның қысқартылуы да белгілі бір жағдайға
байланысты. Осындай құқық қатынастарының пайда болуына, өзгеруіне немесе
оның қысқартылуына себепкер болатын жағдайларды заңдылық фактілер деп
атайды. Мысалы, баланың тууы, мәміленің бүлінуі т.т. заңдылық фактілер
болып табылады.
Азаматтық кодексте сату-сатып алу, жалдау, мұра қалдыру және тағысын
тағылардың кезінде пайда болатын құқық қатынастарын тәртіптейтін баптардың
болуы сол жеке тұлғалардың арасында немесе сондай-ақ заңды тұлғалардың
арасында нақтылы құқық қатынастарын өздігінен тудыра алмайды. Белгілі бір
азамат пен дүкен араларында сату-сатып алу туралы АК-тің баптарында
көрсетілген қатынастар пайда болу үшін сол азамат дүкенге барып бір нәрсе
сатып алуы керек, яғни дүкенмен сату-сатып алу мәмілесіне кірісуі керек.
Заңдылық оқиғалар. Кейбір заңдылық фактілер осы фактілер нәтижесінде
туатын құқық қатынастарына қатысушы тұлғалардың өздерінің қалауы және
ниетінен тыс пайда болады. Мұндай заңдылық фактілерді оқиға деп атайды.
заңдар азаматтық-құқықтық жағдайлар басталуын байланыстыратын оқиғалар
салдарынан пайда болады, - делінген АК-тің 7-бабының 8-тармағында.
Адамның өлуі, белгілі бір мерзімнің өтіп кетуі фактілері осылардың бәрі де
оқиғалардың қатарына жатады.
Заңдылық әрекеттер. Заңдылық салдар, яғни белгілі бір құқық
қатынастарын тудыратын тұлғалардың әрекеттері де заңдылық факті болып
табылады (АК-тің 7-бабының 7-тармағы). Мысалы, мәміле жасасу, ерлі-
зайыптылардың айрылысуы, біреуге әдейілеп зиян келтіру заң әрекеттері болып
табылады. Алайда, құқық тәртіптері тұлғалардың жүріс-тұрыстарының бәріне
бірдей заң әрекеттері деп маңыз бермейді; біздің әрекеттеріміздің көбі
құқық үшін бейтарап әрекеттер, бұл әрекеттер заңдылық қатынастарды
тудырмайды да, өзгертпейді де. Кісі біреумен әңгімелесіп отырғанда, кітап
оқып отырғанда, жазатын мақаласын ойланып отырғанда, кәдуілгі жағдайдағы
оның қызметтері құқық шеңберінен тыс жатады.
Заңда, заңдылық салдары бар деп табылатын әрекеттердің мазмұны бірнеше
түрде кездеседі және белгілі белсенді бір түрінде — істелген іс немесе
айтылған сөз түрінде, сондай-ақ және әрекеттен бой тартқан (өзін-өзі ұстап
қалған) түрде әрекетсіздік түрінде, үн қатпай қалғандық түрінде кездеседі.
Заңды және заңсыз әрекеттер (құқыққа сыйымды және құқыққа сыйымсыз
әрекеттер). Көбіне-көп жағдайларда құқықтар мен міндеттер құқық тәртібінде
рұқсат етілген әрекеттердің нәтижесінде пайда болып өзгертіліп немесе
қысқартылып отырады. Заңмен тыйым салынбаған әрекеттер заңды әрекеттер
болып табылады. Белгілі бір құқықтық нәтижелер тудыру ниетімен істелген,
ерік берілген, заңды әрекеттерге мысал бола алатын, басқаша айтқанда,
азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін
белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері мәмілелер
болып танылады. ( АК-тің 4 тарауы).
Мәмілелермен қатар, тікелей құқық және міндет туындасын деген ниетпен
істелмеген, бірақ құқық қатынастарының пайда болуына немесе оның қысқаруына
негіз болып табылатын сан түрлі әрекеттер болады. Мұндай әрекеттерге мысал
болатындар: некелесу, әдеби шығарма жазу, өнертабыс т.с.с.
Кейбір әрекеттер құқық тәртібінде тыйым салынғандықтан ғана, яғни
заңсыз болғандықтан құқық қатынастарын тудырады. Мәселен, АК-тің 917-
бабында былай делінген: басқа біреудің жеке басына, не мүлкіне немесе заңды
тұлғаға зиян келтіруші сол зиянды толық өтеуге міндетті. Зиян келтіру
(деликт) болып табылатын болғандықтан, яғни зиян келтірушіні азаматтық
жауапқа тарту салдарын тудыратын заңсыз әрекет болғандықтан зиянды өтеу
міндеті зиян келтірушінің еркінен тыс ретте болады.
4. Заттар — азаматтық құқық қатынастарының объектілері.
Азаматтық құқық қатынастарының объектілері деп заттарды (мүлік және
мүліктік құқық), жұмыс пен қызметті, ақпаратты, материалдық деп
есептелмейтін игіліктер (мәселен атау) мен интеллектуалды меншікті, яғни
әдеби шығарма, өнертабыс және тағы басқаларын айтамыз. Тап осы объектілерде
құқық қатынастарына қатысушылардың мүлделері тоғысады және де бұл
объектілердің құқық қатынастарындағы тағдыры шешіледі. Әдетте, азаматтық
құқық объектілерінің шеңбері айнымалы келеді. Мысалы, күні кешеге дейін
ақпарат оның аясына кірмеді. Жалпы алғанда, азаматтық құқық қатынастарының
объектілерінің негізгі бөлігін заттар құрайды. Зат деп материалдық әлемнің
кез келген объектісін айтамыз. Заттардың заңдық тағдырында оның сапасы мен
құқылық мәртебесі елеулі орын алады. Соңдықтан да азаматтық құқықта
заттарды саралаудың (классификациялау) алуан түрі кездеседі.
Заттар Азаматтық айналымдағы қатысына орай шектеулі айналым
қабілеттігіне байланысты азаматтық айналымнан шығарылмаған және Азаматтық
айналымнан шығарылған деп бөлінеді. Азаматтық айналымнан шығарылмаған
заттарды олардың иелері өзгеге еркін түрде бере алады, сөйтіп, ол ешқандай
шектеусіз қолдан қолға өте береді. Былайша айтқанда, мұндай заттар
азаматтық айналымға емін-еркін қатысады. Айналым қабілеттілігі шектелген
заттар азаматтық айналымға қатысушылардың белгілі бір бөлігіне қатысты,
немесе айналымы ерекше тәртіппен жүзеге асады. Осы объектілердің шеңбері
заңмен айқындалады. Оған у, қару-жарақ, оқ-дәрі, қымбат бағалы металдар мен
тастар, мәдени және тарихи ескерткіштер, тағы басқалары жатады.
Сонымен, Азаматтық заң кейбір заттарды Азаматтық айналымнан шығарып
тастайды. Өйткені, оның өзі мемлекеттің немесе басқа тұлғалардың өзгеге
беруге болмайтын жеке дара меншігі болып табылады. Қазіргі кезде оған мысал
ретінде орман, су және басқа бірқатар объектілерді жатқызуға болады.
Заттарды бөлінетін және бөлінбейтін деп жіктейді. Бөлінетін заттар
бөлінген күннің өзінде тұтынушылық қасиетінен, бастапқы сапасынан
айырылмайды. Мысалы, бір бөлке нанды алайықшы, оны қанша жерден бөлсеңіз де
нан күйінде қалады емес пе. Ал бөлінбейтін заттарды бөлсеңіз пайдаға аспай
қалады. Егер отырғышты арамен екіге жарып кесіп тастаңызшы, онда ол тұтыну
қасиетінен айрылып қалады. Саралаудың мұндай заттық мәні мүлікті бөлу
кезінде айқын көрінеді.
Заттар құқық қатынастарында жекеше белгіленген және тектес
қасиеттеріне қарай белгіленетін заттар деп бөлінеді. Заттар жеке
белгілеріне қарап, немесе бүтіндей бір тобына, тектесуіне қарап бөлінеді.
Бірінші жағдайда жекеше белгіленген заттар деп, екінші жағдайда тектес
қасиеттеріне қарай белгіленген заттар деп атайды. Жекеше белгіленгені тек
басқасына емес, тек сол заттың өзіне тән. Мысалы, оған суретшінің суреттегі
қолтаңбасы немесе көйлектің өзіндік үлгісі жатады. Зат сол жекеше күйінде
ғана бір құқық қатынасында тектес қасиеттерімен айқындалады, ал басқа ретте
даралық сипатқа ие. Айталық тігін фабрикасы дүкенге 48 пішімді, 3 тұрқыны
(рост) 100 көйлек әкеліп, сатуға шарт жасасты делік. Бұл құжат бойынша
аталған тауар тектес белгілерімен анықталады. Ал сатып алушы әлгі жүз
көйлектің тек біреуін ғана таңдайды. Демек ол қолына түскенін емес, өзіне
ұнағанын алады. Яғни дене бітіміне шақ келетін әрі жарасымдысын көйлектің
жекеше сапасы бойынша таңдайды. Осы құқық қатынасыңда сатып алушының алған
көйлегі жекеше белгілерге ие, сондықтан да сатушы оған жүз көйлектің
өзгесін бере алмайды.
Заттар қозғалмалы және қозғалмайтын болып бөлінеді. Оның
қозғалмайтынына жермен тығыз байланысы бар жер учаскелері, учаске қойнауы,
көпжылдық өсімдіктер, ғимарат және құрылыстар жатады, олар тұтастығы мен
пайдаға асуына орай жерге елеулі залал келтірмей бөліне алмайды. Сондай-ақ
Азаматтық кодекс қозғалмайтын заттар қатарына әуе және теңіз кемелері мен
ғарыш объектілерін де жатқызады. Себебі олар халықаралық дәстүр мен
халықаралык төрелік жасау арқылы қолданылады. Осындай аса қымбат саналатын
обьектілерді пайдалану белгілі бір мемлекет құзырынан шығып та кетеді.
Әрине, мұндай объектілердің қозғалмайтын мүлік жөніндегі жалпы ережемен
сыйыспайтындығын да мойындауға тура келеді.
Қозғалмайтын мүлікке берілетін құқық мемлекеттік тіркеуден міндетті
түрде өтуі тиіс. Дәл сол сияқты мемлекеттік тіркеуге қозғалмайтын мүлікке
жасалған келісім де жатады. Алайда біз бұл арада ереже талаптарынан шығып
кететін жәйттерді де кездестіреміз. Мәселен, автокәсіпорын қозғалатын мүлік
болып есептелгенмен тіркеуге жатқызылады.
Кәсіпкерлікке пайдаланылатын кәсіпорын мүліктік кешен ретінде мүліктің
(заттың) ерекше түрі болып табылады. Ал кәсіпорын негізінен алғанда
қозғалмайтын мүлікке жатады. Мүліктік кешен ретінде кәсіпорынға оның
қызметіне керекті мүліктің барлық түрі енеді. Ол тек қажетті объектілерді
ғана қамтып қоймай, жер учаскесі, ғимарат, құрылыстар тәрізді қозғалмайтын
болып көрінетіндерді өзіне қаратып алады, тіпті жеке дара күйінде
қозғалмалы мүлік болып табылатын керек-жарақ, құрал-жабдық, шикізат, өнім,
тіпті талап ету құқы да, қарыз, атауы, тауарлы және фирмалық белгілер, бәрі-
бәрі одан іргесін аулақ сала алмайды. Демек, егер кәсіпорын сатылатын
болса, онда оның иесі сатып алушыға өзінің қарамағындағы барлық мүлікті
беруге тиіс. Тек сатып алушымен келісім арқылы мүліктің бір бөлігін
(мысалы, шикізат немесе кейбір құрал-жабдықтар) жекелей түрде сатуына
болады.
Қосалқы зат және басты зат. Дербес пайдалануға келмейтін, тек басқа
затпен (басты) ғана бірге пайдалануға болатын заттар қосалқы заттар деп
аталады, Жалпы ережеге сәйкес қосалқы зат басты заттың заңдық тағдырына
әсер етеді. Енді басты зат пен қосалқы затқа мысалдар келтірейік: құлып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.